1. Procesy poznawcze - ujęcie klasyczne: rodzaje, funkcje
Procesy poznawcze - orientujące w świecie, pozwalające jednostce odkrywać i tworzyć sobie obraz świata; podział klasyczny: wrażenia, spostrzeganie, myślenie, podejmowanie decyzji, uczenie się i pamięć, mechanizmy uwagowe
2. Wrażenia jako najbardziej elementarne zjawiska psychiczne. Przykłady wrażeniowego odzwierciedlenia rzeczywistości w świecie zwierząt
Procesy sensoryczne: wrażenia - najbardziej elementarne zjawiska psych., doświadczanie lub recepcja prostych właściwości bodźców, takich jak na przykład jasność, kolor, głośność czy siła dotyku; organizm reaguje na jedną tylko cechę; przykłady ze świata zwierząt: kwoka i pisklę, gil i czerwona kępka piór na brzuszku, agresja u drugiego gila, konik polny i dźwięki godowe samiczki
3. Pojęcie spostrzegania i spostrzeżenia. Spostrzeżenie a wrażenie
Spostrzeganie - proces tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i - w pewnych wypadkach - informacji zawartych w pamięci; spostrzeżenie - obraz przedmiotu, obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów
Wrażenia - najbardziej elementarne zjawiska psych., doświadczanie lub recepcja prostych właściwości bodźców, takich jak na przykład jasność, kolor, głośność czy siła dotyku [patrz 2]
4. Realizm a konstruktywizm - istota sporu
Problem sporny - w jakiej relacji pozostaje obraz świata tworzony w naszym umyśle do świata fizycznego? Realizm - umysłowe reprezentacje obiektów rzeczywistych są strukturami psychicznymi, zachowującymi formę oraz szczegóły ich realnych pierwowzorów; konstruktywizm - reprezentacja poznawcza jest wynikiem „budowania” złożonej konstrukcji umysłowej (jednostka wypracowuje swój własny sposób widzenia świata)
Realizm - percepcja to odkrywanie rzeczywistości; konstruktywizm - percepcja to konstruowanie rzeczywistości
5. Pojęcie wyobraźni i wyobrażenia
Wyobraźnia - proces powstawania czy też tworzenia obrazów umysłowych bez obecności bodźców; wyobrażenia - obrazy przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, które aktywizują się pod nieobecność ich fizycznych odpowiedników; przedmiot wyobrażenia nie może być w zasięgu naszych zmysłów; wyobrażenie musi mieć charakter zmysłowy
6. Wyobrażenie a spostrzeżenie - różnice i podobieństwa
Wyobrażenia a spostrzeżenia - różnice: spostrzeżenia powstają pod wpływem stymulacji sensorycznej, wyobrażenia pod nieobecność bodźców; spostrzeżenia są wyraźne, wyobrażenia mgliste, czasem fragmentaryczne; wyobrażenia trudno utrzymać długo w umyśle, cechuje je nietrwałość i zmienność; spostrzeżenia są precyzyjne, szczegółowe, wyobrażenia mogą być mniej konkretne (bardziej ogólne)
Wyobrażenia a spostrzeżenia - podobieństwa: odzwierciedlają fizyczno-chemiczne właściwości otaczającego świata (właściwości konkretne)
7. Pojęcie myślenia. Myślenie a procesy percepcyjne, wyobrażeniowe oraz pamięciowe
Procesy poznawcze - myślenie: za pomocą czynności umysłowych, zwanych operacjami, informacje zostają przetworzone => w rezultacie umysł tworzy wiedzę spoza zasięgu bezpośredniego doświadczenia
Myślenie - łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzane są informacje docierające do nas za pomocą zmysłów, jak również wydobywane z magazynów pamięciowych; materiał pamięciowy - materiał wyobrażeniowy i materiał pojęciowy
Myślenie to złożony proces umysłowy, polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji. Transformacja ta obejmuje interakcję wielu operacji umysłowych: wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, wyobrażanie sobie, sądzenie, rozwiązywanie problemów, twórczość (Zimbardo)
8. Podstawowe operacje umysłowe
Podstawowe operacje umysłowe to: analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie, kojarzenie
W myśleniu nieustannie przeplatają się dwie podstawowe operacje umysłowe - analiza i synteza. Analiza to wyodrębnianie komponentów całości (np. szukanie wątków utworu literackiego), a synteza to łączenie komponentów w całość (np. stawianie hipotezy na bazie obserwacji empirycznych). Prócz operacji podstawowych wyróżniamy 3 operacje pochodne: abstrahowanie (wyodrębnianie pewnych cech obiektu z pominięciem innych), uogólnianie (łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów), porównywanie (szukanie podobieństw i różnic między obiektami) [patrz 7]
9. Pojęcia jako materiał myślenia
Pojęcie - struktura umysłowa, która skupia w sobie cechy wspólne dla określonej klasy obiektów lub zdarzeń; struktura pojęć - układ hierarchiczny (pojęcia konkretne => pojęcia abstrakcyjne)
Pojęcia są wytwarzane w procesie myślenia: analizy, porównywania, abstrahowania, uogólniania (z chwilą ich wytworzenia stają się materiałem myślenia)
Ponieważ pojęcia stanowią przedmiot badań także innych dyscyplin naukowych jak logika i filozofia należy odróżnić pojęcia - myśli od pojęcia - słowa, którymi ludzie posługują się w celu wzajemnej komunikacji. Wiele dyskusji i badań podjęto nad językiem i jego rolą w kształtowaniu się pojęć
10. Pamięć i uczenie się - wzajemne relacje
Pamięć - proces polegający na: nabywaniu informacji (zapamiętywanie - kodowanie), przechowywaniu i odtwarzaniu (przypominanie)
Uczenie się - pierwsza faza pamięci, faza nabywania informacji (zapamiętuję - uczę się)
1) te same miary, 3) uczenie się - proces prowadzący do zmian w zachowaniu; pamięć - tylko zmiany wyrażające się w odtwarzaniu i rozpoznawaniu, wyłączone są wskaźniki motoryczne
11. Funkcja procesów decyzyjnych oraz uwagowych
Procesy decyzyjne - procesy, w wyniku których następuje wybór jednej możliwości działania spośród co najmniej dwóch opcji; uwaga - system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych
Można wyróżnić trzy podstawowe funkcje uwagi: selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki (bodźców jest zbyt wiele, abyśmy mogli prawidłowo na nie zareagować, dlatego konieczne jest ich selekcjonowanie), ukierunkowanie procesów poznawczych (uwaga poszukuje informacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów), określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych, poświęcanych na realizację różnych zadań (uwaga decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcamy na wykonanie pewnego zadania)
12. Psychologia poznawcza jako dziedzina i jako kierunek
Dziedzina (obszar badań psychologicznych) - „określone pole problemowe dotyczące takich zjawisk, jak percepcja, myślenie, pamięć, itd.”; kierunek (prąd, nurt w psychologii) - „szczególny wzorzec uprawiania nauki, swoisty ze względu na podstawowe pojęcia, założenia, metodologię i rodzaj stawianych pytań badawczych”
Psychologia poznawcza jako kierunek - podejście szerokie i wąskie [patrz 13]
13. Psychologia poznawcza ujęcie wąskie oraz szerokie
Psychologia poznawcza jako kierunek (podejście szerokie) - podstawowe założenie: wszystkie sfery funkcjonowania człowieka należy rozpatrywać w kontekście priorytetowej roli procesów poznawczych (jaka jest natura człowieka? - człowiek jako układ reproduktywno-generatywny)
Psychologia poznawcza jako kierunek (podejście wąskie) - podstawowe założenie: wyższe procesy umysłowe człowieka to procesy poznawcze, które w swej istocie są procesami przetwarzania informacji (jaka jest natura procesów?)
14. Pojęcie poznania na gruncie psychologii poznawczej
Poznanie - termin ogólny, odnoszący się do wszystkich procesów związanych z tworzeniem wiedzy (wiedzy nie tylko natury psychologicznej, gdzie nośnikiem informacji jest tkanka mózgowa, ale również wiedzy (procesów), gdzie nośnikiem informacji jest nośnik materialny - np. krzemowy lub optyczny)
15. Dziedziny, które przyczyniły się do powstania przełomu w psychologii
Nie zawsze myślenie i tworzenie wiedzy było centralnym zagadnieniem psychologii. Okres dominacji behawioryzmu to okres badania zewnętrznych reakcji organizmu na świat zewnętrzny, „myślący umysł” został wygnany z laboratoriów. Dopiero w latach 50. XX wieku badacze z różnych dziedzin (nie tylko psychologii) podjęli próby zrozumienia procesów związanych z tworzeniem wiedzy.
Trzy ważne dziedziny, które przyczyniły się do zaistnienia „przełomu” w psychologii: dziedzina komputerów (John Neuman - 1945, Herbert Simon i Allen Newell - 1958), psychologia dziecka (Jean Piaget - 1954), nauka o komunikacji (Noam Chomsky - 1957)
16. Kognitywistyka a psychologia poznawcza
Kognitywistyka - „nauka o poznaniu”; jest to dziedzina interdyscyplinarna, czerpiąca wiedzę z trzech zachodzących na siebie dyscyplin naukowych: psychologii poznawczej, nauki o komputerach i nauki o układzie nerwowym. Celem kognitywistyki są: wyjaśnianie procesów myślowych, ich symulacja komputerowa, rozwój różnych inteligentnych urządzeń
17. Psychologia poznawcza wobec procesów poznawczych
Procesy poznawcze to procesy przetwarzania informacji - to, co w tradycyjnej psychologii traktowane jest jako jakościowo różne zjawiska psychiczne (spostrzeganie, pamięć, wyobraźnia, myślenie) tu ujmowane są jako różne fazy przetwarzania informacji
18. Założenie o przetwarzaniu informacji w układzie dół-góra. Przykładowe koncepcje sytuowane w tej konwencji (gestaltyzm, teorie wzorca, prototypu, teorie cech, opisu strukturalnego)
Fazy procesu przetwarzania informacji - podejście pierwotne (lata 70-te): informacja podlegała opracowaniu w kolejnych stadiach, poczynając od uwagi i spostrzegania, a kończąc na podjęciu decyzji o zachowaniu. Bloki procesów poznawczych zawierały szereg różnych procesów szczegółowych.
Teza 1: treść informacji przetwarzanych przez jednostkę jest wyznaczana przez bodźce, jakie docierają do niej ze środowiska => przetwarzanie informacji przebiega w układzie „od dołu do góry” (w zakresie percepcji - podejście Gestalt, teoria wzorca, teoria prototypu, teoria cech, opisu strukturalnego)
Psychologia Gestalt - podobieństwo/ bliskość elementów jako czynnik konstytuujący figurę; teorie opisu strukturalnego - koncepcja geometrycznych ikon (geonów); model pandemonium (O. Selfridge)
19. Z wyjaśnieniem jakich zjawisk nie radzą sobie koncepcje dół-góra?
Teorie dół-góra najczęściej nie radzą sobie z wyjaśnieniem tzw. efektu kontekstu (wcześniej zapamiętane i przechowywane w pamięci obrazy i przedmioty nadają znaczenie odbieranemu bodźcowi; zewnętrzny kontekst wskazuje na znaczenie bodźca - liście bądź skrzydła pingwina, wewnętrzny kontekst pozwala wiedzieć, czym są skrzydła i liście), percepcji figur wieloznacznych („płodny malarz”) [patrz 23]
20. Przetwarzanie oddolne a przetwarzanie odgórne
Procesy dół-góra są zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe; informacje te następnie podlegają analizie na wyższych piętrach układu nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory mózgowej. Procesy góra-dół nie są już tak oczywiste. Pojawiają się wtedy, kiedy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych. Przetwarzanie oddolne występuje wtedy, kiedy reprezentacja percepcyjna wydobywana jest z informacji dostępnych na wejściu sensorycznym. Przetwarzanie odgórne występuje wtedy, kiedy na reprezentację percepcyjną wpływają wcześniejsza wiedza, motywacja, oczekiwania i inne aspekty wyższego funkcjonowania umysłowego podmiotu
21. Przetwarzanie sekwencyjne a przetwarzanie równoległe
Przetwarzanie sekwencyjne - to, co podlega przetwarzaniu w fazach późniejszych, zależy od tego, jakie były efekty przetwarzania w fazach wcześniejszych; wynik, do którego doprowadza jedna operacja jest punktem wyjścia następnej operacji. Przetwarzanie może przebiegać nie tylko sekwencyjnie, ale także równolegle
22. Metafora komputerowa i jej krytyka
Metafora komputerowa - założenie o przetwarzaniu „dół-góra”, założenie o sekwencyjnym uporządkowaniu procesów poznawczych. Metafora komputerowa - przyjmuje się, że mózg działa podobnie jak komputer: wynik operacji umysłowych uzależniony jest od tego, jakich informacji mu dostarczymy; poszczególne operacje umysłowe są uporządkowane w sposób liniowy
Krytyka: istnieje wiele dowodów na to, że przetwarzanie informacji może przebiegać również w układzie „od góry do dołu” - to, co spostrzegamy, niejednokrotnie zależy od tego, czego oczekujemy, a nie od tego, co zadziałało bezpośrednio na nasze zmysły (zakwestionowanie tezy pierwszej). Również przetwarzanie może przebiegać nie tylko sekwencyjnie, ale także równolegle (zakwestionowanie drugiej tezy)
23. Efekt kontekstu. Kontekst zewnętrzny a wewnętrzny
Kontekst: zewnętrzny (inne zmienne, w otoczeniu których pojawia się interesująca nas zmienna percepcyjna), wewnętrzny (zapis pamięciowy danego obiektu); kontekst wewnętrzny ignoruje dane zmysłowe - w Afryce żyje plemię, którego członkowie są przekonani, że świat kończy się 150m od ich wioski; kontekst wewnętrzny pozwala wyjść poza dane percepcyjne, uzupełnić je - eksperyment Harolda Kelley'a „Czy wykładowca jest dowcipny?” (1950); pokój Amesa - dane pamięciowe (pozapercepcyjne) dotyczą tego, jak wygląda pokój (prostokątny, kwadratowy), kontrolują zmysłowe doświadczanie wielkości osób znajdujących się w tym pokoju
24. Struktura systemu poznawczego w blokowych modelach umysłu (uwzględnij model Atkinsona i Shiffrina)
Blokowe modele umysłu - model Atkinsona i Shiffrina (1971): informacja jest przetwarzana przez system poznawczy sekwencyjnie i oddolnie; można wyróżnić od kilku do kilkunastu etapów przetwarzania informacji, realizowanych w tzw. blokach (blok - zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i zadaniach, obsługujący daną czynność poznawczą)
25. Model przetwarzania w koncepcjach uwzględniających poziomy przetwarzania informacji (koncepcja Craika i Lockharta)
Koncepcja poziomów przetwarzania - model Craika i Lockharta (1972): każda informacja jest przetwarzana przez te same struktury, ale na różnym poziomie „głębokości”; trzy poziomy: sensoryczna analiza danych, poziom analizy semantycznej i poziom aktywizowania różnych skojarzeń, związanych z wcześniej odebranym i przeanalizowanym sensorycznie oraz semantycznie sygnałem
26. Umysł jako system modułowy
Umysł jako system modułowy (Fodor, 1983) - umysł składa się z dużej liczby wysoce wyspecjalizowanych struktur niższego rzędu, zwanych modułami; każdy moduł może działać tylko na wyróżnionej klasie bodźców, takich jak np. twarz ludzka czy dźwięki mowy (moduły są od siebie niezależne)
Właściwości systemu: automatyczność działania; moduły obsługują jedynie wejście (percepcja) i wyjście (sterowanie motoryką). Wyższe funkcje poznawcze (myślenie, rozumowanie, podejmowanie decyzji) realizowane są za pośrednictwem „uniwersalnego systemu przetwarzania danych”. Nie wszyscy się z tym zgadzają - „przydatna skrzynka z narzędziami” jako metafora umysłu
27. Sieciowe modele umysłu
Sieciowe modele umysłu (modele koneksjonistyczne) - sieci neuropodobne, sfera sztucznej inteligencji. Typowe sieci neuropodobne są złożone z wzajemnie połączonych „jednostek”, które służą jako modelowe neurony. Nowo utworzona sieć jest siecią „tabula rasa”: „nic nie wie” i „niczego nie umie”. Musi się więc nauczyć sama rozwiązywania zadań. Jak się uczy taka sieć? Przypuśćmy, że sieć dostaje następujące zadanie: zastąpić litery w nazwie „PSYCHOLOGIA” literami zajmującymi następne miejsce w alfabecie. Sieć wykonuje kilka tysięcy prób, działa chaotycznie, łącząc przypadkowo litery ze sobą - każda próba związana jest z dostarczeniem sieci informacji zwrotnej (dobrze - źle). Sieć uczy się sama, wykazując zdolność do samoregulacji i samokontroli
28. Metody badań stosowane w podejściu poznawczym
Techniki samoopisowe - introspekcja, samoobserwacja, samopisy (zbieranie od osób badanych sprawozdań). Wady samopisów: trudności z jednoczesnym „przeżywaniem” i „przyglądaniem się” przeżyciom; nie wszystkie procesy umysłowe są dostępne świadomej obserwacji; trudności z werbalizacją; człowiek nie musi - z jakichś powodów - mówić prawdy (zjawisko „aprobaty społecznej” - pragnienie przedstawienia siebie w lepszym świetle). Psycholodzy poznawczy - mimo wad introspekcji - nie rezygnują z tej metody. Bardzo popularne są tzw. protokoły głośnego myślenia (podczas rozwiązywania zadania badani opisują, co robią i dlaczego - badacze na podstawie takich sprawozdań wnioskują na temat strategii)
Ulubiona metoda - eksperyment; eksperymenty laboratoryjne - podejście chronometryczne: podejście wykorzystujące pomiar czasu reakcji (RT - reaction time: czas upływający między prezentacją a reakcją nań); zakłada się, że dłuższy czas reakcji odzwierciedla większą złożoność procesu poznawczego
Metody psychobiologiczne - elektryczna stymulacja i rejestracja aktywności mózgu (elektroencefalograf), obraz umysłu w falach mózgowych (bodźce zmysłowe wywołują elektryczne fale mózgu, które można mierzyć na powierzchni czaszki, tzw. potencjały wywołane - ERP)
Badania psychobiologiczne - skanowanie mózgu, skaner emisji pozytronowej (PET), obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI, wykorzystuje się pole magnetyczne i fale radiowe do generowania impulsów)
Badania psychobiologiczne - obrazowanie miejscowego obiegu krwi w mózgu
Badania psychobiologiczne - obserwacja pacjentów z dysfunkcjami mózgowymi
Metody badawcze - symulacje komputerowe
29. Procesy kontrolowane a procesy metapoznawcze
Rodzaje procesów poznawczych: procesy, które bezpośrednio wykonują zadania poznawcze (procesy kontrolowane); procesy, które wyspecjalizowały się w nadzorowaniu i kontrolowaniu tych pierwszych (procesy kontrolne, procesy metapoznawcze - np. monitorowanie, czyli sprawdzanie przebiegu i skutków procesów kontrolowanych) [patrz 30]
30. Rodzaje procesów metapoznawczych
Rodzaje procesów metapoznawczych: procesy planowania (czy zastanawiałeś się, ile będziesz potrzebował czasu na przygotowanie się do egzaminu? czy przejrzałeś notatki, by określić objętość materiału i odpowiednio do tego zaplanować ilość powtórek, jak również czas ich przeprowadzenia?), procesy monitorowania (czy monitorujesz swoje rozumienie artykułu, wykładu, wypowiedzi kolegi? czy monitorujesz swoją szybkość, tempo uczenia się? ), procesy regulacyjne (czy - w sytuacji czytania artykułu i w przypadku stwierdzenia, że nie rozumiesz go: izolujesz się od dystraktorów? zwalniasz tempo czytania? czytasz kilkakrotnie trudny fragment? szukasz innego źródła, może bardziej przystępnego?)
31. Procesy kontrolowane a procesy automatyczne
Rodzaje procesów poznawczych: procesy kontrolowane (angażują świadomość, przebiegają relatywnie wolniej, angażują zasoby uwagowe - np. egzamin, podglądanie sąsiada), procesy automatyczne (nie angażują świadomości, przebiegają bezrefleksyjnie, relatywnie szybko, bezwysiłkowo, nie angażują - lub angażują w minimalnym zakresie - zasobów uwagowych)
32. Rodzaje procesów automatycznych (pierwotnie oraz wtórnie zautomatyzowanych). Przykłady
Rodzaje procesów automatycznych: pierwotnie automatyczne (dodatkowo charakteryzują się brakiem intencji, czyli zamiaru ich wzbudzania - przykład: efekt torowania percepcyjnego), wtórnie automatyczne (czynności bardzo dobrze opanowane, przeuczone - np. prowadzenie samochodu, zawiązywanie krawata)
33. Znaczenie automatyzmu
Automatyzm - znaczenie: świadomość nie jest w stanie wszystkiego objąć, kontrolować. Potrzebuje pomocy „automatycznego pilota”. Im większy jest jego udział w sterowaniu zachowaniem, tym więcej innych czynności możemy wykonać
34. Błędy wynikające z działania procesów automatycznych
ZEŚLIZG - rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne (np. idziemy do sypialni się przebrać, a zasypiamy na łóżku); BŁĄD OPISU - wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie (np. kupione lody wkładamy do pojemnika na chleb zamiast do zamrażarki); OMINIĘCIA - przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcia pozostałych faz (np. podczas pisania pracy na komputerze dostajemy telefon od przyjaciela, przed wyjściem wyłączamy komputer, nie zapisując danych na dysku); BŁĘDY ZALEŻNE OD DANYCH - informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego (np. pewna osoba podczas wybierania numeru telefonicznego dodała do tego numeru cenę sukienki, o której rozmawiały dwie inne osoby w tym samym pokoju); BŁĘDY ASOCJACYJNE - silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową, (np. osoba siedząca w pokoju mówi „proszę wejść”, gdy dzwoni telefon); PERSEWERACJE - powtarzanie części lub całości procedury (np. kiedy próbujemy naprawić jakieś urządzenie i nie udaje się to nam, po jakimś czasie zaczynamy powtarzać te same ruchy); BRAK AKTYWACJI DO ZAKOŃCZENIA CZYNNOŚĆI (np. idziemy do innego pokoju, zapominając po co)
35. Pojęcie percepcji podprogowej. Próg fizjologiczny a próg świadomy
Percepcja podprogowa - dotyczy przede wszystkim bodźców wzrokowych lub słuchowych, które są zbyt mało intensywne lub trwają zbyt krótko, by mogły zostać świadomie zarejestrowane (np. 30 - 40ms/0,04s dla spostrzegania wzrokowego
Paradoksem wydaje się nazwa „percepcja podprogowa”; jest to sprzeczność pozorna, ponieważ istnieją dwa dolne progi - fizjologiczny i świadomy. Próg fizjologiczny - najmniejsza wartość fizyczna bodźca zdolna wywołać zmiany w receptorze; próg świadomy - najmniejsza wartość fizyczna bodźca, przy której osoba badana zdaje sobie sprawę z jego istnienia. Spostrzeganie podprogowe oznacza odebranie bodźców powyżej progu fizjologicznego pobudzenia, ale poniżej progu świadomego
36. Przetwarzanie bodźców podprogowych a reakcje fizjologiczne. Przykładowe badania
W 1993 roku Ellis, Young i Koenlen pokazywali podprogowo zdjęcia różnych twarzy - połowa były to twarze osób znajomych, połowa - nieznajomych. Odnotowano zwiększenie przewodnictwa skórnego pod wpływem ekspozycji twarzy znanych. Zmiany fizjologiczne niezbicie dowodziły, że potrafimy rozróżnić, czy twarz, której przecież nie widzimy, jest znajoma, czy nie
Trójka badaczy szwedzkich (Dinberg, Thunberg, Elnehed - 2000) rejestrowała aktywność włókien mięśniowych twarzy osób badanych podczas eksponowania im bodźców podprogowych w postaci twarzy wyrażających radość oraz złość. Uczestnicy eksperymentu nie byli świadomi ekspozycji podprogowych bodźców - reakcja badanych dowodziła, że ich system w taki czy inny sposób zareagował
37. Metoda podprogowych ekspozycji a metoda podprogowego poprzedzania - aspekty metodologiczne
Metody badań: podprogowe ekspozycje - pomiar o charakterze bezpośrednim, umożliwia wnioskowanie o przetwarzaniu bodźca podprogowego na podstawie trafnego rozpoznania go. Paradygmat podprogowych ekspozycji - metoda bezpośrednia [patrz 38]
Metody badań: podprogowe poprzedzanie - pomiar o charakterze pośrednim, gdyż o przetworzeniu bodźca wnioskuje się na podstawie zmian, jakie występują w percepcji bodźca następującego po bodźcu podprogowym. Paradygmat podprogowego poprzedzania - metoda pośrednia [patrz 39]
38. Efekty badań w zakresie metody podprogowych ekspozycji
Badania: Murphy i Zajonc (1993) - badanym pokazywano zdjęcia twarzy. Informowano ich, że ekspozycja trwać będzie bardzo krótko, tak, że mogą być nieświadomi, że cokolwiek widzieli. Po ekspozycji bodźca podprogowego (4ms) na ekranie monitora pojawiały się przeźrocza, po jednej stronie zdjęcia twarzy pokazywanej wcześniej, po drugiej - nie pokazywane. Grupa, w której prezentowano podprogowe twarze o przeciwnym znaku emocjonalnym (np. twarz uśmiechnięta - rozzłoszczona) poprawnie rozpoznawała właściwy bodziec, istotnie częściej niż losowo. Przy tym samym znaku emocjonalnym poprawna identyfikacja nie była już możliwa. Wniosek: badani musieli - nie wiedząc o tym - odczytać podprogowy znak ekspresji, natomiast informacja o kategorii ekspresji nie została odczytana. Badania Murphy wykazały, że - przy ekspozycji 4ms bodźca podprogowego - możliwe jest skuteczne przetwarzanie informacji o znaku emocji
39. Efekty badań w zakresie metody podprogowego poprzedzania
Bodźce docelowe: ideogramy. Badani mieli powiedzieć, czy chińskie znaki podobają się im, czy nie. Podprogowe bodźce - twarz wesoła lub wyrażająca złość. Średnie oceny ideogramów na skali „podoba mi się - nie podoba mi się” poprzedzanych pozytywnie były istotnie wyższe, w poprzedzanym negatywnie - istotnie niższe. Wnioski: podprogowa informacja mimiczna zdołała przetworzona, system operacyjny ją odczytał - wnioskujemy o tym, gdyż zmieniła się ocena bodźca docelowego. Co więcej, przetworzenie to jest specyficzne ze względu na znak emocji
40. Czy specjaliści od reklamy mogliby stosować ukryta perswazję, aby nakłonić ludzi do kupienia określonych rzeczy? Odpowiedź uzasadnij
Czy specjaliści od reklamy mogliby stosować „ukrytą perswazję” aby zachęcić ludzi do kupowania określonej rzeczy? Koronnym dowodem na skuteczność reklam podprogowych miał być eksperyment Vicary'ego (1957). Podmienił on pojedyncze klatki filmu wyświetlanego w kinie dla zmotoryzowanych na reklamy („Pij Coca Colę, jedz popcorn”) i stwierdził, że w ten sposób skłonił widzów do kupowania tych produktów. Sprzedaż Coca Coli i popcornu miała znacznie wzrosnąć. Dowiedziono jednak, że te badania zostały sfabrykowane, do czego zresztą przyznał się sam Vicary. Bodźce podprogowe nie powodują zmiany modelu kupowania. Mimo to reklama podprogowa została zakazana w wielu krajach na świecie
41. Wartość terapeutyczna kaset z nagraniami komunikatów podprogowych w świetle badań naukowych
Komunikaty podprogowe a oddziaływania terapeutyczne - pod koniec lat 80-tych powstał ogromny rynek taśm magnetofonowych z komunikatem podprogowym, mających pomóc np. rzucić palenie. Anthony Greenwald w 1991 roku dokładnie przetestował efektywność nagrań bazujących na komunikatach podprogowych i nie uzyskał potwierdzenia. Kasety nie rozwiązują problemów osobowości
42. Jakich informacji dostarczają badania J. Bargha, P. Pietromonaco i S. Neuberga?
Badania: John Bargh i Paulo Pietromonaco (1982) - badani, którym eksponowano wcześniej podprogowo obrazy twarzy ludzkich, wyrażających różne emocje, dostawali tekst opowiadania, po przeczytaniu którego mieli ocenić, czy główny bohater o imieniu Donald był „wrogi” czy „niezależny”. Z badań wynika, że pewne przekazy mogą wpływać na interpretację niejasnej informacji. Komunikaty podprogowe mają wpływ na zachowanie ludzi tylko w ściśle kontrolowanych warunkach (tzn. gdy są odbierane przy odpowiednim oświetleniu, z odpowiedniej odległości i gdy procesu postrzegania nic nie zaburza)
Badania: Steven Neuberg (1988) - podobne do eksperymentu z Donaldem („Dylemat więźnia”). Ludziom skłonnym z natury do działań kooperacyjnych pokazywano komunikaty podprogowe związane z rywalizacją. Komunikaty te nie tylko nie zachęciły tych osób do rywalizacji, ale wręcz miały działanie przeciwne. Wnioski: nie ma dowodów, że komunikaty podprogowe mogą skłonić ludzi do działania wbrew ich życzeniom, osobowościom czy wyznawanym wartościom
43. Rodzaje wyobrażeń - różne kryteria klasyfikacyjne
Rodzaje wyobrażeń (kryterium - rodzaj aktywizowanego analizatora): wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, kinestetyczne (wyobrażenia czuciowe - kinestetycy mają łatwość w przetwarzaniu bodźców dotykowych oraz kinestetycznych, płynących z narządów ruchu); dominujący typ przetwarzania informacji: wzrokowy i słuchowy
Rodzaje wyobrażeń: twórcze (przedstawienia przedmiotów, z którymi jednostka się nie zetknęła, obrazy charakteryzujące się pewną nowością, oryginalnością), odtwórcze (obrazy wyobrażeniowe są odtworzeniem kiedyś spostrzeganych obiektów czy zjawisk)
44. Wybrane mechanizmy wyobraźni twórczej
Mechanizmy leżące u podstaw wytwarzania nowych obrazów: przekształcenie cech, reintegracja (łączenie różnych elementów), multiplikacje, hiperbolizacje (wyolbrzymienia), schematyzacje [patrz 43]
45. Procesy asocjacyjne a procesy bisocjacyjne
Mechanizmy wyobraźni: asocjacje (skojarzenia „bliskie”), bisocjacje (skojarzenia „odległe”)
I zasada asocjacji - kojarzenie bodźców poprzez ich styczność w czasie i przestrzeni (stół i krzesło, Flip i Flap), II zasada asocjacji - podobieństwo bodźców, III zasada asocjacji - kontrast
Z czym skojarzymy wóz drabiniasty? Asocjacja (skojarzenie bliskie) - z sianem. Bisocjacja (skojarzenie odległe) - wóz + kocioł parowy = parowóz. Niektórzy psycholodzy uważają bisocjacje za podstawowy mechanizm twórczości
46. Spór o naturę wyobrażeń w psychologii
Spór o naturę wyobrażeń w psychologii poznawczej - reprezentacja obrazowa (analogowe obrazy umysłowe) czy reprezentacja w postaci abstrakcyjnych zbiorów twierdzeń? [patrz 47]
47. Charakterystyka stanowiska obrazowego w podejściu do zjawisk wyobrażeniowych
Stanowisko obrazowe (Steven Kosslyn, 1981) - wyobrażenia są zapisywane w postaci analogowych obrazów umysłowych o dużym stopniu przestrzennej odpowiedniości w stosunku do oryginału; przykład: wyobrażenie konia zawiera relacje przestrzenne jak w przypadku prawdziwego konia (grzywa jest na łbie, a nie przy ogonie)
Dowody na rzecz stanowiska obrazowego: skaning umysłowy - efekt odległości. Mapa hipotetycznej wyspy - im dalej znajduje się obiekt od punktu fiksacji, tym więcej badany potrzebuje czasu na udzielenie odpowiedzi, czy na wyspie jest np. źródełko, żółw, itp. [patrz 48]
48. Na czym polega metoda skaningu umysłowego?
Przez skaning umysłowy rozumiemy przeszukiwanie pola świadomości w poszukiwaniu pewnych informacji. To przeszukiwanie może być prowadzone w sposób losowy lub systematyczny. W eksperymentach nad skaningiem umysłowym wykryto tzw. efekt odległości. Badanych proszono o zapamiętanie mapy fikcyjnej wyspy. Na wyspie tej znajdowały się szałas, drzewo, źródło i żółw. Następnie chowano mapę i proszono o wyobrażenie sobie wyspy. Badani mieli się skoncentrować na pewnym charakterystycznym punkcie (punkcie fiksacji). Zadawano pytania o występowanie na wyspie pewnych obiektów. Stwierdzono, że im dalej znajdował się obiekt od punktu fiksacji, tym więcej czasu badany potrzebował na udzielenie odpowiedzi. Wyglądało to tak, jak gdyby wykonywał rzeczywistą wędrówkę po wyspie albo przeszukiwał ją wzrokiem (okiem wyobraźni)
49. Charakterystyka stanowiska propozycjonalnego w podejściu do zjawisk wyobrażeniowych
Stanowisko abstrakcyjne, propozycjonalne (Zenon Pylyshyn, 1981) - wyobrażenia są zapisywane w strukturach głębokich mózgu w postaci zbioru twierdzeń (sądów). Zapis ma charakter abstrakcyjny, nie obrazowy. Wszelkie sądy są zapisywane w języku myśli - język myśli jest niezależny od języka komunikacji, jest uniwersalny. Ludzie, mając to samo na myśli, mogą to wyrazić za pomocą różnych słów. Twierdzenia są reprezentowane w mózgu bez użycia słów. Z abstrakcyjnego zbioru twierdzeń wyprowadzane są obrazy; „Obrazy pojawiające się w naszej świadomości są mało ważne, ponieważ nie są one autentycznymi reprezentacjami, a jedynie epifenomenami zjawisk występujących na poziomie głębokim”
50. Hipoteza funkcjonalnej ekwiwalencji percepcji i wyobraźni a hipoteza twierdzeniowa
Hipoteza funkcjonalnej ekwiwalencji percepcji i wyobraźni - „W procesach wyobrażeniowych człowiek wykorzystuje te same procesy przetwarzania informacji, które biorą udział w spostrzeganiu, z tą różnicą, że bodźce są nieobecne”; hipoteza twierdzeniowa - reprezentacje wyobrażeniowe są kodowane w postaci abstrakcyjnych twierdzeń (sądów)
51. Teoria podwójnego kodowania A. Paivio
Teoria podwójnego kodowania (Alan Paivio, 1986) - dane zmysłowe mogą być kodowane w systemie niewerbalnym i werbalnym; system niewerbalny - pięć podsystemów: obrazy umysłowe, dźwięki, odczucia dotykowe, smakowe, zapachowe => imageny (każdy podsystem - inny język kodowania); system werbalny - trzy podsystemy: kodujące informacje przychodzące kanałem wizualnym, kodujące informacje przychodzące kanałem akustycznym, kodujące inf. przychodzące kanałem dotykowym => logogeny
52. Imageny a logogeny
Imageny - charakteryzują się dużym stopniem analogowości w stosunku do reprezentowanych obiektów, są przetwarzane szybko i równolegle; logogeny - „symboliczny charakter, związany z użytą konwencją wiązania rzeczy lub innych oznaczanych obiektów ze znakami”; logogeny nie przypominają sensorycznych właściwości reprezentowanych przez siebie obiektów
53. Wzajemne relacje między niewerbalnym a werbalnym systemem kodowania
„Teoria podwójnego kodowania zakłada, że oba systemy są niezależne, lecz nawzajem powiązane, Niezależność implikuje, że aktywność poznawcza i percepcyjna mogą przebiegać w każdym z tych systemów oddzielnie, albo też oba systemy mogą działać równocześnie” (Paivio)
Związki między oboma systemami mają charakter referencjalny, to jest pewnym reprezentacjom w obrębie systemu obrazowego odpowiadają pewne reprezentacje werbalne
54. Wizualizacja i jej znaczenie
Wizualizacja - proces aktywizowania doświadczeń zmysłowych i emocjonalnych, tworzenia na ich bazie obrazów powstających w wyobraźni. Służą one realizacji planów i zamierzeń człowieka. Metoda wizualizacji jest wykorzystywana w obszarze: utrzymywania i odzyskiwania sprawności i funkcji fizjologicznych (np. u pacjentów onkologicznych), doskonalenia sprawności fizycznych (sportowcy w wyobraźni tysiące razy przerabiają daną sekwencję ruchów), usprawnienia funkcji psychicznych (usprawnianie umiejętności pamięciowych), terapii (np. w zakresie nabywania umiejętności pokonywania różnego rodzaju lęków, fobii - obrazowanie pozytywne; lub w zakresie radzenia sobie z problemami uzależnienia np. od papierosów, alkoholu - obrazowanie negatywne)
55. Obrazowanie pozytywne a obrazowanie negatywne - znaczenie w psychoterapii
Terapia pokonywania lęków, fobii - obrazowanie pozytywne, terapia w zakresie radzenia sobie z wszelkiego uzależnieniami, np. od papierosów, alkoholu - obrazowanie negatywne [patrz 54]
56. Wytwory wyobraźni a ich znaczenie w diagnostyce psychologicznej
Psycholodzy wykorzystują wytwory wyobraźni człowieka (najczęściej rysunki, malowidła) w celach diagnostycznych. Dziecko w rozwoju plastycznym przechodzi przez określone fazy - sposób rysowania może być wskazówką dostarczającą informacji na temat jego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego czy społecznego. Rysunek mówi, czy rozwój jest prawidłowy, czy zaburzony
57. Wskaźniki zaburzeń poznawczych i emocjonalnych (sfera wytworów natury plastycznej)
Znając poszczególne stadia rozwoju rysunku u dzieci jesteśmy w stanie zauważyć, na ile rysunek stworzony przez dziecko odpowiada jego wiekowi. To zaś daje nam informacje o tym czy rozwój poznawczy dziecka przebiega prawidłowo. Czterolatek będący na etapie bazgrot może być przykładem dziecka opóźnionego w rozwoju. Im bogatszy rysunek, więcej szczegółów, tym dziecko posiada większą wiedzę. Sfera intelektu - zdolności twórcze: najczęściej wykorzystuje się metodę analizy wytworów dziecka oraz metodę zadań dywergencyjnych, oryginalność wyobraźni ocenia się najczęściej przez porównanie z innymi
Wskaźniki zaburzeń emocjonalnych (tendencje neurotyczne): dużo białej przestrzeni, nikłość kreski, małe postaci, rysunek mało barwny; „Narysuj rodzinę” - ważna jest kolorystyka rysunku (bogata mówi o prawidłowym rozwoju), o dewaloryzacji rodzeństwa świadczy pomniejszanie go, zepchnięcie na drugi plan, pozbawienie kolorów, ojciec alkoholik rysowany jest w pewnej odległości od reszty rodziny
58. Rozdaje patogramów w pracach schizofreników. Przykłady
Patogramy - wskaźniki zaburzeń psychicznych (np. schizofrenii): maszkaronizacja twarzy, nadmierna dekoracyjność, natłok treści i formy, aglutynacje (zlepki), mutylacje (zdeformowane ciała)