Jak pracują psy w policji?

W badaniach osmologicznych wykorzystuje się psy specjalne, wytresowane do realizacji tego typu czynności. W oparciu o nabywane doświadczenia krajowe i zagraniczne (Węgry, Rosja, Niemcy, Holandia) modyfikacji w ostatnich latach uległy dobór, metody oceny i sposoby tresury psów specjalnych do identyfikacji śladów zapachowych. Dobierane do tresury psy muszą odznaczać się m.in. doskonale rozwiniętym zmysłem powonienia.

Wrodzone predyspozycje psów podlegają rozwijaniu i są ukierunkowywane stosownie do potrzeb, w trakcie ok. 7-miesięcznego cyklu tresury, realizowanego pod okiem instruktorów z Centrum Szkolenia Policji. Jeżeli pies po okresie tresury i krótkotrwałej adaptacji w jednostce terenowej wykonuje zadania w sposób prawidłowy, uzyskuje policyjny atest. Psy specjalne, co rok wyposaża się w takie atesty, kwalifikujące je lub nie do dalszej pracy w tym charakterze. Posiadanie przez psa specjalnego atestu jest niezbędnym wymogiem formalnym, pozwalającym na wykorzystanie tego "biologicznego instrumentu" w badaniach osmologicznych.


Najczęściej wykorzystywane w służbach policyjnych rasy psów - wg ankiety przeprowadzonej wśród 17 państw członkowskich INTERPOLU.

Dobierane do tresury psy pochodzą z wyłącznie z zakupów od indywidualnych osób. Nie prowadzi się w polskiej policji hodowli psów z przeznaczeniem na służbowe. Do tresury kwalifikuje się psy w wieku od 12 do 24 miesięcy. Wykorzystuje się zarówno psy i suki następujących ras: owczarek niemiecki, labrador retriever, sznaucer, terier, wyżeł.

W odniesieniu do największej grupy psów, czyli owczarka niemieckiego są to zarówno psy czystorasowe oraz mieszańce - eksterierowo zbliżone do wzorca rasy.

 

 

 

Psy kwalifikowane do tresury z przeznaczeniem na psy do identyfikacji śladów zapachowych ludzi muszą spełniać szereg kryteriów, które generalnie można podzielić na dwie grupy: zdrowotne (kondycja, wady psychiczne, stan zdrowotny kończyn, układ powłokowy, narząd wzroku i słuchu itp.) i użytkowe (ocena reakcji na strzał z broni palnej, ocena instynktu zabawy i aportu, zachowanie się psa wewnątrz obiektów, ocena psa pod względem gotowości do gryzienia i obrony, test odwagi). Tresura ID-Dogs oparta jest o wykorzystanie metody smakołykowo - wyróżnieniowej z przewagą wykorzystania instynktu pokarmowego.

TECHNIKA I TAKTYKA TRESURY

 

Tresura psów specjalnych przeznaczonych do identyfikacji śladów zapachowych podzielona jest na kilka, następujących po sobie etapów. Pozytywna ocena każdego etapu, jest "przepustką" do kolejnego. Generalnie tresurę psów do identyfikacji śladów zapachowych podzielić możemy na następujące etapy:

ETAP I

W etapie tym przede wszystkim dochodzi do nawiązania podstawowej więzi przewodnika z psami. Rozpoczyna się tresura, polegająca na zapoznawaniu psów z szeregiem selekcyjnym i wypracowywanie podstawowych odruchów pracy w ciągu.

 

ETAP II
W etapie tym wprowadza się zwierzętom element nauki prawidłowego nawęszania. Zasadniczym celem tego etapu jest nauczenie psa poprawnego i odpowiednio długiego nawęszania podanego zapachu oraz utrwalenie podstawowych odruchów pracy w ciągu selekcyjnym.

ETAP III
Zadaniem tego etapu jest nauczenie psów wyszukiwania zapachów smakołyków, znajdujących się tylko w dwóch pojemnikach ciągu selekcyjnego.

ETAP IV
Wprowadza się dodatkowy element składowy do stereotypu dynamicznego, a mianowicie warowanie.

ETAP V
W etapie tym w szeregu selekcyjnym znajduje się jeden zapach człowieka, w pozostałych pojemnikach znajdują się neutralne zapachowo pochłaniacze. Zadaniem tego etapu jest skojarzenie zapachu ludzkiego z podawanym przez psa smakołykiem.

ETAP VI
W etapie tym szereg selekcyjny zestawiony jest wyłącznie z zapachów zabezpieczonych od osób. Po utrwaleniu ciągu odruchów wprowadza się tzw. próbę zerową. Polega ona na tym, że w jednej z następujących po sobie prób, nie umieszcza się zapachu, który pies identyfikował.

ETAP VII
Wprowadza się dodatkowo element zmiany zapachów podawanych psu do nawęszenia.

Badanie zgodności zapachowej wykonuje się przy użyciu minimum dwóch psów specjalnych. Pies pracujący w rozpoznawalni dostaje do nawęszenia materiał zapachowy, a następnie pracując bez smyczy przechodzi ciąg, obwąchując ustawione pojemniki i w sposób określony wcześniej wskazuje pojemnik ze zidentyfikowanym śladem zapachowym. Sposoby zaznaczania zidentyfikowanego zapachu mogą być bardzo różne (warowanie, drapanie, oszczekiwanie), a uzależnione jest to od metody, jaką pies został wytresowany. Obecnie najczęściej w tresurze wykorzystywany jest statyczny system indykacji zapachu - warowanie. Badanie zgodności zapachowej wykonuje się minimum 3 razy, zmieniając za każdym razem położenie pojemnika z zapachem, który pies identyfikuje.

 

Kategorie policyjnych psów służbowych

Policyjne psy służbowe dzieli się na następujące kategorie:

1) w służbie prewencyjnej:

a) patrolowe,
b) tropiące,
c) patrolowo-tropiące,
d) do działań antyterrorystycznych,
e) do wyszukiwania zapachów materiałów wybuchowych,
f) do wyszukiwania zapachów narkotyków,
g) do wyszukiwania zapachu zwłok ludzkich,
h) do ratownictwa wodnego i wyszukiwania zapachu zwłok w wodzie,

2) w służbie kryminalnej - do badań osmologicznych.

Wykorzystuje się je w szczególności w służbie do :
1) służby patrolowej;
2) tropienia śladów;
3) działań antyterrorystycznych;
4) działań związanych z zabezpieczaniem i przywracaniem naruszonego porządku publicznego podczas imprez masowych i zgromadzeń;
5) przeszukiwania terenu, pomieszczeń, pojazdów, statków żeglugi śródlądowej, morskich i powietrznych lub przesyłek i bagaży w celu:

a) odnalezienia osób lub przedmiotów,
b) wyszukania śladów pozostawionych przez ludzi,
c) wyszukania zapachów materiałów wybuchowych,
d) wyszukania zapachów narkotyków,
e) wyszukania zapachu zwłok ludzkich;

6) pościgów za osobami podejrzanymi o popełnienie przestępstwa;
7) badań osmologicznych;
8) zasadzek i działań blokadowych;
9) ratowania tonących;
10) wykonywania zadań związanych z:

a) prowadzeniem czynności interwencyjnych,
b) zatrzymywaniem osób, ich pilnowaniem i doprowadzaniem,
c) konwojowaniem.

Informację opracowano na podstawie zarządzenia nr 296 Komendanta Głównego Policji z 20 marca 2008 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań z użyciem psów służbowych, szczegółowych zasad ich szkolenia oraz norm wyżywienia.

Wcześniej na mocy zarządzenia nr 11 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 lipca 2002 roku wytresowane psy służbowe podzielono na następujące kategorie:

1) psy w prewencji o specjalności:
a. patrolowo-tropiące,
b. tropienie śladów,
c. działania antyterrorystyczne,
d. wyszukiwanie zapachów materiałów wybuchowych,
e. inne zadania,

2) psy w technice kryminalistycznej o specjalności:
a. badania osmologiczne,
b. wyszukiwanie zapachów narkotyków,
c. wyszukiwanie zapachów zwłok ludzkich,
d. wyszukiwanie innych substancji.

Generalnie zmiany odnoszą się głównie do sprawowanego nadzoru nad psami służbowymi w Policji. Pozostające dotychczas pod nadzorem laboratoriów kryminalistycznych psy wyszukujące zapachy narkotyków i zwłok ludzkich przekazano w wyłączne kompetencje służby prewencji. Czy jest to zmiana na lepsze? Ma ona swoich zwolenników, jak i przeciwników, a co z niej wyniknie na pewno przyszłość pokaże.

Dobór psów do tresury osmologicznej

Dobierane do tresury psy pochodzą wyłącznie z zakupów realizowanych od osób indywidualnych. Nie prowadzi się w polskiej policji hodowli psów z przeznaczeniem na cele służbowe. Do tresury kwalifikuje się psy w wieku od 12 do 24 miesięcy. Wykorzystuje się zarówno psy, jak i suki następujących ras: owczarek niemiecki, labrador retriever, sznaucer, terier, wyżeł. Inne rasy nie odgrywają większego znaczenia w tej tresurze specjalistycznej. Procentowy udział poszczególnych ras zgodny jest z europejskimi tendencjami (porównaj poniższa rycina).

 

Rycina 1. Procentowy udział psów poszczególnych ras wykorzystywanych jako psy służbowe.

W odniesieniu do największej grupy psów, czyli owczarka niemieckiego, są to zarówno psy czystorasowe oraz mieszańce, eksterierowo zbliżone do wzorca rasy. Psy kwalifikowane do tresury z przeznaczeniem na psy do identyfikacji śladów zapachowych ludzi muszą spełniać szereg kryteriów, które generalnie można podzielić na dwie grupy: zdrowotne i użytkowe.

1 KRYTERIA ZDROWOTNE
-  Kondycja. Zwracać należy szczególną uwagę na psy nadmiernie wychudzone - co wskazywać może na zewnątrzwydzielniczą niewydolność trzustki oraz psy wykazujące cechy otyłości - ze względu na możliwość nadmiernej podatności na letni udar cieplny.
- Wady psychiczne. Zachowanie psa polegające na „bieganiu w kółko”, „kręceniu się za ogonem” oraz jego okaleczaniu, a także skakaniu po ścianach kojca, wskazują na stereotypię ruchową. Uszkodzenia sierści w okolicach nadgarstkowo-śródręczowych i skokowo-śródstopowych na skutek ich wygryzania wskazuje na neurodermatozę kończyn. Wskazane wyżej schorzenia wskazują na nadpobudliwość nerwową i małą stabilność psychiczną, co praktycznie uniemożliwia przetrzymywanie psów w warunkach kojcowych. Wstępną ocenę zachowania psa powinno przeprowadzić się w miejscu stałego przebywania psa.
- Kończyny. Zwracać należy uwagę na postawę kończyn i ich ustawienie, kończyny tylne nie mogą być „wleczone” i ocierać pazurami o ziemię. Stwierdzenie ran kończyn, krzywicy, kulawizn, starych złamań, bolesności podczas siadania i wstawania oraz zapalenia skóry między opuszkami wskazują na schorzenia aparatu ruchu. W przypadku stwierdzenia blizn skórnych powinno przeprowadzić się dokładne badanie w kierunku starych złamań kości. Psy rodowodowe powinny mieć wpis o badaniu w kierunku dysplazji stawów biodrowych.
- Układ powłokowy. Ogląd psa powinien obejmować okolice pach, mostka, brzucha, pachwin, napletka, moszny, odbytu i ogona pod kątem możliwych zmian chorobowych. Schorzenia skórne mogą manifestować się m.in. w postaci egzemy, grzybicy, stanów ropnych, przewlekłych stanów przerostowo-łysiejących, zmian martwiczych, a także przerostu i zapalenia gruczołów ogonowych. Wadą zdrowotną są również przepukliny, w tym pępkowa, pachwinowa, mosznowa, z zastrzeżeniem, że po upływie miesiąca od usunięcia szwów po zabiegu likwidacji przepukliny, pies nadaje się do tresury.
- Narząd wzroku. Dyskwalifikującymi wadami są: ślepota, ślepota zmierzchowa, zmętnienie w obrębie gałek ocznych, przewlekłe, grudkowe zapalenie spojówek, entropia i ektropia powiek oraz grudkowe zapalenie trzeciej powieki.
- Narząd słuchu. Dyskwalifikującymi wadami są: głuchota, nie wyleczone zmiany ropne, zmiany grzybicze i martwicze małżowin oraz przewlekłe stany zapalne uszu. 
- Inne. Dyskwalifikującymi wadami są również:
o wady uzębienia (radykalny przodozgryz lub tyłozgryz, braki w uzębieniu, zęby próchnicze, uzębienie ponosówkowe, ubytki szkliwa, itp.),
o zapalenie kątów warg,
o choroba transportowa,
o wnętrostwo u samców, nie podciągnięte sutki u samic.

2 KRYTERIA UŻYTKOWE
- Ocena reakcji na strzał z broni palnej. Ocenę przeprowadza się zarówno po oddaniu strzału przez asystenta, nie wykazującego wobec psa agresji, jak również w trakcie aportowania przedmiotów oraz w trakcie oceny gotowości do gryzienia. Strzał z broni palnej (automatycznej) oddaje się z odległości 25-30 m.
- Ocena instynktu zabawy i aportu: 
o Przewodnik zachęca psa, bawiąc się jego ulubioną zabawką. Następnie zabawkę tę rzuca się w wysoką trawę lub krzaki - celem oceny zdolności wyszukiwania rzuconego przedmiotu. Pies powinien po przeszukaniu terenu zaaportować zabawkę. Czynność tę powtarza się z piłką i drewnianym aportem. W trakcie jednej z prób podnoszenia aportu przez psa oddaje się strzał z broni palnej z odległości ok. 25-30m. 
o Ocenę instynktu zabawy i aportu przeprowadza się również w pomieszczeniach pracowni. Przewodnik lub asystent bawiąc się z psem aportem (piłka) rzuca ją w pomieszczeniu. Pies bez większych problemów powinien zaaportować rzucony przedmiot. W jednej z prób zabawkę (piłkę), po zachęceniu psa umieszcza się wewnątrz jednego ze stanowisk ciągu selekcyjnego. Pies powinien wyszukać stanowisko, w którym ukryta została zabawka.
- Zachowanie się psa wewnątrz obiektów (pomieszczenia pracowni śladów zapachowych). Przewodnik z psem na smyczy wchodzi do pomieszczenia pracowni, gdzie występują różne pokrycia podłogowe (np. śliska podłoga). Bada się reakcję psa na hałasy (na podłogę rzuca się ciężki przedmiot) oraz zachowanie psa w pomieszczeniach zaciemnionych i umiejętność poruszania się po schodach.
- Ocena psa pod względem gotowości do gryzienia i obrony. Do przewodnika z psem zbliża się asystent, który próbuje go zaatakować. Prawidłowo reagujący pies powinien próbować odeprzeć atak asystenta.
- Test odwagi. Pies zostaje sam na smyczy. Przewodnik odchodzi i znika z pola widzenia psa. Po ok. 5 min. nieznana osoba podchodzi do psa i okazuje mu przyjazne traktowanie. Następnie osoba ta oddala się na ok. 10 m i drażni się z psem, próbują sprowokować atak. Prawidłowo reagujący pies powinien próbować odeprzeć atak.
Przedstawione powyżej kryteria użytkowe odnoszą się do psów rasy owczarek niemiecki lub mieszańców eksterierowo zbliżonych do owczarka. W odniesieniu do innych ras stosuje się modyfikacje w zależności od charakterystyki rasy.
Ocena kryteriów użytkowych psów kwalifikowanych do tresury w zakresie identyfikacji zapachów ludzi jest poszerzona o elementy takie same, jak dla pozostałych psów policyjnych. Wynika to z ekonomiki postępowania. W sytuacjach, w których psy będące już w trakcie tresury nie będą wykazywać zadowalających postępów, można je z powodzeniem przekwalifikować do innej tresury specjalnej (np. wykrywanie narkotyków, zwłok, itp.) lub do tresury na psa patrolowo-tropiącego.

Technika i taktyka tresury psów osmologicznych

Etap I

 

W etapie tym dochodzi do nawiązania podstawowej więzi przewodnika z psami. Przewodnicy poznają podstawowe zasady pracy z psami w trakcie tresury. Psy zapoznają się z warunkami pomieszczeń pracowni osmologicznej. Rozpoczyna się faza wstępna tresury polegająca na zapoznawaniu psów z szeregiem selekcyjnym i wypracowywaniu podstawowych odruchów pracy w ciągu. W szeregu ustawia się szklane pojemniki (słoiki typu twist), zawierające pochłaniacze. Przewodnik umieszcza w każdym pojemniku smakołyk. Przemieszcza się wraz z psem wzdłuż szeregu wyrzucając kolejno z pojemników smakołyki. Czynność wykonuje się do przodu i wstecz szeregu. Schemat etapu pierwszego ilustruje poniższa rycina.

Rycina 1 .  Schemat I etapu tresury. Psy zapoznają się z warunkami pracy w szeregu selekcyjnym, wyk. autor.

Etap II

W etapie tym wprowadza się element nauki prawidłowego nawęszania. Psy przyzwyczaja się do nauki nawęszania bezpośrednio z pojemnika szklanego. W pojemniku, który pies otrzymuje do nawęszania znajdują się zarówno pochłaniacz, jak i smakołyk. Szereg selekcyjny zbudowany jest podobnie jak w etapie I, tzn. w każdym pojemniku umieszczony jest czysty pochłaniacz oraz smakołyk. Przewodnik, po zapoznaniu psa z zapachem, przemieszcza się wraz z nim wzdłuż szeregu wyrzucając kolejno z pojemników smakołyki. Czynność wykonuje się do przodu i wstecz szeregu. Schemat etapu ilustruje poniższa rycina. Zasadniczym celem tego etapu jest nauczenie psa poprawnego i odpowiednio długiego nawęszania prezentowanego zapachu oraz utrwalenie podstawowych odruchów pracy w ciągu selekcyjnym.

Ryc. Schemat II Etapu tresury, wyk autor.

Etap III

W etapie tym redukcji do dwóch ulega liczba stanowisk, w których umieszczone są smakołyki. W pozostałych pojemnikach umieszczone są tylko neutralne zapachowo pochłaniacze. Pies otrzymuje do nawęszenia pojemnik, w którym umieszcza się pochłaniacz oraz smakołyk. Przewodnik, po nawęszenia psa, przemieszcza się wraz z nim wzdłuż szeregu wyrzucając kolejno z pojemników smakołyki. Czynność wykonuje się do przodu i wstecz szeregu. Zadaniem tego etapu jest wyrobienie u psów odruchu wyszukiwania zapachów smakołyków, znajdujących się tylko w dwóch pojemnikach ciągu. W dalszym ciągu utrwala się odruch nawęszania z pojemnika oraz pracy w ciągu selekcyjnym. Pies powinien nawęszać chętnie i aktywnie prezentowany na starcie zapach.

 

Rycina 1. Schemat III etapu tresury, wyk. autor.

Etap IV

W etapie tym w szeregu sekcyjnym znajduje się tylko jeden pojemnik zawierający pochłaniacz i smakołyk, pozostałe zaś pojemniki zawierają neutralne zapachowo pochłaniacze. Pies otrzymuje do nawęszenia pojemnik, w którym umieszcza się pochłaniacz oraz smakołyk. Przewodnik, po nawęszenia psa, przemieszcza się wraz z nim wzdłuż szeregu wyrzucając z pojemnika smakołyk. Wprowadza się dodatkowy element składowy do stereotypu dynamicznego, a mianowicie warowanie.

Rycina 1. Schemat IV etapu tresury, wyk. autor.

Czynność wykonuje się do przodu i wstecz szeregu. Zadaniem tego etapu jest wyuczenie psów wyszukiwania zapachów smakołyków, znajdujących się tylko w jednym pojemniku ciągu selekcyjnego. W dalszym ciągu utrwala się odruch nawęszania z pojemnika oraz pracy w ciągu selekcyjnym. Pod koniec tego etapu, kiedy wypracowany został już prawidłowy system sygnalizowania zgodności zapachowej, eliminuje się znajomość rozmieszczenia śladów w ciągu selekcyjnym przez przewodnika.

Etap V

Jeden z najtrudniejszych etapów tresury, gdyż stanowi to przejście z rozpoznawania zapachów smakołyków na rozpoznawanie ludzkich zapachów. Pies otrzymuje do nawęszenia zapach zabezpieczony na pochłaniaczu z dłoni człowieka (psy pracują na zapachach osób psom nieznanych). Odpowiednik tego materiału umieszczony jest w ciągu selekcyjnym. W pozostałych pojemnikach ciągu umieszcza się neutralne zapachowo pochłaniacze. Przewodnik psa na tym etapie tresury może jeszcze znać rozmieszczenie śladów w ciągu. Zmianie ulega nagradzanie psa za prawidłowe nawęszanie. Przewodnik podaje psu smakołyki z dłoni. Podobnie także za ustalenie zgodności zapachowej - jeżeli pies zaznaczy zgodność warowaniem nagradzany jest smakołykiem, również podawanym z dłoni. Nie nagradza się psów za wskazania „fałszywie pozytywne”. Pod koniec tego etapu stopniowo zmienia się zapachy podawane psom do nawęszenia (np. pobierane z innych części ciała, z przedmiotów, z różnych podłoży). Schemat pracy psów w etapie V ilustruje poniższa rycina.

Rycina 1. Schemat V etapu tresury. Rozpoznawanie pojedynczego zapachu, wyk. autor.

Etap VI

W etapie tym szereg selekcyjny zestawiony jest wyłącznie z zapachów zabezpieczonych od osób. Zapachy umieszczane w ciągu selekcyjnym pobierane są od osób przez okres 15 minut. Na początku etapu - w celu ułatwienia psom rozpoznawania zapachów - różnicuje się je czasowo. Psy otrzymują do nawęszenia zróżnicowany materiał, który zabezpieczany jest z różnych przedmiotów i podłoży. System nagradzania podobny jak w etapie V. Schemat czynności ilustruje poniższa rycina. 

 

Rycina 1. Schemat identyfikacji  w ciągu selekcyjnym zestawionym z zapachów pobranych od osób, wyk. autor.

Po utrwaleniu ciągu odruchów wprowadza się tzw. próbę zerową. Polega ona na tym, że w jednej z następujących po sobie prób, nie umieszcza się zapachu, który pies identyfikował. Schemat takiej próby ilustruje poniższa rycina. Pies przy takiej próbie jest nagradzany smakołykiem, dopiero w momencie, jeżeli sprawdzi wszystkie pojemniki w szeregu, żadnego nie zaznaczy i powróci do przewodnika.

 

Rycina 2. Schemat tzw. próby zerowej, wyk. autor.

---