Gospodarka globalna, światowa, (podział Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych):I TEORIA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH - zajmuje się badaniem praw ekonomicznych rządzących procesami zachodzącymi w gospodarce światowej.II MIĘDZYNARODOWA POLITYKA EKONOMICZNA - określa metody i środki osiągania przez państwo lub grupę państw postawionych sobie celów gospodarczych w drodze współpracy gospodarczej z zagranicą, głównie poprzez zawieranie międzynarodowych porozumień gospodarczych, ale również poprzez tworzenie międzynarodowych organizacji gospodarczych. Handel międzynarodowy - to ruch towarów, rzeczy przez granice, wymiana towarów. Teoria MSG to w większości handel międzynarodowy. Międzynarodowy rynek kapitału - związany z przepływem nie tylko gotówki ale również licencji, technologii. Światowy rynek towarów, usług, rynek siły roboczej, rynek ziemi podciągane są pod kapitał. Główną przyczyną rozwoju MSG jako odrębnej dyscypliny naukowej jest fakt, że istnieją niezależne, suwerenne państwa, które są wyposażone w pewne narzędzia do prowadzenia polityki gospodarczej w stosunku do innych krajów (polityka celna, imigracyjna, kontyngenty, przepisy sanitarno - weterynaryjne). Gospodarka światowa jest kategorią: - historyczną - ponieważ pojawiała się na pewnym etapie rozwoju gospodarczego, jej powstanie wiążemy z Międzynarodowym Podziałem Pracy; - dynamiczną - podlega rozwojowi, zmienia się skutek różnorodnych czynników.

Przez pojecie Gospodarki Światowej rozumiemy zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w tym MPP. KRYTERIUM FUNKCJONALNE - jako wyróżnik gosp. świat. historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań (produkcyjnych, handlowych, technologicznych, finansowych, instytucjonalnych) między gospodarkami narodowymi różnych krajów, włączających te gospodarki w ogólnoświatowy system produkcji i wymiany. KRYTERIUM INSTYTUCJONALNE - zbiorowość różnorodnych instytucji, funkcjonujących na szczeblu krajowym jak i ponadnarodowym, które zajmują się działalnością gospodarczą w sposób pośredni bądź bezpośredni, które są powiązane ze sobą w pewien całościowy system. KRYTERIUM SYSTEMOWE - globalny system elementów uczestniczących w MSG i te elementy (podmioty)oddziałują na siebie w różnych kierunkach i z różną siłą, ale w funkcjonowaniu gosp św jest widoczny pewien ład, zbiór zasad określający zachowania się uczestników. Całość systemu funkcjonuje dzięki sieci komunikacyjnej i transportowej, które umożliwiają przepływ informacji i rzeczy. System ten tkwi w środowisku, z którego czerpie zasoby potrzebne do działania i usuwa zanieczyszczenia. GENEZA GOSP ŚWIATOWEJ - początki GŚ wiążemy z przełomem XV/XVI wieku i z kontynentem europejskim. W tym czasie kształtuje się gosp europejska, wówczas też zaczęły kształtować się zręby MPP. Kraje zachodniej części kontynentu zaczęły specjalizować się w produkcji przemysłowej a Europa środkowa i wschodnia głównie koncentrowała się na rozwoju rolnictwa i przemysłu surowcowego. Ukształtowała się między Europą zachodnia a środkową i wschodnią asymetryczna zależność. Kraje eur śr i wsch dopasowywały strukturę produkcji do szybko rozwijających się rynków zbytu po stronie zachodniej. Postęp techniczny był szybszy w przemyśle niż rolnictwie. To miało wpływ na wyższą dynamikę w produkcji przemysłowej. To zadecydowało, że kraje europy zachodniej stały się ośrodkiem oddziaływania poprzez powiązania handlowe na kierunki rozwoju krajów słabszych ekonomicznie. Ten asymetryczny charakter współzależności został powielony na resztę świata w postaci ekspansji ekonomicznej w postaci kolonii. Tą współzależność o charakterze globalnym i rynek światowy mamy już w pełni ukształtowaną w drugiej połowie XIX w. Ten typ powiązań (współzależność asymetryczna) nosi nazwę TRADYCYJNEGO MIĘDZYNARODOWEGO PODZIAŁU PRACY. 2/3 światowej produkcji przypadało na kraje eur zachodniej przy czym 1/3 tego to Wielka Brytania. 90% produkcji światowej przypadało na eur Zach i Stany. Podobny udział tych krajów przypadał w handlu. Cechą tego TMPP była struktura dwubiegunowa. Nieliczne kraje tworzyły centrum przemysłowe a na drugim biegunie cała reszta świata, które stanowiły zaplecze surowcowo-żywnościowe i jednocześnie rynki zbytu. Inwestycje kapitałowe były selektywne tylko w pewne dziedziny, również migracja ludności do kolonii miała na celu podtrzymywanie stosunków, zależności kolonii od centrów przemysłowych. Kraje uprzemysłowione drogą militarna lub poprzez nierównoprawne umowy handlowe silniej podporządkowały inne kraje.

W latach 1820-1900 św produkcja przemysłowa wzrosła 29-cio krotnie, obroty handlowe wzrosły jeszcze szybciej (ok. 31 razy), sprzyjał temu rozwój środków transportu. Transport kolejowy, żegluga parowa. Był to okres, w który produkcja bardzo szybko wzrastała, co wiązało się z poszerzeniem rynków zbytu. Geneza Unii Europejskiej

Robert Schuman i Jean Monet - ogłosili odezw, manifest będący jednocześnie projektem integracji europejskiej. Chodziło o rynek węglowy i stalowy. TRAKTAT PARYSKI - podpisany w 1951 roku - wszedł w życie w 1952 - na mocy tego traktatu sześć krajów umówiło się, że będą mieć wspólny rynek dla przemysłu węglowego i stalowego. Powstała wspólnota EWWiS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali). (Kraje Beneluxu: Belgia, Holandia i Luxemburg, Niemcy, Francja, Włochy). Te same kraje w 1957 roku popisały dwa TRAKTATY RZYMSKIE, które weszły w życie rok później. Utworzono dwie wspólnoty: EUROATOM (przemysł nuklearny) i EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza) - której celem było utworzenie strefy wolnego handlu, a dalej unii celnej, pogłębienie integracji w tych 6 krajach. TRAKTAT Z MAASTRICHT - 1991 r (wszedł w życie w 1993) - powołał Unię Europejską. Za pomocą funduszu z PLANU MARSCHALA kraje te mogły szybko się rozwijać. 1949 - powstała Rada Europy. 1960 - powołano EFTA - strefa wolnego handlu (siedem krajów na czele z Wielką Brytanią. Norwegią, Austrią, Szwecją). 1973 - pierwsze poszerzenie, do Wspólnot Eur przystąpiły W. Brytania, Irlandia i Dania. 1981 - drugie poszerzenie - przyjęto Grecję. 1986 - przyjęto do Wspólnot Europejskich Hiszpanię i Portugalię. 1995 - przyjęto Szwecję, Finlandię i Austrię. Etapy integracji:

1. Strefa Wolnego Handlu - między sobą likwidują cła i tego typu ograniczenia. Ale wobec krajów trzecich nadal funkcjonuje własna polityka. 2. Unia Celna - ujednolica się politykę handlowa wobec krajów trzecich. 3. Wspólny Rynek - oznacza, ze oprócz swobody przepływu towarów między krajami ją tworzącymi, dodatkowo występuje swoboda przepływu usług, kapitału i pracy. 4. Unia Polityczna - ujednolicenie polityk makroekonomicznych (pieniężna - prowadzi ją Bank Centralny, Rada Polityki Pieniężnej, celem jest dbanie o stabilność waluty) EBC (Europejski Bank Centralny) - ustala stopy procentowe rezerw obowiązkowych dla krajów 15-stki. Kryteria monetarne - wymogi dotyczyły stóp inflacji i stóp procentowych długoterminowych. Polityka fiskalna - deficyt budżetowy nie powinien przekraczać 3% PKB. Dług publiczny nie powinien być większy niż 60% PKB. Musi upłynąć co najmniej dwa lata od wejścia kraju do UE do wejścia do Unii Gospodarczej i Walutowej. 17 r. powstał Związek Radziecki po II wojnie światowej okres rozpadu kolonialnego. Bardzo szybki postęp technologiczny. Lata 90-te rozpad systemu krajów socjalistycznych. Zmiany ilościowe i jakościowe: - ilościowe- to udział USA i państw zachodnich w gospodarce (prawie 90%). Następnym krajem była Japonia i Niemcy ok. 8% ludności świata żyje w tych trzech krajach a udział PKB wynosił 35% całości. Również Wielka Brytania miała ogromny udział. - jakościowe - pojawienie się nowych form współpracy gospodarczej (współpraca międzygałęziowa wyparta przez współpracę wewnątrzgałęziową). Zmieniła się również struktura podmiotowa gosp światowej. Oprócz tradycyjnych podmiotów gosp krajowej np. przedsiębiorstwa krajowe (prowadzące import eksport) i oprócz gospodarek narodowych tę strukturę narodową poszerzają UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE, przedsiębiorstwa transnarodowe i wielkie organizacje gospodarcze szczebla uniwersalnego (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, WTO, Układ Ogólny w sprawie taryf celnych, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank OiR, ONZ z agendami gospodarczymi.

Efektem MPP jest specjalizacja, czyli produkcja danych dóbr. Czynniki wpływające na określenie MPP: 1) strukturalne: a) są związane z niejednolitym wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych, w zasoby pracy i kapitału. Różnice w zasobach bogactw naturalnych - odgrywały istotna rolę we wcześniejszym etapie ukształtowania się gospodarki światowej. Kraje obficie wyposażone w kopaliny specjalizowały się w wydobyciu na potrzeby własne i partnerów zagranicznych a kraje zasobne w ziemię uprawną specjalizowały się w eksporcie żywności. Czynnikiem wpływającym na MPP było położenie geograficzne i klimat. Znaczenie bogactw naturalnych ulegało znacznemu przekształceniu na skutek uprzemysłowienia. Niektóre kraje zrezygnowały ze specjalizacji surowcowo - rolniczej, rozwijając produkcję towarów przetworzonych, te które tego nie uczyniły, pogłębiły swoje zacofanie. Innym czynnikiem, który korygował to zacofanie był postęp techniczny, który zasadniczo zmieniał zapotrzebowanie na bogactwa naturalne gdyż pojawiły się substytuty. b) różnice w zasobach pracy i wydajności pracy - współcześnie czynnikiem, który modyfikuje MPP jest wydajność pracy. Kraje posiadające wykształconych pracowników mają przewagę nad resztą.

c) różnice w zasobach kapitału - jeden z najważniejszych czynników w kształtowaniu się MPP. Nakłady kapitału, inwestycje są ściśle związane z uprzemysłowieniem , kraje z małymi przepływami kapitału stawały się krajami małouprzemysłowionymi. Wydajność kapitału w krajach rozwiniętych pozostaje nadal wyższa niż w krajach nierozwiniętych (np. kultura techniczna, infrastruktura gospodarcza). 2) techniczne - z biegiem czasu wraz z rozwojem gosp światowej coraz większego znaczenia nabierały czynniki techniczne, które wiążemy z rewolucją naukowo-techniczną, rewolucja ta zmniejszyła rolę krajów, które miały przewagę w zasobach naturalnych a zwiększyła znaczenie tych krajów, które aktywnie uczestniczyły w rozwoju nauki i techniki. Kraje słabiej rozwinięte muszą rozwijać współpracę z krajami rozwiniętymi poprzez zakup licencji, udział w badaniach naukowych. 3) instytucjonalne: a) to ustrój polityczny, polityka gospodarcza, umowy. Traktaty międzynarodowe. Czynniki te ulegają częstym zmianom, np. ustrój polityczny demokratyczny sprzyja coraz większemu zaangażowaniu się kraju w MPP, najczęściej temu ustrojowi towarzyszy system gospodarki rynkowej (rynkowej alokacji zasobów, mechanizm rynkowy). Gospodarka staje się coraz bardziej otwarta, coraz silniej włączająca dany kraj w MPP. Dużo się eksportuje i importuje. Ustrój niedemokratyczny przeciwnie, występuje gosp zamknięta, mały eksport i import.

b) polityka gospodarcza jest funkcją ustroju politycznego. W systemie demokratycznym polityka jest podporządkowana otwieraniu się na udział w gosp światowej. Polityka w ustroju niedemokratycznym charakteryzuje się przeciwnymi cechami. c) traktaty i umowy - umowy międzynarodowe - dwustronne umowy mają mniejsze znaczenie, wielostronne są ważniejsze. Istnieje wiele porozumień międzynarodowych realizowanych np. na forum organizacji międzynarodowych, np. Europejska Komisja Gospodarcza, WTO, sprzyjają MPP, Międzynarodowy Fundusz Walutowy również służy podziałowi MPP. Wszelkie inicjatywy integracyjne, główny cel to zwiększenie skali MPP. 4) koniunkturalne - mają charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami koniunktury gospodarczej na rynku międzynarodowym (czyli z relacji między popytem a podażą. W okresie złej koniunktury zmniejsza się dynamika handlu międzynarodowego. Zwiększa się tendencja do ochrony rodzimych rynków i produkcji. Obecnie wahania gosp nie są zbyt duże, łagodzone są przez politykę stabilizacyjną, prowadzoną przez poszczególne kraje. Wahania te są łagodzone od czasów Keys'a. W wyniku MPP wykształcają się struktury komplementarne produkcji (uzupełniające się). Komplementarność międzygałęziowa - np. eksport z kraju o wysokich zasobach dóbr naturalnych. Komplementarność wewnątrzgałęziowa - dotyczy uzupełniania się w produkcji na rynku w ramach samej produkcji. Tendencje rozwojowe gospodarki światowej po II wojnie św. Układ sił - zmiany ilościowe - potęgą gosp do II wojny św była Wielka Brytania, także USA. Po II wojnie WB traci na znaczeniu, na czoło wysuwa się USA, RFN i Japonia. Udział tych trzech krajów w produkcie światowym i eksporcie kształtuje się na poziomie ok. 30% a w tych krajach żyje ok. 8% ludności świata. Udział wszystkich krajów rozwiniętych w produkcie światowym oscyluje miedzy 50 - 60% produktu światowego. Również w handlu te kraje dominują. Jednak nie aż na takim poziomie jak podczas podziału MPP (wynosił ok. 70%). W gosp światowej występuje tendencja do pogłębiania się nierówności gospodarczej , czyli rozwarstwiania się gospodarki. Lata 60-te PKB na jednego mieszkańca w 7 najbardziej rozwiniętych krajach wynosiło 20 razy więcej niż w 7 najbiedniejszych krajach świata. Lata 80 - 90 90% PKB wytwarzane było w 24 krajach świata gdzie mieszkało niecałe 15% ludności świata. 15% produkcji światowej przypada na 63 kraje gdzie mieszka ponad 30% ludności świata. 5% produkcji światowej przypada na resztę (45- 50 państw) gdzie żyje ponad 50% ludności świata. Jest to zarys zmian ilościowych w gosp światowej. Oprócz tych zmian występują zmiany jakościowe: a) zmiana struktury podmiotowej (przed wojnami podstawowymi podmiotami były państwa i przedsiębiorstwa krajowe). Nowe były korporacje międzynarodowe, ugrupowania integracyjne i wielkie organizacje godp szczebla uniwersalnego. b) pojawienie sianowych form współpracy gospodarczej między krajami. Oprócz współpracy międzygałęziowej coraz większego znaczenia nabiera współpraca wewnątrzgałęziowa. To powoduje iż narastają współzależności między Krakami i towarzyszy temu wzajemne uwrażliwienie się na zjawiska i wydarzenia, np. giełda papierów wartościowych, problemy gospodarcze jednych regionów świata mają wpływ na inne, np. kryzys rosyjski w `97roku odbił się na całym świecie. c) współzależności między krajami mają coraz częściej charakter finansowy a nie rzeczowy. Tracą znaczenie względne rynki towarowe a gwałtownie rozwijają się rynki walutowe i kredytowe związane z przepływem kapitału w skali międzynarodowej. Następuje ewolucja w strukturze wymiany towarów, spada rola towarów o niskim stopniu przetworzenia (zwłaszcza surowców nieenergetycznych) a rośnie znaczenie handlu towarami przemysłowymi a zwłaszcza produktami, które są wytworami, nośnikami najnowszych technologii. d) zmiana w strukturze , w hierarchii ważności gałęzi przemysłu. Gałęzie uważane tuz po II wojnie św za wiodące, nowoczesne, dziś są uważane za tradycyjne jeśli nie schyłkowe, np. przemysł ciężki, wydobywczy, maszynowy, wspólnota sektorowa - węgla i stali. e) zmiana w dynamice rozwoju poszczególnych krajów i grup krajów. Wielka Brytania straciła na znaczeniu, inne zyskały. Obecnie następuje przenoszenie środka ciężkości gosp z gospodarki Atlantyckiej na rejon Pacyfiku. Zyskuje na znaczeniu grupa krajów nowouprzemysłowionych z tego regionu: Hong Kong, Tajwan i Singapur. Ich drogę próbują przejąć inne kraje: Malezja, Tajlandia. Krajem głównie rozwijającym się i zyskującym na znaczeniu są Chiny. W ostatnich dwudziestu kilku latach, ich wzrost był w sumie o 400%. Wg ocen analityków sądzi się, że w XXI wieku Chiny będą nabierały coraz większego znaczenia. Na taki rozwój miały wpływ reformy. Celem reform stało się stworzenie Socjalistycznej Gospodarki Rynkowej.

Połączenie dobrych zasad socjalizmu i efektywności gospodarki rynkowej. Reformy zaczęły się najpierw w rolnictwie. Wcześniej istniała własność komun, rozpoczęto dzierżawienie chłopom (umowy zagrodowe - co i ile mają produkować, natomiast swobodnej decyzji pozostawiono problem jak produkować). Po zażegnaniu problemów z wyżywieniem ludności zaczęto po woli reformować przemysł i miasta. Nastąpiły zmiany w strukturze własności: a) własność państwowa; b) kolektywna; c) indywidualna; d) kapitału zagranicznego; e) prywatna; f) mieszana z udziałem kapitału zagranicznego. Przy czym ziemia nadal zostawała własnością państwa. TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO Teorie, które wykazują, ze kraje, które uczestniczą w międzynarodowym handlu, odnoszą z tego tytułu korzyści. W czasach starożytności funkcjonowała teoria handlu międzynarodowego zwana psychozą lęku przed brakiem towaru. Ówcześni władcy dążyli do uzyskania jak największej ilości dóbr, często przez rabunek a w zamian oferowali jak najmniej. Uzasadnieniem tych dążeń był lęk przed brakiem towarów na potrzeby własnego społeczeństwa. Wraz z rozpadem Imperium Rzymskiego a także wraz z pojawieniem się nowych państw oraz wraz ze wzrostem roli Kościoła Katolickiego zmieniło się podejście do handlu zagranicznego. Pod koniec średniowiecza za sprawą Tomasza z Akwinu, pojawiło się pojęcie cena sprawiedliwa, cena słuszna. Problemem były relacje cenowe. Cena słuszna to była taka aby pokryła koszty wytwarzania towaru (praca ludzka, praca uprzedmiotowiona, usługi związane np. ze składowaniem, transportem). Wraz z rozwojem wymiany towarowej zaczęto wprowadzać element rynku. Cena słuszna to taka, którą ukształtował rynek. Zwartą koncepcję handlu zagranicznego zawdzięczamy merkantylistom. Merkantylizm - zespół poglądów głoszonych przez przedstawicieli różnych krajów europejskich. To okres XVI - XVII wiek, okres odrodzenia, w gospodarce to okres przyspieszonego tworzenia stosunków kapitalistycznych, okres pierwotnej alokacji kapitału. Bogactwem kraju są kruszce szlachetne, bądź dewizy, złoto, srebro w postaci kruszcowej lub już pieniądza. Źródłem tego kruszcu była korzystna wymiana między krajami, utrzymywanie dodatniego salda bilansu handlowego (eksport > import). Protekcjonizm państwowy, celny, miał temu służyć, państwo miało ustalać wysokie cła na towary już przetworzone, wyjątkiem były surowce niezbędne do rodzimej produkcji a nie występujące naturalnie w danym kraju a z drugiej strony państwo powinno stosować zachęty do eksportu (subsydia eksportowe).

Ilościowa teoria pieniądza. Wiek XVII - wyjaśniała relacje pieniądza w obiegu a cenami. Tłum zanegował teorię merkantylizmu. Import staje się opłacalny, zaczyna przeważać import nad eksportem. Nie jest możliwe w długim okresie utrzymywać przez jeden kraj dodatniego salda. A. Smith i David Ricardo - główni przedstawiciele ekonomii klasycznej. Krytykowali stanowisko merkantylistów. Nikt nie traci na handlu międzynarodowym w warunkach swobody przepływu towarów, konkurencji, nieingerencji państwa w życie gospodarcze. Wiara w mechanizm rynkowy. KLASYCZNA TEORIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO - (aktualna do dziś) - składa się z dwóch części: a) zawdzięczamy ją A. Smithowi - teoria kosztów absolutnych (bezwzględnych) - jeden kraj ma przewagę w jednym produkcie, drugi taniej produkuje coś innego. W ten sposób dochodzi do wymiany.

kraj A powinien wytwarzać produkt Y na potrzeby swoje i innych krajów

Dla każdego z krajów korzystny jest import tego towaru, którego absolutne koszty wytwarzania są niższe niż u zagranicznego partnera. Opłacalny jest eksport tego towaru, którego absolutne koszty wytwarzania są wyższe u zagranicznego partnera. b) druga część - teoria kosztów komparatywnych (porównawczych albo względnych)- została opracowana przez D. Ricardo. Stworzył on model , gdzie występują dwa kraje, produkujące towary X Y, jest wolny handel, wolna konkurencja, nie uwzględniano kosztów transportu a ceny są kosztem wytworzenia = godziny pracy. ?? Nawet gdy jeden kraj obydwa towary produkuje taniej niż jego partner produkujący towary po wyższych kosztach, to i tak korzystna jest wymiana jeśli kraj, który ma absolutną przewagę, specjalizuje się na rynek wewnętrzny na potrzeby kontrahenta zagranicznego w produkcji tego towaru, w których jego przewaga jest największa (komparatywna).

A =
B =

Na wytworzenie 2 jednostek y potrzeba 1 jednostkę x.

A na przewagę komparatywną względną:

A =
=
B =

Na wytworzenie 3 jednostek x w kraju A trzeba 6 jednostek y.Kraj B taniej produkuje produkty. Wymiana ekwiwalentna między krajami przynosi obu krajom korzyści.

James Mill - wprowadził do teorii kosztów komparatywnych analizę popytu. Zawdzięczamy mu PRAWO WZAJEMNEGO POPYTU. Zdaniem Mill'a granice opłacalności wymiany dwóch towarów między dwoma krajami są wyznaczone zgodnie z sugestiami klasyków, czyli przez relacje kosztów komparatywnych na rynkach narodowych, ale podział korzyści z handlu zagranicznego zależy od wielkości wzajemnego popytu. Kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany. Kraj słabiej rozwinięty ma większe potrzeby importowe a kraj rozwinięty dysponuje większą ilością produktów i ma mniejsze potrzeby importowe. TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW - stworzyli ją ekonomiści szwedzcy Hedsher i Ohin, którzy w okresie międzywojennym zajęli się pojęciem handlu międzynarodowego. Teoria ta była nowym spojrzeniem na teorię kosztów komparatywnych. Podstawą kształtowania się wymiany międzynarodowej jest różne wyposażenie w kapitał i pracę. Ceny czynników produkcji w różnych krajach są różne. Kraj, który jest w dany czynnik obdarzony obficie to cena tego czynnika jest niższa i jego koszt jest niski i odwrotnie.

Kraj względnie lepiej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych. Kraj względnie lepiej wyposażony w pracę powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych. Uogólniając, każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i związku z tym tańszego czynnika produkcji a importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji. Współczesne teorie handlu międzynarodowego: TEORIE NEOCZYNNIKOWE - ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań Hedshera i Ohina na większą liczbę czynników produkcji. TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE - próbują wyjaśniać korzyści z handlu międzynarodowego uwzględniając zmiany postępu technologicznego i wpływ tych zmian na międzynarodowy podział pracy. Można tu wyróżnić: a) teorię luki technologicznej, b) teoria cyklu życia produktu, c) teorię korzyści skali (długo- i krótkookresowe korzyści skali). Z tych teorii wynika teza, że czynniki produkcji jakimi dysponuje kraj, nie mają charakteru statycznego, mogą ulegać zmianie głównie pod wpływem polityki gospodarczej. Kapitał rzeczowy i technikę można pozyskiwać za granicą jeżeli nie tworzy się barier handlowych, dla przepływu kapitału. Umiejętności zarządcze, kapitał ludzki, przynoszą ze sobą inwestorzy zagraniczni jeśli nie będą zastraszani niestabilnością gospodarki krajowej. Wewnętrzna polityka nastawiona na kształcenie może sprzyjać rozwojowi kapitału ludzkiego. TEORIE POPYTOWO - PODAŻOWE - uważają, ze jedną z istotnych korzyści rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów w krajach, które aktywnie uczestniczą w wymianie międzynarodowej. Międzynarodowa polityka handlowa.

Za pośrednictwem polityki handlowej, władze mogą regulować dostęp zagranicznych towarów do rynku wewnętrznego. Jeśli czynią swój rynek bardziej otwartym (nie ustalają wysokich barier), korzyść z takiej polityki płynie dla konsumentów. Jeśli władze ustalają bariery dla przepływu towarów (czynią rynek wewnętrzny bardziej zamknięty) to na ogół jest korzystne dla niektórych producentów i zatrudnionych pracowników. Przyczyny stosowania barier w handlu zagranicznym:- ekonomiczna- ochrona rodzimego rynku, rodzimych producentów, pracowników, często też ochrona bilansu płatniczego kraju; - względy pozaekonomiczne - polityczne - np. embargo (zakaz handlu z jakimś krajem). INSTRUMENTY (narzędzia) POLITYKI HANDLOWEJ: narzędzia taryfowe - cła, taryfy celne; CŁO - klasyczny instrument polityki państwa w dziedzinie handlu zagranicznego. Jest opłatą, którą importer, rzadziej eksporter, musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej (z chwilą przekroczenia towaru za granicę). CŁO - przyjmuje zwykle postać procentowej opłaty od ceny jednostki importowanego towaru. Cło podnosi cenę towaru importowanego na rynku importera, ponieważ cło stanowi koszt dla importera.Mechanizm oddziaływania cła na import i rynek krajowy danego towaru.

1.po tej cenie na rynku wewnętrznym podaż ogólna wynosi 12 ton wyrobu, 2.po tej cenie na rynku krajowym podaż wynosi 55 ton. Różnica jest pokrywana z importu. Gdy założymy cło 50%, podaż wynosi 18 ton po cenie 30 zł, popyt maleje do 50 ton. c - dochody z importu (dochody budżetu państwa) to co zyskuje budżet, tracą nabywcy, konsumenci. a - dodatkowy zysk przedsiębiorców. W wyniku nałożenia ceł następuje redystrybucja kosztów. d - konsekwencje dla społeczeństwa (jako całości) - maleje konsumpcja, b - straty społeczeństwa wynikające z nieoptymalnej alokacji zasobów. Niekorzystne skutki dla społeczeństwa są tym większe, im wyższy jest poziom stawki celnej i zależą od elastyczności popytu i podaży na towar, na który jest nałożone cło importowe. Im elastyczność popytu na dany towar jest wyższa tym straty konsumpcji społecznej większe, tym większe ograniczenie konsumpcji. Niska elastyczność to wysokie cła, popyt i straty są mniejsze. Jeśli elastyczność podaży większa niż 1 tym dochody produkcji są większe ale i straty z tytułu nieefektywnej alokacji zasobów są większe. Ogranicza to import towaru. REDYSTRYBUCJA - wtórny podział, dochody konsumentów stają się dochodami budżetu. Motywy nakładania ceł (jeśli społeczeństwo i konsumenci na tym tracą): -dążenie władz do zwiększenia dochodów budżetowych (cła są łatwiejsze do zbierania niż pieniądze z hipotetycznej działalności gospodarczej); -popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach gospodarowania, np. w gałęziach dopiero powstałych i rozwijających się. Cła importowe na produkty przez przemysł powstający, chronią przed konkurencją zewnętrzną. Chroni się dane dziedziny wytwarzania, żeby pozwolić im rozwinąć się, zaistnieć na rynku. Kredytowanie (jako pomoc dla przeds nowo zaistniałych) nisko procentowe lub wręcz subsydiowanie.

-Osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach, które to gałęzie upadłyby co prowadziłoby do wzrostu bezrobocia. -Ochrona pewnych grup społecznych, np. rolników. Jednakie subsydiowanie produkcji rolnej, dopłaty, są wyjściem lepszym niż nakładanie ceł na te produkty. Subsydia = subwencje RODZAJE CEŁ: I 1) importowe, 2) eksportowe; II 1) od wartości = ad valorem, 2) od ilości - np. 100 zł od tony, 3) cła kombinowane - np. 10% od ceny i 50 zł od ilości; III z punktu widzenia polityki handlowej: 1) autonomiczne - kiedy dany kraj wprowadza cło i nie uzgadnia tej decyzji z partnerami zagranicznymi, 2) umowne - są uzgadniane miedzy partnerami (państwami). Efektem jest wzajemne uzależnienie poziomu ceł (cła wiązane). IV 1) minimalne - cła z krajami, które otrzymały klauzulę największego uprzywilejowania (zobowiązanie do traktowania partnera nie gorzej niż innego najbardziej uprzywilejowanego partnera), 2) maksymalne - są stosowane w handlu, który nie uzyskałby klauzuli najwyższego uprzywilejowania i z założenia te cła są wyższe od ceł minimalnych; V 1) cła preferencyjne - niższe od ceł minimalnych, są wyjątkiem od klauzuli najwyższego uprzywilejowania, nie przysługują krajom, które otrzymały klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Przykładem może być wzajemne traktowanie się krajów należących do ugrupowania integracyjnego, 2) cła dyskryminacyjne - są wyższe od ceł maksymalnych, występują jako cła: a) retorsyjne - są one stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomicznie albo politycznie działania innego kraju, b) wyrównawcze - w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów eksportowych zastosowanych przez eksportera zagranicznego, c) antydumpingowe - zniwelowanie negatywnych dla importera skutków kupowania za granicą towarów po cenach dumpingowych (ceny niższe niż ceny krajowe, lub niższe niż koszt produkcji). VI 1) ochronne - mają zabezpieczyć produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną (zwane inaczej wychowawczymi). Im wyższe cło, tym producent wyrobu krajowego jest w lepszej sytuacji, 2) fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody, np. na towary, które nie są produkowane w kraju, który nakłada takie cła.

Narzędzia parataryfowe. Taryfa celna - jej zmiana wymaga długiego procesu legislacyjnego, zmiany wymagają działań organów ustawodawczych. Zaś narzędzi parataryfowe i pozatryfowe nie wymagają działań władz ustawodawczych, one znajdują się w kompetencji władz wykonawczych. Są nazwane narzędziami dyskryminacyjnymi, wprowadzane po kryjomu, w sposób niejawny, co utrudnia ich wykrycie i przeciwdziałanie. Są narzędziami selektywnymi, obejmują tylko niektóre podmioty, niektóre towary, w porównaniu z cłami są bardziej skuteczne w osiąganiu celu. Narzędzia paraataryfowe są to ograniczenia w handlu zagranicznym, które nie sa cłami, ale powodują skutki identyczne jak cła (prowadzą do wzrostu ceny importowanego towaru i zmniejszają jego konkurencyjność na rynku wew. Kraju, który je stosuje). Główne instrumenty parataryfowe to: (1) zmienne opłaty wyrównawcze - stanowią one różnicę między niższą ceną towaru importowanego, a wyższą ceną tego towaru na rynku krajowym ustaloną i gwarantowaną przez rząd. Celem jest podniesienie ceny towaru z importu do poziomu ceny towaru krajowego, w celu zrównania ich konkurencyjności.

WYKRES

Te pieniądze z opłaty wpływają na konto państwa i te są wykorzystywane później np. subwencje eksportowe, dopłaty różnego rodzaju.

(2) subsydia eksportowe - są to świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i eksportujących towary. Subwencje eksportowe są różnicą między wyższą ceną krajową towarów, jego niższą cena na rynkach zagranicznych. Mogą mieć one różne ulgi podatkowe oraz dopłaty w formie pieniężnej. Celem jest obniżenie kosztów eksportu. Prowadzą one do potanienia na rynku światowym towarów, które są objęte subsydiami. Powody stosowania: chęć wyeksportowania (sprzedania) nadwyżek towarowych, których nie można upłynnić na rynku wew. Ponadto chęć pełniejszego wykorzystania zdolności wytwórczych i wzrost zatrudnienia oraz chęć pprawy bilansu handlowego danego kraju.

WYKRES

Sytuacja na rynku jest zgodna z zasadami pp i pd. Mamy wolny handel, nie ma żadnych barier, obowiązuje prawo jednej ceny. Cena 50 zł→530 ton (popyt), cena 50 zł→870 ton (podaż)↑.państwo chcąc uniknąć problemów postanawia dopłacić producentom 20% wartości towaru czyli - 10 zł i kupuje państwo od nich za 60 zł i sprzedaje na rynkach zagranicznych za 50 zł, popyt na rynku wew. maleje. W związku z tym cena na rynku wew. zacznie później rosnąć aż do wyrównania. Popyt maleje do 150, a podaż wzrosła do 1050. Podaż ↑ - nieefektywne wykorzystanie zasobów, budżet państwa ubożeje, producenci zyskują, konsumenci muszą kupować po wyższych cenach.

(3) depozyty importowe - jest to obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. Depozyt pozostaje na rachunku przez z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócony, jeśli nie znajdą w tym czasie działalności obciążającej importera. Depozyty te zwiększają ceny importowanych towarów.

(4) Podwyższanie podstawy wymiaru cła - stosowane jest gdy cena wewnętrzna na rynku krajowym jest wyższa niż cena takich towarów na rynku międzynarodowym. (5) Dumping - oznacza sprzedaż towaru za granicę poniżej ceny wewnątrz kraju eksportera, a czasem nawet poniżej kosztów wytwarzania. Z tym zjawiskiem kraje , do których takie tanie towary trafiają walczą poprzez nakładanie ceł antydumpingowych. Narzędzia pozataryfowe - są to inne niż cła i inne niż narzędzia parataryfowe bariery w handlu międzynarodowym, których funkcją jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą. Te narzędzia podobnie jak parataryfowe nie wymagają ich wprowadzania drogą ustaw, znajdują się w gestii organów wykonawczych. Narzędzia te trudno jest wykryć. Głównymi narzędziami parataryfowymi są: 1) ograniczenie ilościowe (kontyngenty), głównie dotyczą importu. Jest to określenie przez państwo wolumenu (wielkości) importu, który nie może być przekraczany w ciągu roku. Przyczyny ich stosowania: a) ochrona rodzimej produkcji; b) potrzeba skierowania popytu krajowego z dóbr importowanych na dobra wytwarzane w kraju; c) przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego. Skutki ograniczeń ilościowych: a) zmniejszenie się podaży towarów importowanych na rynku krajowym; b) wzrost cen. 2) licencje importowe - są to zezwolenia przyznawane przez władze państwowe przedsiębiorcom krajowym na przywóz określonej ilości konkretnego towaru z zagranicy. Suma licencji nie może przekroczyć kontyngentu importowego. 3) „dobrowolne” ograniczenia eksportu - są wprowadzane przez kraj zmniejszający swój eksport, ale dzieje się to na żądanie importera. Eksporter godzi się na takie wyjście w celu uniknięcia ostrzejszych restrykcji importowych. 4) ograniczenie dewizowe - oznaczają całkowite albo częściowe zniesienie obrotów dewizowych z zagranicą. Obroty dewizowe zostają poddane kontroli administracji państwowej, np. obowiązek odsprzedaży dewiz uprawnionym bankom przez podmioty, które zarobiły te dewizy za granicą. Jednocześnie płatności na rzecz zagranicy mogą być dokonywane po zezwoleniu państwa. W takich przypadkach waluta krajowa jest niewymienialna. NIEWYMIENIALNOŚĆ WEWNĘTRZNA - oznacza sytuację, gdy podmioty krajowe nie mają swobody wymiany swojej waluty na obcą. NIEWYMIENIALNOŚĆ ZEWNĘTRZNA - oznacza sytuację, kiedy podmioty zagraniczne nie mają zezwolenia na wymianę waluty krajowej na inne waluty.Rozliczenie obrotów z zagranicą - polegają na regulowaniu należności i zobowiązań jakie powstały między podmiotami działającymi w różnych krajach z tytułu obrotu towarów i usług. Formy rozliczeń: 1) rozliczenia bez udziału pieniądza - znajdują zastosowanie w warunkach ograniczeń dewizowych. Te rozliczenia występują pod postacią kompensat towarowych całkowitych albo częściowych. Całkowite kompensaty występują kiedy dwa podmioty gospodarcze dokonują u siebie zakupów wzajemnych na taką samą kwotę. Następnie pełne zbilansowanie wymiany bez udziału dewiz. Ta kompensata pełna może wystąpić w formie: - barteru - równoczesny ruch towaru (handel wymienny); - transakcji równoległej - sporządza się dwa oddzielne kontrakty kupna i sprzedaży ale o tej samej wartości. Ruch towarów może być rozłożony w czasie. Kompensaty częściowe - część wymiany bilansujemy w formie naturalnej, a część za pomocą dewiz. Rodzaje kompensat częściowych: a) transakcje wzajemne - zawierane są z inicjatywy kontrahenta cierpiącego na niedostatek środków płatniczych. Warunkuje on zawarcie umowy na import wyrażeniem zgody partnera zagranicznego przynajmniej na częściowe rozliczenie kontraktu oferowanymi w zamian towarami. b) kontrdostawcy - polegają na sprzedaży kompletnego obiektu w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie, c) umowy offsetowe - kupujący stawia jako warunek podpisanie kontraktu wymagań ??? zakupu w jego kraju surowców, materiałów, półproduktów potrzebnych do realizacji zamówienia. Poszczególne kraje starają się stworzyć ramy instytucjonalne ułatwiające poszczególnym podmiotom gospodarczym w warunkach braku wymienialności walut. Służą temu dwu- lub wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym. Mogą to być: 1) umowy rozrachunkowe (clearingowe) - nie dopuszczają transferu walut między krajami. Oznaczają wzajemną kompensatę sald. Polegają na rozliczeniach pomiędzy krajami z tytułu eksportu i importu ale dokonywanych w walutach narodowych każdego z partnerów. b) umowy płatnicze - dopuszczają w pewnych granicach transfer walut. Polegają na uzgodnieniu maksymalnej kwoty walut wymienialnych, jaką strony zobowiązują się sobie przekazać wzajemnie za import; 2) pieniądzem może być waluta kraju eksportera lub importera albo waluta kraju trzeciego, która pełni funkcję waluty międzynarodowej albo może to być pieniądz międzynarodowy, stosowany przez międzynarodowe instytucje finansowe. Współcześnie rozliczenia za pomocą pieniądza dokonuje się za pośrednictwem banku, co polega na kupnie i sprzedaży dewiz, a nie na fizycznym przewożeniu pieniędzy przez granicę. Warunkiem dokonania takich transakcji za pomocą pieniądza jest istnienie rynku walutowego i walut międzynarodowych. Ceny na rynku międzynarodowym: Ceny światowe posiadają tylko te towary i usługi, które są przedmiotem wymiany międzynarodowej. TOWARY NIEHANDLOWE - to te, które występują tylko na rynkach lokalnych. Poziom cen światowych jest wypadkową wielu czynników o charakterze koniunkturalnym, instytucjonalnym działającym po stronie popytu i podaży. Zmiany cen handlowych wpływają na opłacalność handlu zagranicznego. Ceny światowe to jednolite (zbliżone do siebie) ceny, po których kupowane są lub sprzedawane towary na rynkach międzynarodowych. Narzędziem umożliwiającym syntetyczną ocenę zmian cen światowych jest wskaźnik cenowy TERMS OF TRADE: Pex - przeciętny poziom cen towarów eksportowanych, Pim - przeciętny poziom cen towarów importowanych, t_o - okres wyjściowy, t₁ - okres badany

Jeżeli przeciętny poziom cen towarów eksportowanych rośnie szybciej niż importowanych to terms of trade (warunki wymiany) dla danego kraju poprawia się, o zmianach tego wskaźnika decydują zmiany cen na rynkach światowych. Okres krótki - pewne elementy są stałe i niezmienne, brak istotnych zmian w strukturze, technice i technologii. Występują jedynie zmiany koniunktury gospodarczej. Okres długi - możliwe są wszelkie zmiany w gospodarce światowej. Na rynkach światowych handluje się: 1) towarami masowymi - to takie, których walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji bez względu na miejsce ich wytworzenia. Są one zastępowalne. Głównie są to surowce, większość artykułów rolnych, część półfabrykatów przemysłowych. Takimi towarami handluje się na giełdach towarowych. Towary te mają podobną cenę, ale ceny te są mało stabilne; 2) towarami zindywidualizowanymi - takimi, których walory użytkowe są określone przez potrzeby indywidualnych odbiorców lub przez poszczególne segmenty rynku. Uzależnienie odbiorcy od dostawcy jest duże. Głównie są to artykuły przemysłowe, dobra luksusowe, konsumpcyjne. Towary różnią się marką, jakością itp. Ceny tych produktów są w inny sposób kształtowane przez rynek. Ceny towarów masowych i pozostałych są inaczej kształtowane na rynkach światowych. Różnice te wynikają ze specyficznych cech artykułów przemysłowych odmiennych od artykułów rolno - spożywczych. Inaczej kształtuje się popyt i podaż. Artykuły masowe - elastyczność pp i pd jest niska ale niższa jest elastyczność pd od elastyczności popytu. Elastyczność pd jest czasem sztywna. Towary pozostałe (zindywidualizowane) - artykuły przemysłowe, elastyczność pp i el pd jest wysoka ale el pd jest wyższa niż el pp. W okresach krótkich ceny towarów są mało stabilne a pd jest określona. Towary zindywidualizowane - wykazują się dużą el pp i jeszcze większa el pd. Pd jak i ppp dopasowują się do zmiany cen na rynku światowym i występują dość stabilne ceny. Wpływ na ceny ma w większym stopniu pd niż pp na te towary. Okres długi - w okresie długim tendencje zmian cen światowych wyraża wskaźnik terms of trade towarowy, przeciętny poziom cen towarów rolno - surowcowych, przeciętny poziom cen towarów przemysłowych,

relacja między tempem zmian cen towarów rolno - surowcowych a tempem zmian cen towarów przemysłowych. Szybciej rosną ceny artykułów przemysłowych niż rolno - surowcowych. Kraje, w których eksporcie dominują artykuły rolno - spożywcze mają się w długim okresie gorzej niż kraje, które eksportują artykuły przemysłowe w długim okresie. Rynki kapitałowe (finansowe) - międzynarodowe przepływy kapitału. Początki gosp światowej wiążemy z handlem towarami. Ostatnie 20 lat handel usługami. Rynki kapitałowe rozwijają się z dużą dynamiką. Rozwój tych rynków spowodował przyspieszenie globalizacji. Rynki kapitałowe - to powiązane ze sobą rynki walutowe, pieniężne i kredytowe. Do początku lat 70 - tych międzynarodowe przepływy kapitału były kontrolowane. Lata 70 - kraje bogato rozwinięte znosiły kontrolę przepływu kapitału. Koniec lat 80 i lata 90 - te - kraje słabo rozwinięte znosiły kontrolę przepływu kapitału. W latach 80 pojawiła się fala innowacji finansowych (rynek opcji, kontrakty). Nastąpił szybki rozwój technik przetwarzania i przekazywania informacji. Zjawiska te umożliwiły dokonywanie operacji na rynkach finansowych w odległych częściach świata przez 24 h w czasie rzeczywistym. MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁÓW - każdy odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę, którego motywem jest zysk. Od przepływu kapitału należy odróżnić przemieszczanie się kapitału. Przemieszczaniem jest sytuacja gdy kapitał wraz ze swoim właścicielem przenosi się do nowego kraju. I w tym kraju wykorzystuje swój kapitał. Jest to również transfer kapitału w postaci odszkodowań i darowizny. Międzynarodowe obroty materialnymi środkami produkcji to tez przemieszczenie się kapitału. Przepływ kapitału klasyfikuje się z punktu widzenia okresu na jaki kapitał jest wywożony. 1) krótkoterminowy ruch kapitału (gdy spłata kapitału następuje do 1 roku), 2) długookresowy ruch kapitału (dłużej niż 1 rok). Formy przepływu kapitału: ad 1) a) przepływa głównie w formie kredytów kupieckich (handlowe związane z wymianą towarową); b) kredyty bankowe - środki pieniężne przyznane przez bank 1 - kraju bankom innego kraju; c) pożyczki krótkoterminowe - udzielane przez jedne podmioty gospodarcze innym podmiotom gospodarczym; d) kapitał spekulacyjny - krótkookresowe lokaty kapitałów na rynkach zagranicznych jako depozytów bankowych lub w papierach wartościowych. Celem jest uzyskanie stopy większej niż na rynku krajowym. Ad 2) a) kredyty i pożyczki z terminem spłaty dłuższym niż rok. Mogą być udzielane przez przedsiębiorstwa, banki, rządy itp.; b) lokaty w papierach wartościowych (akcje, obligacje); mogą one przybierać formę: a) inwestycji portfelowych (kupuje się akcje tylko w celu zysku), b) zagraniczne inwestycje bezpośrednie - obejmują nie tylko transfer zasobów, ale i prawa kontroli nad firmą i wykupuje się kontrolny pakiet akcji. TEORIA PORT - FOLIO - kapitał portfelowy przepływa na rynkach międzynarodowych bo można uzyskać wyższą stopę zysku przy tym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku gdy portfel aktywów jest zróżnicowany.

Stabilizacja długookresowa krajów sprzyja rozwojowi inwestycji portfelowych, sprzyja również rozwojowi telekomunikacji.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---