1. Hasła programowe polskiego pozytywizmu i ich odbicie w literaturze okresu.

Podstawowe hasła ideologii polskiego pozytywizmu:
a) praca u podstaw - realizacja tych haseł sprowadzała się do pracy dla ludzi i nad ludem uważanym za podstawę społeczeństwa (mieli nią kierować, a także wykonywać dziedzice i duchowni, którzy żyli najbliżej tego ludu i w związku z tym najlepiej go znali);
b) praca organiczna - hasła nawiązujące do założeń utylitaryzmu; jego zwolennicy traktowali społeczeństwo, jako organizm biologiczny, którego elementy składowe, a więc poszczególne warstwy miały ze sobą współpracować tworząc korzystne dla wszystkich dzieło postępu;
c) kult pracy, nauki i oświaty wynikający z przekonania o konieczności mających doprowadzić do materialnego wzbogacenia kraju i podniesienia ogólnego poziomu Wiedzy jego obywateli reprezentujących wszystkie warstwy społeczne;
d) emancypacja kobiet, czyli żądanie dla nich prawa do podejmowania pracy zarobkowej i samodzielnego decydowania o własnym losie (popularność tego hasła wiązała się z sytuacją po powstaniu styczniowym, wielu mężczyzn zabito bądź wywieziono na Sybir, kobiety musiały decydować o losie rodziny i zapewniać im warunki egzystencji);
e) emancypacja Żydów, czyli nawoływanie do zaangażowania ich w pracę o podniesienie poziomu gospodarczego kraju oraz aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.

2. Społeczeństwo polskie w „Lalce” B. Prusa.

a. Arystokracja
Do tej grupy możemy zaliczyć m.in. takie postaci:

• Tomasz Łęcki

• Izabela Łęcka

• Krzeszowscy

• hrabina Karolowa

• Książę- zadufany trochę, ale martwi się o los kraju -patriota

• prezesowa Pasławska- dobre serce, pomaga innym

• Ochocki- miłuje naukę, widzi wady arystokracji

• baron Dalski

• hrabia Liciński

• Kazimierz Starski

• Wąsowska

Arystokraci uważają się za ludzi lepszych, za lepszą rasę. Są to próżniacy, ludzie, którzy utrzymują się z procentów od swoich wielkich majątków. Są zepsuci moralnie - żyją w obłudzie, czego dowodem są kwesty na rzecz biednych, organizowane nie ze współczucia dla ich losu, ale po to, aby pokazać się w towarzystwie

b. Szlachta ziemiańska

Właściwie jedynym jej reprezentantem jest Wirski, niegdyś posiadacz ziemski, który jednak roztrwonił swój majątek i teraz pracuje, jako rządca w kamienicy. Jego życie jest szare i monotonne, nie interesuje się sprawami społecznymi i politycznymi, ogarnęła go rezygnacja.

c. Mieszczaństwo

Znajdziemy tutaj: intelektualistów, Polaków, Żydów i Niemców, studentów, kupców. Jest to warstwa pozbawiona energii, niezdolna do przedsiębiorczości. Gdy jakaś osoba, tak jak Wokulski, wykaże się przedsiębiorczością i zyska na tym, uchodzi od razu za wariata. Dzieje się tak, ponieważ mieszczaństwo nie wierzy we własne siły oraz często nie chce pracować. Przykładem takiej postawy jest radca Węgrowicz, które całe dnie przesiaduje nad kuflem piwa.

d. Lud. Dzieje się im ogromna krzywda, są wyzyskiwani przez inne klasy. Przykładami postaci z tej grupy, które żyją w skrajnej nędzy są Wysoccy i prostytutka Maria.

Całemu społeczeństwu można przypisać takie cechy, jak:

1. samodestrukcja,

2. brak jedności,

3. bardzo duże różnice społeczne,

4. popadanie w skrajności,

5. beznadzieja,

3. Wokulski, jako bohater epoki przejściowej. Przedstaw losy bohatera, wskaż na wpływy idei romantycznych i pozytywistycznych w działaniu bohatera.

Wokulski jako ROMANTYK:

- uczestnictwo w powstańczym zrywie niepodległościowym, a w następstwie tego zsyłka na Sybir;

- stosunek do miłości- miłość do Łęckiej to pasmo uniesień wyobraźni i uczuciowych porażek;

- rozdarcie wewnętrzne bohatera i jego nieudaną próbę samobójczą;

- alienację, skłonność do refleksji, zmiany nastrojów, niedosyt życia przy jednoczesnym znużeniu nim;

Wokulski jako POZYTYWISTA:

- zapał do wiedzy i szacunek dla osiągnięć naukowych;

- umiejętność prowadzenia interesów, sumienność, skłonność do ryzyka w sprawach finansowych, upór;

- realizacji hasła pracy u podstaw jest pomoc okazana Wysockiemu i Węgiełkowi.

LOSY BOHATERA:

1. Zmuszenie Wokulskiego przez ojca do pracy u Hopfera.
2. Kontynuacja nauki i skończenie szkoły Przygotowawczej. Dostanie się do szkoły Głównej i przerwanie nauki w szkole Głównej.
3. Udział w powstaniu styczniowym.
a) Zesłanie na Syberię.
7. Powrót do kraju.
a) Wokulski w pamięci ludzi jako subiekt.
b) Otrzymanie pracy w sklepie Minclowej dzięki Rześkiemu.
6. Ożenek z bogatą kupcową Minclową i spędzenie z nią czterech lat.
a) Śmierć Minclowej i pozostawienie spadku (sklepu i 30 tys. Rubli)
7. Przebywanie za granicą i bogacenie się na handlu bronią podczas wojny Tureckiej.
8. Powrót z zagranicy- niespodzianka dla Rześkiego i tęsknota za krajem.
9. Romantyczna miłość 45- letniego kupca do Izabeli Łęckiej
a) Odrzucenie zalotów Wokulskiego przez Izabelę.
10. Spotkanie Wokulskiego z Panem Tomaszem Łęckim w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa handlowego.
11. Wykupienie sreber i serwisu Izabeli.
18. Spotkanie u Hrabiny w Wielką niedzielę.
a) wprowadzenie przez Łęckiego do towarzystwa arystokracji
b) Zapoznanie z księciem i prezesowi Zasławską.
e) Złe samopoczucie w sztywnych rozmowach i wyjście z przyjęcia.
20. Oczekiwanie na Izabelę w łazienkach i teatrach.
21. Spotkanie z księciem i przedstawienie projektu handlu z Rosją.
26. Otrzymanie listu od Izabeli z zaproszeniem na obiad.
27. Przyjęcie zaproszenia i odwiedzenie Łęckich.
a) Rozmowa o interesach.
b) Szczycenie się wyjazdem do Paryża.
c) Celowe robienie błędów przy stole.
d) Przechwałki o jedzeniu z wybitnymi ludźmi (lordach, baronach)
e) Rozmowa z Izabelą i ustalenie wspólnego wyjazdu do Paryża, oraz pomoc jej w kłopotach.
36. Wyjazd Wokulskiego z Warszawy.
a) Spotkanie na dworcu Szumana i powiadomienie o wyjeździe Sitarskiego tym samym pociągiem.
37. Wspomnienie Rzeckiego o młodości Wokulskiego.
a) Poznanie Wokulskiego u Hopfera.
b) Kupno książek edukacyjnych drażnienie ojca, który twierdził, że najważniejsze są pieniądze.
c) Przeprowadzka do Rzeckiego.
d) Uczęszczanie na wykłady na Uniwersytet.
e) Poświęcanie czasu wolnego na wynalazki.
f) Bezskuteczna chęć wyswatania Wokulskiego z Hopferówną.
g) Zmiana trybu życia.
h) Napisanie listu do Ignacego z Syberii, z prośbą o przesłanie książek.
i) Udzielanie korepetycji i uczenie się.
j) Ożenek z wdowa po Minclu.
k) Rezygnacja z nauki i książek.
l) Zajmowanie się sklepem i polityką.
m)Otrzymanie majątku po zmarłej żonie.
n) Powrót do książek.
o) Udanie się do teatru.
p) Wyjazd do Bułgarii.
r) Przywiezienie wielkiego majątku.
40. Rozmyślanie o romantycznej miłości i uznanie jej za bezsensownej.
43. Otrzymanie listu od prezesowej Zasławskiej z prośbą o powrót do Polski i spotkanie się z Izabela, którą skrzywdził swoim wyjazdem.
44.Udanie się do Zastawka- posiadłości Prezesowej.
a) spotkanie barona Dalskiego- członka spółki handlowej.
b) Zazdrość na wieść o ożenku Dalskiego.
c) Przyglądanie się grzybobraniu, połowom ryb, wycieczką do lasu.
d) Podziw Prezesowej, która dba o chłopów ze swego majątku.
e) Uwodzenie Wokulskiego podczas wycieczki konnej z Prezesową- nieczułość na jej zaloty.
f) Spacer z Eweliną i przekonanie jej do ślubu z Dalskim.
g) Spacer z Łęcką i zachwalanie ludzi pracujących.
45. znanie miłości do Izabeli.
50. Spotkanie z doktorem Szamanem i określenie Wokulskiego jako nieszczęśliwego głupca zakochanego w materialistce.
51. Rezygnacja z zaproszenia do Księcia i udanie się z Rzeckim do pani Stawskiej.
52. Spełnianie zachcianek Izabeli.
54. Podarowanie Izabeli upominku od Geista- blaszki metalu lżejszego od powietrza.
55. Przeprosiny od Krzeszowskiego (dla Wokulskiego) za posądzenie o wzbogacenie się na Sułtance.
58. Podróż z Łęckimi i Starskim do chorej ciotki z Krakowa.
a) Podsłuchanie rozmowy- flirtu Starskiego i Izabeli.
e)Próba samobójstwa na stacji w Skierniewicach (położenie się na torach kolejowych)
f) Uratowanie przez Wysokiego.
g) Prośba o dyskrecję i nie ratowanie go więcej.
59. Powrót do mieszkania w Warszawie.
60. Otrzymanie listu z Paryża od baronowej.
61. Wyrażenie swej negatywnej opinii o arystokracji w rozmowie z księciem.
62. Oświadczenie o rezygnacji ze spółki z handlem.
63. Zakup przyrządów chemicznych i robienie eksperymentów.
64. Spotkanie z Wąsoską i chęć ponownego wyswatania Wokulskiego z Izabelą.
a) Szczęście z uwolnienia się od uczucia do Izabeli.
65. Wyjazd Wokulskiego na wieś i późniejszy wyjazd do Moskwy.
66. Podejrzenie o śmierci Stanisława w ruinach zamku.
a) testament i pożegnanie się z przyjaciółmi.

4. Uzasadnij, że „Potop” H. Sienkiewicza to powieść „ku pokrzepieniu serc”.

Głównym celem Sienkiewicza było poprawienie nastroju Polaków i pokazaniu im, że to nie może być koniec istnienia ich ojczyzny. Sienkiewicz musiał znaleźć w dziejach Polski taki okres, który mógłby "pokrzepić serca" rodaków i znalazł go w wydarzeniach wieku XVII (najazd Szwedów, wojna z Moskwą oraz zdrada magnatów). Udowodnić załamanemu narodowi, że Polacy mogą się zjednoczyć i zwyciężyć nawet wtedy, gdy sytuacja wydaje się być beznadziejną. Jak również pokazać, że istnieje realna szansa na odrodzenie kraju. Sienkiewicz umyśle pomija niektóre fakty historyczne, umniejsza znaczenie klęsk i uwypukla polskie zwycięstwa.

5. Andrzej Kmicic i Jacek Soplica porównaj obu bohaterów. Czy zgadzasz się z opinią, że to „nawróceni grzesznicy”?

Obaj bohaterowie są bardzo podobni, gdyż obaj:
- są nieszczęśliwie zakochani;
- popełniają życiowe błędy;
- przybierają fikcyjne nazwiska, by oczyścić się z oskarżeń;
- walczą o dobro ojczyzny;
- działają porywczo;
- odnoszą zwycięstwo.

Zgadzam się z tą opinią, że Jacek Soplica oraz Andrzej Kmicic to nawróceni grzesznicy, ponieważ, obaj starali się naprawić wyrządzone przez nich szkody, interesy przyjaciół i ojczyzny przełożyli ponad własne.

6. Powstanie styczniowe w literaturze pozytywizmu- omów w oparciu o opowiadanie „gloria victis”, „Nad Niemnem” i „Lalkę”.

„Nad Niemnem” - ma nawiązywać do tradycji, krzewić wartości patriotyczne, wskrzeszać nadzieje na odzyskanie niepodległości.

„Gloria victis”- Czyni to w celu ukazania ofiarności powstańców, ich heroizmu, poświęcenia i bohaterstwa. To hołd złożony żołnierzom.

„Lalka”- ukazuje narastanie fali nastrojów niepodległościowych.

7. Wymień i omów kierunki artystyczne w Młodej Polsce.

NATURALIZM- literatura ma wiernie oddawać rzeczywistość. Naturaliści powinni być badaczami opisującymi sposób funkcjonowania świata; za jedyne słuszne uznawał prawa przyrody, które prezentował w sposób obiektywny. Żadne tematy nie były literackim tabu.

DEKADENTYZM- tzn. schyłek, upadek; kryzys kultury; zwątpienie w postęp i naukę jako sposób rozwiązywania problemów. Cechuje poczucie zagrożenia i rozpaczy.

IMPRESJONIZM- powinno się chwytać ulotne nastroje, krótkotrwałe wrażenia. Malarze-impresjoniści stosowali pastelowe, świetliste kolory, plamy zamiast kresek. Przedstawiony świat miał być subiektywny i nasycony emocjami obserwatora.

SYMBOLIZM- poprzez symbole przedstawienie uczuć stanów emocjonalnych twórców; nawiązywanie więzi emocjonalnej z odbiorcą.

EKSPRESJONIZM- nakazywał twórcom korzystanie z kontrastów, zdeformowanych kształtów, wyolbrzymionych kształtów, aby przedstawić skazane na rozkład i upadek zwyrodniałe formy.

8. . Dekadenckie nastroje w twórczości K. Przerwy-Tetmajera - omów w oparciu o utwory- „Koniec wieku XIX”, „Nie wierzę w nic”.

Koniec wieku XIX” Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu życia. Odpowiedzi są niechętne, negatywne. Nic nie nadaje się do realizacji. Wszystko już było, nic go nie interesuje. Człowiek końca wieku ma brak woli działania i życia. Jest zgubiony w świecie, bezradny. Bez celu życia, bierny i apetyczny. Zwieszenie głowy to znak rezygnacji, poddania się losowi, bierności. Brak idei dalszego działania. Kompromitacja wszystkich wartości. Rozważanie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, człowiek staje się bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego człowieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to: 1.     rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywności życiowej; 2.     bezcelowość wszelkich dociekań badawczych; 3.     niewiara w możliwości przeciwdziałania panoszącemu się złu; 4.     niemożność pełnego korzystania z radości życia; 5.     poczucie niedorzeczności istnienia ludzkiego bytu.

„Nie wierzę w nic...” Postawa człowieka końca XIX wieku. Jego uczucia i podejście do życia. Brak mu wszelkich chęci, dążeń, celów. Ma tylko istnieć, do niczego nie dążyć. Świadoma rezygnacja z uczuć. Nirvana to jedyna droga życia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów, niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od „bólu istnienia w niebyt śmierci, w nieistnienie.

9. Impresjonizm, symbolizm w twórczości K. Przerwy-Tetmajera i J. Kasprowicza- omów w oparciu o utwory „Melodia mgieł nocnych”, „Krzak dzikiej róży w ciemnych Smreczynach”.

Melodia mgieł nocnych”

Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczość i wielkość. Tematem wiersza jest krajobraz tatrzański: mgła, woda, wiatr. Mgła dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, przerzucanie, lot. Barwy: blask, błękit, biel - różnorodne odcienie w świetle księżyca. Nastrój tkwi w pejzażu: melancholia, niezmącony spokój, wyciszenie, oderwanie od tępa życia codziennego. Bogactwo oddziałuje na zmysły odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie słowa, muzyki, plastyki, które oddziałują nastrojem. Ukazane emocje autora.

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”

Kasprowicz zrezygnował z opisu wsi i przeszedł do opisu  górskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie się efektów dźwiękowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra świateł. Ukazano krajobraz w świetle słońca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniającego się pod wpływem czasu dnia. limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni .Róża to symbol witalności, życia, piękna. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę. Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia. Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią. Obawy.

10. Afirmacja życia i pochwała sił człowieka w wierszach L. Staffa „Kowal” i „Przedśpiew”.

Kowal”Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale treść odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kształtować swój charakter. Ma poczucie własnej wartości. Ma zasoby energii, ale nieukierunkowanej. Teraz chce nadać im kierunek. Każdy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek. Niektóre są słabe. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu sercu. Działaniem i czynem. Serce to ideały działania, siła, charakter, osobowość, uczucia (indywidualność człowieka), dusza, psychika. Ma być zdecydowany, mężny, dumny, silny, decydować o własnym życiu. Nieprzeciętna indywidualność. Każdy musi pracować nad sobą, ale jeżeli jest to nie doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywność, ciągłe doskonalenie osobowości. Kowal to symbol tęsknoty do mocy, siły uosobienia poety.

Przedśpiew”Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości, wyznawca snów i piękna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi się z miłości. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyraża tylko piękno świata. Sztuka boska, odmienna od życia. Treść to sens, mądrość, piękno. Nie będzie opisywać życia, ale afirmować go, wskazywać do doskonałości („Confiteor”). Staff czuje się wybrańcem boskiej sztuki. Mówi o swym życiu, jest doświadczony. Dominuje smutek, przygnębienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: „Nic co ludzkie nie jest mi obce”. Odwołuje się do renesansu. Afirmacja życia, odróżnienie od dekadentyzmu. Dopełnienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

11. Przedstaw genezę „Wesela” St. Wyspiańskiego.

Powstało na podstawie autentycznego wydarzenia jakie miało miejsce 20 listopada 1900 roku i w którym uczestniczył autor dramatu. Wyspiański owego dnia był gościem na weselu Lucjana Rydla - krakowianina i Jadwigi Mikołajczykówny - chłopki z podkrakowskiej wsi Bronowice.

12. Osoby i „osoby dramatu” w „Weselu”.

W „Weselu” umieścił ludzi, których znał - ich odpowiedniki:

1.     Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz

2.     Gospodyni - Anna Mikołajczykówna

3.     Pan Młody - Lucjan Rydel - gaduła

4.     Pani Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna

5.     Radczyni - profesor Domańska

6.     Haneczka - Hanna Mikołajczykówna

7.     Nos - Noskowski

8.     Dziennikarz - Starzewski

9.     Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer

10.  Zosia i Maryna - córki lekarza - Poreńskie

11.  Klimina - swatka

12.  Czepiec - amant wiejski

13. Inteligencja i chłopi w „Weselu”- jak przedstawił i ocenił te 2 grupy autor?

Zwracanie uwagi na piękno zewnętrzne. Pan Młody odnalazł tu żywą urodę, odnajduje tu życie, spontaniczność, chodzi mu głównie o wygląd. Stylizuje się zewnętrznie (chodzi boso, z gołą głową). Zwraca uwagę na ubiór panny młodej. Zafascynowany swym strojem, który i tak zrzuci. Fascynacja dźwiękami muzyki ludowej. Nie zna chłopskich obyczajów, np. Dziennikarz lekceważył chłopów. Nie zna życia na wsi. Inteligencja nie liczy się z prawami chłopskimi. Zapominają o niedawnej przeszłości, o powodach krwawego wystąpienia chłopów. Nie interesuje go, że chłopi są żądni władzy. Chce tylko odpoczywać. Idealizacja chłopów i ich życia wiejskiego. Myśli on, że życie to siedzenie wśród zieleni, odnajduje tu ucieczkę od codzienności. Mówi o pospolitości, o swym pokoleniu, że są przeklęci, ubezwłasnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widzą na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu życia. Odmiany od pospolitej części mieszczucha. Podoba im się wieś odświętna, kolorowa, bez ciężkiej pracy. Nie dociekają marzeń chłopskich. Nie interesuje ich to. Podoba im się powierzchowność. Chłopi to widzą i rozumieją. Czepiec widzi to nieszczere bratanie się z chłopami. Żyd też traktuje tę stylizację za zabawę, bałamuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni są bowiem zwykłym życiem. Chłopi odczuwają, że nie są rozumiani, czują obcość. Chłopi nie są ufni.

Inteligencja

1.     Niezdolni do czynu. Pomimo  ataku chłopów na szlachtę, bawią się razem z nimi, chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu.

2.     Przeklinają przeszłość, ale nic nie robią. Żałują tego co było lecz nic nie robią by to zmienić. Uważają, że poprzez przeszłość są niewolnikami.

3.     Brak aktywności działania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko uśpione. Inteligencja czeka na coś lub na kogoś.

4.     Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza róg Jaśkowi, a to przecież on miał na nim grać.

5.     Pogarda dla współczesnych. Pokolenie skazane na degenerację, tylko sztuka, a ona też nie jest na czasie. Poezja nie o tym co żywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, które mają być domeną. Błahe sprawy są poruszane. Utwory są identyczne. Powierzchowna, bezideowa, słowa bez pokrycia. Nie zmieniają się w czyn. Opieszała poezja.

Chłopi

1.     Gotowi do walki, ale potrzebują przywódcy

2.     Podatni na walkę chętnie będą uczestniczyć w działaniu

3.     Zawzięci, odwołują się do chlubnych kart historii

4.     Zżyci ze sobą. Oczekują, że ktoś poprowadzi ich do walki. Chłop czuje potrzebę działania, decyzję o podjęcie działań pozostawia inteligencji. Chętni do walki, ale mierzi ich apatia.

5.     Uważają, że ludzi z miasta trzeba trzymać krótko by nie przejęli kontroli nad chłopami

6.     Widzą własną potęgę, ale nie są przygotowani bo wartości materialne stanowią dla nich większe znaczenie.

7.     Nie umieją dobrze gospodarować i zaciągają długi

8.     Nie boją się zawstydzić panów, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.

9.     Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garną się do wiedzy, znają swą potęgę i moc, wartość. Garną się do działania, ale nie dorośli do czynu. Zapalni jak słoma. Trzeźwo i realnie oceniają.

10.  Skorzy do bójek, porywczy, dążą do bogactwa, stają się próżni.

14. Symbole i ich rola w „weselu”.

Widmo

Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Stańczyk

Dziennikarz „Czasu” należy do organizacji „Stańczyków”. Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu. 

Rycerz

Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo. 

Hetman

Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.  

Upiór

Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.  

Wernyhora

Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.

1.     Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.

2.     Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.

3.     Sznur to symbol niewoli

4.     Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski

5.     Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki

6.     Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej.

15. Jak przedstawił chłopów i wieś Reymont w „Chłopach”?

Społeczeństwo wiejskie jest podzielone i zróżnicowane na: parafię (ksiądz), gminę (Boryna i gospodarze) oraz dwór (dziedzic) i śmierdziuchów (Trzeciak). Społeczeństwo w Lipcach podzielone jest według posiadanego majątku i tworzą ją: najbogatsi i średniozamożni chłopi, biedni gospodarze, komornicy i żebracy. Bogaci chłopi trzymają się razem, z biedotą którą gardzą, nie szukają kontaktów. Mogą pozwolić sobie na zatrudnienie najemników do pracy. Społeczność ta nie okazuje współczucia dla biednych, uważając, iż porządek jaki panuje jest zgodny z prawem Bożym. Ponadto są przekonani, że miernikiem wartości człowieka jest ilość posiadanej ziemi i inwentarza, siła charakteru, pracowitość, a także umiejętność dobrego gospodarowania.

17. Maciej Boryna, Jagna, Hanka, Antek- przedstaw i oceń bohaterów „Chłopów” Reymonta.

Maciej Boryna

Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmożniejszy pan we wsi. Dobrze prowadził gospodarstwo, znał się na tym.. Cieszył się szacunkiem i poważaniem. Miał autorytet, który zdobył jako dobry gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej niż do rodziny przywiązany był do swej ziemi. Z Jagną ożenił się bo w domu brakowało kobiety i gospodyni, ale Jagna nie spełniła jego oczekiwań. Do czasu jej zdrady bardzo ją kochał i hołubił, a nawet dbałby się nie przemęczała. Potem stosunki do niej zmieniły się radykalnie. Nie kochał jej, lekceważył i zaganiał do pracy. Po kłótni z Antkiem stwarzał pozory, że syn jest mu obojętny. Niepodważalna pozycja we wsi. Dumny, nieugięty, twardy, odważny, uparty. Autor zaprezentował go jako chłopa bogatego posiadającego nie przeciętne cechy. Jego stateczność, honor o który dba i powaga sprawiają, że czuje się przed nim respekt. Patriarcha rodu. W sposób bezwzględny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotyczące rodziny i wsi. Antek Boryna

Pracował u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiadać ziemię. Uważa, że za ciężko pracuje u ojca, który powinien odpisać mu część majątku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawiść. Pogłębia się ona gdy Maciek pobiera się z Jagną i jej przypisuje część majątku. Antek także kocha Jagnę. Pałając do niej szaloną miłością przestaje interesować się rodziną. Po romansie z macochą został odrzucony przez mieszkańców wsi. Podczas walki o las Antek chciał zabić ojca wykorzystując sytuację, ale gdy życie Macieja było zagrożone to rzucił mu się na ratunek, odrodziła się w nim miłość synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Zabójstwo borowego odciska piętno na dalszym jego życiu i postępowaniu. Przebywając w więzieniu traktuje Hankę jak obcą. Po powrocie z odosobnienia zmienia się. Zwycięża w nim rozsądek. Podziwia pracę Hanki. Podczas wypędzenia Jagny solidaryzuje się z gromadą. Jest konfliktowy i wybuchowy. Ze zbuntowanego człowieka stał się dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie miłość, ale namiętność bo zafascynowany jest jej urodą. Gdy zrozumiał, że przez nią wplątuje się w coraz gorsze kłopoty porzuca ją. Reprezentuje nowe pokolenie.

Hanka

Wywodziła się z biednej rodziny. Będąc żoną Boryny wynosiła się wyżej niż inne kobiety. Początkowo nieśmiała i uległa mężowi. Na nieszczęście reagowała płaczem. Nie potrafiła walczyć o swoje prawa i racje. Cierpiała milcząc. Brakowało jej miłości męża. Mimo to zawsze go kochała i była mu wierna. Nie wierzyła w jego romans. Jej bierność zmienia bieda, której doznała po wypędzeniu od Macieja. Zaczęła dbać o swoje sprawy. Stała się zaradną, samodzielna i nieustępliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec się godności. Zorientowała się, że na miłość Antka nie ma co liczyć. Upewniwszy się o zdradzie męża wiedziała, że sama musi walczyć o siebie i dzieci. Po bitwie o las przeniosła się z dziećmi do Macieja. Chciała wykorzystać możliwość by przejąć gospodarstwo. Prosi Boga o siłę do działania. Nienawidziła Jagny. Potrafiła jednak stanąć w jej obronie i zrozumieć ją. Umiała przebaczyć. Typ kobiety, która przez nędze i cierpienie dochodzi do ideału. Wspaniałomyślna dla innych, nie tak wyniosła jak kiedyś. Silna psychicznie, potrafiła przeżyć wszystkie upodlenia.

Jagna

Pochodziła z bogatej rodziny. Dużo się o niej plotkowało, wypędzono ją. Rozpieszczona, wyrosła na delikatną osobę, stworzoną do wyższych celów, nie do prac gospodarskich. Nie musiała pracować. Nie rozumiała istoty życia na wsi. Była podobna do matki. Doskonale się ubierała i miała świadomość, że jest najpiękniejsza we wsi. Budziła tym zazdrość innych kobiet. Nigdy nie odczuwała biedy. Praca nie była dla niej ważną wartością. Nie martwiła się o przyszłość, żyła teraźniejszością poddając się losowi. Nie zajmowała się gospodarstwem Boryny. Kieruje się uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, chłodnej kalkulacji. Często zdawała się na instynkt. Potrafiła dużo marzyć i myśleć o romantycznej miłości. Miłość dawała jej siłę do życia.. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolność i niezależność. Nie chciała mieć żadnych obowiązków. Wrażliwa i współczująca, ale nie każdy to dostrzegał. Nie była uległa, pokorną i posłuszną żoną. Nie chciała być przez nikogo ograniczana. Nieszczęśliwa. Typ młodej rozwichrzonej, wyrywający się z pęt osobowości. Antek był dla niej ideałem, ale potem ujrzała w nim przeciętnego człowieka. Nie wiązała ich prawdziwa miłość. Antek dawał jej oparcie. Był wymyślonym przez nią romantycznym kochankiem. Nie dawał jej miłości, jakiej pragnęła. W Jasiu pociągała ją jego mądrość. Potrzebowała obiektu uwielbienia, gdy Antek był w więzieniu.

18. Tomasz Judym wobec rzeczywistości omów w oparciu o powieść S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Lekarz z powołania. Pragnął on otoczyć opieką medyczną najuboższe warstwy społeczeństwa i szerzyć wśród nich oświatę prozdrowotną. Swoim entuzjazmem próbował zarazić warszawskie środowisko lekarskie, ale odczyt jego spotkał się z ostrą krytyką. Uznany za idealistę i marzyciela. Wyjechał do Zagłębia Dąbrowskiego, tam zdecydował się całkowicie poświęcić dla biednych, za których czuł się odpowiedzialny. Tomasz jednak odepchnął ją; zrezygnował z małżeństwa z obawy, że zatraci zdolność poświęcania czasu wyłącznie biedakom.

19. Metaforyczny sens tytułu powieści Żeromskiego „Ludzie bezdomni” i „Przedwiośnie”.

„Ludzi bezdomni”- Bezdomność to bark oparcia, poszukiwania domu (w sensie emocjonalnym, rodziny), samotność, brak swojego miejsca w świecie. Bezdomny to samotny, ubogi, bez pomocy, nieszczęśliwy, bez miejsca do mieszkania, odrzucony i wyobcowany.
„Przedwiośnie”- Wiosna to odzyskanie wolności, rozkwit na nowo państwa polskiego po 123 latach niewoli. Utwór stanowi sumę obserwacji politycznych i społecznych, państwowości, która narodziła się na nowo. Konfrontacja mitu szklanych domów z rzeczywistością.

20. 3 programy dla II Rzeczpospolitej w „przedwiośniu” Żeromskiego.

1.     komunistów (Lulka)- potępienie szlachty i burżuazji, armii, równość klas, brak patriotyzmu, niepodległość jako bezcelowe działanie

2.     rządowy (Gajowca)- postuluje powolne reformy, planuje dokonać reformy monetarnej, wzmocnienia armii, stworzenia ośrodków oświaty, pragnie wspierać gospodarkę narodową. Wdraża postulaty pracy organicznej i u podstaw.

3.     bohatera- utożsamiamy z autorem, jest sceptyczny wobec obu tych koncepcji. Baryka zarzuca Gajowcowi zbyt wolne i bojaźliwe wprowadzanie reform w życie, ich małą skuteczność (brak reformy rolnej) oraz, przede wszystkim pozorność. Jednak zdecydowanie odrzuca Cezary też drogę proponowanego przez Lulka przewrotu komunistycznego. Zna on prawdziwe oblicze rewolucji, wie, że niesie ona ze sobą tylko morderstwa i grabieże. Zarzuca też komunistom brak patriotyzmu i odwrócenie się od będącej w potrzebie ojczyzny.

21. Wizja szklanych domów a rzeczywistość polska w „Przedwiośniu”.

Mit szklanych domów" - to wyidealizowany obraz kraju, w którym wszyscy są sobie równi, żyją w dobrobycie. Według tego poglądu, dzięki wynalazkowi inżyniera Baryki zaczęto w Polsce budować domy ze szkła, piękne, czyste, przytulne, ciepłe zimą. Rozwój techniki ma wkrótce zaowocować rozwojem gospodarczym całego kraju, a po zbudowaniu szklanych domów przyjdzie czas na kolejne dziedziny życia i gałęzie przemysłu, elektryfikację, rolnictwo. Polska stanie się krajem powszechnego szczęścia i dobrobytu. Jednak rzeczywistość jest dla Cezarego wielkim wstrząsem. Po wkroczeniu do Polski okazuje się, że nie ma tu żadnych szklanych domów, ale były one wyidealizowanym obrazem ojca Baryki. Nędza, brud, rozpadające się chałupy, wszechobecne błoto i pleśń pozbawiają głównego bohatera "Przedwiośnia" wszelkich złudzeń.

22. Cezary Baryka w poszukiwaniu swojej drogi życiowej- losy bohatera, zinterpretuj ostatnią scenę powieści.

Pragnie odnaleźć zbawczą, najskuteczniejszą drogę, którą powinien iść naród. Ta sprawa nadaje sens jego życiu. Próbując zrozumieć niełatwą sytuację ówczesnej Polski, wiąże się z przedstawicielami różnych sił politycznych. "Szklane domy" są dla Baryki symbolem szczęścia i dostatku. Opowiada mu o nich ojciec, namawiając do powrotu do Polski. Chłopak wraca do kraju znanego tylko z wyidealizowanych opowieści rodziców i się rozczarowuje.

W ostatniej scenie Baryka staje na czele manifestacji robotników, jednak idzie z boku. Oznacza to, że Żeromski dostrzega potrzebę gruntownych zmian, ale wskazuje Polakom na konieczność zastanowienia się nad własną przyszłością. Najważniejsze jest nieuleganie żadnym doktrynom politycznym, kierowanie się dobrem wszystkich Polaków, a nie tylko wybranych grup społecznych.

23. Oceń postawę moralną Zenona Ziembiewcza bohatera powieści „Granica” Z. Nałkowskiej.

1. Czynniki, decydujące o negatywnej ocenie bohatera:
a) romans z Bogutówną, córką kucharki, pracującej w domu jego rodziców, „protegowaną własnej żony” - nieświadomie rozbudził uczucia dziewczyny, lecz nie potrafił definitywnie zakończyć ich związku, choć wstydził się, że jest „uczestnikiem pospolitego skandalu”.
b) przez długi czas prowadził podwójne życie, pogrążając się w kłamstwie, zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej - okłamywał narzeczoną, zdradzając ją z Bogutówną, dla korzyści materialnych oraz uzyskania wysokiej pozycji społecznej stopniowo rezygnował z młodzieńczych ideałów.
c) potępiał sposób życia ojca, jego liczne romanse z dziewczętami folwarcznymi, a w rzeczywistości powielił jego błędy, nawiązując w Paryżu erotyczne znajomości z wieloma kobietami.
d) swoje ustępstwa wobec Czechlińskiego usprawiedliwiał chęcią stworzenia odpowiednich warunków bytowych dla swojej rodziny. Twierdził, że nie wypowiada do końca swych myśli, godząc się bez słowa sprzeciwu na postępowanie niezgodne ze swoimi poglądami.
e) za wszelką cenę starał się ukryć romans z Justyną, spełniając jej kaprysy, a za chwile zapomnienia z kochanką obwiniał żonę.
f) kiedy Bogutówna zaszła w ciążę, przyjął postawę zachowawczą i pozostawił ostateczny wybór dziewczynie, radząc, aby kierowała się zdrowym rozsądkiem.
g) obłudnie i bez skrupułów wykorzystywał miłość Elżbiety, szukając u niej wsparcia i zrzucając na nią ciężar odpowiedzialności za swoje postępowanie wobec Justyny.

2. Czynniki łagodzące wizerunek Zenona Ziembiewicza:
a) pragnął żyć uczciwie.

b) w młodości miał szlachetne ideały, pragnął pomagać biednym i potrzebującym.
c) niczego nie obiecywał kochankom. Justyna sama szukała jego bliskości.
d) wykształcenie zdobył dzięki uporowi i determinacji. Od najmłodszych lat nie mógł liczyć zarabiać na swoje utrzymanie. Trudna sytuacja (utrata stypendium naukowego) zmusiła go do przyjęcia propozycji Czechlińskiego.
e) miał wyrzuty sumienia z powodu zaprzedania swych młodzieńczych ideałów oraz choroby Justyny. Był człowiekiem rozdartym emocjonalnie. Zawsze też pomagał finansowo Justynie.
f) nie kazał Bogutównie usunąć ciąży, sugerując jej jedynie to, co powinna zrobić. Prawdopodobnie pomagałby jej, gdyby zdecydowała się urodzić ich dziecko.
g) jako prezydent miasta starał się poprawić warunki bytowe robotników i biedoty miejskiej.
h) przejmował się swoimi porażkami, które często były efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności.

Nie był on człowiekiem skrajnie złym, lecz nie można uznać, że postępował zgodnie z własnymi zasadami i podstawowym kodeksem moralnym. W wielu przypadkach zasługuje na potępienie, lecz jednocześnie wzbudza litość i częściowe zrozumienie dla popełnianych błędów.

24. Metaforyczny sens tytułu powieści „Granica”.

Granica na płaszczyźnie społecznej. Podział klasowy odgradzający świat posiadających od świata nędzarzy. Jest między nimi przepaść. Dzielą ich przywileje, możliwości życiowe, prawa, możliwości wpływania na życie. Awans społeczny jest nieosiągalny dla ludzi sfery ubogiej - nieprzekraczalna granica.

Płaszczyzna psychologiczna. Poszukiwanie granic tego co ocenia się obiektywnie a subiektywnie. Sąd jednostki czy opinia zbiorowa. Ze zbioru subiektywnych opinii można zbliżyć się do obiektywnej prawdy.

Granica oddziela prawdę od fałszu.

Płaszczyzna filozoficzna. Mowa tu o możliwościach poznania świata. Człowiek sam sobie narzucił granice. Poznaje świat coraz lepiej, coraz dokładniej. Świat się rozwija. Ruchoma granica poznania.

Płaszczyzna moralna. Linia, której nie powinno się przekraczać aby nie sprzeniewierzyć się własnym ideałom, poglądom, by pozostać sobą. Granica kompromisu nie polega na rezygnacji z własnych ideałów. Szukanie ciągle tej bariery, bo przekroczenie jej oznacza fałsz, obłudę w stosunku do samego siebie.

25. Groteskowy świat w powieści W. Gombrowicza „Ferdydurke”.

Wyszydza zacofany system edukacji, naiwną postępowość obyczajową sfer inteligenckich, anachroniczność polskiego dworu i idee sentymentalnego bratania się z ludem, pełna jest groteski i absurdu.

26. Tragizm pokolenia Kolumbów- omów w oparciu o wiersze K.K. Baczyńskiego.

„Elegia o chłopcu polskim”- wojna odebrała ludziom marzenia, nie pozwoliła ich zrealizować, zmusiła do patrzenia na krew i śmierć, na świat pełen zniszczeń i przemocy. Zmusiła ona do walki i okrucieństwa, które przerosło możliwości młodego pokolenia. Ciągłe zwroty „syneczku” uświadamiają nam, że z tym wszystkim styczność miała nie tylko młodzież, ale także małe dzieci, a ostatnie zdanie „Czy to była kula synku, czy to serce pękło?” określa ogrom cierpienia które znosić musiała polska młodzież i dzieci, a które przekraczało granice ludzkiej wytrzymałości.

„Z głową na karabinie”- W obliczu szybkiej zmiany rzeczywistości trzeba porzucić marzeniami, zapomnieć o osobistym szczęściu i zaangażować się w walkę zbrojną. Taka jest konieczność. Jednak dokonany wybór nie daje zadowolenia i pojawia się nawet poczucie niezawinionej krzywdy.

"Pokolenie"- Utwór ten ukazuje pokolenia wojny i okupacji, pokolenia Baczyńskiego. W świecie przemocy nie ma miłości, litości, sumienia. Nie ma więc wartości humanitarnych. W takim świecie może być tylko gwałt i śmierć. Pozorne wydaje się tylko to, że inny jest świat przyrody (w którym winny rządzić prawa natury, a nie człowieka). Ale i tam wtargnął człowiek ze swoją przemocą, bo nawet chmury "suną drapieżnie w mrok". Wiersz cechuje nastrój grozy, przygnębienia, rozpaczy.

27. Człowiek w świecie obozów hitlerowskich- omów na podstawie opowiadań T. Borowskiego: „u nas w Auschwitzu”, „Proszę Państwa do gazu”, „Ludzie, którzy szli”.

Proszę Państwa do gazu”- autor w sposób obrazowy przedstawił wpływ niemieckiego terroru na psychikę zarówno Polaków, którzy rozładowywali transporty, jak i Żydów, którzy tymi transportami przyjeżdżali. Pijani więźniowie rozładowujący wagony obchodzili się z więźniami często brutalniej niż zrobiliby to esesmani stojący dookoła placu rozładunkowego na bocznicy. Postawa Żydów była różna. Od dobrowolnego skazywania się na śmierć, aż po wypieranie się własnych dzieci przez matki, które chciały za wszelką cenę żyć, a nie iść z dziećmi do gazu. Większość Żydów do końca nie wierzyła w to, że jadą na śmierć i wiozła ze sobą swój najcenniejszy dobytek, który bogacił III Rzeszę i pozwalał przeżyć obozowi kolejne dni.

„u nas w Auschwitzu”- Autor opisuje bierność człowieka, pogodzenie się losem jaki jest im przeznaczony w obozie - śmierć. Dawne wartości, którym niegdyś się kierowali zostały pogrzebane. Ludzie szybko przystosowali się do obozowego życia. To co kiedyś budziło strach i opór w ich sercach teraz było normalnym dniem, codziennością, rutyną. Przykładem jest choćby moment z tegoż opowiadania gdy do obozu w Auschwitz przywieziono powozy z nagimi kobietami, które nie znając jeszcze zasad obozu krzyczały i błagały o pomoc a tłum mężczyzn stał zupełnie obojętny „bo żywi mają zawsze racje przeciw umarłym”. Jedynym celem jaki był w obozie było przeżycie. Tylko to liczyło się w codzienności, odwracaniu się od drugiego człowieka. (behawioryzm-ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg stosunkowo prostych zasad opierających na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce. sam bohater zamknięty w obozie zagłady obserwujący masowo zabijanych ludzi, pozbawionych ludzkich praw staje się niewrażliwym człowiekiem.

28. Człowiek w świecie łagrów sowieckich- omów w oparciu o powieść Grudzińskiego „Inny świat”.

Martwy dom wymieniony w motcie to oczywiście to Rosja, zaś "inny świat" to świat beznadziejności i braku litości, życie w pancerzu obojętności w świecie odwróconych wartości moralnych. W takim to właśnie świecie znalazł się Gustaw Herling-Grudzinski.

Metody jaki stosowali komuniści nie różniły się specjalnie od metod hitlerowskich. Więźniowie traktowani byli okrutnie. Panował straszliwy głód, który dziesiątkował ludzi. Musieli oni pracować ponad siły, co w trudnych warunkach klimatycznych często doprowadzało do śmierci. Sowieci nie mieli jedynie krematoriów, więźniowie stanowili bowiem cenną, bo tanią siłę roboczą. Przeżycie takich warunków było rzeczą niezwykle trudną. Podobnie jak w obozie koncentracyjnym tak i tu ludzie zatracali wartości moralne, obojętnieli na otaczające ich zło, przyzwyczajali się do "innego świata", w którym przyszło im żyć. Z dystansem i należytą powagą pisze Grudziński o "prawach" życia obozowego, takich jak obojętność na cierpienie i chorobę drugiego, brak reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów. Do tych praw należą jeszcze: przestrzeganie zasady nie narażania się, znikanie z oczu innym, roztapianie się w masie ludzkiej, zakazywanie sobie głośnego myślenia o tym, co się myśli, nie wyrażanie jakichkolwiek opinii, związanie się z własna pryczą jako swoim azylem i bezpieczeństwem. Warunki obozowe doprowadzały do zobojętnienia i wzajemnej nienawiści. Twardniały serca, nie reagowały ludzkie dusze, odstępując po miesiącach i latach pobytu w obozie od uznawanych zasad moralnych, takich jak miłość bliźniego. Skorupa zobojętnienia pękała i tajała przed zbliżającymi się świętami.

Szansę przetrwania mieli ci, którzy potrafili narzucić sobie dyscyplinę myślenia o przeszłości i rzadkiego jej wspominania. Aby przeżyć należało jak najszybciej zapomnieć o litości, bo każdy więzień uważał, że potrzebuje jej bardziej niż inny. Wyczerpująca praca łamała ludzi i poniżała ich do tego stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobili dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba.

Jedyną siła więźniów sowieckiego lagru była nadzieja. Nadzieja, która niejednokrotnie przynosiła rozczarowanie, ból, zwątpienie, gdy to, o czym się marzyło, spełzło na niczym.

29. Zniewolenie człowieka przez system totalitarny- omów w oparciu utworu H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Według Edelmana, wybuch powstania w zimnych realiach holokaustu miał tylko jeden cel - pozwolić ludziom wybrać godną śmierć, śmierć z bronią w rękach, z podniesioną głową. Celem było podźwignięcie ludzi z kolan upokorzenia i hańby. Uchronienie ich przed śmiercią głodową, czy też śmiercią w komorach gazowych. W getcie śmierć można było napotkać na każdym kroku. Życie ludzkie było warte mniej od amunicji lub trucizny przynoszącej umęczonym ciałom wyzwolenie. Lekarze podawali dzieciom cyjanek, matki i pielęgniarki dusiły nowo narodzone niemowlęta, a wszystko po to, by nie oddać dzieci w ręce hitlerowców i w ten sposób narażać je na życie „w piekle na ziemi”.

30. Wpływ wojny na psychikę człowieka- jak przedstawił problem T. Różewicz w wierszu „Ocalony”, „Lament”.

„Ocalony”- Bohater wiersza to młody człowiek, któremu udało się przeżyć wojnę. Jest on nieszczęśliwy, nie może wymazać z pamięci widoku zabijanych ludzi, zmaltretowanych ciał. Wszystkie doświadczenia wojenne wpłynęły na niego negatywnie, powszechnie uznawane zasady moralne stały się niejasne. Musi się więc na nowo przystosować do świata, jednak zauważa wiele trudności - jest pełen niepokoju. Wiersz pokazuje nieodwracalny wpływ wojny na psychikę człowieka, dowodzi, że tak okrutne wydarzenia zmieniają postrzeganie świata. Ocalony ma tym bardziej tragiczną wymowę, że podmiot liryczny jest przedstawicielem pokolenia Kolumbów - człowiekiem, który jeszcze nie dorósł, a już musiał walczyć i patrzeć na śmierć.

„Lament”- Podmiot lir., mimo że fizycznie wciąż młody, wewnętrznie czuje się stary i pozbawiony niewinności. Zewnętrzne znaki młodzieńczości okazują się być złudne i ukrywają tylko straszne przeżycia. Podmiot lir. opisuje siebie jako człowieka okaleczonego psychicznie, pozbawionego wiary, wartości, okradzionego z możliwości poznania kultury. Nie wierzy, że kiedykolwiek może się to zmienić, że człowiek mógłby żyć jak dawniej.

31. Bohaterowie „Dżumy” i ich postawa w sytuacji zagrożenia.

doktor Bernard Rieux- Podejmuje walkę z dżumą, mimo iż ma świadomość jej przewagi i własnej bezsilności, mimo iż jego zadanie sprowadza się do stawiania diagnozy i separowania chorych. Możliwości leczenia dżumy są bowiem żadne przy braku serum.

Joseph Grand- włącza się od początku w prace formacji sanitarnych, zostaje ich

sekretarzem, opracowuje statystyki. Jest człowiekiem skromnym i naiwnym, ale wyróżnia się "odwagą dobrych uczuć". Nie wstydzi się mówić o uczuciu, jakim darzy siostrę i siostrzeńców, o swoim przywiązaniu do miejsc i przedmiotów.

Jean Tarrou- Jego postawa aktywna, przekonanie, że "epidemia to sprawa każdego i każdy

powinien spełnić swój obowiązek", wynika z wcześniejszych przeżyć. Jako syn zastępcy prokuratora generalnego był kiedyś widzem procesu, w wyniku którego oskarżony otrzymał karę śmierci. Od tej pory Jeana nie opuszcza przeświadczenie, że on także jest odpowiedzialny za śmierć ludzi, których skazywał jego ojciec, co więcej, że wszyscy ponosimy winę za śmierć ludzi mordowanych w majestacie prawa. Wszyscy nosimy w sobie dżumę - wszyscy przyczyniamy się do śmierci, krzywdy innych.

ojciec Paneloux- Nie od początku przyjmują postawę czynnego oporu wobec zarazy. Niektórzy muszą do tej decyzji dojrzeć, postawę innych zmieni jakiś nagły wypadek, który popchnie ich do walki.

Lambert- nie poddaje się atmosferze rosnącej paniki, uparcie dąży do swego celu, mimo że kolejno zawodzą go wszelkie sposoby wydostania się z Oranu. Jest już o krok od celu, gdy zmienia postawę, decyduje się zostać. Od jakiegoś czasu bowiem przygląda się pracy doktora Rieux i Tarrou i dochodzi do wniosku, że gdyby wyjechał, byłoby mu wstyd, że sam tylko jest szczęśliwy.

32. Uzasadnij, że „Dżuma” Camusa to powieść parabola.

Camus opisując wypadki w Oranie dąży zatem do ukazania czegoś innego. Zaraza jest tu alegorią zła, zagrożenia, nieszczęścia, wojny. Analizując postawy ludzi wobec dżumy, wypowiada Camus sądy na temat bardziej uniwersalny bada postawy ludzi wobec życia przenikniętego złem i formułuje wnioski na temat obowiązków człowieka.

33. Przedstaw portret psychologiczny Raskolnikowa- bohatera „Zbrodni i kary” F. Dostojewskiego.

Raskolnikow to człowiek inteligentny i ambitny. Dostrzega niesprawiedliwość społeczną, jaka panoszy się na świecie i chce jej zaradzić. jest niezwykle pewny siebie i zaborczy, nie waha się targnąć na życie ludzkie, skoro tak każą mu jego inne, z drugiej natomiast okazuje się być słabym i delikatnym młodzieńcem, dręczonym wyrzutami. Był wyznawcą zasady, że cel uświęca środki. Jeśli tylko ostateczny ideał, do którego człowiek dąży ma się przyczynić do poprawy kondycji ludzkości, to nieważne jest, co stanie się po drodze. Chcę on udowodnić samemu sobie, że jest jednostką nieprzeciętną, że potrafi złamać prawo i poświęcić jednego człowieka, by uratować setki innych. Działanie Raskolnikowa jest w pełni przemyślane i zaplanowane. Po dokonaniu zbrodni, jest całkowicie rozbity wewnętrznie, zaczyna uświadamiać sobie, że nie nadawał się do popełnienia tak okropnego czynu i że czeka go nieuchronna kara. Wyrzuty sumienia nie dają mu spać i racjonalnie myśleć. Życie Raskolnikowa zmienia się diametralnie, zrywa wszelkie kontakty towarzyskie, opryskliwie odnosi się do najbliższej rodziny, nie chce z nikim rozmawiać. Wyrzuty sumienia są tak silne, że Rodion chce nareszcie z nimi skończyć i oddać się w ręce sprawiedliwości. Zawiódł się na sobie samym i na swojej teorii, wie, że czeka go kara, chce więc jak najszybciej przyspieszyć jej wykonanie, by móc wreszcie osiągnąć spokój.

34. Problem odpowiedzialności człowieka za swoje czyny w powieści J. Conrada „Jądro ciemności”.

Wielka odległość od Europy wyzwalała w kolonizatorach poczucie bezkarności: „Wszystko, wszystko można zrobić w tym kraju”, mawiał wuj dyrektora Stacji Centralnej. Taka sytuacja stanowiła pokusę dla białych ludzi, którzy przybywając do Afryki czuli się tam niczym królowie, władcy świata. Kolonizatorzy czuli się bezkarnie i robili co chcieli z czarnoskórymi, bo nie istniały żadne środki ich kontroli i sprawiedliwości. Liczył się tylko zysk.

---