OCENA ŻYWIENIA

WYKŁAD 1

OCENA ŻYWIENIA interpretacja danych uzyskanych z badań żywieniowych, biochemicznych, antropometrycznych i klinicznych.

składnik pokarmowy ≠ składnik odżywczy

(cholesterol, błonnik pokarmowy, składniki antyodżywcze - nie są składnikami odżywczymi)

Składowe oceny żywienia

Spożycie żywności ilość zwyczajowo spożywanej żywności w ujęciu indywidualnym lub zbiorowym w przeliczeniu na rok, względnie dzień.

Sposób żywienia ile czego, jak często i w jakiej formie człowiek spożywa w ujęciu dziennym, tygodniowym, miesięcznym.

Stan odżywienia stan zdrowia człowieka wynikający ze zwyczajowo spożywanej żywności.

Cele oceny żywienia:

• określenie zależności między dietą a zdrowiem;

• opracowanie założeń w podaży żywności i polityce żywnościowej na poziomie kraju;

• dostarczenie informacji na temat żywności i sytuacji żywnościowej kraju;

• użyteczna przy organizowaniu podaży żywności w sytuacjach wyjątkowych;

• instrument planowania jakości żywności i strategii bezpieczeństwa;

• podstawa dla zaleceń żywieniowych.

GRUPY PROBLEMÓW W OCENIE ŻYWIENIA:

1. Racjonalizacja żywienia w oparciu o wyniki badań naukowych

Do tej grupy zaliczamy:

• problemy oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia wybranych grup ludności z uwzględnieniem regionów kraju, śledzenie kształtowania struktury spożycia;

• problemy wartości zdrowotnej i odżywczej produktów spożywczych;

• problemy normatywów żywienia z uwzględnieniem warunków bytowania i pracy oraz sposobów żywienia się;

• problemy higieny środków spożywczych ze szczególnym uwzględnieniem naturalnych substancji antyodżywczych i obcych;

• problemy roli flory jelitowej przewodu pokarmowego w etiopatogenezie niektórych chorób.

1. Żywienie w etiopatogenezie chorób cywilizacyjnych

Do tej grupy należą:

• etiopatogeneza metabolicznych chorób cywilizacyjnych;

• żywienie, a rozwój fizyczny i umysłowy;

• żywienie, a infekcje, tj. odporność organizmu;

• żywienia, a nowotwory;

• współdziałanie poszczególnych składników pokarmowych;

• bloki metaboliczne.

Informacje uzyskane w badaniach oceny żywienia:

• Czy istnieją wady żywieniowe w danej populacji lub jej grupie?

• Jakie są wady i ich skutki?

• Przyczyny wad.

• Jak usunąć wady i ich następstwa?

Powiązania spożycia żywności ze zdrowiem

Spożycie żywności
niedostateczne			nadmierne
Sposób żywienia
Stan odżywienia
	ZDROWIE

SYSTEMY OCENY ŻYWIENIOWEJ:

• przegląd;

• nadzór;

• skrining;

• 
  
  interwencja - 3 formy:

• suplementacja,

• fortyfikacja,

• dostępność pokarmowa.

Efektywność interwencji żywieniowej:

• ocena adekwatności

• ocena wiarygodności

• ocena prawdopodobieństwa

Przegląd badanie na poziomie lokalnym, informacje o stanie odżywienia populacji danego terenu, sygnalizują niedobory.

Nadzór monitoring stanu odżywienia wybranych grup populacyjnych, może być robiony w długim okresie czasu, wykorzystywany do oceny adekwatności programów żywieniowych.

Skrining- porównanie wartości dla indywidualnych osób/grupy z punktami krytycznymi, których niespełnienie świadczy o wystąpieniu problemu.

Interwencja dotyczy wybranych grup zdefiniowanych jako grupy ryzyka na podstawie przeglądu żywieniowego.

Adekwatność sprawdzana przez ocenę oczekiwanych efektów (jeśli do 10% populacji nadal ma niedobory, to jest OK.).

Wiarygodność porównanie z grupami kontrolnymi (ślepymi, placebo).

Prawdopodobieństwo osobnicy dowolnie dobierani albo do grupy kontrolnej albo do interwencyjnej, grupy te porównywane na początku badania.

Planowanie systemu oceny:

• przedmiot badań;

• dobór próby;

• dokładność;

• wiarygodność metody;

• precyzja;

• pomiar błędu przypadkowego;

• specyfika;

• dodatkowe czynniki.

Źródła błędów w ocenie żywienia:

• niewłaściwie dobrana próba badanych (niereprezentatywna);

• przeszacowanie/niedoszacowanie spożytej żywności;

• unikanie pewnych pytań, niedokładność odpowiedzi;

• luki w pamięci;

• niewłaściwe określenie wielkości porcji:

• nieuwzględnienie suplementacji;

• pomyłki w zabezpieczaniu próbek, posiłków.

Zasady doboru próby badawczej:

1. Prosty dobór losowy - próba badawcza wielkości n dobrana ze względu na N w ten sposób, że każda próba wielkości n ma taką samą szansę być wybraną.

2. Warstwowy losowy dobór próby - stosowany, gdy pojawia się czynnik zewnętrzny oddziałujący nierównomiernie na wartości zmiennej zależnej. Większa zmienność u mężczyzn niż u kobiet, dlatego należy dobrać odpowiednią proporcję płci (warstwy).

3. Dobór grupowy - wybranie losowo określonych grup i włączenie niektórych osobników do badań.

4. Systematyczny dobór próby - losowe wybranie jednostek do badania z obiektów badanych, np. co 5-, 10- osoba.

BIOMARKER wskaźnik stanu odżywienia w odniesieniu do spożycia lub metabolizmu
składników pokarmowych.

Mogą być użyte jako:

• instrumentarium badawcze (podwójnie znakowana woda - energia, N w moczu - białko);

• wskaźniki zastępcze spożycia (jeśli użycie bezpośrednich mierników spożycia jest trudne lub niemożliwe);

• zintegrowane mierniki stanu odżywienia składnikami odżywczymi (odzwierciedlają spożycie i metabolizm).

Wybór biomarkera zależy od celu badania, tzn. czy ma on służyć ocenie:

• długoterminowego stanu odżywienia;

• bieżącego spożycia;

• efektywności zmian żywienia;

• skuteczności programów interwencyjnych.

Czynniki warunkujące wybór biomarkera:

• dokładność;

• precyzja;

• czułość;

• specyfika.

Zalety	Wady
Mniejszy błąd; istnieją dane interpretacyjne; wiarygodne dane o stanie odżywienia.	Brak znajomości wszystkich składników żywności.

WADY ŻYWIENIOWE nieprawidłowy skład i ilość pożywienia skutkujące określonymi efektami zdrowotnymi.

1. Pierwotne - przyczyna tkwi w ilości i jakości pożywienia, względnie nieprawidłowym rytmie dostarczania ustrojowi składników odżywczych.

2. Wtórne - skład pożywienia jest prawidłowy, ale jego wykorzystanie upośledzone wskutek zaburzeń w przyjmowaniu, trawieniu i wchłanianiu, transporcie i wydalaniu.

Czynniki warunkujące powstawanie wad:

• Pierwotne

• niedobór, nadmiar ilościowy (otyłość, nadwaga, niedowaga);

• niedobór jakościowy (niedobory wywołane np. brakiem witamin);

• niewłaściwy stosunek składników odżywczych (zbyt mało białka i energii - kwashiorkor; za dużo związków antyodżywczych);

• nieodpowiedni tryb życia (niedostosowanie przyjmowania posiłków do biorytmu).

• Wtórne

• utrudnione pobieranie (braki w uzębieniu, zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, alergie pokarmowe, choroby nerwowe i umysłowe);

• upośledzone wchłanianie (biegunki, choroby jelit, żołądka, wątroby, pęcherzyka żółciowego);

• upośledzone wykorzystanie składników pokarmowych (choroby wątroby, cukrzyca, alkoholizm);

• zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, laktacja, wysiłek fizyczny, nadczynność tarczycy, gorączka);

• zwiększone wydalanie (laktacja, wielomocz).

Efekty wad żywieniowych

Wada żywieniowa
pierwotna					wtórna
niedobór pokarmowy		lub		nadmiar pokarmowy
niedożywienie					przekarmienie

Efekt końcowy rozwoju wad żywieniowych

		WADY
nieodpowiednie spożycie		pierwotne niedobory		wtórne niedobory		upośledzenie wykorzystania
stopniowy spadek wysycenia tkanek składnikami pokarmowymi
zmiany biochemiczne
zmiany anatomiczne lub objawy kliniczne
NIEDOŻYWIENIE

WADY

PIERWOTNE (nadmiar ilościowy, jakościowy, nieodpowiedni tryb życia)

nadmierne gromadzenie składników w organizmie

zaburzenia biochemiczne i funkcjonalne

ewentualne zmiany anatomiczne

CHOROBY CYWILIZACYJNE

Czynniki wpływające na powstawanie wad żywieniowych

• Zewnątrzpochodne:

• gospodarczo-społeczne;

• fizykochemiczne;

• mechaniczne;

• toksyczne;

• żywieniowo-żywnościowe.

• Wewnątrzpochodne:

• trawienne;

• metaboliczne;

• patologiczne;

• funkcjonale.

WYKŁAD 2

Wpływ niedoborów i nadmiarów pokarmowych na zdrowie

	dieta zbilansowana (racjonalna)
niewielkie niedobory składników pokarmowych		niewielkie nadmiary składników pokarmowych
pogłębione niedobory składników pokarmowych		większe namiary, gromadzenie niektórych składników pokarmowych
choroby		choroby metaboliczne
ZGONY		ZGONY

Stadia rozwoju niedoborów pokarmowych

STADIUM	ZMIANY BIOCHEMICZNE	ZMIANY KLINICZNE I MORFOLOGICZNE	ZMIANY FUNKCJONALNE
I	prawidłowa pula metabolitów i zawartości w tkankach, krwi, moczu prawidłowy poziom metabolitów i aktywności enzymów	-	-
II	spadek rezerw organizmu	-	-
III	spadek zawartości składnika i metabolitów we krwi, moczu, tkankach	-	-
IV	obniżenie aktywności witamin, mineralozależnych enzymów zaburzenia metabolizmu	zmiany w zachowaniu	anormalne EKG, EEG
V	ciężkie zaburzenia metabolizmu anormalny poziom metabolitów w moczu, krwi anemia	zmiany patologiczne oczu, dermatozy, zapalenie języka, śluzówki	konwulsje, osłabienie

Stadia niedoboru witamin:

1. Rezerwy w organizmie, metabolity, enzymy, zaburzenia biochemiczne i funkcjonalne nie są obserwowane, bardzo niewielkie obniżenie rezerw w organizmie.

2. Obniżenie rezerw i syntezy metabolitów, pewne obniżenie syntezy hormonów i enzymów, ale bardzo trudne do wykrycia biomarkerami - UKRYTY.

2./3. Wykrywalne zmiany w ilości witamin w organizmie, syntezie metabolitów, obniżenie aktywności enzymów i hormonów - biomarkery skuteczne - SUBKLINICZNY.

UKRYTY + SUBKLINICZNY = UTAJONY (niewidoczny, ale wykrywalny)

4. Zaczynają się pojawiać niespecyficzne, ale biochemiczne i funkcjonalne zaburzenia - MARGINALNY.

NIEDOBÓR GRANICZNY - pomiędzy utajonym, a jawnym, odwracalny przez suplementację.

5. Obniżenie zawartości rezerw, syntezy metabolitów, enzymów i hormonów, zauważalne symptomy niedoboru - JAWNY.

6. Zmiany nieodwracalne - ZGON.

Mechanizmy gwarantujące homeostazę witamin w komórce:

• ograniczona absorpcja witamina B₁₂

• magazynowanie witamina A

• wydalanie nadmiaru przez mocz witaminy B₂, C

• wydalanie nadmiaru przez żółć witamina B₁

• wydalanie nadmiaru przez metabolity witaminy B₆, PP

• ograniczona konwersja do składników aktywnych witamina D

Stadia odzwierciedlające spożycie witamin:

Spożycie: nadmierne, odpowiednie, marginalne, niedoborowe

• Stadium stacjonarne - spożycie i zapotrzebowanie na witaminy niezmienne przez długi okres dzięki mechanizmom homeostazy komórkowej.

• Stadium dynamiczne - dowóz niewystarczający wyczerpanie rezerw w organizmie niedobór

Stadia rozwoju chorób na tle niedoborów pokarmowych

OSOBNIK	ROZWÓJ CHOROBY	ŹRÓDŁO INFORMACJI
dobrze odżywiony	nieadekwatne spożycie składników pokarmowych lub upośledzone wchłanianie lub zwiększone wydalanie składników z organizmu	badania spożycia
na granicy ryzyka	zubożenie rezerw przyspieszone funkcje biologiczne i fizjologiczne zaburzenia w zdolności komórek do normalnego funkcjonowanie	biomarkery biochemiczne i fizjologiczne, eksperymenty metaboliczne
ostro niedożywiony	symptomy kliniczne	ocena objawów klinicznych
chory	zachorowalność	ocena objawów klinicznych
ZGON	śmiertelność	statystyka życiowa

Kolejność zmian w organizmie w stanie niedoborów pokarmowych, techniki badawcze.

Sposób żywienia	Stan odżywienia	Stan zdrowia	Techniki badawcze
Prawidłowy	Prawidłowy poziom składników odżywczych w komórkach i tkankach	optymalny	Badania ankietowe
Nieprawidłowy	Spadek rezerw tkankowych składników odżywczych	I faza niedoboru utajonego	Badania biochemiczne określające ilość składników odżywczych, ich metabolitów w moczu i krwi
		Zmiany funkcjonalne w komórkach	II faza niedoboru utajonego	Badanie biochemiczne określające poziom składników odżywczych w płynach ustrojowych, badanie aktywności enzymów
Pierwotne wady żywieniowe	Poważne zmiany funkcjonalne i morfologiczne	III faza niedoboru utajonego, stan zagrożenia - objawy niespecyficzne	Badania kliniczne: określenie poziomu składników odżywczych i ich metabolitów, badanie aktywności enzymów
Wtórne wady żywieniowe	Objawy kliniczne	Stan ciężkiego niedożywienia	Badania biochemiczne
		Objawy patologiczne		Choroba
		Nieodwracalne zmiany patologiczne	Śmierć	Statystyki demograficzne

Biomarkery oceny spożycia składników odżywczych

Czynniki wpływające na wybór biomarkerów:

-czasokres spożycia

-uwarunkowania biologiczne (genetyka, stan odżywienia, czynniki środowiskowe, homeostaza składników, metabolizm, wydalanie, interakcje, stosowanie leków)

-sposób pobierania próbki, jej transportu, przechowywania

-błąd analityczny pomiaru

Biomarkery spożycia energii

-podwójnie znakowana woda - porównanie wydatku energetycznego ze spożyciem energii - istnieje równowaga - energia wydatkowana = energia metabolizowana, przy stałej masie i składzie ciała, deuter ¹⁸O osiągają stan równowagi z wodą w organizmie, deuter wydalany z moczem a ¹⁸O z wodą i CO₂, deuter - miernik przekształceń wody w organizmie, ¹⁸O miernik sumy turnover H₂O i wytworzonego CO₂.

-PPM (metoda cut offs Goldberga)

ograniczniki:

*założenie siedzącego trybu życia tj 1.55PPM (punkt krytyczny)

*punkty krytyczne są odpowiednia tylko dla osobników będących w stanie równowagi energetycznej

*dane mogą być przeszacowane

*masa ciała > 84 kg uniemożliwia korzystanie z równań dla obliczania PPM

* metoda nieodpowiednia dla dzieci i odchudzających się.

PPM dl badań indywidualnych i populacyjnych, każdy osobnik o określonej masie, płci, wieku dla funkcjonowania musi spożywać określoną, minimalną ilość energii. Porównujemy średnie dzienne spożycie energii ze spożyciem zalecanym dla siedzącego trybu życia. Wartości < punktu krytycznego - krótkoterminowe spożycie energii.

-metoda cut-offs - oparta na przewidywanym całkowitym wydatku energetycznym = różnica między całkowitym wydatkiem energetycznym a energią deklarowaną.

Płeć męska - 0, damska - 1

CWD = 7,377 - (0,073x wiek) + (0,0806 x masa ciała) + (0.0135x wzrost) - (1,363x płeć)

Nie uwzględnia aktywności fizycznej

Biomarkery spożycia białka

-azot w 24h porcji moczu - walidacja spożycia białka z metodą wywiadu (korelacja między tymi metodami)

ograniczniki:

*wymagany stały bilans azotowy

* brak strat azotu z kałem i moczem

*dobowe zbieranie moczu

*zmienność wewnątrzosobnicza w dziennym wydalaniu azotu

Pozostałe biomarkery spożycia

-kwasy tłuszczowe w tkance tłuszczowej (tylko te, które nie są syntetyzowane w organizmie)

3 klasy kwasó tłuszczowych:

*n-3 i n-6 wielonienasycone -> EPA, DHA (n-3) - długotrwałe spożycie ryb morskich, linolowy (n-6)

*trans nienasycone

*nasycone (penta i heptadekanowy) występujące w produktach mleczarskich

Czynniki, które należy uwzględnić:

#spożycie

#ilość pozostałych kwasów tłuszczowych

#suplementacja

#polimorfizm genetyczny

#miejsce pobrania tkanki (sposób pobrania i przechowywania próbki, ilość pobrana, lipoliza tkanki)

#lipogeneza

#choroby

#utlenianie tłuszczu

#stan odżywienia (Fe, Zn, Cu, Mg)

-kwasy tłuszczowe we krwi - biomarker spożycia kwasów tłuszczowych, ocena krótko(płytki krwi - kilka dni) i długoterminowa (erytrocyty - miesiąc)

-karotenoidy w osoczu - odzwierciedlają spożycie bo nie podlegają mechanizmowm homeostazy. Przekształcają się w formy aktywne. Ilość w osoczu zależy od ilość ogólnie spożytej energii, od spożycia alkoholu i od ilości lipidów w osoczu.

-Na, K, Li, Se, Cr, I - w moczu - odzwierciedlają spożycie tych składników. Na wydalany też przez skórę i z kałem ale w niewielkich ilościach.

Metodyka badań spożycia żywności

Poziomy spożycia żywności:

-krajowy (dotyczy całego narodu)

-gospodarstwa domowego (dotyczy jego członków)

-indywidualny (dotyczy pojedynczego osobnika)

Techniki badawcze:

Dane o spożyciu żywności:

1. obliczeniowe (bilanse żywnościowe, rachunkowość, inwentarze)

2. rejestracyjne (wagowo-rejestracyjne, wagowe, miary domowe)

3. wywiadowe (ankietowa, wywiad 24h, 48h, historia żywienia, częstotliwość spożycia żywności)

Obliczeniowe

Bilanse żywności - suma krajowej konsumpcji żywności w ciągu roku pomniejszona o żywność na pasz i siew, eksport i straty podzielona przez liczbę mieszkańców

(Globalna produkcja żywności + import - żywność na pasze, siew, eksport, straty)/ludność

Jedyna metoda określająca spożycie w skali krajowej, niedokładna.

Rachunkowość -

(żywność zakupiona lub zgromadzona - zapasy po badaniu)/liczba osób w gospodarstwie domowym = spożycie / osobę brutto

czasokres zazwyczaj rok, może byś inny, dane GUS dotyczące gospodarstw domowych

Metoda inwentarzowa - spis całej żywności będącej w gospodarstwie domowym na początku badania podzielony przez liczbę osób w gospodarstwie = spożycie / osobę.

Czasokres 1 tydzień, dłuższy powoduje zmęczenie badanych osób.

Rejestracyjne

Wagowo-rejestracyjne - stosowane w gospodarstwach domowych. Polegające na ważeniu lub wyrażaniu spożywanej żywności w miarach domowych, codziennie, aby zminimalizować błąd - albumy miar.

Wagowe-ważenie wszystkich porcji posiłków dla 1 osoby oraz resztek pokonsumpcyjnych. Dokładne ważenie wszystkich produktów i odpadków lub ważenie inwentarzowe - przed spożyciem i potem resztek.

Miary domowe - wykaz całej żywności spożytej przez 1 członka gospodarstwa domowego w określonym czasie i wyrażenie jej w szklankach, łyżkach itd. Albumy, uzyskiwanie danych z jadłospisów 7, 14 dniowych / liczbę osób żywionych.

Wywiadowcze

Ankietowe - ankieta wypełniona przez respondentów. Można dokonać oceny kosztów, czas trwania max 7 dni

Wywiady 24 i 48h - forma bezpośrednia - ankieter, może być korespondencyjny, telefoniczny. Ta metoda daje wyniki o spożyciu w miarach domowych. Stosowane na poziomie indywidualnym.

Historia żywienia - spożycie żywności dotyczące określonego czasu. Weryfikacja przy pomocy pytań krzyżowych dotyczących szczegółowych pytań z 3 dni. Np. Co Pan zwykle je na śniadanie? Pytanie krzyżowe: co pan pił wczoraj na śniadanie?

Częstotliwość spożycia żywności - jak często dany produkt jest spożywany przez osobę badaną (dzień, tydzień). Dane dotyczące zwyczajów żywieniowych.

Indywidualne spożycie żywności

24h

ograniczenia - omijanie produktów okazjonalnie spożywanych, nieodpowiednia dla dzieci i starszych, potrzebne wielokrotne wywiady dla określenia zwyczajowego spożycia

zastosowanie - przeciętne, zwyczajowe spożycie w dużej populacji, uwzględniające wszystkie dni tygodnia. Porównanie badań międzynarodowych, relacji spożycia składników a chorób chronicznych.

Rejestracyjna w miarach domowych

Ograniczenia - dokładna zależność od wiarygodności badanego, czasochłonna (np. 10 dni), zwiększa błąd

Zastosowanie- dla oceny aktualnego lub zwyczajowego indywidualnego spożycia.

Wykład 3

Wybór odpowiedniej metody

Poziom	Pożądane informacje	Metoda
1	Średnie spożycie w grupie	24h wywiad, metoda wagowa lub ankietowa
2	Proporcje populacji „z ryzykiem”	24h wywiad, metoda wagowa, bieżącego notowania
3	Zwyczajowe, indywidualne spożycie w grupie	Wielokrotny 24h wywiad, metoda ankietowa, częstotliwości spożycia, metoda inwentarzowa
4	Zwyczajowe, indywidualne spożycie dla analizy regresji, korelacji lub poradnictwa	Wielokrotna liczba ankiet, metoda inwentarzowa, historia żywienia

Wybór metody zależy od celu badania. Jeśli chcemy uzyskać dane o:

• zwyczajowym spożyciu indywidualnym składników pokarmowych dla ustalenia rankingu w grupie: wielokrotne powtórzenia 24h wywiadu lub metody rejestracyjne albo częstotliwości spożycia

• zwyczajowym spożyciu żywności lub składników pokarmowych na poziomie indywidualnym dla obliczenia korelacji lub analizy regresji. Można używać metody częstotliwości spożycia lub historii spożycia

• średnie spożycie składników w grupie - metoda 24h wywiadu, wagowa lub wagowo-rejestracyjna uwzględniająca dużą liczbę badanych i odpowiednią reprezentację wszystkich dni tygodnia

• proporcji populacji „ z ryzykiem” - 24h wywiad, metoda wagowa lub 1-dniowe bieżące notowanie przez każdego osobnika.

Użyteczność i ograniczenia metod stosowanych w ocenie indywidualnego spożycia żywności:

24h wywiad

Zastosowanie - dla oceny przeciętnego zwyczajowego spożycia żywności w dużej populacji, z uwzględnieniem wszystkich dni tygodnia. Dla porównania badań międzynarodowych relacji spożycia składników i chorób chronicznych.

Ograniczenia - omijanie produktów spożywanych okazjonalnie przy pojedynczym wywiadzie. Nieodpowiedni dla dzieci i osób starszych. Wielokrotne 24h wywiady dla określenia zwyczajowego spożycia

Metoda rejestracyjna w miarach domowych

Zastosowanie - dla oceny aktualnego lub zwyczajowego indywidualnego spożycia

Ograniczenia - dokładność zależy od wiarygodności badanego. Czas badania (np. 10dni) zwiększa błąd.

Metoda wagowa

Zastosowanie - dla oceny aktualnego lub zwyczajowego, indywidualnego spożycia

Ograniczenia - badany nie zawsze jest wiarygodny w zakresie spożywanych produktów. Dokładna ale czasochłonna i kosztowna.

Historia żywienia

Zastosowanie - dla określenia zwyczajowego spożycia żywności lub składników, w dłuższym okresie czasu może być wykorzystana w polityce żywnościowej, wzbogacaniu żywności

Ograniczenia - badający nie zawsze jest odpowiednio przeszkolony. Metoda praco i czasochłonna.

Częstotliwość spożycia

Zastosowanie-dla uzyskania jakościowych danych o zwyczajowym spożyciu produktów w dłuższym kontekście czasu. Użyteczne w badaniach epidemiologicznych dla rankingu osobników włączonych do kategorii o niskim, umiarkowanym i wysokim spożyciu produktów, składników pokarmowych i odżywczych. Dla analizy statystycznej lub prawdopodobieństwa wystąpień lub śmiertelności określonych chorób. Metoda szybka, niski błąd.

Ograniczenia- niski stopień dokładności w porównaniu z innymi metodami.

Zalety i wady metod stosowanych w badaniach spożycia żywności

Metoda	Zalety	Wady
Bilanse żywności	Informacje o -podaży żywności na skali kraju -stanowi podstawę do tworzenia programów żywnościowych -stanowi wytyczne do planowania międzynarodowej polityki żywnościowej	Brak danych o: -aktualnej ilości żywności konsumowanej -dystrybucji między poszczególnymi regionami i grupami populacyjnymi -indywidualnych różnicach spożywanej żywności
Rachunkowości	-duża próba do badań -długi okres czasu na zbieranie danych -stosunkowo tania	-nie zawsze próba reprezentatywna dla całej populacji -niezbyt dokładna -brak informacji o rozdziale żywności między poszczególnymi osobnikami
Wagowa	-stosunkowo dość wysokiej dokładności -wiarygodne informacje o przeciętnym spożyciu żywności	-ograniczona wielkość populacji -bardzo kosztowna -wyników nie można uogólniać -informacje o spożyciu prawdziwe tylko w okresie badania
Inwentarzowa	-reprezentatywna i duża próba -wybór respondentów drogą losową -wygoda dla respondentów	-niezbyt dokładne dane o indywidualnym spożyciu -szczególna waga musi być zwrócona na wybór ankietera

Źródła błędów w badaniach spożycia żywności

-odpowiedzi respondentów

-pytania ankieterów

-luki w pamięci respondentów

-nieprawidłowe określenie wielkości porcji

-suplementacja

-syndrom spłaszczenia danych (zatajenie informacji dotyczących używek)

-kodowanie i obliczanie danych

Kryteria oceny sposobu żywienia

-ile i jakie składniki spożywamy?

-ile posiłków i jakie?

-przerwy między posiłkami

-wartość odżywcza

Składowe sposobu żywienia

Wzór żywieniowy

Zachowanie żywieniowe

Nawyki żywieniowe

Zwyczaje żywieniowe

Sposób żywienia - zespół zachowań człowieka uwarunkowanych kulturowo i społecznie, związanych z wyborem pożywienia i jego konsumpcją

Zwyczaj żywieniowy - sposób żywienia występujący w dłuższym okresie czasu obejmujący produkty i potrawy charakterystyczne dla danego regionu kraju, grupy ludności uwarunkowany kulturowo i społecznie

Zachowania żywieniowe - sposób postępowania związany bezpośrednio z realizacją potrzeb żywieniowych

Nawyk żywieniowy - zachowanie żywieniowe nabyte w wyniki powtarzania (ćwiczenia)

Główne środowiskowe determinanty sposobu żywienia:

*wiek

*czynnik psychologiczny (stres, samotność)

*pochodzenie

*wykształcenie

*status ekonomiczny

*miejsce zamieszkania (dom rodzinny, stancja)

*mass media

Czynnik warunkujące zachowania żywieniowe człowieka w czasie życia

Okres	Czynniki
Życie płodowe, niemowlęctwo	Zachowania żywieniowe kobiety ciężarnej / karmiącej
Dzieciństwo	Zachowania żywieniowe rodziców, opiekunów, środki masowego przekazu, preferencje smakowe
Młodzieńczy	Dom rodzinny Zmiany psycho-emocjonalne Marka produktu Reklama Moda żywieniowa Studia Miejsce zamieszkania (miasto/wieś) Sytuacja finansowa
Dorośli	Ryzyko zachorowania na choroby cywilizacyjne Płeć Wykształcenie Stres Sytuacja socjoekonomiczna Faza rozwoju rodziny Cechy osobowości Oświata żywieniowa
Osoby starsze >70 / >85 (wg WHO)	Zmiany wrażliwości zmysłów Braki w uzębieniu Problemy finansowe Przyzwyczajenia Samotność Stan zdrowia Świadomość żywieniowa Miejsce zamieszkania

Techniki przekształcania wyników na energię i składniki pokarmowe:

-podwójnych porcji

-pobierania próbki całej żywności

-bieżącego notowania

Metodologia badań sposobu żywienia

Dane o sposobie żywienia:

1. Jakościowe (częstotliwości spożycia, wywiad 24/48, punktowe w oparciu o zalecenia żywieniowe, (HEI,HDI,DQI), racjonalność jadłospisu)

2. Ilościowe (inwentarzowa, wagowa, ankietowo-wagowa, chemiczno-analityczna)

3. Jakościowo-ilościowe (historii żywienia, bieżącego notowania)

Metody jakościowe - dostarczają informacji o rodzajach produktów, częstotliwości spożycia, liczbie posiłków, przerwach między nimi, o miejscu i warunkach konsumpcji, o zwyczajach żywieniowych. Zależnie od czasokresu można zbadać sezonowe zmiany spożycia.

Częstotliwości spożycia - bezpośredni wywiad z badanym w oparciu o ankietę, telefoniczny, korespondencyjny, ilość pytań w ankiecie ograniczona do minimum, do pytań niezbędnych. Jest to rozwinięcie metod wywiadu 24/48. Powinno być prowadzone przez dłuższy czas.

Wywiad 24/48 - sposób żywienia w danej grupie populacji

Punktowe - 3 rozwiązania zaleceń żywieniowych w produktach lub w wartości odżywczej i punkty przyznawane za określenie zachowania żywieniowe.

Metody ilościowe - dotyczą ilości spożywanych produktów i ich wartości odżywczej po przekształceniu.

Inwentarzowe-tak samo jak w badaniach spożycia żywności, 3-4 dni

Wagowe-najdokladniejsze, dają pełną charakterystykę sposobu żywienia. Czas badania ok. 7 dni.

Etapy:

1.ważenie części jadalnych wszystkich produktów zużytych do przygotowania potraw konsumowanych

2.ważenie końcowej masy sporządzonych potraw

3.ważenie potrawy spożytej przez każdą osobę z grupy badanej

4.ważenie resztek talerzowych.

Pracochłonna, wymaga okresu przygotowawczego.

Ankietowo-wagowa- ocena żywienia indywidualnego, polega na codziennym zapisywaniu przez 14 dni całodziennej spożywanej żywności wyrażonej w miarach domowych. Ilości te weryfikuje się albumami w przelicza na gramy.

Chemiczno-analityczna- ocena indywidualnego sposobu żywienia, najdokładniejsza, polega na analizie chemicznej duplikatów spożytych posiłków z uwzględnienie resztek talerzowych i oznaczeniu w tych duplikatach poszczególnych składników odżywczych. Metoda odniesienia w stosunku do innych metod.

Szacunkowa - zakłady żywienia zbiorowego, porównanie do normy wyżywienia

Metody jakościowo-ilościowe

Historii żywienia - metoda tożsama do tej stosowanej w badaniach spożycia żywności. Uzyskuje się informacje o ilości, jakości składników odżywczych, częstotliwości spożycia i ilości posiłków, ich regularności i dojadania. Metoda ma kilka części. Zasadniczy element to wywiad 3-4 tygodniowy oparciu o kilkuczęściowy kwestionariusz (tradycja i zwyczaje żywieniowe, charakterystyka sposobu odżywiania, częstotliwość spożycia produktów i potraw). Weryfikacja informacji, wyników za pomocą pytań krzyżowych. Wyrażanie danych w miarach domowych

Bieżącego notowania-przez 3-7 dni zapisujemy wszystkie produkty spożywcze i potrawy spożyte przez 1 osobę badaną, wyrażana w miarach domowych, prosta, najczęstsza 3 dni i wtedy uwzględnia wszystkie dni tygodnia (1 świąteczny, 2 zwykłe),, metoda użyteczna dla gdy trwa >3 dni powoduje niezdyscyplinowanie.

Wybór metody oceny sposobu żywienia zależy od

-czy potrzebne są informacje dotyczące żywności, składników pokarmowych, pozostałych składników żywności lub zachowań żywieniowych?

-czy chcemy ocenić przeciętne spożycie w określonej grupie czy na poziomie indywidualnym?

-czy potrzebne są bezwzględna dane o spożyciu?

-jaki stopień dokładności jest pożądany?

-jaki okres stanowi przedmiot oceny?

-jakie są możliwości realizacji danej metody (finansowe, czasowe, badawcze)

Zalety i wady metod stosowanych w ocenie sposobu żywienia

Metoda	Zalety	Wady
Jakościowe
Ankietowa	Łatwość wykonania, możliwość wielokrotnego powtarzania	Subiektywna, nie uwzględnia odpadków kuchennych i stołowych
Punktowa	Szybka ocena, możliwość powtarzania badań, łatwość wykonania	Mały stopień dokładności, dane orientacyjne
Ilościowe
Inwentarzowa	Dane o spożyciu rzeczywistym	Dane zależą od dokładności zapisu
Wagowa	Rzeczywiste spożycie, dane dokładne	Bardzo pracochłonna
Ankietowo-wagowa	Rzeczywiste spożycie, dokładne	Dane zależą od dokładności zapisu, umiejętności udzielania wywiadu
Szacunkowa	Łatwa, tania	Spożycie brutto, wyniki szacunkowe
Chemiczno- analityczna	Bardzo dokładna	Pracochłonna, ograniczona wielkość próby badanej, wymaga zaplecza laboratoryjnego, kosztowna
Jakościowo-ilościowe
Historia żywienia	Łatwość stosowania, możliwość powtarzania, dużo informacji	Trudność w określeniu porcji żywności, luki w pamięci, subiektywność, spożycie brutto
Bieżącego notowania	Łatwa w wykonaniu, tania, możliwość przetwarzania	Subiektywność, spożycie brutto.

Źródła błędów w metodach sposobu oceny żywienia

- w metodach posługujących się miarami domowymi, ilość faktycznie spożywanej żywności nie zawsze określona jest właściwie

-w metodzie historii żywienia zawodzi pamięć, w wyniku czego następuje wypaczenie pewnych faktów z przeszłości.

-brak uwzględnienia suplementacji

-czynnik czasowy, zwykle badania trwają tylko tydzień, kilka dni, a najlepiej byłoby kilka tygodni wybranych losowo dla określonych czasów np. 4 tygodnie w 3 niezależnych porach roku lub 1 z tygodni w roku obejmujących okresy tygodnia w każdym miesiącu.

-brak uwzględnienia, że niektóre składniki pokarmowe żywności nie są w pełni wykorzystane przez organizm, co ma zwłaszcza miejsce przy wyrażaniu spożycia w energii i wartości odżywczej w oparciu o tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych.

Wykład 4

Wyznaczniki stanu odżywienia

Czynniki	Przyczyny	Rozwiązania
Podaż żywności, dostępność	Międzynarodowa i krajowa polityka i ekonomika	Polityka rolna, produkcja, dystrybucja
Popyt Siła nabywcza rodziny	Czynniki polityczno-ekonomiczne na poziomie lokalnym	Celowa opieka ekonomiczna
Wzorce spożycia żywności	Wiedza żywieniowa, zwyczaje, tradycja, wzorce uprawowe	Oświata żywieniowa, usługi w podnoszeniu oświaty rolniczej
Rozdział i wykorzystanie żywności wewnątrz rodziny	Wiedza żywieniowa, przyzwyczajenia praktyczne, role członków rodziny	Oświata żywieniowa, pomoc żywnościowa
Rozdział i wykorzystanie żywności przez konsumenta	Infekcje, zakażenia, zła higien	Porady zdrowotne
Indywidualny stan odżywienia

Informacje niezbędna do oceny stanu odżywienia

Dane o spożyciu		Dane o zdrowiu
Krajowe	Indywidualne	Krajowe	Indywidualne
Bilanse żywności	Badania spożycia	Statystyka zdrowotna i życiowa	Antropometryczne Biochemiczne Kliniczne
Dostępność żywności na mieszkańca	Spożycie składników w porównaniu z normami żywienia	Zachorowalność i śmiertelność Stopień ryzyka w społeczeństwie	Wpływ żywieniowa na rozwój fizyczny i funkcje biochemiczne oraz kliniczne objawy.

Czynniki wpływające na stan odżywienia

Obserwowane lub mierzone ->	Spożycie żywności	<- Dostępność żywności, koszt
Zróżnicowanie w zawartości składników pokarmowych, przetwórstwo żywności, wzbogacanie, etc ->	Pozorne spożycie składników pokarmowych	<-Skład chemiczny substancji pokarmowych
Uzależnione od stresów fizjologicznych (ciąża, karmienie), wieku, płci, różnic genetycznych i biologicznych, ocena stanu odżywienia, obserwacje laboratoryjne->	Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe	<-Uzależnione od chorób, leków, stresów, aktywności
		Adekwatność spożycia	<-Wydajność fizyczna, antropometria, obserwacje kliniczne
Wiarygodność pomiarów, kryteria niedoboru lub adekwatności	Stan odżywienia

Przyczyny chorób cywilizacyjnych

Zagrożenia środowiskowe -> choroby cywilizacyjne <-podatność genetyczna | | Wadliwe żywienie

Kryteria oceny stanu odżywienia

-zawartość składników w tkankach i płynach ustrojowych

-zmiany biochemiczne (enzymy, metabolity)

-zmiany kliniczne

-ogólny rozwój organizmu (badania ogólnolekarskie, antropometryczne)

Metodologia badań stanu odżywienia

Metody oceny stanu odżywienia;

1.kliniczne (testy kliniczne, testy funkcjonalne)

2.medyczne (oględziny lekarskie badania antropometryczne, statystyka zdrowotna)

3.biochemiczne (testy laboratoryjne na krwi , moczu, mleku kobiecym)

Mierniki stosowane w oględzinach ogólnolekarskich

Ogólne zachowanie, postawa ciała, skóra, mięśnie, głowa, włosy, twarz, oczy, nozdrza, wargi, dziąsła, język, zęby, tarczyca, tapety, sen, paznokcie, rozwój, postępy w nauce, ogólny stan zdrowia

Antropometria żywienia

Pomiary cech fizycznych składu ciała człowieka w różnym wieku i przy różnym poziomie żywienia.

Metody antropometryczne		Składu ciała
Rozmiar ciała	Rozwój	Zawartość tłuszczu	Masa beztłuszczowa
Obwód głowy	Obwód głowy dla wieku	Grubość fałdu skórnego	Obwód środkowej części ramienia
Wiek ciążowy
Długość w pozycji leżącej	Masa dla wieku	Obwód talia/biodra	Obwód mięśni środkowej części ramienia
Wzrost	Masa dla wzrostu	Obwód talii
Wysokość kolana	Wzrost dla wieku	Tkanka tłuszczowa kończyn	Powierzchnia mięśni środkowej części ramienia
Rozpiętość ramion		Obliczenie zawartości tkanki tłuszczowej i fałdów skórnych i gęstości ciała
Masa ciała	Zmiany masy ciała
Szerokość łokcia

Sposoby wyrażania danych interpretacyjnych w badaniach antropometrycznych

Percentyle - uszeregowanie mierzonej wartości stosownie do wszystkich wartości uzyskanych dla populacji referencyjnej

Z-score - wartość indywidualna odniesiona do rozmieszczenia w populacji referencyjnej

Mediana - stosunek wartości środkowej indywidualnej do wartości referencyjnej - dla tego samego wieku, wzrostu, wyrażony w procentach

Zalety metod antropometrycznych

*proste, bezpośrednie, nieinwazyjne techniki możliwe do zastosowania na szeroką skalę

*wyposażenie niedrogie, podręczne, trwałe

*nie wymagają przeszkolenia personelu

*metody wystandaryzowane

*informacje są generowane na podstawie historii żywienia prowadzonej przez długi okres czasu

*pomocne w identyfikacji średniego, umiarkowanego oraz poważnego niedoboru żywienia

*mogą być wykorzystane do oceny zmian w stanie odżywienia w określonym czasie

*testy screening'owe dla identyfikacji ryzyka niedożywienia pojedynczych osób mogą być stosowane

Źródło błędów w metodach antropometrycznych

*niedokładność pomiaru

*zmiany składu i własności fizycznych pewnych tkanek

*przyjęcie błędnych założeń przy obliczaniu składu ciała na podstawie mierników antropometrycznych.

Najczęściej popełniane błędy i możliwości ich eliminacji:

Błąd	Sposób eliminacji
Wszystkie wskaźniki
- nieodpowiednie przyrządy - odczyt - zapisywanie	- wybór metody zależy od wyposażenia - praktyka i ćwiczenia - sprawdzenie przez osobę uprawniona - bezpośrednio po pomiarze sprawdzenie przez druga osobę
Obwód ramienia
- niewłaściwa postawa badanego - zbyt gruba, rozciągliwa taśma - środkowy punkt ramienia niedokładnie wyznaczony - ramie nie spoczywa swobodnie wzdłuż ciała	- konkretna postawa - bada asie lewe ramię - użycie właściwego przyrządu
Obwód głowy
- potyliczna guzowatość - uszy, włosy pod taśma i niewłaściwa pozycja głowy w czasie pomiaru - nakrycie głowy	- prawidłowe umieszczenie taśmy - brak nakrycia głowy
Fałd skórny ramienia
- złe ramię - blednie wyznaczony punkt pomiaru - niewłaściwe trzymanie ramienia wzdłuż ciała - brak kontaktu badającego z badanym	- bada się lewe ramię - dokładnie wyznaczony punkt pomiaru - zapewnienie odpowiedniego podejścia badającego do badacza
Długość
- niedobrana metoda do wieku - pomiar w butach lub czapce - niewłaściwe ułożenie głowy - niedokładne oparcie stop o deskę	- tylko dla dzieci < 2ego roku życia - zdjąć buty i czapkę - korekta ułożenia przed pomiarem
Wzrost
- niedobrana metoda do wieku - pomiar w butach lub czapce	- tylko dla osób ≥ 2lat
Masa ciała
- zimne pomieszczenie - skala niewykalibrowana na zero - pomiar ciężaru ubrania	- odpowiednie warunki - rekalibracja po każdym pomiarze

Metody stanu odżywienia u dzieci, antropometryczne:

Obwód głowy	Obwód głowy dla wieku - wskaźnik niedoboru białkowo - energetycznego u dzieci <2 roku życia, potem nieużyteczny
Wiek ciążowy	Masa ciała dla wieku - rozwój dziecka ospowiedni dla chronologicznego wieku. Niedogodność - brak możliwości rozgraniczenia dzieci niskich i szczupłych od niskich z niedowagą, dobry wskaźnik dla określenia zmian masy ciała w krótkim okresie
Długość w pozycji leżącej (do 85cm)	Masa ciała vs wysokość - niska wartość dla szczupłości, może być wskaźnikiem wycieńczenia, zmienia się z wiekiem, tylko dla dzieci do 145cm ♂ i 137cm ♀
Wysokość (>85cm)	Wysokośc dla wieku - dobry biomarker dla oceny i identyfikacji zahamowania wzrostu u dzieci
Wysokość kolana - stos u dzieci >3lat, przyrząd - kolanometr, kilka pomiarów, dziecko nie powinno uprawiac aktywności fizycznej 2h przed pomiarem
Długośc nóg u niemowląt - 4 pomiary w ciągu 1-3 min.
Masa ciała - <2 roku życia, specjalne wagi

Podstawy ustalania BMI u dzieci i młodzieży

• Silna pozytywna korelacja między BMI a ilością tłuszczu w organizmie

• Związek między BMI lub jego zmianami a czynnikami ryzyka chorób serca i innych chorób chronicznych

• BMI w dzieciństwie bardziej koreluje z BMI w okresie dorastania niż pomiar grubości fałdu skórnego

• Chłopcy z BMI > 75 percentyla wykazują rosnące ryzyko chorób chronicznych

Znormalizowany wskaznik masy ciala dla dziecka

BMI _z-score=BMI_dziecka-BMI_norma/odchylenie standardowe(norma)

< -2,5 niedowaga

-2,5 do -1,5 niedobór masy ciała

-1,5 do +1,5 norma

+1,5 do +2,5 nadwaga

> +2,5 otyłość

BMI punkty krytyczne dla dzieci i młodzieży w USA:

Normalna <85percent, ryzyko nadwagi >/= 85 i <95 percentyla, nadwaga >/= 95 percentyla

Wskaźnik masy ciała w badaniach antropometrycznych u dzieci:

BMI - wskaźnik masy ciała WMC = M¹⁴²⁵ x 71,84/H¹²⁷⁵

WMC - współczynnik masy ciała ↓ ↓

Masa ciała(kg) wysokość (cm)

WMC < normy - niedożywienie

WMC > normy - nadwaga Nie uwzględnia tkanki tłuszczowej i zmian w jej
obrębie!!!

WYKŁAD 5

1.04.2008

Rodzaje wskaźników i ich użyteczność w skali 1-4

1 - b.dobry, 4 - slaby

Masa dla wysokości	Wysokość dla wieku	Masa dla wieku	Użyteczność
1	4	4	Dla populacji o nieznanym wieku
1	4	3	Dla określonej populacji dzieci wycieńczonych
1	4	2	Czuły dla zmian masy ciała w krótkim okresie czasu
4	1	2	Dla identyfikacji dzieci z zahamowanym wzrostem

Wskaznik Lole'a - stosunek BMI aktualnego do BMI standardowego, wyrażony w percentylach

Akt BMI/BMI dla 50c *100% 90-110%- ok

Ocena laboratoryjna stanu odżywienia

│ │ │

Skład ciała Zawartość składników Testy funkcjonalne

w płynach tkankowych

analiza chemiczna krew metabolity we krwi lub

zwłok; erytrocyty moczu;

całkowita zawartość leukocyty zmiany w składzie

potasu; mleko krwi lub aktywności

całkowita zawartość ślina enzymów;

wody; pot zawartość przeciwciał

masa beztłuszczowa; tkanka tłuszczowa lub limfocytów;

masa pozakomórkowa; wątroba, kości testy tolerancji,

masa komórkowa włosy obciążeniowe in vivo;

paznokcie reakcje fizjologiczne

mocz in vitro;

komórki nabłonka wzrost i rozwój

biochemiczne badania kliniczne badania

Potas występuje w organizmie w postaci izotopu K⁴⁰ wydzielającego określoną ilość energii masa beztłuszczowa

H₂O

Ocena całkowitej zawartości wody - rozcieńczone izotopy ¹⁸O i ²H

Laboratoryjna ocena składu ciała.

Zawartość wody = V1C1/ C2

V1 - objętość izotopu

C1 - znana koncentracja podanego izotopu w pobranej wodzie

C2 - koncentracja izotopu w badanej próbce

Wpływ starzenia się na skład ciała i pomiary antropometryczne

Miernik	Uwaga
Masa	Przecietne wartości rosną do 50r.ż. a następnie osiągają plateau lub spadają
Wzrost	Spadek 1-3cm w ciągu 20 lat od dojrzałości, tempo zależy od płci i masy
Tłuszcz	Wzrasta jako % masy ciała, występuje redystrybucja między tłuszczem podskórnym i z warstw podskórnych
Fałd skórny	Jędrność zmniejsza się wraz z wiekiem, często trudny do mierzenia u osób starszych
Masa beztłuszczowa	Obniża się ze względu na straty w koścu oraz masie mięśni szkieletowych - wzrost tkanki łącznej i tłuszczu, utrata białek, np fibrylarnych

Techniki stosowane w badaniach składu ciała:

Rodzaj techniki	Pomiar
Antropometryczne	Obwód, grubość, fałd skórny
Bilanse metaboliczne	Zmiany w składzie ciała
Densytometryczne	Masa, objętość
Ultradźwięki	Tłuszcz podskórny, Tłuszcz mięśniowy
Dilutrometryczne	Całkowita zawartość wody, Masa beztłuszczowa, Masa pozakomórkowa, Masa komórkowa
Izotopowe	Całkowita zawartość potasu, Masa beztłuszczowa, Tłuszcz ogółem, % tłuszczu
Przewodnictwo elektryczne	Masa beztłuszczowa
Oporność bioelektryczna	Masa beztłuszczowa
Tomografia komputerowa	Rozmieszczenie tłuszczu
Aktywacja neutronowa	Oznaczenie składników, których nie można oznaczyć dilutometrycznie
Nuklearny rezonans magnetyczny	Całkowita zawartość wody. Tłuszcz, rozmieszczenie tłuszczu
Absorptiometria podwójnego fotonu	Mineralizacja kości, Tłuszcz, Tkanka miękka
Radiografia kończyn	Tłuszcz, Masa mięśni, Szpik kostny

Wady i zalety metod

Metoda	Zaleta	Wada
Densytometryczne	Niedrogie aparaty Określa się jednocześnie LBM(masę beztłuszczową) i tłuszcz Pozbawiona ryzyka Mozliwość częstego powtarzania	Konieczna współpraca z badanym Błędy z powodu gazów w jelitach Nie dla dzieci i osób starszych
Dilutrometryczne	Określa objętość cieczy ustrojowych Niedroga Mozliwość oznaczenia Na, K, Cl, Br, H2O	Możliwość napromieniowania Potrzebne próbki krwi Niecałkowita równowaga Na i K Zawyżone wyniki przy wodzie Oznaczenie tlenu wymaga specjalnego wyposażenia
Obliczanie 40K	Nieryzykowna Minimalna współpraca z badanym Możliwość powtórzenia	Kosztowna Niezbędna kalibracja Problemy interpretacyjne u osób z niedoborem
Wydalanie kreatyniny	Pozbawiona ryzyka Ocenia masę mięśniową	Konieczna ścisła współpraca z badanym Podlega wpływom diety Krytyczny punkt - czas zebrania moczu Zmiany z dnia na dzień 5-10%
Przewodnictwo elektryczne	Określa LBM Nieryzykowna	Kosztowna
Oporność bioelektryczna	Niedroga Nieryzykowna Określa LBM i H2O	Niezbyt precyzyjna
Tomografia komputerowa	Określa rozmieszczenie tłuszczu, wielkość organu, kości	Kosztowne wyposażenie Możliwość napromieniowania
Aktywacja neutronowa	Minimalna współpraca z badanym Okresla zawartość Ca, P, N, Na, Cl	Kosztowna Trudność kalibracji Możliwość napromieniowania
Nuklearny rezonans magnetyczny	Określa mięśnie, tłuszcz, wielkość organu, rozmieszczenie tłuszczu, całkowitą zawartość wody w organizmie	kosztowna
Absorptiometria podwójnego fotonu	Mineralizacja kości, tłuszcz, tkanki miękkie	Kosztowna Możliwość napromieniowania
Radiografia kończyn	Mięśnie, tłuszcz, szpik kostny	Możliwość napromieniowania
Antropometryczne	Tanie Bezpośrednie oznaczenie tłuszczu w organizmie, mięśni obwodowych	Niska dokładność u soób z otyłością Zróżnicowanie obwodowe w warstwie tłuszczu podskórnego Niepewny stosunek tłuszczu podkórnego do tłuszczu ogółem
Bilanse metaboliczne	Nieryzykowne Odpowiednie dla oceny wielu składników Możliwość wykrycia zmian w składzie ciała < 1%	Mierzy tylko zmiany w skłądzie ciała Konieczna ścisła współpraca z badanym Pokój metaboliczny Błedy spowodowane stratami przez skórę Potrzebne wielokrotne oznaczenia

Materiał biologiczny wykorzystywany w ocenie laboratoryjnej stanu odż. :

- krew

- mocz

- mleko kobiece

- włosy

- paznokcie

- leukocyty

- erytrocyty

- ślina

- pot

- komórki nabłonkowe

- tkanki (wątroba, szpik kostny, tkanka tłuszczowa, tkanka kostna)

Techniki stosowane przy pobieraniu krwi.

Pożądane	Dopuszczalne	Niewłaściwe
Krew żylna w trwale oznakowanym pojemniku	Krew kapilarna oznakowana trwale	Wyciskanie lub wycinanie tkanek lub narządów, z których ma być brana krew. Użycie wodorozpuszczalnych atramentu lub nalepek.
Krew bez antykoagulantów dla uzyskania surowicy	Może być osocze	Użycie krwi hemolizowanej
Wirowanie bezpośrednio po skrzepnięciu; Wirowanie ≤ 3000obrotow/min	Ochłodzenie do 1-4stC, azot, unikanie hemolizy, Nie mrozić, Po dotarciu do laboratorium wirować natychmiast, Zapobiegać ogrzewaniu	Wirowanie po więcej niż 24h od pobrania
Analiza surowicy po wirowaniu	Przechowywać w -20stC Lu niżej, Jeśli możliwe stosować azot, Odlać ilość, która ma być użyta i zamrozić	Kilkakrotne zamrażanie i rozmrażanie

Surowica homogenna

Osocze gdy rozmrażamy moze uledz zmętnieniu

-20*C - trwałość 6 m-cy

-8*C - trwałość tylko 5 dni

Punkty krytyczne podczas pobierania materiału biologicznego:

• Utlenianie

Np. utlenianie witamin (wit A, karoteny)

• Promienie UV - - promieniowanie UV powoduje zmainy w składzie, rozkład witamin rozpuszczalnych w tłuszczu i wodzie, światło żarówki może powodować zmiany w strukturze izomerycznej wit A, karotenoidów. Powodują zmiany formy chemicznej - powstają formy stereochemiczne

• Unikanie hemolizy - krew

• Sposób przeprowadzenia ekstrakcji - dot. Leukocytów i erytrocytów

MOCZ

Mocz poranny - standaryzacja w ilości spozywanych płynów

Mocz 24-godzinny - głównie w badaniach grupowych

• Odzwierciedla spożycie, a nie stan wysycenia organizmu określonym składnikiem pokarmowym

• Stosowane głównie testy obciążeniowe

• Ograniczniki

Stosowanie antybiotyków może prowadzić do upośledzenia wykorzystania niektórych witamin → nieprawidłowe wyniki analiz

MLEKO KOBIECE

- Ocena stanu odżywienia niemowląt

- Istotny sposób pozyskania próbki: wyciskanie z piersi do pojemniczka z lodem lub
mechaniczne wyciskanie

- Długie przechowywanie powoduje rozwarstwienie mleka - konieczna jest wtedy
homogenizacja

- Wiele punktów krytycznych

WŁOSY

Głównie do oznaczeń składników mineralnych i metali ciężkich.

Zalety:

• Składniki mineralne we włosach występują w znacznie większej koncentracji niż np. krwi, moczu

• Zawartość składników we włosach stabilna, spożycie nie wpływa na stan

• Metoda nieinwazyjna

• Długi czas przechowywania

Ograniczniki:

• Włosy farbowane

• Wpływ zanieczyszczeń środowiskowych

• Nadmierna potliwość, przetłuszczanie się włosów

• Stosowane kosmetyki

PAZNOKCIE

Ogranicziczniki:

• Zanieczyszczenie środowiska

• Łatwe pękanie

Paznokcie muszą być czyściutkie!!!

LEUKOCYTY

Głównie do oznaczania wit C.

Ograniczniki:

• Duża ilość pobranej krwi

• Dobre oczyszczenie komórek

• Bardzo dobrze oczyszczone odczynniki, aby nie wprowadzić zanieczyszczeń

ERYTROCYTY

Głównie do oceny stanu odżywienia w długim okresie czasu.

Ograniczniki:

• Duża ilość pobranej krwi

• Brak wystandaryzowanej procedury

• Trudności w separacji i oczyszczaniu erytrocytów - unikanie hemolizy

ŚLINA

• Stabilna

• Pobieranie: samoczynnie, pobudzenie wydzielania

• Brak danych referencyjnych do oznaczeń

• Przechowywanie w temp pokojowej

POT

Pobieranie próbek

- z całego ciała - siatka z płótnem

- z określonych części ciała - tampon z celulozowo-błonnikowym absorbentem

KOMÓRKI NABŁONKOWE

• Pobierane najczęściej z jamy ustnej

• Do oceny stanu odżywienia folianami

• Pobieranie sklalpelem i przemycie roztworem soli fizjologicznej

TKANKI

• Metody inwazyjne

• Stosowane gdy wszystkie inne metody zostały wykonane

• Ostateczność

TESTY

Biochemiczne statyczne Funkcjonalne

skł. zawarte skł. Wydalane - metabolity we krwi i w moczu

w płynach z moczem - zmiany w składzie krwi lub

biologicznych aktywności enzymów

lub tkankach - zawartość przeciwciał lub limfocytów

- in vitro testy in vivo f-cji

- testy obciążeniowe

- reakcje odruchowe in vivo

- wzrost i rozwój

Czynniki wpływające na interpretację tekstów

- związane z metodą - dokładność, precyzja, czułość, specyfika

- związane z pobieraniem próbki - zanieczyszczenie, hemoliza

- osobnicze - wiek, płeć, rasa, etniczność, predyspozycje genetyczne, stan fizjologiczny, stan hormonalny, suplementacja, aktywność fizyczna, styl życia, środowisko i spożycie

- związane ze zdrowiem - choroby dziedziczne lub nabyte, infekcje, zapalenia, stresy, lęki, utrata masy ciała

- biologiczne - regulacja, homeostatyczna, mierność w krążeniu i wydalaniu interakcji składników pokarmowych

Wykład 6

Dokładność= wartość prawdziwa - wartość mierzalna

Błędy	Źródła
Biologiczne	1. zróżnicowanie wewnętrzne i międzyosobnicze: polimorfizm, wiek, płeć, dieta, aktywność fizyczna, alkohol, choroby, palenie tytoniu 2. pobieranie próbek
Analityczne	1. pobieranie i przechowywanie próbek 2. odczynniki aparatura 3. błędy w zapisach 4. transport 5. umiejętność oznaczającego

Precyzja

Wyraża błąd przypadkowy, którego miernikiem jest współczynnik wariancji

CV = SD(odchylenie standardowe) / mean (średnia) x 100

Minimalizacja błędu przez:

- atestowane próbki referencyjne oraz protokoły kontroli

- wewnętrzne laboratoryjne kontrole jakości

Podział testów laboratoryjnych:

pomiar składników w płynach biologicznych lub tkankach

Testy statyczne

pomiar stopnia wydalania składników w moczu

Testy funkcjonalne:

- pomiary nieprawidłowych metabolitów we krwi lub moczu

- pomiary zmian w składnikach krwi lub aktywności żywienio- zależnych enzymów

- replika in vitro funkcji występujących in vitro (chemotaksja leukocytów przy niedoborze białkowo- energetycznym)

- wzrost i rozwój

- odruchowe reakcje in vitro (adaptacja oka do ciemności)

Testy obciążeniowe - podaje się bardzo wysoką dawkę danego składnika (doustnie, domięśniowo, dożylnie, zbieramy mocz i oznaczamy stężenie składników, np. dla witaminy C - określenie stopnia niedoboru, B6 - test tryptofanowy

Sposób ustalania wartości referencyjnych:

Osobnik referencyjny (ZDROWY)

składa się na

Populacja referencyjna

z której wybiera się

Grupa referencyjna

na której określa się

Wartości referencyjne

z których tworzy się

Referencyjny rozdział wartości indywidualne

z którego oblicza się porównuje się z:

Limity referencyjne

które określają

Przydziały referencyjne

Ocena stanu odżywiania białkiem:

1. całkowita zawartość białka - zawartość K lub N w organiźmie

2. białka somatyczne - kreatynina w moczu, -3-metylhistydyna

3. białka trzeniowe - białka ogółem w osoczu, - albuminy w osoczu,

- transferyna w osoczu, RBP, transtyretyna

- insulinopodobny czynnik wzrostu IGF

- alkaliczna rybonukleoza w ………………………………………………

70 kg > 26% białka mięśnie

białka somatyczne - szkielet - 24%

białka trzeniowe - 22%

białka zewnątrzkomórkowe - 20,5%

białka tkanki tłuszczowej - 7%

Białko ogółem

Azot w organizmie mówi pośrednio o stanie odżywiania białkiem, komórki antropometryczne mówiące o zmianach w białkach somatycznych

zotop ¹⁴N występuje w organizmie człowieka, pod wpływem cyklotronu przekształca się w ¹⁵N, który rozpada się od razu i emituje promieniowanie gamma proporcjonalne do masy azotu ogółem w organizmie

N x 6,25 = zawartość białka w organizmie

Białko somatyczne

Kreatynina - miarą masy mięśniowej w organizmie. Założenia: 1. 98% kreatyniny znajduje się w mięśniach szkieletowych, 2. racja pokarmowa nie zawiera kreatyny, 3. Pula kreatyny i jej zawartość w przeliczeniu na kg jest stała, 4. Kreatyna przekształca się do kreatyniny nieenzymatycznie na stałym poziomie, 5. wydalanie przez nerki tego związku jest stałe

Sposoby wyrażania wydzielania kreatyniny w moczu:

- mg / 24h

- mg dziennie / cm wzrostu

- kreatyninowy indeks wzrostu KIW= ^{kreatynina oznaczona w 24h moczu}/_{ref. dw. wzrostu kreatyniny w 24h moczu} x 100%

60% - 80% - umiarkowany niedobór, < 60% poważny niedobór

- jako % niedoboru tj. 100 - kreatyninowy indeks wzrostu(KIW)

5 - 15% lekki niedobór

15 - 30% umiarkowany niedobór

>30% ciężki niedobór

Czynniki limitujące przydatność kreatyniny w moczu jako wskaźnik stanu odżywiania białkiem:

- dzienna zmienność ilości wydalanej (4-8%)

- wysiłek fizyczny (wydalanie nawet 10%)

- stany emocjonalne

- spożycie kreatyny i kreatyniny z mięsem

- menstruacja (>5-10%)

- wiek (z wiekiem spada wydalanie kreatyniny w moczu bo ubytek masy mięśni)

- infekcja (gorączka - wzrost wydalania kreatyniny)

- chroniczne uszkodzenie nerek (spadek wydalania kreatyniny)

3-metylhistydyna - AK miozyny i aktyny, gdy one ulegają rozpadowi jest ona uwolniona i wydalona z moczem, gdy jest równowaga między syntezą a rozpadem to miernik ten odzwierciedla ilość masy mięśniowej, ale nie jest to dobry marker, podlega wpływowi wielu czynników: wiek, płeć, dojrzałość płciowa, rodzaj spożywanej racji pokarmowej, stan hormonalny, wysiłek fizyczny, stan zdrowia, zranienia, skaleczenia

4. zmiany metaboliczne - stosunek AK w surowicy - wydalanie3-hydroksyproliny w moczu, - bilans azotu, - ocena bilansu azotu, - azot mocznika/kreatynina

5. testy funkcjonalne mięśni - funkcje mięśni szkieletowych po pobudzeniu elektrycznym, - siła ściśnięcia ręki

6. testy immunologiczne - limfocyty, - limfocyty grasico zależne, - namnażanie limfocytów, - opóźniona nadwrażliwość skórna

7. inne metody - przeciwciała w ślinie

Czynniki warunkujące poziom białka ogółem w surowicy:

- nieodpowiednie spożycie białka

- przyspieszenie metabolizmu

- specyficzny niedobór białka osocza (choroby wątroby)

- obniżona synteza białka

- ciąża

- leki

- wyczerpujące ćwiczenia fizyczne

Niedobór białka

niedobór białka

transtyrecyna (g/l) 0,16 - 0,4 0,11 - 0,16 <0,11

żaden średni ciężki

występuje w surowicy

kiedyś nazywana prealbuminą wiążąca tyroksyne,

czas półtrwania 2 dni, pula w organizmie nieduża 10mg/kg masy ciała,

czulsza od pozostałych biomarkerów białek trzewiowych,

stresy, choroby nerek, stany zapalne układu moczowego,

infekcje, choroby płuc

RBP (białko wiążące retimol)- czas trwania 12h, pula w organizmie 2 mg/kg masy ciała, poziom spada przy niedożywieniu białkowym, mało specyficzne białko, podlega wahaniom przy stanach pooperacyjnych, niedoborze Zn, nadczynności tarczycy, poziom 2,6 - 7,6 mg/dl

Transferyna - synteza w wątrobie, białko transportujące Fe, u prawidłowo odżywionych osób 30-40% tego białka transportuje Fe, wykazuje działania bakteriostatyczne, liczba cząsteczek transferryny - 2 cz. Fe, okres półtrwania 8 - 10 dni, razem <100mg/kg masy ciała, szybko reaguje na zmiany w stanie odżywienia Fe i białkiem

niedobór białka

transferyna (mg/dl) > 200 150-200 100-150 <100

żaden średni umiarkowany poważny

IGF - somatomedyna C, hormon wzrostu występujący w surowicy, produkcja w wątrobie, czas półtrwania kilka godzin, przy niedożywieniu białkowym jego ilość spada, najczulszy wskaźnik stanu odżywienia białkiem

Zmiany metaboliczne jako wskaźnik stanu odżywienia

- stosunek aminokwasów w surowicy

nieniezbędne/niezbędne = Gly + Ser +Cynk +Tau/Gle + Leu + Val + Met

przy stosunkach głębokiego niedożywienia białkowego poziom niezbędnych aminokwasów wzrasta, a nieniezbędnych wzrasta, ograniczone zastosowanie bo istnieją mechanizmy regulacyjne organizmu

- indeks hydroksypoliny w stosunku do kreatyniny

pochodna rozpuszczalnego

i nierozpuszczalnego kolagenu

hydrosypolina(mg/24 h) / kreatynina (mg/24 h)

- indeks hydroksypoliny w stosunku do masy ciała

hydroksypolina(mg/cm³ moczu x kg masy ciała/ kreatynina(mg/cm³moczu

Zastrzeżenia i ograniczniki:

- nie ma dolnych wartości interpretacyjnych (tylko dla dzieci 3 miesiące - 10 lat)

Czynniki wpływające na wydalanie 3-hydroksypoliny:

- wiek, płeć, infekcje, spożycie kolagenu lub żelatyny, choroby przebiegające zaburzeniem metabolizmu kolagenu, infekcje pasożytnicze

Spożycie - [(Nm - Nme) + (Nk- Nke) + S], gdzie

Nm - azot w moczu ogółem

Nme - azot w moczu endogenny

Nk - azot w kale ogółem

Nke - azot w kale endogenny

S - straty skórne

Bilans dodatni spożycie azotu > wydalanie

wzrost, ciąża, rekonwalescencja, atleci

Bilans ujemny wydalanie azotu > spożycie

nieodpowiednie spożycie białka, energii, niezbilansowanie AK, przyspieszony katabolizm białka, biegunki

Ograniczenia i źródła błędów w badaniach bilansu azotu:

- kosztowny i czasochłonny

- straty żywności

- straty kału i moczu z papierem toaletowym i w pojemnikach na kał i mocz

- trudności w dokładnym zbieraniu

- składniki azotogenne np. azotany

- losy składników spożywczych (metabolizm pośredni, tkanki i komórki, źródła azotu nie są określane w technikach bilansowych)

Bilans azotu na podstawie azotu mocznikowego

Spożycie białka(g)/6,25 - [azot mocznikowy(g) + 2 + 2]

2g - straty azotu przez skórę i kał

2g - niemocznikowy azot w moczu

5. określanie mięśni szkieletowych

azot mocznikowy/kreatynina = indeks spożycia białka

> 12 zadawalające

6 - 12 niskie

< 6 niedobór

Siła ściśnięcia ręki - wyskalowany siłomierz, (mężczyźni > kobiety) , przy rosnącej aktywności fizycznej mała siła ściśnięcia

6. testy immunologiczne - wykorzystanie właściwości wytwarzania ciał odpornościowych przez organy limfoidalne (grasice, szpik)

Organy peryferyjne wytwarzaja przeciwciała - gruczoły limfatyczne, śledziona, nabłonek, migdałki

Ogólna liczba limfocytów 20 - 40% ogólnej liczby leukocytów

% limfocytów x leukocyty / 100

2750 komórek/ul normalna

900- 1500 umiarkowany niedobór

< 900 poważny niedobór

Limfocyty grasicozależne 75 - 80% limfocytów krążących, limfocyty T, w stanach niedożywienia ich ilość spada - miernik stanu odżywienia stosowany przy ocenie programów interwencyjnych u osób z niedożywieniem białkowym

Namnażanie limfocytów - podejrzenie o początkowe stadia niedożywienia białkowego, bo wtedy spadek ich namnażania

Opóźniona nadwrażliwość skórna - przy niedożywieniu białkowym np. ……… powoduje spadek reakcji obronnej organizmu (zaczerwienienie 24-48 h po zastrzyku), wielkość plamy porównywalna do wzorca

Czynniki wpływające:

- infekcje (maleje), zaburzenia metaboliczne, choroby nowotworowe, leki, operacje i narkoza (wzrost), czynniki osobnicze

WYKŁAD 7

Ocena spożycia tłuszczów

Człowiek w swoim rozwoju filogenetycznym nie był przystosowany do spożycia tłuszczów, a zwłaszcza nasyconych kwasów tłuszczowych. Przystosowanie to wykształciło się dopiero w 20 wieku. Kwasy tłuszczowe występują w tkankach człowieka.

Nasycone Jednonienasycone

- laurynowy 12:0 - lanoleinowy 12:1

- mirystynowy 14:0 - myrystoleinowy 14:1 udział energii z tłuszczu minimum

- palmitynowy 16:0 - palmitoleinowy16:1 15%, maksimum 30%

- stearynowy 18:0 - oleinowy 18:1

- arachidowy 20:0 - gadu linowy 20:1

- behenowy 22:0 - erukowy 22:1

- lignocynowy 24:0

n-3 n- 6

- L-linoleinowy 18:3 - linolowy 18:2

- eikozapentaeinowy 20:5 - ……-gamma-linolowy 20:3

- dokozaheksaenowy 22:5 - dokozapentaenowy 22:5

- dokozapentaenowy 22:6 - gamma-linolenowy 18:3

- arachidonowy 20:4

- dokozaheksaenowy 22:6

Biomarkery spożywcze tłuszczów i kwasów tłuszczowych

Pomiar kwasów tłuszczowych w :

- tkankach

- osoczu, surowicy (odzwierciedlają spożycie tłuszczów po paru godzinach)

- erytrocytach błon (odzwierciedlają spożycie długoterminowe)

- fosfolipidach, estrach cholesterolu (odzwierciedla spożycie tłuszczów po kilku dniach)

- tkankach tłuszczowych ( odzwierciedla długoterminowe spożycie tłuszczów)

- chylomikronach ( odzwierciedla spożycie tłuszczów bezpośrednio po posiłku)

Niektóre kwasy tłuszczowe są biomarkerami spożycia określającymi żywność lub grupy produktów, np. krótkołańcuchowe kwasy mówią o spożyciu mleka, n-3 o spożyciu ryb morskich

Lipidy ogółem w surowicy krwi testy funkcjonalne

Cholesterol w surowicy ciśnienie wewnątrz gałki ocznej

HDL i LDL

Hipoteza lipidowa

1. racja pokarmowa o wysokich kwasach tłuszczowych, nasyconych i cholesterolu prowadzi do wysokiego poziomu cholesterolu LDL we krwi

Zachorowalność i śmierć z powodu CHD

2. zmniejszając ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych i cholesterolu obniżymy poziom cholesterolu LDL we krwi

Spadek CHD oraz zachorowalności i śmiertelności

Dowody za:

Spożycie tłuszczów a poziom lipidów we krwi

Delta cholesterolu we krwi = 2,7 delta S - 1,35 delta P + 1,5 delta Z

S i P - % energii z kwasów nasyconych i wielonienasyconych

Z - mg cholesterolu/100kcal

Kwasy podwyższające poziom cholesterolu:

- laury nowy

- palmitynowy

- misterynowy

Kwas oleinowy - obojętny

Wzrost poziomu lipidów a ryzyko CHD:

- badania 7 krajów oraz nad populacjami przeniesionymi z obszarów o niskiej zachorowalności do wysokiej z powodu CHD

- obniżenie poziomu lipidów we krwi przez modyfikację tłuszczów pokarmowych

- redukcja ryzyka CHD przez obniżenie cholesterolu we krwi

- u ludzi z grupy ryzyka obniżenie o każdy 1% poziomu cholesterolu we krwi spowodowało spadek o 2% ryzyka CHD

Dowody przeciw:

Badania: międzynarodowe, …, prospektywne, społeczności z naturalnie wysokim spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych

Luki w hipotezie lipidowej:

- niewystarczające podobieństwo patologii naczyniowej miedzy zwierzętami (króliki)a człowiekiem

- czynniki konfundujące w międzynarodowych badaniach epidemiologicznych

- brak zapadalności trendów w umieralności z powodu CHD a zmianami w spożyciu

- cholesterol w osoczu jest niewystarczającym wskaźnikiem CHD

- brak zdecydowanego wpływu programów prewencyjnych na śmiertelność i zachorowalność na CHD

Cholesteroliza

Cholesterol jest niezbędny do życia.

Przyczyny fobii:

- cholesterol w surowicy krwi stanowi czynnik ryzyka chorób wieńcowych serca

- związek między spożyciem żywności bogato cholesterolowej a umieralnością z powodu CHD

Fakty.

1. Nie można żyć bez cholesterolu.

2. Cholesterol we krwi w większości pochodzi z organizmu a nie z żywności.

80 % jest produkowane w wątrobie

20 % pochodzi z pożywienia

3. HDL we krwi nie zagraża zdrowiu.

4. Poziom cholesterolu we krwi zależy od uwarunkowań rodzinnych - czynnika ryzyka.

5. Cholesterol pokarmowy ma mały wpływ na cholesterol we krwi u większości ludzi.

6. Pożywienie bogate w tłuszcz podnosi poziom cholesterolu we krwi.

7. Żywność bez cholesterolu może być bogata w tłuszcze.

8. Kwasy tłuszczowe trans podnoszą poziom cholesterolu we krwi

9. Utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi warunkuje niskotłuszczowa,

bogatobłonnikowa dieta i aktywny tryb życia.

10. Wiele produktów, jak np. jaja zawierają cholesterol, mogą być częścią zdrowej diety.

Apolipoproteina typu 1, 3, 4 - warunkują indywidualną reakcje organizmu człowieka na cholesterol.

Rodzaje hiperlipidemii:

• Hipercholesterolemia

• Hipertrójglicerdemia

• 
  Hiperlipidemia mieszana Wzrost stężenia trójglicerydów w lipoproteinach ( HDL, LGL)

Dane interpretacyjne hipercholesterolemii

Cholesterol mg/ dl

Łagodna umiarkowana znaczna

200 - 250 250 - 300 >300

Dane interpretacyjne hipocholesterolemii

Trójglicerydy mg/dl

Pożądane umiarkowana znaczne

< 200 200-400 >400

Zalecenia dotyczące spożycia tłuszczu WHO, 2003

Kwasy nasycone - max. 10 % energii ( 8 - 10 %)

Kw. Jednonienasycone - max. 13 % energii

Kw. Wielonienasycone - 6 - 10 % energii n-3 → od 1do 2 % energii

n-6 → 5 - 8 % energii

trans → ok. 1 % energii

linolowy : α - linolenowy = 5 : 1 ; 10 : 1

1.Ograniczyć do minimum spożycie tłuszczy widocznych pochodzenia zew. (smalec, słonina) bo są one głównie źródłem kw. Tł nasyconych.

2. Zastępowanie tłustych mięs i wędlin chudym np. drobiem i to najlepiej bez skóry.

3. Spożywać niskotłuszczowe produkty mleczne.

4.Smarować pieczywo margarynami miękkimi bez kw. Tł o konfiguracji trans.

5. Zwiększyć udział tł. Roślinnych w postaci olejów i wysokogatunkowych margaryn.

6.Większe spożycie ryb morskich ( zaleca się spożycie ich 2 - 3 razy w tygodniu)

Wykład 8.

Mierniki stanu odżywienia witamina A.

* Techniki izotopowe. Metoda rozcieńczonego izotopu, analiza przedziałowa.

* Wskaźniki biochemiczne: osocze (retinol, RBP, RDR, MRDR, RBPR)Wątroba, mleko, łzy.

* Wskaźniki fizjologiczne: czas adaptacji oka do ciemności, czas odbudowy widzenia, czas adaptacji do ciemności, samoocena ślepoty zmierzchowej, próg źrenicowy i widzenia.

* Wskaźniki histologiczne: cytologia wrażliwości spojówki.

* Wskaźniki kliniczne: plamki Bitota, blizny siatkówki.

< 0,07 µmol / g narządu - niewyst. Zapasy Wit A w wątrobie w postaci estry retinylu.

IZOTOPOWE.

metoda rozcieńczonego izotopu - podaje się izotop nietoksyczny, czeka 1 - 2 tyg. Potem oznacza się znakowany i nieznakowany retinol, porównuje stopień rozcieńczeń i to jest miernikiem stanu odżywienia

ANALIZA PRZEDZIAŁOWA.

Szufladkowy model metabolizmu Wit A w organizmie.

* U (1)

↓ ↓ ▼

3 L ( 3,1) 1 L ( 2,1) 2

Turnover ← retinol → turnover w

w wątrobie → w osoczu ← Płynach ustrojowych

L ( 1,3) L (1,2)

↓

L ( 0,3)

Odpowiada

Nieodwracalnym stratom Wit A

U - ilość Wit A wpływającej do org. W formie wchłoniętej z pożywienia

* - miejsce wprowadzenia znacznika (izotopu)

▼- miejsce wprowadzenia , pobierania próby to osocze.

Fizjologiczną dawkę uzupełniona izotopem podaje się doustnie, bada się później profil w osoczu, wykres na papierze półlogarytmicznym, funkcja dawki podanej do pozostającej w organizmie zależnie od czasu - szufladki świadczące o odżyw. Wit A w każdym przedziale czasowym.

Ograniczniki stosowania tej metody: - konieczność podawania dawki

- 20 lub . podań próbek krwi

- czastrwania badań ( 50 dni lub dłużej) , zależy od rezerw w wątrobie

- brak znajomości indywidualnej zmienności w absorpcji Wit A

- ustabilizowany status wit A u człowieka

BIOCHEMICZNE.

Wit. A w postaci retinolu jest związana z odpowiednim białkiem - RBP , tworzy z nim kompleks w stosunku 1:1 , występuje on w osoczu. Niewielkie ilości Wit A w postaci estrów, znikome w postaci kw. Retinowego.

Nie jest to dobry miernik, bo nawet gdy zapasy w wątrobie są bardzo małe to poziom w osoczu są zazwyczaj prawidłowe.

Czynniki wpływające na poziom retinolu w osoczu:

- wiek, płeć , rasa

- niskie spożycie tł. ( < 5 - 10 g/ dzień)

- niedożywienie białkowo - energetyczne

- choroby

- infekcje

- estrogeny

RBP - specyficzne białko, transportuje Wit A . Jeśli wątroba ma mało Wit A RBP gromadzi się wtedy w niej jako forma apo - , poziom w osoczu wtedy spada. Jeśli RBP powiąże się z retinolem i transtyretyną to wtedy kompleks ten mówi o stanie odż. Wit A bo stan molarny retinolu do RBP mówi się 1: ???

Dane interpretacyjne RBP <_ 0, 48 µmol / l - ciężki niedobór

<_ 0,7 µmol / l -umiarkowany niedobór

Ograniczniki RBP :

- choroby wątroby

- stany pooperacyjne

- nadczynność tarczycy

- choroby nerek

- niedobór Wit A i Zn

Proponuje się określenie stosunku RBP do transtyretyny bo nie podlega ona stanowi odż. Wit A, przy stanach pooperacyjnych ich ilość spada. Wymaga to dalszych badań, póki co wartość krytyczna to <_ 0,36

RDR- test mówiący o odporności organizmu na relatywna dawkę Wit A , słuzy do określenia zapasów Wit A w wątrobie, obserwacja - przy niedoborze Wit A RBP gromadzi się w wątrobie jako forma apo . Dawka doustna Wit A wiąże się z RBP jest ono uwalniane i wzrasta gwałtownie jego poziom w surowicy, próbka → 5 h → oznaczanie w surowicy i obliczanie % zmian w zawartości retinolu w osoczu do zmian po 5 h.

Dawka 1, 6 - 3,5 µmol ( doustnie)

RDR=[ (retinol w osoczu po 5 h - retinol w osoczu godz. 0) / retinol w osoczu po 5 h ] *100

14- 20% marginalny stan odz. Wit A

MRDR- modyf. RDR, zmodyfikowana odpowiedź na dawkę ( 0,35 µmol / kg mc)

MRDR = dwuhydroretinol w osoczu po 5 h / retinol

< 0,06 zadowalający stan odż.

>0,06 niedobór Wit A

RBPR - odp. RBP, oznacza się zawartość RBP na początku i po 5 h od podania dawki Wit A.

Określa się % wzrostu zawartości RBP

RBPR > 8%, retinol w osoczu <0,7 µmol/ l marginalny stan odż. Wit A

Stosunek molarny retinol / RBP < 0,6

Wątroba → metody inwazyjne SA tylko na zasadzie biopsji lub autopsji

Mleko kobiece → biomarker stanu odżywienia niemowląt, większość Wit A to palmitynian retinylu, po 20 min. Od początku laktacji stabilizacja mleka- oznaczenie w przeliczeniu na

g tł lub jednostka objętości » < 1,05 µmol / l lub <_ 8 µ/ g tł mleka

łzy - biomarker dla dzieci , zaw >6 nmol/ l

FIZJOLOGIOCZNE

Czas adaptacji oka do ciemności - Wit A rodopsyna, pomiar przyrządem adaptometrem., mierzy on czas postrzegania światła, prawidłowe 10 ^-5 karioteli / m² , u osób niedożywionych 10 wyższy.

Czas odbudowy widzenia - pacjent ma oślepione oko przez oświetlanie przez 2 min. Światłem o natężeniu 0 ,15 kandeli / m² następnie prośmy go o odczytanie liter alfabetu oświetlanych tym samym światłem, mierzymy czas identyfikacji liter, około < 180 s, powyżej tej wartości stan odż. Wit A jest niezadowalający.

Samoocena ślepoty zmierzchowej- spadek wytwarzania barwnika wzrokowego( rodopsyny)

Próg źrenicowy i próg widzenia - stosowanie niezależnie od wieku, wymaga iluminatora emitującego zielono - żółte światło. Oświetla się nim każde oko 2 iluminatory - niska i wysoka intensywność światła, pacjenta oświetla się światłem i 10 min po tym mierzy się próg widzenia oświetlając lewe oko iluminatorem o niskiej intensywności w przedziale 10 s 11 x zwiększamy intensywność światła, zwiększenie dotyczy 0,4 log jednostki- kandeli i następnie odzyskujemy próg widzenia w prawym oku, to samo robimy iluminatorem o wysokiej intensywności, badanie powtarzamy 3 razy. Biomarker stosujemy dla określenia efektywności suplementacji Wit A. Wartości prawidłowe 1, 24 log kandeli/ m² , 1,11 log kandeli/ m² - niedobór Wit A

HISTOLOGICZNE

Cytologia wrażliwości spojówkowej - test cytologiczny , wykorzystane obserwacje, że niedobór Wit A powoduje zanik komórek śluzowych nabłonka. Określa się rodzaj kom. Śluzowych przez wybarwienie, < 20 % niski niedobór Wit A, 20 - 40 % umiarkowany niedobór > 40 % ciężki niedobór. Występuje głównie w krajach trzeciego świata .

KLINICZNE

Plamki Bitota- białe plamki powodujące ślepotę → kserozę spojówki - blizny spojówki

Biomarkery obejmujące całe spektrum stanu odżywienia - izotopowe, dlatego najlepiej stosować kilka biomarkerów.

Stan odżywienia	Osocze µg/ 100 cm^3	Mleko µg / 100 cm ^3	Wątroba µg/ g	Spożycie µg/ dzien
DOBRY	≥ 30	≥ 50	≥ 50	≥ 750
ZADOWALAJĄCY	≥ 20	≥ 20	≥ 20	≥ 400
KRYTYCZNY	< 10	Nieznany	< 5	< 100

Czynniki wpływające na możliwości spojówkowych :

- poziom i częstotliwość suplementacji

- czas trwania badania

- niedobór Zn i kw.foliowego

- zaburzenia żywieniowe

- stany chorobowe ( infekcje oczu)

- czynniki środowiskowe

KAROTENOIDY

Karotenoidy w osoczu mogą być uwzględnione w ocenie stanu odż. Tylko razem z wartościami dla retinolu w osoczu oraz z danymi o spożyciu.

WYSOKIE ZADOWALAJĄCE NISKIE

> 100 µg/ 100 cm³ 40 - 90 µg / 100 cm³ < 39 µg / 100 cm³

Nie informują bezpośrednio o stanie odż., bo te które są w osoczu to tylko takie, które nie uległy przemianom w organizmie.

Możliwości interpretacyjne:

- poziom karotenoidów i retinolu wysoki (stan odż zadowalający)

- poziom karotenoidów niski i retinolu zadowalająco wysoki (stan odż zadowalający)

- poziom karotenoidów i retinolu niski (hipowit. A)

- poziom karotenoidów wysoki lub zadawalający , retinol obniżony ( Hipolit A)

- poziom karotenoidów wysoki, retinolu zadawalający ( hiperkarotenemia)→niemowlęta, za dużo soku marchwiowego

WITAMINA D

Biomarkery stanu odżywienia witaminą D.

BEZPOŚREDNIE- pomiar metabolitów w osoczu

*1,25 dwuhydroksy Wit D

*25 - hydroksy Wit D

*Fosfataza alkaliczna

*Zawartość Ca i P w moczu i osoczu

FUNKCJONALNE- ocena różnych aspektów metabolizmu mineralnego związanego z funkcją witaminy D.

1. wchłanianie Ca z jelita

2. ocena kośćca

3. hydroksyprolina w moczu

4. hormon przytarczyc w osoczu

1,25-hydroksy witamina D Zastrzeżenia:- zawartość w surowicy podlega regulacji homeostatycznej- brak danych interpretacyjnych < 3mg/ cm³ surowicy - niedobór witaminy D- brak poziomów toksyczności > 200 mg/ cm³ surowicy - możliwa toksyczność

25- hydroksyl wit D lepszy biomarker, najczęściej stosowany, odzwierciedla poziom Wit D w wątrobie - magazynie, zawartośc 25- … w osoczu mówi o podaży ze źródeł wewntrznych i zewnętrznych ( pokarm i synteza skóry)

Czynniki wpływające na poziom 25- OH - D w osoczu :

- pora roku

- szerokość geograficzna

- środki antykoncepcyjne (↑ )

- miejsce pracy

- choroby

- lekarstwa konwulsyjne (↓)

- suplementacja

- palenie papierosów (↓)

- metody analityczne

-wiek

- płeć

- otyłość (↓)

Kryteria interpretacyjne:

Hipolit. D 37.5 - 100 mmol / l ( wg różnych danych)

Hiperwit D 400 - 1250 mmol /l

Fosfataza alkaliczna.-w surowicy krwi na aktywność fosfatazy alkalicznej składają się 2 izoenzymy: z kości (60-80% udziału aktywności fosfatazy alkalicznej) i z wątroby (30%),wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej przy krzywicy dziecięcej i osteomalacji u dorosłych, wzrost aktywności jest proporcjonalny do głębokości niedoboru witaminy D, na aktywność enzymu mają wpływ także czynniki zewnętrzne takie jak: pora roku, wiek, płeć (kobiety - większa aktywność enzymu), wzrasta przy chorobach

Ograniczona wartość fosfatazy alkalicznej jako wskaźnika stanu odżywienia witaminą D.

zawartość wapnia i fosforu w osoczu i moczu.- określenia wapnia i fosforu ma wartość pomocniczą przy:> niedoborze witaminy D spada zawartość wapnia i fosforu w osoczu u dzieci > dobry przy określaniu intoksykacji witaminy D u dzieci - podnosi się poziom wapnia w osoczu> ilość wapnia i fosforu w moczu zależy od spożycia; nie odzwierciedla stanu odżywienia witaminą D (badania na moczu porannym)

Funkcjonalne.

wchłanianie wapnia z jelita- na podstawie bilansu ze znakowanym wapniem; w ograniczonym stopniu, oznaczenie wydalania wapnia w 24-godzinnej porcji moczu po podaniu określonej dawki wapnia, pomiar w surowicy przed i po okresie 30, 60 i 120 minut od podania określonej dawki soli wapniowej (10ml soli wapnia/ kg masy ciała)

wysycenie witaminą D - wzrost poziomu wapnia w surowicy (max poziom po 60 minutach)

obniżone wysycenie witaminą D - spadek poziomu wapnia w surowicy

ocena kośćca.- Wit D i Ca wpływają na gęstość kośćca, przy pomocy promieniowania rentgenowskiego oraz badania histologiczne lub histochemiczne.

hydroksyprolina w moczu- dobry wskaźnik stopnia resorpcji kości (hydroksyprolina występuje tylko w kolagenie), określana w porannym moczu w przeliczeniu na g kreatyniny

osoby zdrowe - 0,1-0,2mg/ kg kreatyniny ,osteomalacja - wysoki poziom hydroksyproliny

hormon przytarczyc w osoczu-niedobór witaminy D powoduje obniżanie wchłaniania wapnia, wówczas poziom parathormonu w osoczu rośnie i uwalnia wapń z kości; resorpcja wapnia w nerkach,poziom wapnia w osoczu zachowuje wartość fizjologiczną → stężenie parathormonu we krwi jest odwrotnie proporcjonalne do stężenia 25-hydroksy witaminy D- wartości interpretacyjne są na poziomie 40mmol/ l - 78mmol/ l- w stosunku do hormonu przytarczyc najlepiej robić oznaczenia łącznie z określaniem 25-hydroksy witaminy D

WITAMINA E

Biomarkery stau odżywiania Wit E

1.tokoferol w osoczu

2.tokoferol w erytrocytach

3.tokoferol w płytkach

4.tokoferol w tkankach

5.test hemolizy erytrocytów

6. pentan w wydychanym powietrzu

7. malonodialdehyd w erytrocytach in vitro

Nie ma biomarkera informującego o stanie wysycenia organizmu ta witamina.

AD 1.

zawartość tokoferolu α i β powiązana z zawartością cholesterolu ogółem → wskaźnikiem stanu odżywienia jest stosunek α tokoferolu do cholesterolu; przekroczenie 2,2μmol tokoferolu/ mmol cholesterolu w osoczu - stan odżywienia witaminą E prawidłowy.

Czynniki wpływające na poziom tokoferolu w surowicy:

- wiek (do 60 r.ż ↑)

- płeć ( najmniejszy wpływ)

- rasa (Afrykanie↓)

- suplementacja witamina E ( zależna od formy)

- poziom lipidów

- palenie tytoniu (↓pozimu bo ↑ stres oksydacyjny - wolne rodniki)

- przedwczesne porody (↓)

- niedożywienie tłuszczowe (↓)

- defekty genetyczne (↓)

< 0,5 mg/ 100 cm³ surowicy - niezadowalający stan odżywienia , nie dotyczy dzieci bo mają mniej lipidów

AD2.

lepszy biomarker, trudności metodyczne - dużo krwi, nie polecane w badaniach rutynowych

AD3.

Przede wszystkim α-tokoferol - 80% w płytkach, reszta γ-tokoferol - 20% w płytkach, liniowa korelacja ze spożyciem niezależnie od lipidów, ulega ↓ z mlekiem, u osób starszych spada poziom tokoferolu

AD4.

Wątroba lub tkanka tłuszczowa- metoda inwazyjna ( biopsja) mówi o rezerwach w organizmie, stosowany w ostateczności, nie w badaniach masowych.

AD5.

Jest odwrotnie proporcjonalny do poziomy tokoferolu w osoczu, przy jego niedoborze wzrasta, ale hemoliza podlega wpływowi innych czynników.

Dane interpretacyjne < 5% po 3 h -stan odżywienia zadawalający bo poziom tokoferolu jest wtedy >0,5 na 100 cm³ surowicy krwi. > 5% to zawartość < 0,5 mg/ 100 cm³- niezadowalający stan odżywienia.

AD 6.

Pentan- produkt peroksydacji kw. Linolowego , występuje negatywna korelacja między koncentracją witaminy E w osoczu a zawartością pentanu w wydychanym powietrzu, wymaga dalszych badań

AD7.

Jedyny test funkcjonalny w zakresie Wit E- polega na pomiarze tworzenia w procesie peroksydacji malonodialdehydu powstającego z WNKT.dokładny sposób odzwierciedla niedobór Wit E ale wymaga dalszych badań.

WITAMINA K

Biomarkery stanu odż. Wit K nie występują bo jest syntetyzowana prze mikroflorę układu pokarmowego.

Istnieją biochemiczne metody oceny stanu odż. tej witaminy - czas krzepnięcia krwi, czas krzepnięcia protrombiny.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE.

Mierniki oceny stanu odżywienia Wit C.

1. Kw. Askorbinowy w moczu ( test wysycenia Wit C)

2. Kw. Askorbinowy w ślinie ( test językowy)

3. Kw. Askorbinowy w osoczu i leukocytach

4. Pula w organizmie.

Mierniki funkcjonalne:

5.Kruchość kapilarna

6.Metabolity tyrozyny w moczu..

AD 1.

Odzwierciedla spożycie a nie stan odżywienia, podlega wpływowi leków(↑ wydalania w moczu), musi buć mocz 24 h, modyfikacja testu wysycenia. Test wysycenia Dawka kwasu askorbinowego 0,5-2g/ dzień doustnie (2g przez 4 dni w równych dawkach) i oznaczanie ilości wydalonego kwasu askorbinowego w moczu; % odzyskania kwasu askorbinowego jest w granicach 60-80% - prawidłowe wysycenie organizmu witamina C.

AD2.

Nie jest to dobry wskaźnik, bo ilość kw. Askorbinowego niska i zmienia się nieznacznie, powszechnie stosowany dla dzieci, czas odbarwienia indofenolu na języku, im więcej Wit C tym krótszy czas, mało precyzyjny, nieskuteczny u palaczy, pijących alkohol.

AD3.

Osocze- wskaźnik czuły ale dla osób ciągle spożywających Wit C oraz stosunkowo niewielkie jej ilości. Gdy spożycie < 20 mg/ dzień wtedy większość Wit. Dociera do tkanek i mało jest jej we krwi, dzienne spożycie na poziomie 60 - 70 mg to stężenie sięga 75 µmol / l (próg nerkowy). Spożycie > 200 mg to spadek wchłaniania z przewodu pok. I cały nadmiar pojawia się w moczu, dlatego u osób takich ten miernik jest nieprzydatny.

Dolny miernik 30 - 80 % spożywanej witaminy.

Czynniki wpływające na poziom Wit C w surowicy:

- palenie tytoniu

- płeć (kobiety - większa zawartość witaminy C)

- wiek (proces starzenia - obniżony poziom witaminy C)

- ciąża

- infekcje

- stałe zażywanie aspiryny

- doustne środki antykoncepcyjne

↓: w ciąży, wiek, infekcje, aspiryna, antykoncepcja doustna

↑: kobiety

Dane interpretacyjne:

< 11 mol/l niedobór

11-23 mol/l niski stan wysycenia organizmu

> 23 mol/l stan wysycenia organizmu zadowalający

c.d. 3) Leukocyty - 14x wyższa koncentracja niż w surowicy, nie podlega wpływowi spożywanie, odzwierciedla zmiany zawartości kwasu askorbinowego w tkankach i jego puli w organizmie.

Podlega wpływowi następujących czynników:

-dokładne oddzielenie od płytek krwi (niedokładne ↑wyniku)

- palenie

-płeć

-infekcje

-leki

Różna zawartość w poszczególnych frakcjach leukocytów

Dane interpretacyjne różnicowane, ale najczęściej liczba komórek, w stosunku, do których zawartość kwasu askorbinowego w leukocytach:

< 57 mmol/108 kom niedobór

57-114 mmol/ kom niski stan wysycenia organizmu

>114 mmol/ kom zadowalający stan wysycenia organizmu

Główne przeciwwskazanie; niedogodność - dużo krwi, techniczne trudności w uzyskaniu hemogennych frakcji.

4) kwas askorbinowy znakowanym izotopem¹⁴C, 24 h lub 48 h później pomiar u dorosłego pula szerokie granice 20-3000mg zależy od dziennego spożycia. Właściwy stan odżywienia: 20 mg Wit. C/ kg m.c.

5) wywiera się ciśnienie na żyle górnej części ramienia i po pojawieniu się wylewu mierzy ciśnienie w żyle ciśnieniomierzem. Nie polecamy, bo niska specyfika.

6) tyrozyna i jej przemiany związane z obecnością Wit. C, mało specyficzne, nie polecamy

Najczęściej stosuje się biomarkery ( biochemiczne 1-4).

Biomarkery stanu odżywienia tiaminą (B₁)

Biochemiczne:

1)tiamina w moczu

Ścisła zależność między spozyciem B₁, a jej wydalaniem w moczu 24h w spożyciu, 0,6-2 mg/dzień. Przy niższym spożyciu zależność ta nie występuje. Większość B₁ w moczu to metabolity, zróżnicowanie międzyosobnicze ok. 11-13 %. Podlega wpływowi leków diuretycznych (↑B₁). Dla określenia zubożenia - test obciążeniowy

1-5 mg tiaminy doustnie/domięśniowo

Wydalanie po 4 h/24h

20 µg z mg dawki po 4h - zubożenie organizmu

Dane interpretacyjne (po4h) wydalanie tiaminy w moczu:

< 20 µg Wysokie

20-79 µg Średnie ryzyko niedoboru

≥80 µg Niskie

Tiamina w µg/g kreatyniny

< 27 Niedobór

27-65 µg niski

≥66 zadowalający

2) tiamina we krwi i erytrocytach

zróżnicowanie, aktywność fizyczna, palenie, alkohol, leki, masa ciała.

3) pirofosforan tiaminy w erytrocytach

ostatnio często stosowane HPLC, określany dlatego bo to głównie koenzym tiaminy w erytrocytach, dane interpretacyjne niejednorodne < 140 mmol/l - krytyczny zawartość

Funkcjonalne:

4)transketolaza w erytrocytach

najczęściej stosowany, erytrocyty pierwsze reagują na niedobór tiaminy, enzym ten jest zależny od obecności tiaminy.

Czynnik wpływające na aktywnośc transketolazy:

-wiek erytrocytów ( ↓aktywności)

-wiek (↓aktywności)

- choroby (cukrzyca, otyłość, miażdżyca ↓aktywności)

-leki (diuretyczne, nowotworowe ↓aktywności)

-zmienność międzyosobnicza (różne wrażliwość ludzi na niedobory tiaminy )

Biomarkery stanu odżywienia ryboflawiny (B₂)

Biochemiczne:

1)poziom w moczu

bardziej informacje o spożyciu, wydalanie wzrasta aż do spożycia = 1 mg/dz, potem gwałtownie wzrasta

test obciążeniowy - 5 mg B₂ i 4h potem wydalanie mierzone

Wartości interpretacyjne (po4h) - ryboflawina w moczu

Czynniki wpływające na wydalanie ryboflawiny w moczu:

-aktywność fizyczna (↑) i sen ↓

-ujemny bilans azotu (↑)

-infekcje

- leki (↑)

- doustne środki antykoncepcyjne(↓)

-ciąża (↓)

2) zawartość w erytrocytach

potrzeba dużo krwi, ostatnie zastrzeżenie co do tego biomarkera

< 10 µg/100 cm3 Niedobór erytrocytów

10-15 µg/100 cm3 Niski stan odżywienia

≥15 µg/100 cm3 prawidłowy

Nowy wskaźnik biochemiczny: zawartość ryboflawiny i nukleotydu flawinoadeninowego (FAD)

Też są zastrzeżenia, niezbyt czuły, poziom B₂ zależy od spożycia, zawartość FAD zróżnicowana osobniczo

3) najlepszy, bo ten czynnik zależy od B₂, głównie ??? erytrocyty, najbardziej użyteczny. Czynniki wpływające na aktywność reduktazy glutationu w erytrocytach.

-koncentracja FAD

-wiek erytrocytów (↓)

-zależnośc genetyczna

-niedobór pirydoksyny - B6(↓)

-choroby (anemia, uremia, kseroza wątroby↑)

- ujemny bilans azotu (↓)

Interpretacja:

<1,2 OK. 1,2-1,4 umiarkowane ryzyko, >1,4 wysokie ryzyko

Funkcjonalne:

3)reduktaza glutationu w erytrocytach

WYKŁAD 10

Biomarkery stanu odżywienia witaminą B6

Biochemiczne:

1. Aminotransferazy w erytrocytach

2 enzymy: alanino- i asparaginotiaminotransferaza, wymagaja Wit. B6 jako koenzymu, przenoszenie aminokwasów do α-ketoglutaminu, aktywność w erytrocytach wyższa niż w surowicy, przy niedoborach Wit. B6 ulega obniżeniu.

Czynniki wpływające na aktywność aminotransferaz:

-wiek↑

-alkohol↓

-choroby i leki↑

-stan ogólny odżywienia (zależność odwrotnie proporcjonalna)

Wartości interpretacyjne:

< 1,7 zadowalające

1,7-1,85 normalne

>1,85 niedoborowe

2. 5-fosforan pirydoksalu w surowicy

czynniki wpływające na zawartość 5-fosforanu pirydoksalu w surowicy

-wiek↓

-ciąża↓

-alkohol↓

-palenie papierosów↓

-aerobik↑ bo większe turnover

-infekcje ↓

-choroby i leki (serce, cukrzyca ???wcieło strone)

-????wcielo strone!!!!

<20 mmol/l -wartość krytyczna

3. 5- fosforan pirydoksalu w erytrocytach

Miernik dominujący, bardzo dobrze koreluje ze spożyciem Wit B₆, nie ma jednak wartości interpretacyjnych więc póki co nie jest stosowany

4. Wit B₆ w moczu

50-75% Wit B6 wydalana w moczu w formie wolnej (ilość spożycia, a nie stan odżywienia czyli rezerwy wtkankach

1-8% obu form vit B6 (wolnej i związanej)w moczu z tego co zjedliśmy

20 mg/g kreatyniny - wartość krytyczna

Czynniki:

• zmiennośc osobnicza

• Ilość wypitych płynów

• Aktywność fizyczna

5. Kwas pirydynowy w moczu

kwas pirydynowy → 40-60% Wit B6 przy spożyciu 1-5 mg wydalane jest w moczu w postaci tego kwasu. Wiąże się to z wiekiem i racją pokarmową. Odzwierciedla spożycie a nie stan odżywienia. Gdy spożycie jest niskie wskaźnik jest nieczuły ≤ 0,3µmol/d - wartość krytyczna.

6) 2 ml 5 g tryptofanu doustnie, mocz po 6-8h lub 24h, oznaczenie kwasu ksanturenowego??

Funkcjonalne:

6. Test obciążenia tryptofanem

7. Test obciążenia metioniną

8. Test obciążenia kinureniną

Wartość ≥60µmol/24h przy dawce 2g tryptofanu - niezadowalający stan odżywienia witaminą B6

Fosforan pirydoksalu koenzymkinurenazy - enzym uczestniczącego w przemianach tryptofanu. Niskie spożycie B₆ nagromadzenie kwasów: ksanturenowego?? i kinurenowego w moczu.

-estrogeny

-leki (↑hydroksykortyzon)

-nowotwory↑

-spożycie białka (czy jest dużo czy mało tryptofanu)

-wysiłek fizyczny

-masa ciała

7) cystationina - metabolit metioniny, której synteza i rozpad zależny od pirydoksyny. Przy niedoborze B6 jej wydalanie wzrasta.

Wartość >350 µmol/24h moczu, niedobór B6.

Podaje się 3g metioniny, 100 mg metioniny/kg m.c. próbki krwi po 6h głodzenia i oznaczeniu hemocysteiny i Wit. B6. Wzrost oznacza stan odżywienia Wit. B6.

8) kinurenina ???→200 mg siarczanu L-kinureniny doustnie, badanie na wydalanie metabolitów w moczu (3-hydroksykinurenina???, kinurenina, kwas chinolowy)

Rzadko stosowany- siarczan kinureniny jest drogi

3 biomarkery: oparte o analizę krwi, erytrocytów i moczu.

Biomarkery stanu odżywienia niacyną:

Biochemiczne:

1)N'-metylonikotynoamid, 2-pirydan w moczu

2 główne metabolity przemian niacyny, 20-30% N'-metylonikotynoamid, 40-60% 2-pirydan

Zależne od ilości niacyny, w przeliczeniu na 24h moczu lub kreatyninę w moczu, nieprzydatny u kobiet w ciąży ↑metabolitów pirydoksyny i występuje więcej N'metylonikotynoamidu, u cukrzyków natomiast więcej.

2-pirydon/N'-metylonikotynoamid= wartości: 1,0-4,0-zadowalające <1,0 -niskie

50 mg nikotynoamid domięśniowo, po 4 h pomiar jego metabolitu.

Index ten użyteczny, niezależnie od wieku i czasu zbierania moczu, ale zalezy od spozycia białka (bardziej informacje o adekwatności spożycia białka, o stanie odżywienia niacyną), rzadko stosowany.

2) niacyna i koenzymy w surowicy i erytrocytach

Nukleotyd adeninowy i di nukleotyd adeninowy w formie ufosforylowanej, spożycie krótkoterminowe, obniżenie poziomu dwunukleotydu adeninowego, postać ufosforylowana bez zmian, bierze się pod uwagę stosunek NAD/NADP<1-ryzyko niedoboru wysokie.

Biomarkery stanu odżywienia folanami:

Biochemiczne:

1. wskaźnik krwinek czerwonych

zmiany morfologiczne krwi i w szpiku kostnym, powiększenie erytrocytów, ↑ objętości jest to wskaźnik.........???, biopsja szpiku kostnego aby potwierdzić obecnośc megaloblastów, punkt krytyczny objętość komórki>100/l

2)foliany w surowicy

2/3 folanów surowicy związaną z białkiem, którego 50% stanowią albuminy, foliglutamininany nie występuje w surowicy, metylotetrahydrofolowy - głównie forma surowicy. Poziom nie jest stały, zależy od spożycia zmian w metabolizmie nawet przy stałych zapasach w organizmie, wpływ wieku (dzieci ↓, noworodki więcej od matki, ciąża↓, palenie tytoniu (stres oksydacyjny), alkohol (↓zaburzeń w reabsorpcji folanów gdy jest duże spożycie), środki antykoncepcyjne (↓), hemoliza (↑), leki (aspiryna, ibuprofen - rośnie zależnie od dawki), choroby (niewydolna wątroba↑), spożycie folanów.

<6,8 mmol/l - wartość progowa

3)foliany w erytrocytach

początek stadium niedoboru folanów, zubożenie w te związki, potem upośledzenie funkcji biochemicznych ( test supresyjny, hemocysteina), korelacja między spożyciem a zawartością w erytrocytach, wiek ↓, ciąża↓, palenie↓ ???obcieło, choroby (różnie ↓↑), niedobór Fe ↑

Wartość progowa <305 mmol/l

4)forminoglutaminian? w moczu

niespecyficzny biomarker bo zależny od obecności Wit B₁₂ i aktywności enzymów: forminotransferazy. Histydyna ulega przekształceniu do kwasu glutaminowego dzięki temu enzymowi, powstaje też kwas tetrahydrofoliowy. Przy niedoborze folianów przekształcenie ulega zahamowaniu.

↑wydalania kwasu forminglutaminowego ?? w moczu, zwłaszcza przy doustnym podaniu 2-15 g L-histydyny oznaczenie w moczu 8h lub 24h.

normalne poziomy <35µmol/24h moczu, max 144 przy 15 g L-histydyny.

Czynniki wpływające: niedobór vit B12 ↑, mała aktywność lub niedobór form iminotransferazy↑, choroby wątroby, nowotworowe

Funkcjonalne:

5)homocysteina we krwi

Homocysteina - produkcja remetylacji metioniny, połowa z białkiem w 65%, 30% utleniona, reszta wolna. Oznacza się sumą wszystkich form. Remetylacja wymaga Wit B12 - koenzym, folany - dawcy grupy metylowych. Przy niedoborze tych związków homocysteina gromadzi się w surowicy.

Czynnik wpływające:

-inne składniki pokarmowe ( B12, B6, B2 ↑)

-wiek↑

-Płeć (chłopcy ↑)

- rasa i etniczność (ciemnoskórzy↓)

-spożycie żywności (niewielki wzrost tylko po posiłku)

-alkohol ↑ale Piwo nie

-kofeina ↑

-leki

-palenie tytoniu

-pozycja badanego( krew - na stojąco 8% ↑niż na stojąco)

-ciąża (↓30-50%)

-estrogeny↓

- czynności nerek (niewydolność ↑)

-sposób przechowywani próbek krwi (temp pokojowa ↑, 4C najlepiej 4-10h)

Wartości interpretacyjne:

5-15 µmol/l prawidłowe

>16 µmol/l Wartość progowa dorośli

11µmol/l Wartość progowa noworodki

6) liczba płatków neutrofili

neutrofile- rodzaj leukocytów, przy anemii megaloblastycznej ich liczba rośnie, jest to wskaźnik niedoboru B12 i folany. Oznaczanie w moczu lub wymazach. Wartość progowa 3,5 płatka/ kom, b kosztowny i pracochłonny więc rzadko stosowany.

7) test supresyjny

Supresja- ??; prawidłowy matabolizm folanów niezbędny do syntezy kwasów ???→deoksyurydyny i tymidyny, pobiera się zdrowe komórki szpiku/limfocyty ?????????? deoksyurydyną, która niweczy zdolność komórek szpiku kostnego do wbudowywania ??? tymidyny do DNA. Supresja jest obnizona u osób z niedoborami B12 i folanów →wzrost wbudowywania radioaktywnej tymidyny do DNA

Wartość > 20% niedobór folanów

Biomarkery stanu odżywienia Wit B₁₂;

Biochemiczne:

1. Poziom w surowicy

20% związane z białkiem →transkobalamina, 80% mieszanina glikoprotein, tylko trans kobalamina aktywna biologicznie, dostarcza Wit B₁₂ do komórek. Przy niedoborze B12 jej ilość związana z białkiem spada→zubożenie organizmu w Wit B₁₂. Miernik odżywienia to nie tylko zapasy, ale też jej spożycie. Zalezy od szeregu czynników: wiek, płeć ( kobiety ), ciąża (), niedobór folanów

Nadprodukcja bakterii w jelicie cienkim (↑), brak ???(glikoproteiny syntetyzuja kom gastryczne wchłaniające Wit B₁₂ w jelicie cienkim, choroby (watroby, zaburzenia wchłaniania ↓), choroby genetyczne zw z brakiem enzymów metabolitów B₁₂(↓), spożycie(???)

Wartośc progowa:

59 µmol/l, norma: 118µmol/l

2. Poziom w erytrocytach

Przy niedoborze zawartości w erytrocytach↓, niezbyt często stosowany biomarker dolnych wartości interpretacyjnych, pokrywanie się wartości dla osób zdrowych i „zubożonych”

3. Holotranskobalamina IIw surowicy

Metaboli B12 dostosowuje ją do komórek syntetyzujących kwas DNA. Tworzy się w erytrocytach wewnątrzkomórkowo. Transkobalaminy i wchłanianie Wit B₁₂. Czas półtrwania bardzo krótki, dlatego stężenie w surowicy to wskaźnik pozwalający wcześniej wykryć bilans vit B12. Poziom holotranskobalaminy spada wcześniej. Wit B₁₂ nie ma wartości interpretacyjnych, techniki radioimmunologiczne drogie.

4. Kwas metylomalonowy w surowicy

Gromadzi się przy dziennym spożyciu B₁₂. Przy jej niedoborze jego poziom ↑. Czuły wskaźnik, dobry bo niezależnie od obecności folanów. Stosowany też jako wskaźnik funkcjonalny. Czynniki wpływające:

↑niewydolność nerek, spadek objętości krążącej krwi, defekty gentyczne, przerost jelita grubego

↓wiek

376 mmol/l - wartości wskazujące na niedobór Wit B₁₂

WYKŁAD 11 CD.

Funkcjonalne:

5. Kwas malonowy w moczu:

Wit B₁₂ jest ko faktorem mutazy kwasu malonowego enzymu przekształcającego kw malonowy do bursztynoweo, test czuły, wcześnie wykazuje niedobory vit B₁₂. W 24h porcji moczu <5 mg -stan odżywienia dobry, >4 mg - niedobór

6. Test supresyjny

Taki jak dla folianów

7. Test Schillinga

Nie do końca mówi o stanie odżywienia, wskazuje na ↓wchłaniania Wit B₁₂

I etap- mała dawka radioaktywnej Wit B₁₂ podana doustnie, a nastpenie radioaktywna Wit B₁₂. Pomiar znakowanej vit B₁₂ w 24h moczu.

II etap- czynnik wewnętrzny podawany łącznie ze znakowaną Wit B₁₂. Podanie radioaktywnej Wit B₁₂. i pomiar radioaktywnej Wit B₁₂ w moczu.

Wydalanie pomoże osiągnąć poziom normalny jeśli ↓wchłaniania B₁₂ związane było z czynnikami wewnętrznymi.

Test rzadko stosowany.

Biomarkery spożycia i stan odżywienia składnikami mineralnymi

Kategorie:

1. Koncentracja tkankowa:

-surowicza, osocze

-składniki komórkowe krwi

- włosy i inne

2. homeostaza i metabolizm:

-mocz

-kał

3. rezerwy w organizmie

4. wskaźniki funkcjonalne

5. odpowiedź na zwiększone spożycie

Głównie 3 ponizsze kategorie:

Ca, Mg, P→główne skł min

Mierniki oceny stanu odżywienia Ca

Zawartość Ca ogółem w organizmie

Metody bezpośrednie:

1) aktywacja neutronowa

Metoda pomaga określic zawartość Ca w całym organiźmie. U pacjent przeprowadza się bombardowania neutronami w cyklotronie, potem kabina do pomiaru radiacji izotopu 49Ca, który powstaje z natywnego 48Ca występującego w organizmie, czas pomiaru 20 min.

Artretyzm, osteoporoza - spadek czasu półtrwania 49 Ca.

Zależy od płci, u mężczyzn 1100 g 130±g, u kobiet 800g±125 [całkowita zawartość Ca w organizmie], z wiekiem spada

Metody pośrednie:

1. tomografia komputerowa

następuje rozcieńczenie promieni X przez tkanki naprawione, dawka zależy od pow ciała eksponowanego, zalezy od ilości Ca

pochłanianie promieni X odpowiada mineralizacji kości

2. absorpcjometria fotonowa

polega na tym, że strumień monoenergetyczny fotonów z I 125 przepuszcza się przez przedramię i mierzy ilość po drugiej stronie przedramienia, 2-4 pomiary, wartość uśredniona pomiaru do wartości referencji widma i określa się stopie n mineralizacji kości

4)Rtg

Pomiar gęstości kości, prześwietlenie kości śródręcza i porównanie z standardami zależnymi od płci. Diagnostyka osteoporozy

5)absorpcjometria podwójnego promieniowania X

6) pomiar ilościowy ultradźwięków

Zawartość wapnia w tkankach:

-koncentracja komórek

-zawartość Ca w moczu

-koncentracja w surowicy

-Ca zjonizowany w surowicy

-fosfataza alkaliczna kości

-osteokalcyna w surowicy

-pirydynolina i deoksypirydymina w moczu

ZAWARTOŚĆ CA W TKANKACH

KONCENTRACJA KOMÓREK

Potęga pierwsza- napięcia mięśniowego. Organizm człowieka ma pewna zdolność adaptacji do niskiego spożycia

POZIOM CA W MOCZU

W dużym stopniu uzależniony jest od regulacji hormonalnej

Zależy od działania przytarczyc-PTH

KONCENTRACJA W SUROWICY KRWI

Nie jest miara stanu odżywienia Ca bo podlega regulacji homeostatycznej, przy niskim spożyciu Ca poziom jego w surowicy jest niezmieniony 50% w surowicy ma postać aktywna,podlegająca działaniu hormonów. Pozostałe 50% jest fizjologicznie nie aktywne

Ca zjonizowany w surowicy mówi o zaburzeniach w met. Ca podlega pewnym czynnikom:

-wiek

-poziom Na i Mg

-trypsyna,heparyna,trietaloamina związki wiążące wapń

-zmiana pH krwi

FOSFATAZA ALKALICZNA KOSCI

W surowicy czas półtrwania=24-48h, zmiany aktywności tego enzymu odzwierciedlają zmiany Ca w kości

OSTEOKALCYNA W SUROWICY

Białko tkanki kostnej i zębowej. Czas półtrwania 15-70 min.

Poziom w surowicy zezy od:

-funkcjonowania nerek, wieku, płci, osteoporozy, suplementacji Ca, sezonu, spożycia alkoholu, stanu odżywienia wit. D, menopauzy, cyklu miesiączkowego, osteoporozy.

PIRYDOKSYNA I DEOKSYPIRYDOKSYNA

Białka występujące w kolagenie kości i chrząstek. Przy rozpadzie kolagenu następuje uwalnianie tych białek do krwi i wyd. z moczem.

Biomarker resorpcji kości

Wiek ,zmienność dziedziczna,

Faza cyklu menstruacyjnego (I F ) złamania, wydalanie kreatyniny

BIOMARKERY STANU ODŻYWNIENIA FOSFOREM

POZIOM FOSFORU W SUROWICY

Czynniki wpływające:

-wiek, plec,karmienie, zaburzenia wchłaniania, zaburzenia funkcji nerek, insulina,krzywica,

Kryteria 0,8-0,9mmol/l prawidłowe

0,3-0,5 poważny niedobór

>1,5 hiperfosfatemia

BIOMARKERY STANU ODŻYWNIENIA MAGNEZEM

-POZIOM Mg w surowicy krwi

-Mg zjonizowany w surowicy i erytrocytach

-Mg w leukocytach i innych kom.

-Mg w moczu i test obciążający

-Mg w mięśniach

Niedobór rzadko szczególnie u dorosłych, powód zaburzenia we wchłanianiu, reabsorbcja, choroby genetyczne.

W znacznych ilościach toksyczny szczególnie gdy podawany w postaci MgSO4 i przy zaburzeniach nerek

Brak biomarkerów funkcjonalnych jedynie biochemiczne

MG W SUROWICY KRWI

12% w sur.

50% wolnej, 30% kompleksy.

Na poziom Mg w surowicy wpływają:

-wiek -plec -rasa -ciaza -wysilek fiz., hemoliza, albumina w sur, leki, osteoporoza.

0,7-1 mmol/l norma

<0,75 niedobor

MG ZJONIZOWANY W SUR, I ERYTROCYTACH

Forma aktywna wykazuje określone funkcje, poza Mg zjonizowany  ciąża

0,8mmol/l w sur.

173mmol/l w erytrocytach

MG W ERYTROCYTACH

-w postaci wolnej

-w kompleksach

-w kom. z białkiem

Ograniczenia ie ma korelacja miedzy Mg w erytrocytach a Mg w org.

Wiek eryt.

-nadczynność tarczycy

Mg W LEUKOCYTACH I INNYCH KOM.

Mówi o stanie odżywienia na poziomie kom. Prawidłowe 2,8mg/kom

0,52Mmol/mg bialka

31mmol/kg s.m kom.

WYDALANIE MG W MOCZU

Zubożenie org. W Mg- nastepuje  Mg test obciążający u dorosłych zdrowych

Podawanie Mg domięśniowo i dozylnie w ilości 1 mmol/kgmc

Droga poza jelitowa, aby wyeliminowac zmienność we wchłanianiu tego pier.

Pomiar wydalania w moczu po 24-48 h, zalezy od stanu nerek,wieku.

Brak kryterium przyjmuje się , ze jeżeli ilość Mg w moczu 15-20%,  po 12h stan zadowalający Mg.

MG W KOSCIACH I WE WLOSACH

Do oceny mikroskładników

ŻELAZO

Mikropierwiastek-najważniejszy bardzo oporny nie jest łatwo dostępny z pożywienia, tworzy kompleksy,dlatego niedobory.

Fe niezbędne:

-hemoglobima 70%

-mioglobima 4%

-enzymy<1%

Fe magazynowanr:

-watroba

-szpik kostny

-sledziona

Fe transportowane:

-transferyna krwi

Efekt niedoboru_anemia

3 OKRESY NIEDOBORU:

-1zubozenie org. W Fe- rezer

-2erytropoeza z niedoboru Fe

-anemia

WSKAŹNIKI OCENY STANU ODŻYWIENIA FE

-okres przedpatogenny

Ryzyko niedoboru

- spozycia

- absorpcja

-straty

-zapotrzebowanie

Okres patogenny

-zmiany fizjologiczne i metaboliczne

-ograniczenie erytropoezy

-niedobor Fe w tk.

-anemia

-śmierć

Wskaźnik czerwonych krwinek:

-hematokryt- dopiero w 3 stadium niedoboru

-hemoglobina-mowi o ogolnym stanie odz. Fe, nie szczególnie o stanach anemii

-sr. Objętość czasteczkowa krwinki czerwonej (MCV)

Hematokryt/erytrocyty w litrze=80 wart. Progowa, graniczna

-sr. Zaw. Czast. Hb w krwince (MCHC)

Hb(g/l)/ l. erty.(10¹²/l)

Wartości te zmieniaja się wraz z wiekiem

BLEDY O CHARAKTERZE POZYTYWNYM I NEGATYWNYM Fe

FERRYTYNA W SUROWICY- negatywne;

-stany zapalne

-infekcje

-choroby wątroby

-choroby złośliwe

-ostra leukemia

-aretryzm

Blad pozytywne-odwrotnie

Fe W SUROWICY-negatywne:

-alkoholizm

-srodki antykoncepcyjne

-niedobór B12

-hemoliza

-ostra leukemia

-wirusowe zapalenie wątroby

-niedobór B6

Błąd pozytywny:

-stany zapalne

-infekcje

-niedobor kw. Askorbinowego

--nowotwory

-artretyzm

-zapalenie skory

-szok

-zapalenie pluc

CALKOWITA ZDOLNOŚĆ WIAZ. FE (MBC)

Negat.

-niedożywienie białkowe

-infekcje

-alkoholizm

-zespół nerkowy

-enteropatia

Bl.pozyt.

-sr antykoncep.

-ciaza

-ostre zapalenie wątroby

HEMOGLOBINA

Negatywne-brak

Pozytywne

-niedobor folanow i B12

-hemoglobinopatia

-infekcje

PROTOPORFIRYNA

Negatywne-brak

Pozyt.

-stany zapalne

-infekcje

-zatrucie Pb

-zaburzenia porfiryczne

CYNK

BIOMARKERY:

-1 Zn w surowicy

2 Zn w erytrocytach

3 Zn w leukocytach i neutrofilach

4Zn w moczu

5 Zn we wlosach

6 Zn w slinie

7 Zn zalezne od enzymow

8 tymalina w surowicy

9melatonina w surowicy

10 melatonina w erytrocytach

11m DNA metalotionina w moczu

12 pula Zn, stopien turnover

13 test tolerancji

14test tolerancj smakowej

80% miesnie, kosci

3% p.pok i skora

2% nerki, pluca iinne narzady

Brak puli zapasowej

Pula wymienna Zn-kosci, watroba,krew

Niedobory:

-wzrost

-dojrzałość płciowa 

-zły apetyt

-zaburzenia pamięci

-zmiany skórne

Toksyczność-brak

Wszystkie biomarkery dotyczą populacji nie pojedynczego osobnika

1) Zn W SUROWICY

12-22% w surowicy

W sur. 70% polaczone z albuminami

18% Pol. Z globulinami, reszta z transferyna.

Może być przy dużych niedoborach, często stosowanyczynnik:

-wiek, plec

-ciaza

-ostre infekcje

-zmiennosc dobowa (rano)

-preparaty estrogenie

-hemoliza

2) Zn W ERYTROCYTACH

10x wyższy poziom niż w surowicy, nie uwzględnia krutkotrwalych zmian.

Zalezy od wieku niemowlęta bardzo malo,rosnie od 15 rku zycia, ciaza 

3) Zn W LEUKOCYTACH NEUTROFILACH

25x wyższy poziom niż w erytrocytach

Bardziej czuły niż tamte dwa dotyczy bardziej spożycia niż stanu odżywienia

4) Zn W MOCZU

Stala zawartość Zn w moczu nie odzwierciedla zmienności dziennego spożycia, obniża się przy głębokim niedoborze. Suplementacja daje efekt przy dużych dawkach.

CZYNNIKI;

-ch. Nerek

-funkcjonowanie nerek

-skaleczenia,operacje

-alkochol

-infekcje

5) Zn WE WLOSACH

Osoby niskie nizsza zawartość, w pożywieniu sub wiążące-fityniany, suplementacja, dawki,zalezy od pory roku wiosna,stosowanie kosmetykow

6 Zn W SLINIE

Zn wchodzi w sklad bialka odp. Za wrażliwość smakowa

7) Zn ZALEZNE OD ENZ.

Wchodzi w sklad 100enz.

Największy stosunek enz.-fosfatazy alkalicznej

8)TYMILINA W SUROWICY

Akt. Kom. Grasicy, przy niedoborze poziom tymiliny

9) METALOTIONINA- w wątrobie w nerkach (w nabłonku Jelitowym)

Powoduje zmiany w redystrybucji Zn

10) METALOTIANINA W ERYTROCYTACH

Reaguje na zmiany spozycia ciaza , palenie

11)PULA ZN I STOPIEN TURNOVER

Może być przydatna przy ocenie indywidualnej

12) TEST TOLERANCJI

-pomiar Zn w sur. Po podaniu na czczo

-krew pobierana po 12 h

-test wskazujący na stan odz. Zn

13) TEST WRAŻLIWOŚCI SMAKOWEJ

Przy marginalnym niedoborze Zn u dzieci i dorosłych

12,13,14-testy funkcjonalne

SELEN:

1) Formy: selenocysteina( aktywna) i selenometionina

2) Niedobory: ryzyko nowotworów, wypadanie włosów, neuropatie

UL ustalony 400ug / dzień.

Wskaźniki:

1. Selen w osoczu

2. w całej krwi

3. w erytrocytach i płytkach

4. w moczu

5. aktywność peroksydazy glutationu w erytrocytach

6. we włosach

7. w paznokciach

Najwięcej selenu w mięśniach szkieletowych, mniej w wątrobie. Zawartość w organizmie zależny od regionu w którym człowiek żyje.

Se W OSOCZU

Nie mówi o stanie odżywienia w okresie długo terminowym

-spożycie jest zmienne

-sposób karmienia niemowląt

-wcześniactwo

-ciąża i karmienie

-dojrzewanie, pleć

-rasa

-palenie

-defekt genetyczny

-choroby genetyczne(fenyloketonuria) 

Kryteria nie ma idealnych danych referencyjnych:

>0,25umol/l-zapobiega choroba Keshara

>0,82- optymalna aktywność

>1,5 zapobiega nowotworowi

1_1,2 max selenoproteiny w surowicy

Se W CALEJ KRWI

Długotrwałe odżywienie Se

Se w erytrocytach i płytkach krwi głownie związane z hemoglobina

<15 % znajduje się w peroksydazie.

Czynniki:

-wiek, plec

-rasa -choroby genetyczne, suplementacja

Se W MOCZU

Od 50-60% Se pojawia się w moczu a reszta jest wydalana z kalem, straty sa niewielkie, dzienne wydalanie jest skorelowane ze spozyciem, zmienia się znacząco jeśli zmienia się spozycie. Jest to biomarker mówiący o krotko okresowym odzywianiu, bardziej okresla spozycie niż stan odżywienia.Czynniki:

-plec, -wiek, -choroby, -alkocholizm

PEROKSYDAZA GLUTAMINIANU W ERYTROCYTACH

Można oznaczyć Se w erytrocytach, płytkach krwi i surowicy-bardzo czuła metoda.

Aktywność peroksydazy zależy od formy chemicznej.

Czynniki:

-wiek, -rasa, -płeć, -akt. Fizyczna, -zawartość w racji pokarmowej, -metale ciężkie, -niedobór Fe, -NNKT ,

SELENOPROTEINA

60% Se w surowicy.

Bardziej czuła metoda od peroksydazy. Zróżnicowanie w poziomie zależy od regionu

Se WE WLOSACH -

Nie polecana metoda. Zawartość Se we włosach zależy od spożycia, suplementacji , kosmetyków przeciw łupieżowych, farbowania włosów

Se W PAZNOKCIACH

Odzwierciedla długotrwałe spożycie Se i stanu odżywienia, badania retrospektywne

Czynniki:

-wiek, -płeć, -spożycie, -palenie, -alkohol

I.białko wiąże Zn w większości tkanek organizmu głównie w nabłonku jelit, trzustce. W surowicy →wszystkie pozostałości. Redukcja puli wymienionego Zn(krew-wątroba)

↓Zn w surowicy a ↑metabolizowna →zmiana redystrybucji Zn w odp. Na stres i infekcje

J.zawartość w erytrocytach →zmiany w cieczy śr. Aktywność naprawdę nie wiem czego

K.w monocytach i metalotioneinie- niedobór przy suplementacji↑

Wit. A, odżywienie a zmiany w spożyciu: nowy biomarker, dalsze badania

L. ”obrót” pierwiastka(?) -turnover. Na poziomie indywidualnym, głównie chroniczny niski poziom spożycia Zn.

Metoda oznaczania izotopowego: standaryzacja →dalsze badania.

M. Pomiar pierwiastka w surowicy na czczo farmakologicznej dawki →12h głodzenia→próbka krwi→odstępy 1-godzinne, pięć razy→25-50mg octanu Zn→pomiar w surowicy→stan odż. Zn

N. Osłabienie możliwe przy niedoborze Zn(dzieci i dorośli)

24h po śniadaniu→nakrapla się badany roztwór i wodę destylowaną na język. Stosuje się 4 roztwory o różnej koncentracji: słodki, słony, kwaśny(HCl),gorzki(mocznik) →najmniejsza koncentracja wyczuwalnego smaku w min. 2 powtórzeniach. Nie może być stosowane pojedynczo lecz w połączeniu z innymi.

WYKŁAD 13

Miedź Cu

70-80 mg- ilość występująca w organizmie

25%-mięsnie

15%-skóra

15%-szpik kostny

19%-kościec

8-15%-wątroba

8%-mózg

Biomarkery stanu odżywienia:

1. poziom Cu w surowicy

2. ceruloplazmina w surowicy

3. oksydaza cytochromu C

4. oksydaza lizylowa w skórze

5. dysmutaza nadtlenkowa w erytrocytach

6. oksydaza diaminowa

7. test tolerancji glukozy

8. Cu we włosach

9. pozostałe markery w moczu, w erytrocytach, paznokciach

wchłanianie: żołądek i jelito cienkie

spożycie powyżej 5 mg→wchłania sie 20%

spożycie poniżej 1 mg→wchłania sie 50%

Wniosek-gdy rośnie spożycie to maleje wchłanianie.

10mg-osoba dorosła

8mg- Kobieta w ciąży

1.surowica →Cu w postaci 2form:

• z ceruloplazminą

• połączona z albuminą surowicy

• ewentualnie postać wolna i związana z AK(AKtywnością?)

→Cu w dwóch enzymach miedziozależnych

• oksydaza cytochromu C

• oksydaza monoaminowa

→ocena biomarkera: mocne niedobory(gdy marginalne niedobory- jest nieczuły)

→obniżenie poziomu przy zubożeniu organizmu(↓70-80mg)

→biomarker wtedy jest dobry

Czynniki wpływające:

• wiek(↑z wiekiem, noworodki ↓)

• płeć -K↑

• ciąża

• preparaty estrogenowe

• zmienność dobowa-rano↑

• palenie↑

• infekcje↑

• zapalenia↑

• stresy↑

• syndromy złego wchłaniania ↓

• choroby(w zależn. Od rodzaju →↑)

Kob=10-26 μmol/l Męż- niższe, 17 to max. (dopisek obok: NIEISTOTNE)

2. ceruloplazmina →60-90%Cu

Czynniki wpływające:

• wiek i płeć-j.w.

• preparaty estrogenowe ↑

• ciąża ↑

• infekcje

wskaźniki stanu odżywienia =stosunek akt. Oksydazy ceruloplazminy do zawartości ceruloplazminy =>nie podlega wpływowi czynników (ww)

3.enzym występujący w większości tkanek ->głównie erytrocyty, trombocyty, leukocyty-↑akt.

Wskaźnik czuły stanu odżywienia Cu- lepszy od 1i2 =>Szybsza reakcja na zmiany zawartości Cu(diagnostyka ↑)

Uzależnienie od wieku(wraz z wiekiem ↑)-trombocyty i leukocyty

Leukocyty-wpływ śr. antykoncepcyjnych= ↓

4.nowy biomarker →nie do końca przetestowany (sfera badań)

Aktywność tracona przy niewłaściwym spożyciu Cu →stosowany jako biomarker stanu odżywienia u ludzi młodych ,głównie mężczyzn. Metoda inwazyjna →biopsja =>powód ograniczeń.

5.dysmutaza=60% Cu2+ - znacznie czulszy od 1 i 2.Wymaga dalszych badań.

6.enzym odpowiedzialny za dezaminację histaminy, putrescyny, katechecyny(?),funkcjonowanie przewodu pokarmowego, nerek, stany fizjologiczne(ciąża)

7.Cu partycypuje w tych przemianach.

8.korelacja Cu w wątrobie, sercu ,nerkach-więcej Cu we włosach(zależność gł. u zwierząt)

-nie ma zastosowania u niemowlaków

=>dużo zastrzeżeń: brak korelacji Cu w surowicy czy ceruloplazminie

9A. Rzadko stosowane, niski poziom →reabsorbcja w kanalikach nerkowych, a główna droga wydalania Cu to żółć

↑w tkankach gdy dziedziczne zaburzenia, zesp. Downa.

Chrom Cr

4-6 mg-pula w organizmie

Pierwiastek niezbędny do metabolizmu glukozy i akt. Insuliny

Cr3+ połączony z białkiem→chromodulina(↑insuliny)

Wchłaniany z pożywieniem:0,5-2% →śluzówka jelita cienkiego

Droga wydalania =mocz→diety monosacharydowe ↑wydalanie

→ aerobik i laktacja ↑wydalanie

Niewchłonięty chrom wydalany z kałem; może być tracony przez włosy i skórę.

Albumina i transferyna- po pół w jelicie

Nietolerancja glukozy →niedobory marginalne Cr

zaburzenia metabolizmu lipidów↑

Cr3+ nie jest toksyczny nawet gdy ilość =250 μg/d !

Biomarkery stanu odżywienia:

1. pozostałość Cr w surowicy

2. Cr w surowicy po obciążeniu glukozą

3. Cr w całej krwi i erytrocytach

4. Cr w moczu

5. zmiany w wydalaniu Cr w moczu po obciążeniu glukozą

6. zawartość Cr we włosach

7. test tolerancji glukozy

1.Cr3+ związany z transferyną

Mówi raczej o spożyciu niż o stanie odżywienia

Czynniki wpływające:

• Płeć(↑Mdo75),

• wiek(dzieci 2x niż dorośli)

• zmienność dobowa(↓wieczorem,↓śniadanie- popoł?)

• ciąża ↓

• cukrzyca typ I i II↓

• suplementacja ↑

• przemysł w zależności od powiatu(?)

Kryteria : 1-3 mmol/l dla dorosłego

2.zawartość Cr w surowicy godzine po podaniu glukozy =>index stanu odżywienia Cr(po/przed)

Brak korelacji u dorosłych-przydatność ograniczona.

3. 20x w erytrocytach niż w surowicy(poz. Zmieniają się w szerokim zakresie)

56mmol/l-> dobre odżywienie

4. 96% wchłanianego Cr w moczu=> spożycie a nie stan odżywienia =>przeliczenie mg/g kreatyniny(→ng)

0,2 μg Cr w moczu u przeciętnego człeka poniżej 1 μg/d -kryterium

Czynniki wpływające:

• spożycie :

*40 μg/d- wchłanianie 0,5 %

*10 μg/d - wchłanianie 2%.

• Przemysł↑

• Diety bogate w cukry proste

• Zmienność dobowa

• ↑AF =>uwolnienie(uwodnienie?) Cr3+ glukoza

• Stres

• Infekcje

• Cukrzyca typ I i II ↨ ↨ leki (czyn. Dwucukier)

5.Wskazuje stan odżywienia Cr ale nie jest stosowany, gdyż brak wyraźnych różnic

Zastosowanie obciążenia glukozą gdy osoba zdrowa, nie można u osób z hipoglikemią(→brak sub(substancji?) optym.)

6. koncentracja ↑ we włosach niż w surowicy i w moczu

Czynniki wpływające:

• Wiek/starsi ↓

• Kolor włosów (x farbowane)

• Kosmetyki (wpływ zw. Chemicznych)

• Ciąża

• Pora roku

• Położenie geograficzne

• Palenie

Nie można ustalić kryterium z powodu: ciąży, pory roku (?-ucięte)

8. Wnioskować o niedoborze Cr jeżeli następuje poprawa tolerancji glukozy przy suplementacji Cr

Dawka: 75 lub 100 g/próba →1g/kg m.c. =>30,60,90 l(chyba powinno być : min)

Próba na czczo<=120 min

JOD

15-20mg- pula w org.

Do 80%-tarczyca

Forma jodu: organiczna/gł/ i nieorg.

Wchłanianie jest uzależnione od zawartości i składu pożywienia nie formy

Wchłanianie: jelito cienkie →tarczyca - synteza hormon.

Niedobory: wole, hypotyropodyzm ?, zaburzenia umysł., hipertyropodyzm?= spoż. Jodu

Poniżej 50 μg/d

Obszary z permanentnym niedoborem J: wole endemiczne oraz kretynizm

Główne czynniki niedoboru J : niewłaściwe spożycie a w II. Kolejności obecność substancji

wolotwórczych ( ↓J w tarczycy)

Niedobór J z niedoborem Se, Fe, wit.A

Ze ↓ funkcjonowania przysadki mózgowej i tarczycy

Nadmiar J: powiekszenie tarczycy( J podany profilaktycznie)

Niedobór J: wytrzeszcz oczu + wole

UL= 1100 μg/d

Biomarkery stanu odżywienia:

1. pomiar wielkości tarczycy

2. objetość tarczycy oznaczna ultrasonograficznie

3. jod w moczu

4. hormony stymulujące tarczycę

5. tyroglobulina w surowicy

6. pobranie radioaktywnego jodu

1. obmacywanie szyi

Plato ok. 15 r. ż ?

Wole - pon. 50 μg/d

3 stopniowa

0= badanie wyczuwalnych zmian / badanie widocznego wola

1= wyczuwalne wole, ale jeszcze nie widoczny - spoż. nieprawidłowe

2= wyraźnie powiększona tarczyca- nieprawidłowe spozycie+ niedobór J z pożyw.

Łatwy do zastosowania, ale mówi o spoż. a nie o stanie odżywienia

Wymaga wyszkolenia

5-20% w populacji - niedobór pierwiastka jest niski

20-30% - - niedobór umiarkowany

Pow.30% - niedobór poważny

2.bardziej precyzyjna niż 1 => przydatna dla dzieci

Dane interpretacyjne FAO- wiek+ masa ciała dla dzieci

3.Bardziej spożycie niż stan odżywienia

90% spoż. Jodu wydalane w moczu →obliczyć jod spoż .(dane:dobowa ilość moczu, m.c, zawartość J w moczu)- sprawdzić wzór.

Index odżywienia jodem →w przelicz. na kreaty(?)

Poniżej 20 μg/l →poważny niedobór

Do50 μg/l →niedobór umiarkowany

50-99 μg/l →niedobór średni

100-200 μg/l →niedobór optymalny

Powyżej300 μg/l →zagrożenie przerostem tarczycy

4.Funkcje tarczycy niż stan odżywienia

Chroniczny niedobór jodu →zawartość hormonów stymulujących tarczycę podwyższa się

Umiarkowany niedobór jodu →rozmiary(?) są normalne=> nie jest to czuły wskaźnik niedoboru J, jeśli chodzi o dorosłego. Bywa polecany(?) dla noworodków (↑wrażliwość na niedobór jodu)

Czynniki wpływające:

• niedobór J u matki(↑hormonów w surowicy noworodka)

• stres porodowy

• czas pobierania próbek krwi(bezpośrednio po urodzeniu)

• wrodzona niedoczynność tarczycy

• antyseptyki zaw. Jod

• leki przeciwtarczycowe(↑)

• metoda oznaczenia

5.typowe białko w tarczycy odzwierciedlające stan odżywienia jodem=tyroglobulina

Niewyst. J →uwolnienie białka do surowicy→ ↑jego poziomu→stan odżywienia i funkcje tarczycy(gł. po spożyciu jodowanej soli)

Brak ustalonych metod-> brak interpretacji (???)

III poz. Dla białka (μg/l):

1. →problem zdrowotny o śr. Natężeniu

20-40 →umiarkowany problem zdrowotny

Pow. 40 →poważny problem zdrowotny

6. ponad 99% tyroksyny i 99% trójjodotyroniny zw. W surowicy krwi z transtyretyną i albuminą(?) przy niedoborze J→ ↓zaw. tyroksyny.Przy głębokim niedoborze spadek zaw. trójjodotyroniny.

Poz. W surowicy tyroksyny: od58-154nmola/l

Poz. W surowicy trójjodotyroniny: 1-3,4nmola/l

=>zaburzenia funkcjonowania tarczycy niż stan odżywienia J.

7.W war. Klinicznych → izotop J-131 →ocena stanu odżywienia tarczycy

↓niedobór: pobieranie izotopu↑

Umiarkowany niedobór= 20-50% dawki pojawia się w tarczycy po 24 h po podaniu

Selen Se

Biomarkery stanu odżywienia:

1. Se w osoczu

2. Se w całej krwi

3. Se w erytrocytach i płytkach

4. Se w moczu

5. peroksydaza glutationu w erytrocytach

6. selenoproteina P

7. Se we włosach

8. Se w paznokciach

=>MNOGOŚĆ czynników=> brak danych interpretacyjnych

Dwunastnica(80%0-gł. miejsce wchłaniania

Selenocysteina( forma aktywna) i selenometionina(dostarczana do tkanek,↑wchłan. z suplementów)- forma występowania w żywieniu(?)

Kardiomiopatia[Keszona]→ryzyko nowotworów <=niedobór

Przedawkowanie Se: paznokcie, słabe wypadające włosy, neuropatia

UL=400 μg/d

1. Se w osoczu związany z: białkami (alfa i beta -globuliny), lipoproteinami.

-odzwierciedla krótkotrwałe zmiany →nie mówi stanie odżywienia(?)

• czynniki wpływające:

spożycie(brak wartości referencyjnych),

sposób karmienia niemowląt( naturalne= ↑Se),

wiek(urodzenie↑,potem↓),

↓wcześniactwo,

↓ciąża i karmienie,

dojrzewanie i płeć(↑K, dojrzewanie →dorosłość, wyrównanie),

kasa lub rasa (Afryka ↓),

↓palenie,

↓defekty genetyczne(fenyloketonuria, syrop klonowy),

↓choroby.

powyżej 0,25 μmol/l →zapobieganie kardiomiopatii(choroba Keshan)

powyżej 0,82 μmol/l →optymalna aktywność dejodynazy

powyżej 1,5 μmol/l → antynowotworowe działanie

1,0-1,2 5 μmol/l →max selenoproteiny P w surowicy.

2.Brak danych interpretacyjnych. W europie niższe niż w USA,a Nowa Zelandia najniżej.

3.Głównie w erytrocytach(z hemoglobiną)(15% peroksydaza glutationu)

E i T →długookresowe →pozytywna? Korelacja pomiędzy zawartością w erytrocytach a spożyciem.

czynniki wpływające: wiek, płeć, rasa, choroby w tym genet., społeczne(?) lub spożywcze ,suplementacja: uzależnienie od formy Se. Nie jest polecany.

4. 50-60% Se →reszta z kałem

→skóra, włosy, powietrze(ilości niewielkie)

Dzienne wydalanie z moczem (związane) ze spożyciem i pozostałym Se w surowicy

Spożycie dzienne znacznie się zmienia = krótkotrwałe zmiany a nie stan odżywienia w badaniu moczu.

Czynniki wpływu: płeć, wiek, ↓choroby, alkoholizm

Brak kryteriów, ale 1,3 μmol/l to wartość przyjmowana

5.stan odż. indywidualnego →wartość progowa spożycia w erytrocytach obniża się (erytrocyty)

> 0,25µmol/l poziom Se w osoczu, ale nie ma uniwersalnych danych referencyjnych

> 0,82 opt. akt. dejodynazy

> 1,5 ………….

1-1,2

2. długookresowy stan odżywienia Se, ale brak nast. Interpretacyjnych, bo w europie spożycie ↓ od USA, ale ↑ niż w Nowej Zelandii

3. zw. z erytrocytami, ale 15% z peroksydazą glutationu, pozytywna korelacja między zawartością w erytrocytach a spożyciem.

Zależy od: wieku, płci, rasy, chorób (w tym genetycznych), spożycia, suplementacji

Oprócz tego zależy też od formy spożycia Se

Trudności metodyczne- biomarker niepolecany

4. 50-60% Se, reszta z kałem, skóra, włosy, powietrze- niewielkie ilości

dzienne wydalanie z moczem koreluje ze spożyciem i poziomem w surowicy, gdy zmiana spożycia to Se w moczu odzwierciedla krótkotrwałe zmiany w spożyciu a nie stan odżywienia

czynniki: płeć (K↓), wiek (↓), choroby (↓), alkoholizm (↓)

1,3µmol/l- wart. interpretacyjna

5. służy do oceny indywidualnego stanu odżywienia, przy wartości progowej spożycia jej aktywność spada, lepiej oznaczać w płytkach krwi, bo szybsza reakcja na zmiany w spożyciu- dobry biomarker indywidualnego stanu odżywienia u osób z niskim statusem selenowym

Aktywność enzymów zależy od formy chemicznej Se

Enzym ten można oznaczyć też w surowicy (tam jest około 12% całej ilości enzymu)- dolny miernik stanu odżywienia dla całych grup o relatywnie niskim stanie odżywienia Se

Czynniki: wiek, rasa, płeć, aktywność fizyczna, obecność w pokarmach,????????, toksykanty, metale ciężkie, niedobór Fe, B₁₂, kw. tł. nienasyconych

6. w tej formie Se pojawia się w surowicy w 60-80%, jest to czulszy od poprzedniego biomarker , dobrze skorelowany z zawarością w surowicy, optymalne poziomy nie zostały określone, wymaga badań

7. praktyczny biomarker, posiada wiele kontrowersji, zaw. Se we włosach zależy od spożycia, suplementacji (↑ Se), ekspozycji na Se, kosmetyków przeciwłupieżowych (↑Se), farbowanie (↓Se)

kryteria interpretacyjne: porównanie oznaczenia próbek z próbkami kontrolnymi (dobry stan odżywienia)

8. wskaźnik długookresowy stanu odżywienia Se,??????? podczas wzrostu paznokci, wysoka koncentracja zależy od wieku, płci, spożycia, palenia i spożycia alkoholu. Też porównanie do kontroli

Ograniczniki ozn. zaw. pierwiastków śladowych w paznokciach, zębacz, płynach nasiennych i moczu:

1. niewystarczająca wiedza odnośnie puli metabolitów

2. interakcje chorób

3. straty podczas magazynowania

4. techniki analityczne

5. zanieczyszczenia

6. mało danych interpretacyjnych

Ocena kliniczna stanu odżywienia:

Historia medyczna:

• m. c.

• akt. fiz.

• urozmaicenie diety

• leki

• nadmiary w jedzeniu

kobiety: wiek pierwszej miesiączki, ciąża, antykoncepcja,

WAVE (weight, activity, variety, egzoagmate)

Badania fizyczne:

• wygląd: skóry, oczy, włosy, tarczyca i przytarczyce

• testy funkcjonalne (spadek odporności, zaburzenia ruchowe, mięśniowe, pamięciowe)

palenie, odchudzanie, alkohol, herbata, suplementy (kwestionariusz), dzieci- m.c., wzrost, choroby przebyte, wiek urodzeniowy (czy wcześniak), historia karmienia

badania fizyczne: przewodniki ze zdjęciami ułatwiające przyczynę danego wyglądu

Ograniczniki w badaniach fizycznyc:

1. niespecyficzność objawów fizycznych (lekki i umiarkowany niedobór wielu składników, czynniki genetyczne)

2. wieloskładnikowość objawów fizycznych (Fe a Zn, foliany vs B₁₂)

3. dwukierunkowość objawów fizycznych (↑ wątr: niedożywienie białkiem i ???????)

4. doświadczenie badającego (lekki lub umiarkowany niedobór)

5. zróżnicowanie wzorców objawów fizycznych

Wynik ostateczny oceny- odniesienie do 3 kategorii:

1. dobre odżywianie

2. umiarkowanie z podejrzeniem niedożywienie

3. pozornie niedożywniony

Ocena stanu odżywienie osób hospitalizowanych:

Badania antropometryczne:

wzrost, m.c. zwyczajowa m.c. (ZMC), BMI, płeć, wzorcowa m.c. (WMC), m.c. jako % WMC, % ZMC, grubość fałdu tricepsu, grubość fałdu tricepsu jako % standardu, obwód ramienia, obwód mięśnia ramienia, obwód mięśnia ramienia jako % standardu

Badania biochemiczne:

albuminy w surowicy, całkowita zdolność wiązania Fe, transferyna w surowicy, limfocyty, WBC, azot mocznikowy, kreatynina w moczu, indeks kreatyminowy

Badania żywniowe:

spożycie białka, kalorii, indeks azotowy, straty azotu, WPU (wykorzystanie białka netto /metoda oceny ??????? białka/ obliczona lub na podstawie??????? azotu

systemy oceny:

prognostyczny indeks żywieniowy, do którego zaliczamy zmiany m.c., poziom albumin w osoczu, zawartość transferyny, poziom białka, fałdy skórne, test f-cjonalne- opóźniona nadwrażliwość. Indeks ten krytykowany bo f-cjonalne podlegają nie tylko czynnikom żywieniowym.

indeks ryzyka żywieniowego- pomiar zmian m.c. (zależny od całkowitej zaw. ???????? w organizmie, ↑ u pacjentów z ch. wątroby, nerek, serca- ograniczniki

miniocena żywieniowe- przeprowadzana głównie w postaci kwestionariusza, metoda punktowa, wersja podstawowa 30 pkt, (dobre odżywianie), 17-28,5 pkt. (ryzyko niedożywienia), <17 pkt (niedożywienie). Metoda o najmniejszych zastrzeżeniach.

ocena ogólna- subiektywna, obejmuje historie medyczną i badanie fizyczne, wynik ostateczny- odniesienie do 3 kategorii

błędy: subiektywność, praktyka badającego, doświadczenie

nie powinno stosować się pojedynczego wskaźnika tylko metodę łączną

miniocena żywieniowa-18 mierników, 4 obszary (antropometria, ogólen, samoocena, pok) Pierwszy etap- 6 mierników, jeśli 11 lub więcej pkt. to drugo etap- 12 mierników, suma pkt. 17-23,5 ryzyko niedożywienia, <17 niedożywnienie

w przyszłym togodniu REPETYTORIUM na wykładzie (możliwość zwolnienia z egzaminu w przypadku dobrej odpowiedzi)

WYKŁAD 15

Def. oceny żywieniowej, składowe oceny żywieniowej, pokarm- to co jest na talerzu, żywność - wszystkie produkty

Spożycie żywności (ilość zwyczajowo spożywanej żywności)- bilanse i budżety gosp. dom. GUS (metody obliczeniowe) rejesteracyjne, wywiadowcze

Sposób żywienia (co, ile, czego, jak)- kultura, społeczeństwo

Cele oceny:

• związek między dietą a zdrowiem

• opracowanie założeń w podaży żywności i polityce żywienia kraju

• organizacja podaży żywności w sytuacjach kryzysowych

• żywność wysokiej jakości, strategia bezpieczeństawa

• zalecenia żywieniowe

problemy:

• racjonalizacja żywienia

• choroby cywilizacyjne

informacja:

wady żywienia (przyczyny, prewencja)

• pierwotne (brak dostępu do żywienia

• wtórne (zaburzenia we wchłanianiu i wykorzystaniu składników przez organizm)

systemy: przegląd, nadzór, interwencja, ???????

niedokładny pomiar- bioch., antropometry

źródła błędów: luki, niedobór, brak suplementacji, umiejętności, niereprezentatywna grupa badanych, brak strat

biomarker- wskaźnik spożycia lub metabolizmu składników spożywczych. Wybór zależy od tego czemu ma służyć badanie (długo-, krótkoterminowe), czy ocenie efektywności zmian odżywiania.

czułość, dokładność, precyzja

ograniczniki nieznajomości wszystkich składników żywności

efekt końcowy wad żywieniowych: nadmiar, niedobór

witaminy- szczególnie wrażliwe na niedobory

??????????????????????????????

Stadia spożycia witamin- 2 rodzaje:

• stacjonarne- zasp. niezmienne przez dłuższy czas

• dynamiczne- ???????????????????????

spożycie- nadmierne, odpowiednie, normalne, niedoborowe

wybór biomarkera spożycia żywności- czasokres spożycia, zmienność międzyosobnicza, uwarunkowania biologiczne, pobieranie, transport, przechowywanie próbki, błąd analityczny pomiaru

biomarkery spożycia energii: PPM (metoda cut-off), podwójnie znakowana woda, przewidywany całkowity wydatek energetyczny,

spożycie białka: azot w 24 godzinnym moczu,

spożycie tłuszczy: kwasy tłuszczowe w tk. tł., moczu

spożycie witamin: np. A- karotenoidy w osoczu

sposób żywienia-4 -wzór żywieniowy

-zachowania żywieniowe

-nawyki żywieniowe

-zwyczaje żywieniowe

Główne środowiskowe (to co nas otacza, wpływa na nas) uwarunkowania spożycia żywności: wiek, wykształcenie, pochodzenie, status ekonomiczny, miejsce zamieszkania, stres i inne czynniki psychologiczne, mass- media

Metody oceny sposobu żywienia: jakościowe, ilościowe, jakościowo- ilościowe

Zachowania żywieniowe w czasie życia:

• dzieci- matka, rodzice/opiekunowie, mass-media, preferencje smakowe

• młodzież- moda, zmiany psychoemocjonalne, reklama, miejsce zamieszkania, wykształcenie, cechy osobowości, oświata żywieniowa, sytuacja finansowa

Dane (stan) o spożyciu, zdrowiu

Wyznaczniki stanu odżywienia: podaż żywności, dostępność, popyt, wzorce spożycia, rozdział i wykorzystanie żywności

Metody oceny stanu odżywienia:

• medyczne- oględziny, statystyki, antropometry

• biochemiczne- krew, mocz, paznokcie, włosy, tkanki

• kliniczne- testy f-cjonalne i kliniczne

antropometria- pomiary zmian cech fizycznych i składu ciała w różnym wieku i poziomie żywienia; rozmiar ciała, rozwój ciała i skład ciała (zawartość tłuszczu i masy beztłuszczowej)

percentyle, mediana, ????????????

BMI, masa do wzrosu, masa do wieku, wskaźnik Cole'a(?) stosunek m.c.(BMI aktualne/standard*100)

Składniki m.c. z beztł. m.c.: mięśnie (glikogen), składniki mineralne, woda (zewnątrze i wewnątrzekomórkowe)

Skład ciała: ↑ tk. tł. do 50 roku życia, wzrost ↓ płeć, rasa, masa beztł. ↓, straty kośćca

tk, bioimpedancja, radiografia, ?????????, m.c. w wodzie,

glikogen- składnik energetyczny

testy laboratoryjne

czynniki wpływające na inerpretacje: zw. z metodą, czynnikami biol, zdrowiem

70 kg- 26% mięśnie, 22% skóra, trzewia, 24% kości

Białko stan odżywienia

• całkowita zawartość białka- K, N w org.

• Somatyczne (kreatyna, 3-metylohistydyna), trzewiowe (białka og. w osoczu, RBP, albuminy, transferyna)

Zmiany metaboliczne: stos. AK

Węglowodany- dlaczego nie ma biomarkerów stanu odżywienia?

Glikogen- źródło glukozy, glikogen mięśniowy nie wykorzystany, tylko ten z wątroby, bo nie są one magazynowane, więc nie można mówić o stanie odżywienia (400g zasobów)

Kliniczna ocena stanu odżywienia- historia medyczna (m.c., af, dieta, nadmiary) i badania fizyczne (wygląd skóry, oczu, włosów, f-cjonalne)

Mierniki- pacjenci hospitalizowani- prognostyczny indeks żywieniowy, indeks żyw. ryzyka (%utraty masy ciała do normalnekj), miniocena żywienia, ogólna ocena subiektywna

21

---