Finanse publiczne

/ wykład 09.10 /

Finanse to zjawiska i procesy wymiany i podziały dokonujące się za pośrednictwem ruchu pieniądza.

Definicja ta ma związek ze znanymi nam funkcjami finansowymi ale nie wszystkich ich dotyczą - najważniejszy jest tu przepływ pieniądza. Rozpatrujemy go jako środek cyrkulacji i środek płatniczy, nie bierzemy zaś pod uwagę innych jego cech, np. wyrażania poziomu cen i roli zasobowej pieniądza (gromadzenia bogactwa). Tu pieniądz ma funkcję dynamiczną (strumieniową). Oczywiście gdybyśmy powiedzieli że w finansach pieniądz ma jedynie znaczenie ograniczone do powyższej wymienionych, to skłamalibyśmy, gdyż jego rola jako środka płatniczego determinuje też wiele innych jego cech.

Gdy już nieco rozszerzyliśmy nasze pojęcie finansów na inne problemy z pogranicza dotychczasowej definicji, możemy wyróżnić cztery główne funkcje pieniądza:

1. kreowanie (pieniądz bezgotówkowy) i emisja (pieniądz Banku Centralnego) oraz miernik wartości (najpierw trzeba go wytworzyć; poziom cen decyduje o wielkości strumieni i zasobów)

2. środek płatniczy i cyrkulacji (jak wspomnieliśmy wymiana, podział, ruch i pozostałe aspekty tej funkcji pieniądza ma wpływ na wiele innych cech pieniądza)

3. gromadzenie bogactwa (zasobów), to statyczny sposób widzenia finansów

4. budżetowa: planowanie finansowe, zarządzanie finansami, gospodarka i polityka finansowa

Polityka finansowa to świadome działanie organów reprezentujących państwo, służące realizacji określonych celów społecznych i gospodarczych, w określonym czasie, przy uwzględnieniu określonych uwarunkowań i użyciu określonych instrumentów finansowych.

Polityka finansowa podzielić można na dwie grupy: politykę monetarną (PM) i politykę fiskalną (PF), która będzie właśnie przedmiotem specjalnego oglądu w świętych murach uczelni.

Kryteria rozróżniania:

I) Organ stosujący

W PM jest nim Bank Centralny (NBP), a od kilku lat mamy zinstytucjonalizowaną formę prowadzenia tej polityki czyli Radę Polityki Pieniężnej (RPP). Powstała ona w skutek kilkuletnich, bardzo ostrych protestów przeciw wręcz dyktatorskim uprawnieniom jakie dotąd posiadał prezes NBP. Składa się ona z 10 osób - przewodniczącego (który jest prezesem NBP) i 9 pozostałych członków, w równych częściach powoływanych przez Prezydenta, Sejm i Senat (po 3 osoby). Wyniki badań i rozmów akademickich wskazują że najwięcej zalet ma rozwiązanie, które obecnie jest u nas w kraju.

W PF organem stosującym jest rząd, rada ministrów. Profesjonalistą, osobą porównywalną umiejętnościami do prezesa NBP jest Minister Finansów. W przeciwieństwie do sześcioletniego okresu kadencji prezesa Banku Centralnego, Minister Finansów zmienia się co 4 lata.

II) Obszar oddziaływania polityki

Chcąc mówić o obszarach oddziaływania musimy wcześniej wspomnieć o celach. Określone są one w ustawie. Do roku 1999 mieliśmy jeden główny cel strategiczny (są cele strategiczne, pośrednie, operacyjne), czyli cel inflacyjny. Teraz mamy dwa cele (z czego jeden jest warunkowy): jest to dbałość o należną jakość pieniądza krajowego przy jednoczesnym realizowaniu założeń gospodarczych rządu, jeśli nie koliduje z celem inflacyjnym.

W PM obszarem oddziaływania jest podaż pieniądza (baza monetarna)

W PF są to: dochody D, wydatki W, przychody P i rozchody R publiczne. Wartości te określają deficyt i nadwyżkę a więc są one dynamiczne (strumieniowe). Podaje się je na dany okres. Wyróżnia się też piąty obszar, czyli dług publiczny DP, który jest z kolei wielkością statyczną (określa się go w danym momencie).

D i W to tzw. „wielkości nad kreską”, a P i R to „wielkości pod kreską”

• jeżeli różnica między D i W jest dodatnia to mamy nadwyżkę nad kreską; pod kreską mamy wtedy ujemną różnicę między P i R i mówimy o kierunkach rozdysponowania nadwyżki

• jeżeli różnica między D i W jest ujemna to mamy deficyt nad kreską; pod kreską mamy wtedy dodatnią różnicę między P i R i mówimy o źródłach pokrycia deficytu

Kwoty nad i pod kreską są zawsze te same a znaki wyniku różnicy przeciwne.

D W (+/-)

-------------

P R (-/+)

III) Instrumenty finansowe

W PM mamy stopy pieniądza ostatniej instancji (stopy kredytu redyskontowego i lombardowego) i stopę referencyjną (związaną z ceną krótkoterminowych papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku). Mamy też stopę rezerw obowiązkowych (w Polsce wynosi ona 5%) i inne instrumenty Banku Centralnego.

W PF mamy podatki, opłaty i inne daniny publiczno-prawne (np. składki na ubezpieczenie społeczne ZUS). Są też dotacje, subwencje i świadczenia społeczne.

IV) Urządzenia planistyczne

A dokładniej mówiąc - bilanse jako urządzenia planistyczne (czyli takie, które służą diagnozowaniu, ocenianiu i formułowaniu wniosków dla finansów publicznych).

W PM mamy SBSB czyli Skonsolidowany Bilans Sektora Bankowego

W PF mamy SBSFP czyli Skonsolidowany Bilans Sektora Finansów Publicznych, o którym będziemy jeszcze się dużo uczyć...

W sektorze bankowym (a nasz jest dwupoziomowy: NBP i banki komercyjne), konsolidacja polega na łączeniu wielkości zawartych w NBP i zbiorczym bilansie banków komercyjnych z jednoczesnym eliminowaniem wzajemnych powiązań (między NBP i bankami komercyjnymi oraz pomiędzy samymi bankami komercyjnymi).

SBSB
A	P
AZN KB KN	G D DT

A - aktywa czyli czynniki kreacji, P- pasywa (zobowiązania) czyli składniki podaży

(bilety bankowe i bilon i wszystkie inne instrumenty finansowe są dla emitentów pasywami a dla posiadaczy aktywami; najważniejsze czynniki kreacji pieniądza w ubiegłych latach, to: KN '91, KB '92-'94, AZN '95, KN '96)

AZN - aktywa zagraniczne netto, KB - kredyty dla sektora budżetowego (chodzi tu o całe finanse publiczne), KN - kredyty dla sektora niefinansowego (przedsiębiorstw i gosp.dom.)

G - gotówka w obiegu (nie liczymy tej w kasach banków), D - wkłady awista, DT - wkłady terminowe

Podział zjawisk finansowych

I) Przedmiotowe

Wróćmy jeszcze raz do definicji - mówiliśmy o strumieniowym charakterze finansów. Jakie to strumienie finansowe służą temu podziałowi? Ich cechy wspólne pozwalają nam wyróżnić trzy grupy (strumienie, zjawiska):

1. realne (rynkowe, ekwiwalentnie odpłatne inaczej „jednakowo odpłatne”); ich strukturę kształtuje rynek: kupno, sprzedaż i świadczenie pracy; zakupiony towar płynie od sprzedawcy do nabywcy, a strumień finansowy równy co do wartości płynie w stronę przeciwną...

2. redystrybucyjne ; są związane z podziałem dochodów ukształtowanych przez mechanizm rynkowy; głównym mechanizmem są finanse publiczne; wpłata podatku, w jedną stronę płynie pieniądz, nieekwiwalentne, wielkość podatków nie kształtuje się na rynku...

3. kredytowe; przychody i wydatki dzięki którym zmienia się podaż pieniądza, wiążą się wyłącznie z działalnością banków; wydatki kredytowe to spłacanie kredytu przez klienta banku, banki tworzą pieniądz „z niczego”

II) Podmiotowe

1. zjawiska sektora publicznego (o tym będziemy mówić jeszcze)

2. zjawiska sektora prywatnego

Gdzie tkwi różnica między Sektorem Publicznym i Sektorem Finansów Publicznych? Do 19 XII 1998r. interpretacje były niejasne, ale 1 I 1999r. wszedł w życie bardzo dobry akt prawny. Pierwszy raz ustawodawca podał definicję finansów publicznych używaną we wszystkich naukowych publikacjach.

Definicja SFP różni się od definicji SP zgodnego z ujęciem GUS-owskim. Tam SP obejmuje wszystkie podmioty, w których udział Skarbu Państwa jest większy niż 50%.

Funstuff:

• Określenie „w świętych murach uczelni” nie bez powodu jest związane z tym miejscem, do którego chodzimy co tydzień w niedzielę... czy słyszeliście kiedyś na mszy telefon komórkowy?

• Taaak!

• A, to może częściej tam bywacie niż ja... A na drugi raz jak coś zadzwoni, to niech to będzie coś na czasie... np. Ich troje...

„Ale się umówmy że na wesołość jest tak z 60 sekund.” (gdy sala za bardzo się wyluzowała po powyższym żarciku)

„... na finansach i bankowości się tym parają”

„Ta definicja jest PIĘKNA!” (o definicji zawartej w Dz.U. 1998.155.1014)

/ wykład 23.10 /

Finanse Publiczne - to procesy związane z gospodarowaniem środkami publicznymi, a zwłaszcza: ich gromadzeniem, ich zarządzaniem i zarządzaniem długiem publicznym.

Środki publiczne:

1. dochody publiczne - daniny publiczno-prawne, podatki, opłaty, darowizny, czynsze

2. środki otrzymywane z zagranicy nie podlegające zwrotowi

3. przychody publiczne - środki otrzymywane z emisji papierów wartościowych, środki od dłużników, wpływy z prywatyzacji

Środki uzyskane z dwóch pierwszych punktów przeznaczane są na wydatki publiczne. Środki z punktu trzeciego przeznaczane są na rozchody publiczne (spłaty kredytów, pożyczek, na udzielanie pożyczek).

W SPSFB wyróżniamy wiele segmentów m.in. budżet państwa, budżet samorządowy, kasy chorych.

Funkcje finansów publicznych:

1. alokacyjna - polega na rozmieszczaniu i podziale dóbr i usług pomiędzy sektor publiczny i prywatny

2. redystrybucyjna - tworzenie funduszy nabywczych poprzez modyfikację przy pomocy metod i instrumentów fiskalnych; kształtuje się finanse nabywcze utworzone w wyniku mechanizmu rynkowego; w skali makro - jaki powinien być zakres redystrybucji, w skali mikto - sięganie do cudzych własności, próbuje się godzić potrzebę efektywnego gospodarowania z nieefektywnością sektora publicznego

3. stabilizacyjna - działania z wykorzystaniem metod i instrumentów fiskalnych celem oddziaływania na przebieg koniunktury gospodarczej

Budżet państwa - ustala się go w celu realizacji założeń społeczno-gospodarczych.

Pierwszy polski budżet uchwalono w 1768 r. i był to drugi budżet na świecie (po angielskim).

Procedura budżetowa - etapy:

• projektowanie (VI-30.IX)

• autoryzacja (30.IX-1.I)

• wykonywanie (1.I-31.XII)

• sprawozdawanie (31.XII-V)

• kontrola (cały okres wykonywania)

Wady: po urlopach parlamentarzystów zostaje im niewiele czasu na uchwalenie budżetu (łamanie zasady uprzedniości), nieznajomość wyników uzyskanych przez rolnictwo.

Zasady budżetowe - próba wyjaśnienia, podania wymogów dotyczących budżetu; ramy przepisów szczegółowych. Najważniejsze to:

1. zasada jedności budżetowej

2. zasada zupełności budżetowej

3. zasada równowagi budżetowej

4. zasada specjalizacji budżetowej

5. zasada przejrzystości budżetowej

6. zasada roczności budżetowej

7. zasada realności budżetowej

8. zasada uprzedności budżetowej

9. zasada jawności budżetowej

Projektowanie budżetu

• opracowanie makroekonomicznej koncepcji budżetu i wstępnej prognozy makroproporcji budżetowych

• opracowanie materiałów do rzeczowych projektów resortowych

• uchwalenie założeń do projektu budżetu wraz z limitami wydatków dla poszczególnych części budżetowych

• opracowanie resortowych projektów wycinków budżetu

• opracowanie wstępnego projektu i dokonanie międzyresortowych uzgodnień

• uchwalenie projektu budżetu (uchwala go Rada Ministrów)

Wielkości makroproporcji : podaż pieniądza, planowany wzrost cen.

W sektorze publicznym należy dostosowywać dochody do wydatków.

Sekwencja druga - podstawą jest nota budżetowa - potoczne określenie rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zasad i trybu opracowania projektu budżetu.

Minister Finansów buduje budżet na podstawie dokumentów przedstawionych mu przez wojewodów; obszerny fragment robi sam korzystając z danych dostarczonych mu przez urzędy i inne instytucje skarbowe; dołącza projekty 13 jednostek (których to nie jest władny zmieniać, może to zrobić jedynie parlament).

Uchwalenie przez parlament; ma to wyraz czysto formalny i ogranicza się do stwierdzenia „uchwala się projekt ustawy budżetowej na rok jakiśtam”

/ wykład 06.11 /

Osobliwości (cechy szczególne) planu budżetowego; informacje na ten i na inne równie ciekawe tematy dużo znajdziemy w Ziółkowskiej...

1. objętość - każdy idąc do biblioteki, od razu zauważy, że różni się od innych ustaw :)

2. oryginalność - różni się też istotą i sposobem prezentacji na zewnątrz

3. fakultatywność - o dochodach i wydatkach mówi się że mają charakter fakultatywny autoryzowanych dochodów i wydatków, szczególnie w dyskusji nad budżetem niektórzy podkreślają dyrektywność budżetu; Ustawa Budżetowa jest realizacją założeń polityki społeczno-gospodarczej ale nie jest podstawą prawną dającą prawo do uzyskiwania dochodów; fiskus nie może występować z żądaniem do kogokolwiek tylko dlatego, że taki był zapis w UB; podstawą prawną są inne ustawy np. ustawa podatkowa (po stronie dochodów) czy ustawa o wynagrodzeniu urzędników państwowych, ustawa o policji (po stronie wydatków)

4. wymóg szybkości procedury budżetowej (inaczej dotrzymania terminu uchwalenia); nie należy mylić tego z tzw. szybką ścieżką legislacyjną; osobliwość ta wiąże się z cechą uprzedniości budżetu - musi on być uchwalony przed nowym rokiem, jednak nie jest to cecha bardzo restrykcyjnie przestrzegana (np. można uchwalić tzw. prowizorium budżetowe)... więc gdzie jest ta szybkość? Konstytucja! Jeśli parlament przez 4 miesiące od przedstawienia projektu nie uchwali budżetu, to prezydent może rozwiązać parlament (więc to jest ten nasz aparat :)

Konstytucja francuska:

• zakres tekstu ustawy (chodzi o nie nadużywanie praktyki licznych załączników, poprawek - stawianie barier w tzw. kawalerii budżetowej - chęć dyskutowania nad wszystkim (art. 86 ustawy)

• ustalenie terminów zapewniających szybkość głosowania - kiedyś we Francji głosowano nad każdym z ponad 2000 rozdziałów, dziś mamy tylko 15 głosowań - przeznaczone jest na to 40 dni od pierwszego czytania; jeśli parlament nie podejmie decyzji w ciągu 70 dni mamy zniesienie głosowania nad UB

jeżeli podczas uchwalania budżetu mamy jakieś protesty, to możemy być prawie pewni że nie odnoszą się one do liczb (wielkości zapisanych w budżecie), tylko mają charakter negacji polityki prowadzonej przez rząd (walka polityczna); jedyną bronią przeciw UB jest obalenie rządu

5. zasada roczności (jednoroczność autoryzacji); w budżetach niektórych państw (np. 1975/76 w Polsce w ramach eksperymentu) istnieje możliwość autoryzacji na okres dłuższy (np. przez system kredytów skonsolidowanych albo wykorzystując zapis typu „dopóki ustawa nie zadecyduje inaczej” - nie ma wtedy potrzeby co roku uchwalać tego samego); istnieje też tzw. prorogacja (lub prerogacja) budżetu, czyli przedłużenie ważności budżetu na rok następny, zaznaczyć trzeba jednak, że to rozwiązanie nie nadaje się do systematycznego stosowania; znane jest także skracanie autoryzacji, np. kwartalne uchwalanie ustawy (zawierające dochody i wydatki dotyczące danego kwartału), potem trzeba uchwalać znowu; kredyty (środki) dodatkowe uchwalane w ciągu roku można sklasyfikować jako nowelizacje UB

Wykonywanie budżetu państwa

Gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków w oparciu o stosowne ustawy wymaga dokonania dezagregacji kwot zamieszczonych w ustawie czyli skonstruowania układu wykonawczego budżetu. Wszyscy wykonawcy muszą posiadać szczegółowy plan dochodów i wydatków, w związku z tym wykorzystywane są w tym układzie także podziałki paragrafowe (czyli wszystkie do podstawowej jednostki budżetowej włącznie; przypomnijmy podziałki klasyfikacji budżetowej: w ustawie mamy - części, działy, rozdziały i paragrafy; podział ten wiąże się z zasadą klasyfikacji i przejrzystości budżetu)

Układ taki musi być przedstawiony Ministrowi Finansów w ciągu 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy. Wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów. Kontrolę wydatków i dochodów sprawuje Minister Finansów. W toku wykonywania budżetu państwa obowiązuje dziewięć zasad gospodarki finansowej (przeczytać art. 92 ustawy o FP). Nas najbardziej interesują tryby wykonywania budżetu państwa. Są takie trzy.

1. Otwieranie kredytów budżetowych. Obowiązywał do 1992 r. Na początku roku Minister Finansów wydawał dyspozycje otwarcia na rachunkach wszystkich jednostek kwoty wydatków równych 75% całego planu. W następnym kwartale wydawał dyspozycje otwarcia pozostałych 25%. Kredyt to był przyznany limit środków w ramach którego realizowane były wydatki. Tryb ten można scharakteryzować słowami „bank i budżet w jednym domu stali”, gdyż nie było zawierania umów bankowych, nie było rachunków bieżących a NBP wykonywał dyspozycje Ministra Finansów. Ewentualny niedobór lub nadwyżka były odpowiednio automatycznie uzupełniane lub wykorzystywane stanowiąc pole manewru dla akcji kredytowej banku. NBP był zobowiązany cztery razy w roku zdawać sprawozdanie (na bieżąco nikt się nie orientował w stanie FP, ale to nie było ważne w tym wspólnym domu).

2. Uruchamianie środków budżetowych. Istnieje od 1992 r. Opiera się on na rachunkach bieżących, w których możliwość obciążenia musi być poprzedzona wpływem. Na Centralny Rachunek Bieżący Budżetu Państwa (CRBBP) wpływają wszystkie dochody z podatków i z niego wypłaca się wszystkie wydatki budżetowe. Rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych mają charakter hierarchiczny i dzielą się na trzy grupy dysponentów - od I, reprezentującej szefów resortów, urzędów centralnych, wojewodów do III, do której należą podstawowe jednostki budżetowe.

P - podatnicy, US - urzędy skarbowe, ST - samorządy terytorialne

1. dochody jednostek budżetowych

2. podatki i zwroty nadpłat

3. wpływy z karty podatkowej, opłaty skarbowe, podatek od spadków i darowizn, udziały w podatku od osób prawnych (czyli dochody własne US)

4. podatek od nieruchomości, od posiadania psów, od środków transportowych

5. przekazywane przez Ministra Finansów subwencje, dotacje, podatek od osób fizycznych

Rachunki Bieżące Urzędów Skarbowych do gromadzenia dochodów budżetowych:

....-222-1 (podatek dochodowy od osób prawnych - PDOP)

....-222-2 (podatek od towarów i usług - PTV i podatek akcyzowy)

....-222-3 (podatek dochodowy od osób fizycznych - PDOF)

....-222-5 (wpływy jednostek budżetowych brutto)

....-222-7 (inne wpływy)

Istnieją też:

• Rachunki Bieżące Państwowych Funduszy Celowych

• Rachunki Bieżące Zakładów Budżetowych i Gospodarstw Pomocniczych

• Rachunki Pomocnicze

Te dwa ostatnie są wyjątkowo otwierane poza NBP

Zaletą tego trybu jest możliwość sprawowania pełnej kontroli nad przepływem środków przez Ministra Finansów, może on wpływać na przebieg realizacji budżetu, może łatwo utrzymać kasową równowagę ale niestety nie ma bezpośredniego wpływu na zaciągane zobowiązania jednostek budżetowych. Dochody budżetowe są przekazywane w miarę możliwości i potrzeb. Jeśli jakieś środki zostaną w jednostkach budżetowych 31.XII, to muszą zostać zwrócone do budżetu (w trybie I. po prostu „wygasały”)

3. Wydawanie uprawnień do angażowania środków budżetowych. Istnieje od 1999 r. W II. trybie „wydatkiem” było obciążanie rachunku bieżącego wykonawcy uchwały budżetowej. W trybie III. jest to obciążenie rachunku centralnego nie dotyczące tzw. jednostek samodzielnych (np. Naczelny Sąd Administracyjny, kancelarie premiera, prezydenta).

Większość jednostek korzysta z trybu II. a tryb III. jest swego rodzaju furtką na sytuacje nietypowe.

Zmiany w trakcie roku budżetowego

Rok czasu to dużo i nie wszystko da się przewidzieć. Do złagodzenia nie ujętych w ustawie budżetowej wydatków służą następujące kroki:

• tworzenie rezerw

• dawanie uprawnień do dokonywania przesunięć w planie wydatków

• blokowanie wydatków

/ wykład 20.11 /

Bardzo znamienitą postacią jest James Buchanan - jedyny laureat nagrody Nobla za pracę dotyczącą finansów publicznych ('84), profesor uniwersytetu w Virginii, napisał książkę Finanse Publiczne (od początku do końca chodzi o podatki), książka ta jest w naszej bibliotece i jeśli ktoś na konsultacjach zechciałby zdać z niej relacje to może czekać na niego na prawdę NIEWYOBRAŻALNA NAGRODA!

Buchanan pogrupował zagadnienia finansów w dwie obszerne grupy:

1. teorie organiczne (organiczne koncepcje finansów publicznych)

to takie w których państwo i jednostka są połączeni specjalną więzią, państwo jest dobrotliwym despotą posiadającym nadzwyczajną moc i możliwości; wykorzystując aparat skarbowy tak manipuluje zmiennymi współczynnikami (skalą, stawką podatkową) dochodów i wydatków publicznych, że tworzy z "ofiary" (obciążenie publiczne) wyższą użyteczność, krótko mówiąc państwo lepiej wie jak wydać nasze pieniądze; zgodnie z zasadą krańcowej użyteczności państwo zabiera nie te pieniądze które potrzebne są nam do spełnienia najważniejszych celów, lecz te które nie są dla nas już tak atrakcyjne ale w sferze finansów publicznych wydatkowane są na rzeczy na prawdę użyteczne;

jest też to zgodne z teorią mnożnikową - pobrany podatek może w odpowiednich warunkach i przy odpowiedniej wysokości zwiększyć wzrost gospodarczy

2. teorie indywidualistyczne

państwo to przedstawiciel nas wszystkich, decyzje podejmują reprezentanci wybrani przez naród (czyli nas) a więc mamy takie podatki jakie wybraliśmy; Buchanan mówi że reprezentanci są konsumentami takimi jak my i dla nich to ich los i dobrobyt jest ważniejszy od dobrobytu innych; tak rzadko przed wyborami dokonuje się trudnych rozstrzygnięć i tak często nie podejmuje się decyzji niepopularnych np. dotyczących cen czy obciążeń podatkowych; co więc wypada czynić jednostkom? trzeba czynnie uczestniczyć w wyborach, zwłaszcza jeśli się nam coś nie podoba to trzeba działać w kierunku zniesienia tego.

Buchanan pisze także o geniuszach ekonomicznych i tworzonych przez nich modeli finansowych oraz jak je przekształcać w praktyczne rozwiązania systemowe. Racjonalny system podatkowy jest utopią - to kamień filozoficzny za którym gonią wszyscy od niepamiętnych czasów. Toczy się walka. Ekonomiści (oczywiście indywidualiści) udowodnili że podatki są nadużyciem państwa wobec obywateli. M.in. taką tezę głosił Richardo ale w czasach gdy kapitalizm dopiero się rodził. Dziś gdy zakres redystrybucji przekracza z reguły 40% a w niektórych państwach sięga nawet 60%, mówienie o neutralnej roli podatków jest utopią.

Ostatnio dużo słyszymy o opodatkowaniu zysków z oszczędności. Zwłaszcza dwa aspekty mają tu najważniejszą pozycję: czy prawo podatkowe może działać wstecz? oraz czy można się zgodzić na podwójne opodatkowanie? podatnik musi się przystosować do sytuacji prawnej - zaskakiwanie podatników jest zaprzeczeniem współczesnych zasad podatkowych (chodzi tu głównie o zbyt krótki okres vacatio legis).

ZMIANY W PLANIE WYDATKÓW

Jak pamiętamy z poprzedniego wykładu są to: 1) rezerwy, 2) przeniesienia i 3) blokowania.

1) W budżecie państwa mogą być tworzone dwa rodzaje rezerw: rezerwa ogólna i rezerwy celowe. Te ostatnie dotyczą wydatków których szczegółowego podziału nie można było dokonać, wydatków których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz inne jeśli ustawy tak stanowią (kolejna furtka na nieprzewidziane zdarzenia). Do rezerw celowych należą np. środki na podwyżki płac w sferze budżetowej.

Rezerwą ogólną rozporządza Rada Ministrów ale może upoważnić ona Prezesa i Ministra Finansów do dysponowania odpowiednimi kwotami (jest to przykład uelastycznienia wykonywania budżetu).

Rada Ministrów dysponuje także rezerwą celową na wypłaty budżetowe.

Rezerwy są ujęte w odrębnych częściach klasyfikacji budżetowej zatem przed ich wykorzystaniem odpowiednie środki muszą być przeniesione z rezerwy do części w której wydatek będzie realizowany.

/o rezerwach można przeczytać w art.90/

2) Przeniesienia czyli tzw. virements budżetowe. Stosuje się nazwę francuską, bo to właśnie we Francji wymyślono możliwość dokonywania przeniesień w ciągu roku. O przeniesieniach środków z jednej podziałki klasyfikacji budżetowej do drugiej (oczywiście poza przeniesieniami dotyczącymi rezerw) można przeczytać w art. 96 ustawy.

W tych dokonywaniach zmiany przeznaczenia środków, zwiększaniu jednych i zmniejszaniu drugich, wyróżniamy uprawnienia: podmiotowe, przedmiotowe a czasami limity czasowe.

W podmiotowych dysponenci części mogą dokonywać przeniesień między rozdziałami i paragrafami w ramach poszczególnych części i działów. Czyli nie można przenosić między różnymi działami.

Skala przeniesień to nie więcej niż 5% w ramach poszczególnych podziałek.

Każda zmiana wydatków majątkowych (inwestycyjnych) wymaga zgody Ministra Finansów. Nie bez powodu jednym z załączników do Ustawy Budżetowej jest imienny wykaz inwestycji centralnych.

Dysponenci części mogą upoważniać kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień w obrębie jednego rozdziału (czyli między paragrafami).

Wszystkie wymienione elementy virements nie mogą zwiększać wydatków na wynagrodzenia (oczywiście znowu pomijamy tu sprawę rezerw).

Rada Ministrów może dokonywać przeniesień między częściami i działami w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części w celu wykonania działań wynikających z przepisów dotyczących stanu wyjątkowego.

Najbardziej chroniony jest układ działowy gdyż ma on znaczący wpływ na ekonomiczny podział budżetu.

3) Blokowanie wydatków to okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków. Istnieją trzy przyczyny blokowania:

a) gdy okaże się, że na dany cel skalkulowano środki z nadmiarem

b) gdy realizacja zadania się opóźnia

c) w przypadku stwierdzenia niegospodarności lub naruszenia zasad gospodarki finansowej (przeczytać określone w ustawie zasady wykonywania budżetu!)

Uprawnienia blokowania przysługują Ministrowi Finansów w zakresie całego budżetu z wyjątkiem wydatków podmiotów określonych w art 83 pkt 2 ustawy (czyli wszystkie kancelarie, rzecznicy itd).

Dysponenci części budżetowych mają też prawo w zakresie ich części. Rada Ministrów natomiast może taką decyzję podjąć w wypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, przy czym wydawana jest ta decyzja w drodze rozporządzenia po uzyskaniu opinii komisji finansów publicznych.

Od 2000 r. mamy nową klasyfikację budżetu, czyli opierający się o układ dziesiętny zbiór podziałek grupujących dochody, wydatki, przychody i rozchody (a więc środki budżetowe) według określonych kryteriów podmiotowych i przedmiotowych.

części - Dz.U.78 z 1999, pozostałe podziałki - Dz.U.59 z 2000

/ wykład 04.12 /

KONTROLA I DYSCYPLINA BUDŻETOWA

Dyscyplina finansów publicznych wg prof. Ziółkowskiej to przestrzeganie wszelkiego rodzaju norm prawnych obowiązujących jednostki dysponujące środkami budżetowymi.

Po raz pierwszy w Polsce wprowadzono środki umożliwiające kontrolę działań jednostek budżetowych w 1958 r., jednak sam zakres przedmiotowy i podmiotowy oraz instrumentacje znacznie poszerzono w ustawie o finansach publicznych z 01.01.99r.

Ustawa określa:

1. podmioty kontroli - są nimi wszyscy pracownicy sektora finansów publicznych i wszystkie jednostki dysponujące środkami publicznymi

2. czyny stanowiące naruszenie dyscypliny finansów publicznych - w ustawie mamy enumeratywnie wyszczególnione konkretne czyny, np.

1. zaniechanie ustalania należności jednostek sektora publicznego, ich pobieranie czy zaniechanie pobierania niezgodne z przepisami; wśród nich najważniejsze są należności podatkowe, które powstają, są wykonywane i wygasają zgodnie z ordynacją podatkową (o niej za chwilę)

2. przekroczenie zakresu, np. wypłacanie wynagrodzeń w jednostkach budżetowych, gdy nie ma ku temu podstaw, przykładowo gdy jednostka ma mało środków i wypłacając pensje uchyla się od naliczania obciążeń podatkowych

3. naruszenie dyscypliny zamówień publicznych

3. odpowiedzialność - wyróżniamy tu odpowiedzialność za umyślne i nieumyślne łamanie przepisów; istnieją też (niezależnie od innych) cztery rodzaje odpowiedzialności:

• upomnienie

• nagana

• kara pieniężna (maksymalnie do 3 krotności średniego wynagrodzenia)

• zakaz pełnienia funkcji kierowniczych (maksymalnie do 5 lat)

Ordynacja podatkowa wyszczególnia dwa rodzaje należności podatkowych:

1. gdy następuje decyzja konstytutywna, np. powstaje zobowiązanie (dajmy na to spadek) a potem w ciągu pewnego okresu (np. 14 dni) należy dokonać wpłaty

2. gdy decyzji konstytutywnej nie ma; dominująca część wpływów powstaje przez samoobliczenie z mocy prawa, bądź obliczenie przez podatników - mamy tu pewne kalendarzowe daty, np. ostatni dzień kwietnia, 20 następnego miesiąca

Rodzaje kontroli

Wszystkie podmioty które istnieją w sektorze finansów publicznych dysponują własną kontrolą wewnętrzną, natomiast podmiotami realizującymi kontrolę zewnętrzną są:

1. Prezydent - dbałość o terminowe uchwalenie budżetu i zgodność ustawy budżetowej z konstytucją

2. Parlament - ostateczne uchwalenie projektu Ustawy Budżetowej, kontrolowanie

• czy wykonywanie budżetu przebiegało zgodnie z zasadami

• w jakim stopniu zrealizowano zadania

• badanie celowości i oszczędności

• sposoby wykorzystania rezerwy ogólnej i rezerw celowych

3. NIK - kontrola niezbędna dla udzielenia absolutorium sejmowi

4. Urzędy Skarbowe - kontrola podatkowa, której celem jest sprawdzanie wywiązywania się kontrolowanych z obowiązków wynikających z prawa podatkowego (zakres i prawa najdziemy w ordynacji podatkowej)

5. UKSy (Urzędy Kontroli Skarbowej) - tzw. policja skarbowa służy obronie interesów i praw majątkowych skarbu państwa i zapewniająca skuteczność wykorzystywania zobowiązań podatkowych

6. Urzędy Celne

7. Rzecznik Praw Obywatelskich

8. RIO (Regionalne Izby Obrachunkowe) - są to państwowe jednostki budżetowe na których ciąży dokonywanie kontroli przynajmniej raz na 4 lata każdej jednostki - kontrola w oparciu o zgodność z prawem i zgodność ze stanem faktycznym

Pomoc publiczna dla podmiotów gospodarczych od niedawna jest także kontrolowana

(w zasadzie pomoc publiczna jest rozwiązaniem nieco niestosownym, ale jeśli jest stosowana to musi być ściśle zgodna z zasadami prawa)

Istnieją cztery grupy pomocy:

A - dotacje i zwolnienia podatkowe, dopłaty do oprocentowania, ulgi, zwolnienia podatkowe, umorzenia zadłużenia wobec budżetu bądź funduszu

B - subsydia kapitałowo-inwestycyjne np. wniesienie kapitału do spółki, konwersja zadłużenia spółki na kapitał

C - tzw. miękkie kredytowanie - kredytowanie preferencyjne, warunkowo umorzone, przyspieszenie amortyzacji

D - gwarancje i poręczenia kredytowe

wg danych z 1998 wielkość pomocy publicznej wyniosła 8 108 mln zł

a struktura była następująca: A - 65,1%, B - 0,3%, C - 33,7%, D - 0,9%

Wszystkie z podanych grup muszą być określone wartościowo a korzystający z pomocy muszą wyliczać ich wartość na podstawie stosownego aktu prawnego.

Istnieją dwa główne akty prawne dotyczące omawianych na wykładzie zagadnień:

1. Ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz.U. 60 art 704 z 30.06.2000)

2. Rozporządzenie Rady Ministrów, dot. sposobu przeliczania pomocy publicznej udzielanej w różnych formach na równą jej wartość dotacji (Dz.U. 28 art 1363 z 20.02.2001)

EDN - Ekwiwalent Dotacji Netto czyli równowartość dotacji niezależna od rodzaju pomocy - jest to kwota pomocy jaką uzyskałby przedsiębiorca w formie dotacji uwzględniającej opodatkowanie; najkrócej mówiąc jest to zestaw odpowiednich dla danego rodzaju pomocy miłych wzorków pozwalających obliczyć sobie ile wynosi taki uniwersalny ekwiwalent otrzymanej pomoc

warto przejrzeć sobie strony sejmu i poczytać o funduszach celowych i środkach specjalnych...

/ wykład 18.12 /

SYSTEM FINANSÓW SAMORZĄDOWYCH

Darujemy sobie zagadnienia proceduralne, bo pokrywają się z wcześniejszymi naszymi rozważaniami. Poza tym cały rozdział ustawy o Finansach Publicznych o tym traktuje...

Już sam fakt istnienia systemu finansów samorządowych świadczy o decentralizacji finansów publicznych. W literaturze możemy znaleźć wiele materiałów dotyczących decentralizacji. M.in. następującą definicję:

Decentralizacja to samoograniczanie się władz centralnych na rzecz innych podmiotów publicznych w zakresie wykonywanych zadań, dysponowania majątkiem i gospodarowania środkami publicznymi.

Kolebką samorządności terytorialnej jest oczywiście Francja. Po raz pierwszy pojawiły się tam wykazy dochodów i wydatków oraz nieodwołalnie z nimi związane pierwsze spory i kontrowersje.

Stopień zdecentralizowania finansów publicznych w różnych krajach jest różny, np. udział wydatków publicznych szczebla lokalnego w PKB w 1998r. był następujący: Francja - 5,8%, Wielka Brytania - 6,8%, Polska - 8,6%, Dania - ponad 19%. Nie ma zatem w praktyce czy teorii wyraźnej zasady, normy czy złotej reguły co do wielkości stopnia decentralizacji. Kraje Unii Europejskiej wzorują się na pewnych rozwiązaniach wspólnych, określonych Kartą Samorządu Terytorialnego utworzoną w Strassburgu w 1986r. Polska ratyfikowała kartę 26 kwietnia 1993 a nasze rozwiązania systemowe odpowiadają od tego czasu propozycjom.

Samorządy terytorialne istniały w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W roku 1950 zostały zlikwidowane a na ich miejsce powstały Rady Narodowe, które były jednocześnie państwowe i terenowe (swoisty dualizm władzy). Ustawą z 8 marca 1990 ratyfikowaliśmy samorządność terytorialną. W 1991r. określony został, odrębną ustawą, system finansów samorządowych dla szczebla gminnego a następnie system dochodów i subwencji samorządowych.

W Polsce mamy 2813 jednostek samorządu terytorialnego: 2489 gmin, 308 powiatów i 16 województw.

Zadania samorządów terytorialnych:

1. własne

2. z zakresu administracji rządowej (zlecone na zasadzie odrębnych ustaw, np. pomoc społeczna, ewidencja ludności, pobór do wojska)

3. wspólnie realizowane z innymi jednostkami samorządów terytorialnych

Decentralizacja to korzyści:

• lepsze rozeznanie potrzeb społeczności lokalnej

• skuteczniejsza kontrola realizowania zadań i wykorzystania środków

• lepsza efektywność realizacji inicjatyw lokalnych

• wspieranie wspólnych zadań i współpraca międzygraniczna

Problemy widoczne w strukturze budżetu, gromadzenia i planowania wydatków są spowodowane nierównomiernym rozwojem kraju, a co za tym idzie, różnicą w sile dochodowej poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Różnica między najbogatszymi i najbiedniejszymi gminami dochodzi do 120 razy, w powiatach do 10 razy, a województwach do 4 razy. Trzeba zastosować więc mechanizmy wyrównawcze redystrybucji pionowej, poziomej i mieszanej.

Przed rokiem 1990 mieliśmy jeden budżet zbiorczy: Budżet Centralny składał się z budżetów terenowych - Budżetów Województw (w których skład wchodziły budżety wojewódzkie i budżety jednostek samorządowych). Teraz w skład Budżetu Państwa wchodzą Budżety Samorządowe.

W systemie dochodów budżetów terytorialnych wyróżniamy trzy grupy środków, które z różnych źródeł wpływają do kas samorządowych:

1. dochody własne

2. subwencja ogólna

3. dotacje celowe

4. udziały samorządów terytorialnych w podatkach państwowych (w zasadzie takie źródło nie jest przewidziane w konstytucji, bo według niej są to dochody własne)

Ad 1) W aktach prawnych nie ma definicji, ale według literatury, dochody własne są to wpływy pochodzące ze źródeł oddanych trwale w posiadanie jednostek samorządowych, bez możliwości dzielenia się tymi dochodami z władzą centralną (nie mogą więc to być np. wpływy z podatków, które wędrują do kasy centralnej). Jak już wspomnieliśmy, w konstytucji udział w podatkach państwowych potraktowany został w sposób nonszalancki. Jeżeli chcielibyśmy prześledzić wskaźnik udziału dochodów własnych w całości dochodów, otrzymalibyśmy następujące dane: 1991 - 74,4%, 1998 - 58,2%. Takiego wskaźnika nie znajdziemy w żadnym państwie europejskim, co mogłoby sugerować, że mamy wyjątkowo niezależne samorządy terytorialne. Jeżeli jednak prześledzimy udział dochodów własnych w ujęciu zgodnym z literaturą przedmiotu, otrzymamy: 1991 - 45,4%, 1998 - 33,5%.

Ad 2) Subwencja, tak jak udziały, należy do dochodów zewnętrznych (regulacyjnych), których największą zaletą jest nie naznaczony charakter (środki jakie samorządy otrzymują nie są przeznaczone ustawą na z góry określone cele), nawet gdy w strukturze subwencji nadano określone nazwy, np. część drogowa, czy oświatowa subwencji ogólnej. Nie ma nakazu przeznaczenia środków tak nazwanych na cel wynikający z nazwy. Nazwy są niezbędne ze względu na sposób określania subwencji. Subwencje w państwach które ratyfikowały Kartę Samorządu Terytorialnego, określane są na podstawie zobiektywizowanych kryteriów:

1. siły podatkowej poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego

2. wielkości potrzeb (mierzonej za pomocą różnych wskaźników, takich jak: struktura demograficzna, ilość mieszkańców, ilość uczniów, nauczycieli, długość dróg, itp.)

W roku 1991 subwencja ogólna stanowiła w Polsce 12% wszystkich dochodów, natomiast w roku 1998 - 16%.

Ad 3) Dotacje celowe są nazywane „złotą uprzężą” i są instrumentem centralnego oddziaływania na jednostki samorządu terytorialnego. Mają oznaczony cel wydatku, a niewykorzystane w roku budżetowym dotacje muszą być zwrócone.

Ad 4) Konstrukcja udziału w dochodach państwowych występuje we wszystkich państwach. Są to dochody, które ustalane są jako iloczyn z góry określonego wskaźnika procentowego i wpływów z określonego podatku centralnego pochodzących z terenu danej jednostki samorządu terytorialnego (%xW). Tak to jest u nas po roku 1991, ale w czasach gdy tworzyły się coraz większe kolejki, sprezentowaliśmy sobie system udziału, taki że wskaźnik procentowy był przemnażany przez wielkość sprzedaży detalicznej w danym województwie, co prowadziło do dosyć dziwnych zachowań władz terytorialnych, pragnących uzyskać dla swojej jednostki jak największy udział w podatkach państwowych.

Nasze udziały, to udziały w dwóch podatkach: dochodowym od osób fizycznych i dochodowym od osób prawnych. Nie wykluczone, że w przyszłości będziemy korzystać z udziałów podatku od towaru i usług.

Do zalet systemu udziałów należy zaliczyć fakt, że jakoby wywołuje on zainteresowanie gospodarną działalnością jednostek samorządowych.

Otrzymywanie subwencji i udziałów w podatkach państwowych jest chronione sądownie. Z tego powodu obserwujemy wiele spraw sądowych między samorządami a Ministerstwem Finansów. Jednostki mogą także posiadać wpływy z samoopodatkowania, jednak mogą być one wprowadzone jedynie w referendum i dotyczyć wyłącznie osób fizycznych.

Udziały w podatkach państwowych

Ich konstrukcja była często zmieniana. Początkowo było to 15% wpływów pochodzących od gminnej jednostki samorządowej, później 17% (był to tzw. program pilotażowy mający na celu przeniesienie zadań ze szczebla centralnego na największe miasta). Obecnie udziały wynoszą 27,6%. Rozwiązania praktyczne były sprzeczne z zapisami ustawy (17% PDOF zostawało rozdysponowywane na podstawie ilości mieszkańców), jednak to powszechnie honorowane naruszenie spowodowało protesty najbogatszych gmin. Od 1996r. zaczął obowiązywać przejściowy mechanizm, poprzez który, do 2000r. następowało przechodzenie na rozwiązanie ustawowe.

Udziały obliczane są na podstawie wzoru: 0,276 x wpływ gmin x współczynnik korygujący (odzwierciedlający stopień wykonania planowanych dochodów całego państwa).

Subwencje

Subwencja ogólna składa się z wielu części. Projektodawca miał pewien szkopuł, ponieważ mamy określenie w liczbie pojedynczej: „subwencja”, dlatego mamy teraz jedną subwencję z bardzo rozbudowaną strukturą.

1) Subwencja ogólna dla gmin

1. podstawowa

2. oświatowa

3. rekompensująca

2) Subwencja ogólna dla powiatów i województw

1. oświatowa

2. drogowa

c) wyrównawcza

1a) Pierwsza część tej subwencji pochodzi z budżetu: dla wszystkich gmin w Polsce został określony dolny pułap - musi ona stanowić nie mniej niż 1% planowanych dochodów budżetu państwa. Druga część subwencji pochodzi z redystrybucji międzygminnej. Pojawiła się ona w 1996r. Do tego roku funkcjonował system wpłat z gmin uznawanych za najbogatsze (w 1992r. 74 gminy musiały dzielić się swoimi dochodami).

4% Przeznaczane jest na rezerwę części podstawowej - wyrównywanie ubytków. Kwota wyrównawcza części podstawowej subwencji ogólnej przysługuje gminom, w których wskaźnik dochodu na jednego mieszkańca wynosi mniej niż 85% podobnego wskaźnika wyliczonego dla wszystkich gmin.

Kw = 0,9 (0,85 P - G) x L x Ws

P - średnia, G - dana gmina, L - ilość mieszkańców danej gminy, Ws - współczynnik korygujący

0,9 przed wzorem oznacza że nie wyrównuje się całej różnicy, a tylko 90%.

Gminy bogate to takie, w których G > 150% P. Wtedy kwota, którą się zabiera gminie aby wyrównać poziom, oblicza się według wzoru (ale słusznego tylko dla gmin G < 200% P, bo później jest inny).

Kz = 0,2 (G - 1,5 P) x L x Ws

1b) Ta część subwencji określona jest w oparciu o kryteria ustalonego przez MEN skomplikowanego algorytmu (posiadającego 1,5 mln linijek kodu i napisanego w całości przez ministra w assemblerze). W podobny sposób wyznaczana jest część 2a) subwencji ogólnej. Algorytmy te ulegają często zmianie (no cóż... minister jest zapalonym programistą i musimy mu to wybaczyć) na co narzekają jednostki, a poza tym kwoty jakie otrzymują są zbyt małe jak na ich potrzeby.

2c) W przypadku powiatów kwoty wyrównawcze zależą od siły podatkowej przypadającej na jednego mieszkańca powiatu:

0,85 (Sw - S) x L

Gdzie Sw to najwyższy w kraju wskaźnik dochodów z tytułu udziału PDOF na jednego mieszkańca

Jak można się domyślić, najbogatszy powiat (btw. warszawski) nie otrzymuje tej dotacji... (btw2. najbogatsza gmina to Kleszczew). W przypadku województw mamy podobny wzorek:

0,7 (Ww - W) x L

Gdzie Ww to najwyższy wskaźnik dochodu przypadającego na jednego mieszkańca województwa (mazowieckiego oczywiście).

Struktura dochodów (planowanych) w 1999r. (pierwszy rok funkcjonowania trójszczeblowego systemu):

Gminy	Dochody własne	29,0%
		Udziały	16,4%
		Subwencje i dotacje	54,6%
	Powiaty (ziemskie)	Dochody własne	3,2%
		Udziały	1,8%
		Subwencje	46,5%
		Dotacje	48,5%
	Województwa	Dochody własne	0,9%
		Udziały	17,2%
		Subwencje	44,9%
		Dotacje	37,0%

W strukturze dochodów własnych nie ma w ogóle własnych dochodów podatkowych. Sformułowano wiele projektów zmian. Przedłużono jednak żywot Ustawy o dochodach jednostek samorządów terytorialnych 1999-2000r na rok 2001. W 2002r. mamy ustawę o charakterze przejściowym. Historia jak widać lubi się powtarzać, bo ustawa z roku 1991 funkcjonowała do 1994.

/ wykład 15.01 /

DEFICYT I DŁUG PUBLICZNY

Deficyt to strumień pieniężny w określonym przedziale czasu. Dług publiczny jest to pewien zasób na określony moment (podobną sytuację mieliśmy przy Skarbie Państwa - zasobie majątkowym jakim dysponuje władza publiczna i Budżetem - strumieniem dochodów i wydatków).

Rodzaje deficytów:

1. globalny - całościowe ujęcie salda sektora Finansów Publicznych; jest wymogiem światowym; wynika z konieczności określenia wielkości redystrybucji

2. segmentów - wynika z konkretnych planów dotyczących segmentów

3. pierwotny - stanowi różnicę między dochodami a wydatkami pomniejszonymi o koszty obsługi długu publicznego; wynik tego salda mówi jak kształtowałaby się równowaga, jeżeli nie obsługiwalibyśmy długu publicznego; wystąpienie salda pierwotnego uważa się za przekroczenie bezpiecznego zadłużenia

4. majątkowy - różnica między dochodami a wydatkami pomniejszonymi o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki zaciągane na cele inwestycyjne

5. ogólny - uwzględnia wszystkie obciążenia budżetowe, które wynikają z zaciąganych i spłacanych kredytów

6. krajowy - różnica między saldem ogólnym i saldem rozliczeń z zagranicą

7. realny - uwzględnia wskaźnik wzrostu cen (inflację)

8. nominalny - nie uwzględnia wskaźnika wzrostu cen

9. kasowy - wiąże się ze sposobem planowania; jest to różnica między stroną dochodową i wydatkową; zapisane jest w ustawie budżetowej

10. memoriałowy - uwzględnia po stronie dochodowej wszystkie należności władzy publicznej bez względu na to, jaki będzie rzeczywisty termin ich wykonania oraz zobowiązania niezależnie od daty ich realizacji

11. strukturalny - deficyt hipotetyczny, który nastąpiłby przy założeniu pełnego wykorzystania czynników produkcji

12. rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami

13. cykliczny - różnica między deficytem rzeczywistym i strukturalnym; wpływ na tę różnicę ma cykl koniunkturalny

Teraz trochę naszej wspaniałej historii...

Przed rokiem 1980 w polskich finansach publicznych nie było pojęcia deficytu, co więcej, ustawy budżetowe zawierały nadwyżki budżetowe (były planowane!). Służyły drenażowi rynku z pieniądza i stanowiły ekonomiczną podstawę dla kredytowania sektora przedsiębiorstw.

W latach 1983-88, gdy już w każdym roku były deficyty budżetowe, głównym powodem ich występowania była konieczność dotowania cen urzędowych ogromnych ilości produktów i usług. System poboru należności (podatków i należności pozapodatkowych) w tych czasach opierał się na poleceniach pobrania z rachunków bankowych, dzięki czemu, niezależnie od stanu majątku podatników, była dość duża ściągalność. Ponad 86% dochodów pochodziło z tzw. dochodu uspołecznionego. Deficyty były automatycznie finansowane nisko oprocentowanym kredytem banku centralnego.

W pamiętnym roku 1989 nastąpiły zasadnicze zmiany. Dla studentów nie śledzących z fascynacją przełomowych zmian w sektorze finansów publicznych, nadmienić wystarczy obniżenie podatków dla przedsiębiorstw do 35% (wcześniej 56%), wprowadzenie pierwszej wersji podatku dochodowego od osób prawnych, którego wcześniej nie było, liberalizacja obrotów z zagranicą (miały miejsce ogromne możliwości unikania podatku na granicy i z tego powodu został wprowadzony na okres przejściowy dodatkowy podatek obrotowy oprócz podatku od towarów i usług - podatek importowy). Skutkiem zmian było obniżenie się wpływów budżetowych, a budżet państwa w 1992 r. zamknął się deficytem 6,7% PKB. Dla porównania w 1996 było to 4,9% a w 1997 ok. 6%.

Sposoby finansowania deficytu budżetowego:

1. emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe i banki komercyjne

2. zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych i międzynarodowych instytucjach finansowych

3. nabywanie przez bank centralny papierów skarbowych

Zadłużenie Skarbu Państwa, patrząc na podmioty, rozkłada się następująco:

• NBP - ok. 13%

• krajowe banki komercyjne - 39%

• krajowy sektor pozabankowy - 38%

• skarbowe papiery wartościowe u inwestorów zagranicznych - 9 %

Z każdym rokiem poprawia się struktura zadłużenia (bo dług w sektorze pozabankowym staje się większy niż w bankach) oraz rozkład czasowy (wydłuża się termin zapadalności).

Obligacje to długoterminowe papiery wartościowe.

Ze względu na kryterium czasu wyróżniamy obligacje:

• krótkoterminowe (< 5 lat)

• średnioterminowe (6-15 lat)

• długoterminowe (> 15 lat)

Ze względu na kryterium oprocentowania:

• oprocentowaniu stałym

• oprocentowaniu zmiennym

Ze względu na obszar funkcjonowania:

• aktywne (papiery rynkowe)

• pasywne (nie funkcjonują na rynku finansowym, nie są przedmiotem sprzedaży ale formą regulacji wcześniej zaciągniętych zobowiązań)

Obligacje są bardzo zróżnicowane. Każda ma swój symbol. Bony skarbowe nie mają symboli, ponieważ są jednorodne - różnią się tylko terminem zapadalności.

Przetargi NBP. Oprócz bonów skarbowych można nabyć następujące obligacje:

• dwuletnie zero kuponowe 00k mmyy (mmyy to miesiąc i rok terminu zapadalności np. 0203 to luty 2003)

• pięcioletnie o oprocentowaniu stałym (w stosunku rocznym) PS mmyy

• dziesięcioletnie o oprocentowaniu stałym DS mmyy

• dziesięcioletnie o oprocentowaniu zmiennym DZ mmyy

Przetargi sieci Centralnego Domu Maklerskiego PKO BP:

• roczne o oprocentowaniu stałym RS mmyy

• trzyletnie o oprocentowaniu zmiennym TZ mmyy

• dwuletnie oszczędnościowe o oprocentowaniu stałym DOS mmyy (wyłącznie dla osób fizycznych przebywających w Polsce)

• czteroletnie indeksowane COI mmyy (oprocentowanie zmienne, roczna kapitalizacja, roczna stopa procentowa = stopie inflacji dla ostatniego okresu)

Dług publiczny - zasób (całość zobowiązań władz publicznych) z tytułu zaciągniętego długu, udzielonych poręczeń i gwarancji udzielonych wobec różnych podmiotów, przyjętych depozytów i wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych. Od 1999r wszystko co dotyczy zadłużenia znajduje się w ustawie o FP.

W starej ustawie o samorządach terytorialnych był określony pułap wielkości spłat zaciągniętych w danym roku długów. Teraz znajduje się to w ustawie o Finansach Publicznych (jest to dokładnie 15% planowanych dochodów własnych, a jeżeli dług całego sektora jest większy niż 55%, to 12%).

Od 1999 r. łączna wielkość długu jednostki samorządu terytorialnych nie może przekroczyć 60% dochodów w danym roku budżetowym.

Działania ostrożnościowo - sanacyjne (jest to odrębny, rzucający się w oczy, rozdział ustawy).

Zakres tych działań zależy od relacji kwoty długu publicznego do PKB. Jeżeli jest to:

1. 50%-55% to Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym deficyt budżetu państwa do dochodów budżetowych nie może być wyższy niż analogiczna relacja z roku bieżącego. Jeśli chodzi o budżet jednostek samorządu terytorialnych to w takiej sytuacji obowiązuje odgórne ograniczenie według tej samej relacji.

2. 55%-60% to w projekcie ustawy budżetowej przyjmuje się jako górną granicę deficytu jego poziom zapewniający, że relacja długu powiększonego o kwoty wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji będzie niższa niż w roku poprzednim. Rada Ministrów jest także zobowiązana przedstawić rządowi program sanacyjny. W jednostkach samorządowych, górny poziom deficytu zmniejsza się przez przemnożenie przez tzw. współczynnik R, równy wyrażeniu: 0,6-(państwowy dług publiczny / PKB).

3. > 60% to obowiązuje zakaz udzielania poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych. Rada Ministrów w ciągu miesiąca przedstawia program sanacyjny aby obniżyć poziom długu do poziomu nie przekraczającego 60% PKB. Ustawy budżetowe jednostek samorządów terytorialnych nie mogą zawierać deficytu.

W Polsce dług publiczny wynosi teraz ok. 40%.

MOŻE BYTĆ NA TEŚCIE:

Bony skarbowe poza rynkiem pierwotnym... Istnieje potrójny sposób kwotowania: w złotówkach, w stopach dyskontowych (dyskonto handlowe) i stopach rentowności (dyskonto matematyczne).

Może więc zaistnieć zysk w sytuacji gdy cena kupna jest większa od ceny sprzedaży. Na rynku wtórnym (dealerskim) kupujemy papiery w cenie 12,42 (jest to stopa rentowności) z 4 tyg. terminem zapadalności i sprzedajemy po 12,15.

Notowania skarbowych papierów wartościowych na Giełdzie Papierów Wartościowych

Wskaźnik ogólny giełdy

Przeczytać na stronie MF o „millerowskim projekcie budżetu państwa”, zwłaszcza uzasadnienie.

Wskaźniki makro zwłaszcza o randze jaką deficytowi budżetowemu nadaje rząd i randze jaką nadaje inflacji. Porównać.

Nie będzie nic z systemu podatków ani zadań z koncepcji wartości pieniądza w czasie.

Obowiązują następujące rozdziały z Ziółkowskiej: 1,3,5,8-14

Alu masz tu plamę... :)

str. 15

planowane tempo wzrostu PKB

dochody roku

n-1

planowanie tempa

wzrostu cen

dochody budżetowe roku n

wydatki w roku bazowym

podaż pieniądza

dopuszczalne rozmiary deficytu

dług publiczny na koniec roku bazowego

wydatki w roku budżetowym n

koszty obsługi długu

III

II

I

CRBBP

US

ST

P

a

b

c

d

e

r. pionowa

r. pozioma

B P

F W

Budżety Samorządowe

Fundusz Wyrównawczy

Budżet Państwa

---