Formy państwowe:
unitarne - wszystkie jednostki administracyjne są ściśle podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy; jednorodny system prawodawczy, wykonawczy i sądowniczy; w państwach unitarnych scentralizowanych instytucje i organy regionalne pełnią powołani przez władze urzędnicy (Holandia), a w państwach zdecentralizowanych urzędnicy są powoływani niezależnie od władz (Wielka Brytania).
państwo regionalne - związek kilku regionów (np. prowincji), które uznają cechy wspólne dla narodowości przez, co na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy, natomiast organizacja wewnętrzna przypomina państwo związkowe z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (np. Hiszpania)
Reżim polityczny - składowa część formy państwa, ogół metod, jakich używa władza państwowa w stosunkach ze społeczeństwem i zasad, jakimi się w tych stosunkach kieruje.W politologii pojęcie "reżimu politycznego" nie jest wartościujące, służy jedynie określeniu zasad, reguł gry politycznej i zależności pomiędzy podmiotami polityki. Czasem jest utożsamiane z systemem politycznym. W istocie obejmuje ono wszystkie instrumenty regulujące stosunki w państwie. Przykłady reżimów politycznych to: reżim demokratyczny, reżim totalitarny, reżim autorytarny, reżim parlamentarny, reżim konsensularny, reżim westminsterski.
System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi. Termin pojawił się w literaturze w roku 1953, w pracy Davida Eastona pod tym samym tytułem, zastępując używany do tej pory "system rządów".
Ustrój polityczny - ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać o zasady określone w dokumentach prawnych lub o tradycję. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.
Każdy ustrój polityczny oparty jest na specyficznej ideologii i tradycji historycznej. Na tej podstawie funkcjonują mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy, system gospodarczy oraz prawny.
Ważniejsze formy ustrojowe wyróżniane w naukach politycznych:
Autorytaryzm to system rządów monopartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w I połowie XX w., powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.
Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli.
Warto zwrócić uwagę, że wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet. Najlepszym przykładem przywódcy autorytarnego jest prezydent Białorusi, Aleksander Łukaszenka.
Dyktatura - (łac. dictare - dyktować) jest to forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem. Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.
Z czasem rozumienie dyktatury jako urzędu poczęło zanikać. W jego miejsce pojawiła się dyktatura, pojmowana jako rządy jednostki, bądź grupy osób, które do władzy doszły z pominięciem (lub pogwałceniem) procedur demokratycznych. Nie oznacza to koniecznie zamachu stanu (choć występuje on dość często przy wprowadzaniu dyktatury), ale naginanie przepisów prawa (konstytucji), albo jej odpowiednie formułowanie (działania Aleksandra Łukaszenki). Dyktator (bądź grupa rządząca) automatycznie ograniczają, bądź usuwają jakiekolwiek możliwości kontroli władzy, a także wymuszają posłuch, nieczęsto stosując przymus. Tym samym dyktatura jest najczęściej dominującym sposobem sprawowania władzy w krajach o krótkiej tradycji demokratycznej (np. Polska od przewrotu majowego) lub słabo rozwiniętej gospodarce.
Współcześnie politolodzy starają się zgłębić zagadnienie dyktatury poprzez próbę określenia jej miejsca w systemie sprawowania władzy. Na czym polega problem? Otóż w zależności od przyjętej orientacji, dyktaturę traktuje się jako metodę sprawowania władzy, albo sam ustrój polityczny. Znani sowietolodzy C. J. Friedrich i H. Seton-Watson proponują wyróżnienie dyktatur ze względu na kryterium historyczne i metodę przejęcia władzy:
Zupełnie inaczej na sprawę patrzy G. Sartori (autor książki pt: Teoria demokracji), który proponuje podzielenie dyktatur ze względu na reżim polityczny, któremu towarzyszą. Tym samym wyróżnić można dyktaturę autorytarną, totalitarną i pragmatyczną (tę pojmuje jako technokratyczny sposób sprawowania władzy).
Rządy dyktatorskie (jako charakterystyczne dla autorytaryzmu i totalitaryzmu) z reguły przyczyniają się do skostnienia istniejących stosunków politycznych w państwie, utrwalenia określonego wzorca kultury politycznej, a także ograniczenia procesów mających na celu zmianę systemu politycznego, bądź formy rządów. Objawia się to w ograniczeniu działania opozycji (bądź całkowitym jej wyeliminowaniu), ograniczeniu praw człowieka, a także oparciu ideologii państwowej na skrajnych (nieczęsto zwyrodniałych) formach tychże ideologii.
Do bardziej znanych dyktatorów (politycznych) należą : Bolesław Bierut, Napoleon Bonaparte, Fidel Castro, Francisco Franco, Adolf Hitler, Augusto Pinochet, Saddam Husajn, Juan Peron, Józef Stalin, Slobodan Milošević, Benito Mussolini, Saparmurat Nijazow, Kim Ir Sen, Nicolae Ceauşescu, ks.Józef Tiso, Mao Zedong, Pol Pot, Mobutu Sese Seko, Idi Amin
Obecni dyktatorzy to : Aleksander Łukaszenko, Fidel Castro, Kim Dzong Il, Than Shwe, Muammar al-Kadafi, Robert Mugabe
Według współcześnie uznawanych standardów władzę dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Jednym z trzech podstawowych warunków demokracji jest rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Brak rozdziału wyżej wymienionych władz to dyktatura.
Mamy do czynienia z dyktaturą:
Monarchie
|
|
Obenie istniąjęce rodzaje monarchii - ilość
wielkie księstwa - 1
Państwa oznaczone gwiazdką (*) są niepodległe, ale w unii personalnej ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Republika islamska - ustrój oparty na religii islamskiej, obowiązujący obecnie w wielu krajach muzułmańskich, m.in. w Iranie, Libii, Somalii, Pakistanie, Mauretanii i do niedawna w Iraku oraz Afganistanie.
Republika islamska jest formalnie państwem z obieralnymi, republikańskimi strukturami władzy i konstytucją, takimi jak parlament, rząd, prezydent itp. Konstytucja republiki islamskiej oparta jest na islamskim prawie (szariacie) i zazwyczaj jawnie zakazuje stanowienia prawa sprzecznego z Koranem. Najczęściej zakazane jest też rejestrowanie partii, które w swoich programach głoszą liberalizację prawa. Nie istnieje też w tych krajach wolność słowa w sensie zachodnim, gdyż zakazane jest głoszenie jakichkolwiek poglądów sprzeczych z Koranem.
Zazwyczaj w republikach islamskich kluczowy wpływ na politykę mają duchowni islamscy, do których należy decydowanie, które prawa są sprzeczne, a które zgodne z szariatem. W większości republik islamskich duchowni ci kontrolują też sądownictwo. W niektórych krajach islamskich sądownictwo jest w całości oparte na szariacie i nie istnieją tam kodeksy karne czy cywilne, lecz we wszystkich sprawach "kodeksem" jest wyłącznie Koran i w państwach sunnickich także hadisy. W innych krajach z kolei istnieją kodeksy spisane na sposób "zachodni", nad których zgodnością z szariatem stale czuwają grupy muftich opłacanych przez państwo i bez ich akceptacji nie może w nich być dokonana żadna zmiana.
Republika islamska jest zatem wg zachodnich standardów państwem teokratycznym.
System parlamentarny - system rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. rozdziale funkcji szefa rządu i głowy państwa. System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie. Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z pewnymi ograniczeniami (np. w RFN), lub bez ograniczeń (np. w Wielkiej Brtytanii).
System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy), jak i monarchiach (gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad monarchą). Spośród systemów parlamentarnych wyróżnia się następującego jego rodzaje:
System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej, oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.
Cechami prezydencjalizmu są:
monizm egzekutywy (jeden ośrodek władzy wykonawczej),
wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym,
określona w czasie kadencja,
ministrowie tworzący gabinet odpowiadają przed prezydentem,
akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty.
nie można odwołać prezydenta chyba ze naruszy konstytucje
Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki południowoamerykańskie. Prezydent Stanów Zjednoczonych pełni również funkcję Zwierzchnika Sił Zbrojnych (ale Kongres- parlament decyduje o budżecie na wojnę i o wojnie i pokoju), powołuje przedstawicieli dyplomatycznych i najwyższych urzędników państwowych. Senat zatwierdza kandydatury większością 2/3 głosów. Prezydent ma prawo weta, które może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów obu izb Kongresu. Parlament nie może odwołać prezydenta, odpowiada on tylko przed narodem i konstytucją.Może on jednak(parlament) zastosowac tzw. impeachment - uchylenie wladzy prezydenta w wypadku złamania przez niego prawa. 1/3 Senatu jest zmieniana co 2 lata w wyborach powszechnych.Sąd najwyższy bada zgodność prawa z konstytucją.
5