SPIS TREŚCI

KAPPACYZM, GAMMACYZM

Kappacyzm - To nieprawidłowa artykulacja głosek tylnojęzykowych zwartych: k, ki

1. kappacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: k, ki.

2. parakappacyzm - zamiana głosek: k, ki na t, ti (przykład: kura - tura, kino - tino)

3. mogikappacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka. (przykład: kura - ura, kino - ino).

Gammacyzm - To nieprawidłowa artykulacja głosek tylnojęzykowych zwartych: g, gi, h, hi.

1. gammacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: g, gi.

2. paragammacyzm - zamiana głosek: g, gi, h na d, di, t (przykład: góra - dóra, gitara - ditara, hokej - tokej)

3. mogigammacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka (przykład: góra - óra, hokej - okej).

GŁOSKA K

W prawidłowo przebiegającym rozwoju mowy głoska [k] pojawia się między 1 a 2 rokiem życia dziecka.

Warunkiem prawidłowego tworzenia tej głoski jest:

1) Przesunięcie języka tak, aby tylna jego część przylegała do pogranicza twardego i miękkiego podniebienia, a jego boki do wewnętrznych luków zębowych;

2) Lekkie obniżenie dolnej szczęki przy jednoczesnym rozchyleniu warg;

GŁOSKA K'

k:<kino>, <ki>:<kiełbasa>

Po opanowaniu prawidłowej wymowy [k], głoska ta nie sprawia większych trudności. Należy ćwiczyć połączenia [k+i] <ki>, [k+ ija] <kija> ,[k +ijo] <kijo>, [k+kije] <kije>, najpierw powoli następnie szybciej.

GŁOSKA G

Po opanowaniu prawidłowej wymowy [k], głoska [g] pojawia się zwykle samoistnie. Dźwięk [g] różni się bowiem od [k] tym, że jest dźwięczny

Wibracje strun głosowych wyczuwamy przykładając w czasie artykulacji głoski [g] wierzch dłoni do krtani (okolice jabłka Adama)

GŁOSKA G'

g:<gitara>, <gi>:<giełda>

Jeżeli dziecko opanuje wymowę [k],[k'],[g] na ogół nie ma już kłopotów z wymową [g']. Gdyby trudności się utrzymywały, należy ćwiczyć połączenia [g+i] <gi>, [g+ ija] <giia> ,[g +ijo] <gijo>, [g+ije] <gije>, najpierw powoli nastepnie szybciej.

GŁOSKA X <ch,h>

Ch jest głoską tylno językową, szczelinową, ustną. Przy wymowie tył języka unosi się do podniebienia miękiego, aż to wytworzenia z nim szczeliny, przez którą płynie powietrze. W wymowie dziecka pojawia się w 2 roku życia. Artykulacja tej głoski rzadko ulega zniekształceniu.

Dźwięk ten możemy uzyskać przez chuchanie na rękę lub lusterko, a także poprzez przedłużanie wymowy [x]

GŁOSKA X'<ch,h>

Głoskę tę wywołujemy wymawiając połączenia [x+i] <hi>, [x+ iia] <h+ija> ,[x +iio] <hijo>, [x+iie] <h+ije>, najpierw powoli następnie szybciej

Zmiękczone ch w leksyce polskiej występuje rzadko (Chińczyk, higiena). Natomiast często słyszy się wymowę garową, np. chyba - Chiba, mychy - muchi. W tych przypadkach korekcję uzyskujemy poprzez kwiczenia słuchowe.

Do przyczyn wadliwej wymowy głosek k, g, h należą: niska sprawność ruchowa języka (zwłaszcza jego tylnej części), zła praca języka.

Ważnym elementem poprawy tej wymowy są ćwiczenia języka. A szczególnie jej tylnej części:

Kilka przykładowych ćwiczeń:

- wywijanie języka, opierając go o dolne zęby.

- picie gęstych napoi przez słomkę (jogurt gęsty plus słomki), czym dłuższa słomka, tym ciężej pić danego napoju

- lizanie lizaka, z otwartą buzią

- ssanie cukierka środkiem języka

Ćwiczenia usprawniające wymowę głosek tylno językowych.

• Czasami wystarczy aby dziecko szeroko otworzyło usta i próbowało wymawiać k

• Jeżeli występują kłopoty z ułożeniem języka wtedy przytrzymujemy czubek języka szpatułką, trzonkiem łyżeczki lub palcem i polecamy wymawiać t, ta, to, te, tu. Unieruchomiony czubek języka nie będzie mógł się podnieść do góry, będzie natomiast podnosiła się tylna jego część. Wymawianie głosek k, ka, ko, ke, ku dopiero gdy dziecko opanuje pracę języka. W pierwszej partii materiału nie występuje głoska t, z obawy przed hiperkorekcją (np. dziecko nastawione na k będzie wymawiać kotek - kokek)

• Inny sposób to ułożenie dziecka na wznak, i odchylenie głowy ku tyłowi; język cofa się w głąb jamy ustnej pod wpływem własnego ciężaru. W tej pozycji dochodzi do zwarcia tylnej części języka z podniebieniem miękkim.

• Warto wykonywać ćwiczenia w powtarzaniu wyrazów z k,g,h na początku, w środku na końcu. Zagadki i inne formy zabaw z głoskami k,g,h znacznie urozmaicają zajęcia logopedyczne.

ROTACYZM
(Reranie)

Co oznacza termin rotacyzm ?

• Rotacyzm (łac. rhotacismus; syn. reranie) jest to nieprawidłowa wymowa głoski r.

• Nieprawidłowe realizacje fonemu r należą do jednych z najczęściej spotykanych u dzieci wad artykulacyjnych.

• Niepoprawną wymowę głoski r rozpatrywać należy, uwzględniając sposób wadliwej artykulacji głoski oraz stopień nasilenia zaburzenia, czyli tzw. uporczywość błędu.

Głoska r pojawia się w okresie swoistej mowy dziecięcej miedzy 4-5 r. ż ( niektóre podręczniki mówią ze do 7 r. ż., więc nie jest to zaburzenie, gdy nie ma r po 5 r. ż.)

Formy zaburzonej artykulacji r:

-MOGIROTACYZM (Elizja) - opuszczanie dźwięku r po 5.- 6. roku życia

-PARAROTACYZM (Substytucja) -zastępowanie dźwięku r po 5.- 6. roku życia innymi dźwiękami, najczęściej l, j rzadziej d, ł, w)

-RERANIE WŁAŚCIWE (Deformacja) -zniekształcone brzmienie dźwięku r, bez względu na wiek dziecka.

Najczęstsze rodzaje rotacyzmu właściwego:

Reranie języczkowe, reranie wargowe, reranie międzyzębowe, reranie policzkowe, reranie podniebienne, reranie gardłowe, reranie nosowe, reranie boczne, reranie krtaniowe, reranie językowo-wargowe, reranie językowe boczne, reranie świszczące.

Czynniki wpływające na powstawanie rotacyzmu:

1. Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych:

• Głównie języka, który może być zbyt duży, zbyt gruby, lub mieć ograniczoną sprawność na skutek zbyt krótkiego wędzidełka podjęzykowego,

• Anomalie podniebienia twardego-podniebienie gotyckie (podniebienie zbyt mocno wysklepione, zbyt wysokie),

• Anomalie zgryzowe- przy bardzo otwartym zgryzie może wystąpić rotacyzm interdentalny.

2. Niska sprawność języka (ograniczona ruchliwość języka na skutek wad anatomicznych- zbyt krótkie wędzidełko); zbyt mocne lub zbyt słabe napięcie języka.

3. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców.

4. Niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.

Diagnoza rerania ( Badanie artykulacji)

• Badanie artykulacji przeprowadza się w dwóch etapach. Etap pierwszy stanowi badanie przesiewowe, natomiast drugi etap składa się z badania pogłębionego.

• Rodzaj i stopień uporczywości zaburzonej artykulacji określić można, stosując rożnego rodzaju kwestionariusze, najpopularniejsze są kwestionariusze obrazkowe. Zawierają one obrazki przedmiotów, których nazwy zawierają r na początku (nagłos), w środku ( śródgłos) i na końcu wyrazu (wygłos) oraz w częściej występujących sąsiedztwach fonetycznych. Obrazki pojedynczo eksponuje się dzieciom, a ich zadaniem jest nazywanie ich.

• Na obrazkach znajdują się przedmioty, których nazwy zawierają badaną głoskę:

• w nagłosie przed samogłoskami- a (radio), e (ręce), y (ryba), u (róża), o (rogi);

• w śródgłosie między samogłoskami: np. baran, korona;

• w wygłosie: np. ser;

• w pozycji nagłosowej i śródgłosowej, jako dźwięk z poprzedzającą spółgłoską- pr (pranie, paproć), br (bramka, zebra), tr ( trąbka, cytryna), dr ( drabina, biedronka), kr ( krowa, pokrywa), gr ( grabie, tygrys), śr ( śruba), źr ( źrebak), sr ( sroka);

• w śródgłosie przed spółgłoskami- b (arbuz), p (skarpety), m ( armata), n ( garnek), t ( karty), d (kokarda), s ( borsuk), c (serce), cz ( kurczak), ś (pierścionek), k ( wiewiórka), ch ( marchew).

-Kolejną metodą nazywania przedmiotów jest pytanie dziecka o nazwę kolejno eksponowanych przedmiotów.

Inne formy:

-Pytania- zagadki, rebusy ( powinny prowokować dziecko do wypowiadania oczekiwanego wyrazu),

-Lista wyrazów lub zdań ( dla starszych dzieci, młodzieży, osób dorosłych, polega na odczytywaniu wyrazów, zdań z listy)

Przykłady zdań:

• W ogrodzie rosną różowe róże. ( -gr, ro-, ru-)

• Na biurku leży czerwone pióro. ( -rk, -rw-, -ro-)

• Siostra zrobiła cytrynowy krem. ( -tr-, kr-, zr-)

• Po mokrej trawie chodzi drób i biedronka.( tr-, -kr, dr-, -dr-)

• Bronka prasuje wyprane ubranie. ( br-, pr-, -pr-, -br-)

Badania z udziałem słabych bodźców audiowizualnych

• Badanie z udziałem słabych bodźców audiowizualnych polega na tym, że osoba badająca demonstruje dany dźwięk, a badany powtarza go.

Bodźcami werbalnymi mogą być:

1. Izolowana głoska r

2. Sylaby: ra, re, ru, ro, ry oraz ar, er, ur, or, yr,

3. Grupy spółgłoskowe: pr, br, tr, dr, kr, gr, chr, mr, fr, wr, śr, źr, sr, zr, szr

4. Wyrazy zawierające r w rożnych pozycjach i kontekstach fonetycznych( np. wyrazy na liście do odczytania)

5. Krótkie zdania( np. zdania na liście do odczytania).

Badanie artykulacji metodą silnych bodźców audiowizualnych

• Logopeda stosuje izolowaną głoskę r, sylaby, połączenia ze spółgłoskami lub wyrazy, które kilkakrotnie powtarza oraz zwraca uwagę na konieczność uniesienia koniuszka języka do dziąseł, jego wibrację, lekko zaokrąglony kształt warg. Strumień wydychanego powietrza.

Badania uzupełniające: ocena sprawności warg i języka, ocena stanu słuchu fonematycznego, ocena zdolności lokalizowania własnego dźwięku oraz sprawności artykulacyjnej członków najbliższego otoczenia dziecka.

Zjawiska, na podstawie, których można wnioskować o przebiegu terapii:

• Stopnia uporczywości:

-kontekstu fonetycznego

-sposobu zaburzonej artykulacji

-występowania zaburzenia

• Wiek zaburzenia

• Reakcja na bodźce

• Sprawność języka

• Sprawność warg

• Różnicowanie słuchowe: r - błąd

• Zdolność lokalizowania własnego dźwięku

• Stosunek do ćwiczeń

• Wymowa rodziców (opiekunów)

Terapia rotacyzmu

a) Ćwiczenia wstępne

Głoska r powstaje dzięki wibracji koniuszka języka, który kilkukrotnie przywiera do wałka dziąsłowego, dlatego tez na etapie wstępnym terapii rotacyzmu najważniejsze jest uświadomienie dziecku wibracji języka. Ponadto ważne jest osiągnięcie właściwego napięcia mięśniowego języka, który nie może by ani zbyt rozluźniony, ani zanadto napięty.

Ćwiczenia wstępne maja na celu usprawnienie języka.

Należą do nich:

• Żucie języka,

• Ostrzenie czubka języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach,

• Masaż języka poprzez zagryzanie czubka języka zębami,

• Szybkie unoszenie i opuszczanie języka ( w kierunku górnych i dolnych zębów), przy szeroko otwartych ustach i nieruchomej żuchwie,

• Ćwiczenia szybkiego wymawiania głosek l i n,

• Ćwiczenia szybkiego wymawiania głoski t,

• Ćwiczenia szybkiego naprzemiennego wymawiania głosek t, d, n.

Etap wywołania głoski

I sposób:

Po nauczeniu dziecka szybkiego uderzania czubkiem języka o wałek dziąsłowy należy przejść do wykształcenia umiejętności artykułowania t i d dziąsłowych. Następnie uczy się dziecko szybkiego, naprzemiennego wymawiania tych głosek, co doprowadza do uzyskania pierwszego efektu wibracji. Dalej stosuje się metodę substytucyjną- wykorzystuje się uzyskaną głoską d dziąsłową, którą wstawia się w miejsce r w połączeniach tr i dr, następnie przyspiesza się tempo mówienia aż do uzyskania r.

II sposób (metoda Steina)

Metoda ta również wykorzystuje umiejętność artykułowania d dziąsłowego, które jest dźwiękiem pomocniczym do uzyskania głoski r. Jest to również metoda substytucyjna.

• - Pierwszym krokiem jest uczenie dziecka połączeń: deda, dedo, dedu, przy czym d ma być dziąsłowe, e- wymawiane krotko i delikatnie, natomiast a, o, u - długo i z naciskiem.

• -Następnie zwiększa się tempo mówienia tych połączeń aż do uzyskania: dra, dro, dru, a potem: adra, odro, udru.

• -Później prosi się dziecko o rytmiczne wymawianie sylabami: ad-ra, od-ro, ud-ru.

• -Po wyćwiczeniu tej umiejętności przechodzi się do wymawiania r w sylabach, w których głoska ta znajduje się w nagłosie.

SEPLENIENIE (SYGMATYZM)

Seplenienie- (sygmatyzm) określamy wadę wymowy polegającą na nieprawidłowej artykulacji głosek detalizowanych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy grupy:

1. Przedniojęzykowo- zębowe (szereg syczący): s, z, c;

2. Przedniojęzykowo- dziąsłowe (szereg szumiący): s, z, c;

3. Środkowo- językowo- palatalne (szereg ciszący): ś, ź, ć;

W sygmatyzmie można wyróżnić następujące sposoby realizacji dźwięków:

• Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek co powoduje zniekształcenia ich brzmienia;

• Substytucje czyli zastępowanie jednych głosek detalizowanych innymi; jest to zjawisko rozwojowe w okresie kształtowania i rozwoju mowy, jednakże, gdy utrzymuje się dłużej, należy je uznać za patologię;

• Elizję, czyli opuszczanie dźwięku, głoski detalizowane mogą być opuszczone, bądź w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji, jest to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje się dłużej, należy je uznać za patologię.

Przyczyną seplenienia mogą być: wady zgryzu, proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe, urazy twarzoczaszki, wady rozwoju narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy), zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych, upośledzenie słuchu, zaburzenia słuchu fonetyczno- fonematycznego, porażenie języka i mięśni twarzy, brak napięcia mięśniowego, naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących itp..

W praktyce wyróżnia się kilka rodzajów seplenienia właściwego, a to:

• Seplenienie wargowo- zębowe, wąska szczelina tworzy się między dolną wargą a górnymi siekaczami, powstający szmer podobny jest do ostro brzmiącej spółgłoski t;

• Seplenienie przyzębowe charakteryzuje się bardzo szeroką szczeliną, artykułowane w ten sposób spółgłoski s, z, c, mają brzmienie przytępione;

• Seplenienie nosowe- wywołane niedostatecznym zamknięciem przejścia do jamy nosowej, czyli nieprawidłowym funkcjonowaniem podniebienia miękkiego; spółgłoski szczelinowe są wtedy znacznie słabsze i zniekształcone wskutek wchodzenia powietrza przez nos i towarzyszącego mu poszumu nosowego;

• Seplenienie krtaniowe, w którym zamiast spółgłosek detalizowanych może być wytwarzane zwarcie krtaniowe, zwłaszcza u osób mających rozszczep podniebienia;

• Seplenienie gardłowe, głoski detalizowane wymawiane są gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia i nieaktywnego podniebienia;

• Seplenienie świszczące, cechuje je bardzo ostre brzmienie głosek detalizowanych, które powoduje silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż środkowego języka;

• Seplenienie fizjologiczne- pojawiające się z rozwojem mowy dziecka i polegające na zastępowaniu głosek dentalizowanych jednego szeregu przez inny. Zaburzenie to w przypadku dzieci o prawidłowym przebiegu rozwoju umysłowego ma charakter przejściowy. Ustępuje wraz z usprawnieniem narządów artykulacyjnych i rozwojem wrażliwości słuchowej.

Postępowanie terapeutyczne

Program terapeutyczny musi zawierać obszerną ilość ćwiczeń wstępnych - przygotowawczych, usprawniających pracę języka, warg i podniebienia. Dzięki tym ćwiczeniom narządy mowne nie tylko artykulacyjne ale i fonacyjne, oddechowe zostaną przygotowane do czekającej je pracy.

• Ćwiczenia oddechowe

Należy rozpocząć oczywiście, jak wszystkie ćwiczenia od kilku głębokich oddechów, aby dostarczyć organizmowi odpowiednią ilość tlenu, zwracając uwagę, że wdech wykonujemy nosem a wydech ustami. Dmuchanie na płomień świecy, piłkę pingpongowa, kulę z waty zaczepioną na nitce i tworzącą wahadełko, dmuchanie na wiatraczek, przez rurkę do szklanki z wodą itd..

• Gimnastyka narządów mowy

Wargi: próby zaokrąglenia warg w kształt „ryjka”: cmokanie. Dmuchanie na świecę, watę, gwizdanie, próba utrzymania w zaokrąglonych ustach ołówka, patyczka, wykonanie „całusków” do lusterka.

Język: wysuwanie i chowanie języka, klaskanie środkiem języka, unoszenie języka do górnych zębów i opuszczanie do dolnych, unoszenie języka do wałka dziąsłowego i opuszczanie za dolne zęby, wypowiadanie w tym układzie na przemian aaaaa-lllll.

RYNOLALIA (nosowanie)

To objaw zaburzonej wymowy charakteryzującym się dość szczególnym zabarwieniem głosu (zaburzenie rezonansu w mowie). Jest łatwo rozpoznawalna nawet przez niewprawnego słuchacza. Fizycznie stanowi pewną zmianę w budowie akustycznej dźwięku, która ma swe źródło w dołączeniu jamy nosa do przestrzeni rezonacyjnych. Nosowanie polega więc na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym. Mowa może być w różnym stopniu zniekształcona - od lekkiego nosowania do wymowy niewyraźnej, zakłóconej szmerami.

Rynolalia charakteryzują się:

• Nieprzyjemnym w odbiorze brzmieniu.

• Wady artykulacji w lekkim stopniu zaburzenia.

• Wymawianie samogłosek z silną rezonacją nosową w zaawansowanych stanach rynolalii.

• Omijanie części głosek - niezrozumiała mowa.

• Grymasy twarzy.

• Samogłoski są najmniej unosowione, zwłaszcza „a”.

• Artykulacja cofnięta jest w głąb jamy ustnej.

• Spółgłoski dźwięczne są bardziej artykułowane niż bezdźwięczne.

• Spółgłoski zwarte „p” ; „b” mogą być zastępowane przez „m”, a brzmienie zbliżone do „k” ; „g”. W wygłosie głoski te są opuszczane.

• Głoska „l” najczęściej wymawiana poprawnie, ale niekiedy zastępowana przez „u”.

• Spółgłoski „t” ; „d” mogą być zastępowane przez „n” .

• Spółgłoski „k” ; „g” mogą być realizowane międzyzębowo, bywają zastępowane prze zwarcie językowo-gardłowe.

• Spółgłoski zwarto-szczelinowe i szczelinowe ulegają największym deformacjom. Głoski „s” ; „z” ; „c” ; „ź” ;

• „ś” ; „ć” bywają zastępowane przez nosowy szmer, rzadziej przez gardłowy lub krtaniowy.

• U osób z rozszczepem podniebienia obserwuje się brak w/w głosek w systemie fonetycznym.

• Spółgłoski „v” ; „f” mogą być wymawiane wargowo lub zastępowane zwarciem krtaniowym zaś głoska „x” bywa zastępowana dźwiękiem szczelinowym.

Rodzaje nosowania:

1. Nosowanie zamknięte

2. Nosowanie otwarte

3. Nosowanie mieszane

Podstawą podziału nosowania jest fakt przepływu powietrza przez nos.

Nosowanie zamknięte

Może je powodować:

• Niedrożność jamy nosowo-gardłowej

(np. przerost trzeciego migdałka, śluzówki nosa lub jej obrzęk przy ostrych stanach kataralnych, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, uraz nosa)

• Charakteryzuje się brakiem przepływu powietrza

• Brak prawidłowej rezonacji nosowej występującej przy głoskach nosowych

Nosowanie otwarte

• Zaburzenie rezonansu w mowie

• Dysfunkcja zwieracza podniebienno-gardłowego może mieć tło:

- strukturalne

- neurologiczne

- czynnościowe

• Przyczyną najczęściej są:

- rozszczepy podniebienia

- krótkie podniebienie, głębokie nosogardło

- urazy, guzy nowotworowe, dystrofie mięśniowe, udary, zespoły opuszkowe, hipotonie

- powiększone migdałki podniebienne lub gardłowe

- nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardło

• Artykulacja bywa cofnięta w głąb jamy gardłowej, wymowa jest niewyraźna, gardłowa, czasem bardzo zakłócająca rozumienie wypowiedzi

• Najbardziej zniekształcone są spółgłoski szczelinowe i zwarto-szczelinowe, głoski „k” ; „g” mogą być zastępowane przez zwarcie językowo-gardłowe lub „x”.

• „t” ; „d” zastępowane przez „n” (zwykle międzyzębowo)

• Głoska „f” wymawiana wargowo

• Artykulacja „r” cofnięta w głąb jamy ustnej

Nosowanie mieszane

• Pośrednie pomiędzy wyżej opisanymi stanami

• Polega na braku lub osłabieniu rezonansu nosowego z jednoczesną nosalizacją głosek ustnych

Diagnoza rynolali

• Podczas badania nosowania ocenia się przepływ powietrza wydechowego przez nos w czasie fonacji:

• pacjentowi podstawia się pod nos lusterko i prosi o długie wypowiedzenie głoski „a”. Pokrycie się lusterka skroploną para wodną wskazuje na nieprawidłowy przepływ powietrza przez nos w czasie fonacji

• próba AI, prosimy pacjenta o naprzemienne wymawianie głoski „a”; „i”. W czasie powtórzeń

zaciskamy pacjentowi nos i puszczamy. Zmiana barwy wymawianych głosek w czasie zaciskania nosa i z nosem wolnym wskazuje na obecność nosowania.

• ocena proporcji oddechowej, potrzebny do tego jest spirometr. Pacjent dmucha w rurkę spirometru po głębokim wdechu. Wydech powinien być całkowity z wysiłkiem. To samo powtarzamy z zaciśniętym nosem. Różnica pomiędzy tymi pomiarami przekraczająca 10% świadczy o wadliwie funkcjonującym zwarciu podniebienno-gardłowym.

Leczenie nosowania

• Faryngofiksacja:

-Polega na wytworzeniu sztucznego połączenia miedzy tylnią ścianą gardła, a podniebieniem miękkim, w celu ułatwienia zbliżenia poszczególnych elementów zwieracza przy fonacji.

• Postępowanie leczniczo - rehabilitacyjne:

-Zależne od przyczyny powodującej nosowanie.

-W przypadku rozszczepienia podniebienia wykonuje się zabieg operacyjny zszycia podniebienia. Stomatolodzy zalecają operacje ok. 9 roku życia, ponieważ przedwczesne zabiegi prowadzą do deformacji szczęk. Chirurdzy zalecają operacje częściowych rozszczepów ok. 2 r. ż., natomiast całkowitych około 4 r. ż.

-Gdy w przypadkach operowanych, pomimo intensywnych, prawidłowo prowadzonych ćwiczeń nie uzyskuje się poprawy należy rozważyć ponowny zabieg operacyjny. Polega on na wszyciu w podniebienie płata mięśniowego pobranego z tylniej ściany gardła. Dzięki temu wytwarza się połączenie stałe pomiędzy podniebieniem miękkim, a tylnią ścianą gardła zamykającą nosogardło w czasie fonacji.

• Logopedyczne usprawnianie mowy:

-Celem jest zwiększenie ruchliwości miękkiego podniebienia oraz mięśni gardła, ułatwienie komunikacji, eliminowanie lęku przed mówieniem, uzyskanie prawidłowej artykulacji.

-Stosuje się usprawnianie motoryki ogólnej.

-Ćwiczenia sposobu oddychania.

• Masaż:

-Tonizacja podniebienia miękkiego oraz pozostałych elementów zwieracza podniebienno-gardłowego. Masaż rozpoczynamy od „linii oralnej” podniebienia twardego. Ruchy masujące muszą być delikatne,

a jednocześnie pewne. Jednorazowo wykonujemy od 10 do 15 ruchów. Takie seanse powtarzamy kilka razy dziennie. Przy okazji masaży staramy się wyzwalać odruchy wykrztuśne, gdyż te są pożądane z uwagi na wzmacniające działanie, stymulujące pracę mięśni zwierającego gardła.

MOWA BEZDŹWIĘCZNA

Mowa bezdźwięczna (ubezdźwięcznienie) to :

• „ nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie” wg Surowaniec (1993)

• zaburzenie w realizacji dźwięczności, polegające na nie wymawianiu głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne (półotwarte), są to: r, l, m, n, l', m, ń, i, u), zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów (Styczek 1980).

Brak zaburzeń w realizacji dźwięczności samogłosek i spółgłosek sonornych wyjaśnia się faktem większego przy nich stopnia otwarcia kanału ustnego, co stwarza lepsze warunki do drgań wiązadeł głosowych (Kania 1982);

• „ parcjalne zahamowanie rozwoju fonologicznego podsystemu językowego, ograniczone do jednej dystynkcji fonologicznej” (Kania 1982).

• {Artykulacyjne cechy spółgłosek - funkcja dystynktywna:

Bezdźwięczność a dźwięczność

(bez wibracji wiązadeł głosowych) (wibracje wiązadeł głosowych)

np. m.in. p : b pal - bal

p' : b' p'urko - b'urko

f : v frak - vrak

s : z sera - zera itp.

Mowa bezdźwięczna określa pewien rodzaj dyslalii, gdzie zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności, obejmująca 13 par opozycyjnych:

- spółgłoski zwarte ( b - p, b'- p', d - t, g - k, g'- k')

- spółgłoski zwarto - szczelinowe ( dz - c, dż - cz, dź - ć)

- spółgłoski szczelinowe ( w - f, w'- f', z - s, ż - sz, ź - ś)

W tych parach opozycyjnych głoski dźwięczne są realizowane tak, jak ich bezdźwięczne odpowiedniki, co powoduje znaczne zniekształcenie dźwiękowej strony wyrazów. Może występować jako samodzielna wada lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacji. Zwykle towarzyszą jej błędy w pisaniu oraz czytaniu.

Np. koza - kosa ludzkość - luckość

żaba - sapa bitwa -bitfa

zegar - sekal babka- bapka

waga - faka

Postacie mowy bezdźwięcznej:

1. mowa bezdźwięczna całkowicie, kiedy zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności (wszystkie spółgłoski zwarte, zwarto - szczelinowe i szczelinowe są wymawiane bezdźwięcznie);

2. mowa bezdźwięczna częściowo, kiedy w niektórych parach opozycyjnych (zwykle wśród szczelinowych) obserwuje się rozróżnienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. W większości przypadków jest to stan przejściowy pomiędzy mową bezdźwięczną całkowitą, a mową prawidłową. Wyjątkiem jest prawidłowe różnicowanie i wymawianie spółgłosek w- f, w'- f', podczas gdy w pozostałych 11 parach opozycyjnych korelacja dźwięczności jest zaburzona.(specyficzny wariant)

Sposoby realizowania spółgłosek dźwięcznych:

1.paralalia (substytucja dźwięku)- zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie bezdźwięczne,

2. mogilalia (elizja dźwięku)- opuszczane są odpowiednie głoski dźwięczne,

3.deformacja- spółgłoski dźwięczne są realizowane w postaci głosek półdźwięcznych, z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową (bądź odwrotnie), głoski półdźwięczne - pojawiają się przejściowo w toku terapii.

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

1. Zaburzenie słuchu fonematycznego

2. Zaburzenia słuchu (niedosłuch albo głuchota)

3. Inercja więzadeł głosowych (czyli zakłócenie koordynacji mięśni oddechowych i fonacyjnych, utrudniających napięcie więzadeł głosowych)

4. Kinestezja artykulacyjna (czyli brak koordynacji pracy między więzadłami głosowymi, a narządami jamy ustnej)

5. Uszkodzenia centralnego systemu nerwowego.

„Przy mowie bezdźwięcznej występuje z reguły obniżenie napięcia mięśniowego, wargi i policzki są wiotkie, głos cichy, monotonny i bezbarwny.”

Terapia logopedyczna bezdźwięczności:

Bezdźwięczność jest trudna do rozpoznania w wypowiedzi ucznia (tzw. potoku fonicznym), dlatego nauczyciele rzadko dostrzegają ją w mowie uczniów. Częściej można ją rozpoznać w piśmie, gdzie znajduje ona odzwierciedlenie w postaci trudnych do usunięcia błędów.

„Im dalej od wiązadeł głosowych znajduje się miejsce powstawania głoski(…), tym łatwiej ją udźwięcznić; im bliżej nich, tym przychodzi to trudniej.”

Terapię logopedyczną rozpoczynamy od głosek najbardziej otwartych (ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy tj. od szczelinowych do zwarto - szczelinowych) do najbardziej zwartych. Ćwiczenia w głównej mierze polegają na wykształceniu wzorców słuchowych lub kinestetyczno-ruchowych głosek, bezdźwięcznie realizowanych. Jednak przed ćwiczeniami musimy uświadomić dziecku różnicę w wymowie między głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi (sprawdzenie - przez dotknięcie dłonią - wibracji na krtani lub głowie). Ćwiczenia korekcyjne zaczynamy od wymowy samogłosek: a, o, u, i, y, e, ę; przechodząc do głosek półotwartych: r, l, u, n, m, m', ń; a kończąc na wymowie spółgłosek np.

p ― b t ― d ć ― ź

m n ń

Jedną z metod w logoterapii dla dzieci z wymową bezdźwięczną jest metoda fonetycznej analogii, stosujemy ją, kiedy dziecko opanowało już dana liczbę głosek dźwięcznych. Analogicznie opracowujemy kolejne pary głosek (dźwięczna - bezdźwięczna). Rozpoczynamy od pary f- w. Przy zestawieniu głosek staramy się, by dziecko zauważyło różnicę między tymi głoskami drogą słuchową, jak i czuciową, przez wyczuwanie drgań na krtani i wargach. Różnice między głoską dźwięczną i bezdźwięczną możemy zauważyć zatykając uszy w czasie naprzemiennej artykulacji głosek opozycyjnych (dźwięczna - bezdźwięczna).

W pracy nad każdą kolejną głoską wyróżniamy takie etapy jak:

- etap wywoływania głoski

- etap automatyzacji (utrwalania głoski)

Pomoce w logoterapii:

możemy m. in. zastosować takie pomoce motywujące, jak:

1). lalometr kołowy:

- obrazkowy o zmiennych elementach graficznych - dla maluchów

- opisowy - dla dzieci czytających

(Lalometr może pełnić „funkcje wskaźnika”: osiąganego poziomu umiejętności, zadań pozostałych do wykonania.)

2). termometr do mierzenia wymowy z 7-stopniową skalą (Van Riper)

3). schodki logopedyczne (H. Rodak)

4). spirala logopedyczna - do utrwalania wywołanych głosek przez początkowo ich przedłużoną, wzmocnioną artykulację, następnie przez skracanie przedłużonej artykulacji, by dźwięk zabrzmiał naturalnie. (Dziecko wytwarza dźwięk wodząc palcem po spirali, zataczając mniejsze kręgi; nad linią wymawia spółgłoskę, a pod samogłoskę.)

5). suwaki literowe - do utrwalania głosek w sylabach albo wyrazach

6). żarty graficzne

7). krzyżówki logopedyczna

8). rebusy

9). kwadrat literowy

10). domino literowe

11). różnego typy wierszyki

1

---