WYKŁAD NR 12 - 11 V 2012 R.
Stosunki małżeńskie majątkowe - c.d.
Par. 2 art. 41 nie jest fortunnie sformułowany, przewiduje on ponad wszelką wątpliwość, że reguła par. 1 nie obowiązuje w razie braku zgody obligatoryjnej albo fakultatywnej. Ale ustawodawca uznał, że nawet bez zgody na egzekucję długu, taka sama reguła obowiązuje przy zob: niewynikających z czynności prawnej, zawartych jeszcze przed zawarciem małżeństwa (ale kwestia interycyzy i wspólności majątkowej, zobowiązanie może powstać między zawarciem małżeństwa i zawarciem wspólności majątkowej) i dług wynikający wyłącznie z majątku osobistego, wyłącznie z nim związany. Majątek wspólny należy do obojga małżonków i niewłaściwym byłoby jego kompletne niewyodrębnianie.
Ustawodawca nie powiedział jednak nic o formie zgody i czasie na zgodę. Forma udzielenia zgody fakultatywnej należy przyjąć za przepisami KPC, że zgoda ma być udzielona w formie pisemnej. Bowiem rozciągnięcie egzekucji na cały lub część majątku wspólnego wymaga w razie sporu sądowego nadania klauzuli obejmującej również imiennie małżonka, który długu nie zaciągnął, a klauzulowe przepisy KPC wymagają w tym celu przedłożenia sądowi dokumentu pisemnego obejmującego zgodę współmałżonka. Co do czasu, można interpretować przepis zaweżająco - skoro można żądać spełnienia zobowiązania, to musi być na nie zgoda. Żaden przepis nie wyjaśnia czy można żądać wypełnienia zobowiązania ex post. Co jeżeli żona ex post wyrazi zgodę na dysponowanie majątkiem wspólnym bez ograniczeń (z nieważnie jakich pobudek)? A jeśli zostanie ex post potwierdzony? Sens umieszczenia na początku w par. 2 wskazuje, że ustawodawca nie chciał potwierdzeń w takiej formie, wymaga raczej zgody najpóźniej w chwili zawarcia długu. Ciężko by ktoś ex post wyrażał zgodę. Ustawodawca chciał, by małżonek zaciągał zobowiązanie sam, ale nie godził się, by ten zaciągał zobowiązanie w oparciu o majątek wspólny tak długo, aż drugi małżonek nie wyraził zgody. Ponadto nowelizacja z 2005 r. wyeliminowała wentylek bezpieczeństwa, sytuację, w której w razie rozciągnięcia odpowiedzialności za majątek wspólny biorąc pod uwagę różne okoliczności ograniczyć albo nawet wyłączyć możliwość dysponowania majątkiem wspólnym. Uznał, że wszystko może zastąpić zgoda, teraz poniżej minimum z par. 2 nie można zejść. Problematyczna jest też kwestia wierzytelności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z działalnością gospodarczą.
Odpowiedzialność za długi publicznoprawne.
Poza regulacjami z KRO i wielości dłużników i wierzycieli z KC istotne regulacje są też w: ordynacji podatkowej i KKW.
Ordynacja podatkowa przewiduje 2 typy odpowiedzialności podatnika, płatnika lub inkasenta w sytuacji, w której pozostaje on w związku małżeńskim.
Pierwszy rodzaj dotyczy odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, a drugi za zaległości podatkowe. Za zobowiązania podatkowe odpowiada jedynie ten z małżonków, który jest podatnikiem, płatnikiem albo inkasentem, natomiast zakres odpowiedzialności rozciąga się zarówno na jego majątek osobisty, jak i na cały majątek wspólny. Zmiana ustroju majątkowego ze wspólności na rozdzielność nie ma żadnego znaczenia dla zakresu odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe powstałe przed dokonaniem owej zmiany niezależnie od sposobu dokonania tej zmiany (interycyza, orzeczenie sądowe czy powstanie rozdzielności przymusowej ex lege.
Drugi typ to odpowiedzialność za zaległości podatkowe podatnika. Zobowiązanie staje się zaległością. Oboje małżonkowie, a nie podatnik, płatnik czy inkasent, są wówczas zobowiązani solidarnie za zaległość podatkową każdego z nich przy spełnieniu następujących przesłanek: 1. współdziałania małżonka, który nie jest podatnikiem w działalności drugiego małżonka podlegającej opodatkowaniu, 2. uzyskiwania z tejże działalności korzyści. Obie przesłanki muszą występować w koniunkcji, a ich udowodnienie jest powinnością organu skarbowego. Zmiany małżeńskiego ustroju majątkowego nie mają żadnego znaczenia, jeżeli zostały dokonane po powstaniu zaległości. W przypadku rozwodu sama odpowiedzialność solidarna pozostaje, z tym że małżonek niebędący podatnikiem odpowiada tylko do wysokości udziałów we wspólnym majątku.
KKW o odpowiedzialności małżonków wspomina również w 2 sytuacjach.
Pierwsza sytuacja to orzeczenie wobec jednego z małżonków kary grzywny, kosztów postępowania, ewentualnej nawiązki w sytuacji, w której oboje pozostają w ustroju wspólności. Wszystkie te należności pieniężne podlegają w pierwszej kolejności zaspokojeniu z majątku osobistego skazanego oraz z uzyskiwanego przez niego wynagrodzenia za pracę lub inną działalność zarobkową lub korzyści uzyskanych z praw autorsko - twórczych. Dopiero jeśli tych środków nie wystarczy na pełną spłatę wspomnianych należności, egzekucja może być skierowana subsydiarnie do pozostałej części majątku wspólnego. W takiej jednak sytuacji współmałżonek skazanego może żądać, aby sąd ograniczył lub wyłączył odpowiedzialność majątkiem wspólnym ze względu na stopień przyczyniania się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego.
Druga sytuacja ma miejsce wtedy, gdy zastosował nakaz karny przepadku pewnych przedmiotów, ale okaże się, że wchodzą one w skład wspólnego majątku skazanego i jego współmałżonka. W tym przypadku przedmioty, o których mowa, tracą ex lege status przedmiotów wchodzących do majątku wspólnego małżonków, a stają się przedmiotami współwłasności w częściach ułamkowych małżonka osoby wskazanej oraz Skarbu Państwa, w równych udziałach. Także wówczas małżonek skazanego ma prawo żądać, by sąd ustalił inną wysokość udziałów, stosownie do stopnia przyczyniania się każdego z małżonków do ich nabycia.
Ustanie współwłasności majątkowej.
Przyczyny mogą być dwojakiego rodzaju: unicestwienie małżeństwa (ustanie, unieważnienie, ustanie w sposób naturalny przez śmierć) albo sytuacja, w której mimo istniejącego węzła, w trakcie trwającego małżeństwa ustrój wspólności zostanie zastąpiony ustrojem rozdzielności (np. interycyza), majątek wspólny do tej pory wyprodukowany zaczyna po tym wszystkim inaczej funkcjonować.
Podstawowa konsekwencja polega na zmianie charakteru wspólności majątku do tej pory stworzonego przez małżonków. Wspólność typu łącznego zastępuje wspólność typu ułamkowego. Co do zakresu majątku wspólnego - constans, decyduje moment zakończenia wspólności, późniejsze zdarzenia nie mają znaczenia. Druga kompetencja występuje wtedy, gdy wspólność ustawowa ustaje w czasie trwania małżeństwa. Na przyszłość małżonków obejmuje współdzielność majątkowa, przymusowa lub dowolna. Trzecia konsekwencja to możliwość ustalenia wysokości udziałów przysługującym małżonkom w majątku wspólnym. Ustawodawca przyjmuje przy tym domniemanie wspólności udziałów przy stworzeniu możliwości żądania przez każdego z małżonków, a także spadkobierców tego, który wystąpił z powództwem o rozwód, unieważnienie lub separację do żądania określenia innej wysokości udziałów. Trzeba jednak wykazać łączne zaistnienie dwóch przesłanek: ważnych powodów oraz nierównego przyczyniania się przez każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego. Oceniając stopień przyczyniania się ustawodawca nawiązuje wprost do konieczności regulowania spraw związanych z wychowywaniem potomstwa i zaspokajania podstawowych potrzeb materialnych (?).
Małżonkowie mogą rozporządzać swoimi udziałami, a ich wierzyciele mogą się zaspokajać z udziałów w majątku wspólnym. Może też nastąpić zniesienie wspólnego majątku w trybach i sposobach przewidywanych w przepisach KC. Tryby: sądowy i umowny, sposoby w każdym z trybów: podział fizyczny majątku, podział cywilny majątku oraz przyznanie całego majątku jednemu z małżonków z dopłatą drugiemu. Najpóźniej przy znoszeniu współwłasności wspólnego majątku małżonkowie mogą dokonać rozliczenia z tytułu nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste i odwrotnie, a także długów jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego (art. 45 KRO - temat na następny wykład).
WYKŁAD NR 13 - 18 V 2012 R.
Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.
Jak idzie o zwrócenie wydatków, to sąd dokonujący podziału zobowiązany jest bezwzględnie wnioskiem strony dotyczących konieczności zwrotów i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z małżonków w ramach art. 45 par. 1. zdanie pierwsze (jest powyżej). Oznacza to powinność sądu przeprowadzenia nawet niezbędnego potrzebowania dowodowego z urzędu nie poprzestając nawet na dowodach oferowanych przez małżonków. Jeśli natomiast idzie o zwrot nakładów i wydatków w drugą stronę tzn. z majątku osobistego na majątek wspólny, to zaistnienie okoliczności, o których mowa w zdaniu 2 i 3 par. 1 art. 45 (jest poniżej) należy wyłącznie do samych małżonków.
Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Zgłoszenie wniosku - ogólnie potrzebne, ale czasem złożenie wszystkich koniecznych wniosków obliguje sąd do wydania orzeczenia, pozostałe nakłady i wydatki - to muszą udowadniać małżonkowie.
Rozliczenia, o których mowa w art. 45 polegają w praktyce wyłącznie na operacjach rachunkowych. Jeżeli poczynione były nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków, to ich kwota (kwoty) jest doliczana (często po zrewaloryzowaniu przez sąd) do wartości aktualnego majątku wspólnego małżonków ustalonej najczęściej przez biegłego. Wydatki i nakłady poczynione z majątków osobistych na majątek wspólny są z kolei zwracane temu z małżonków, który je poniósł w osobnym orzeczeniu, a o kwotę w ten sposób zwróconych nakładów i wydatków obniża się z kolei wartość majątku wspólnego. Do ostatecznego ustalenia wartości tegoż majątku dochodzi poprzez doliczenie kwot wydatkowanych z tego majątku na zaspokojenie długów, które zaciągnął jeden tylko z małżonków. Dopiero w ten sposób ustalona ostateczna wartość majątku wspólnego dzielona jest między małżonków stosownie do udziałów, jakie każdemu z nich przysługują.
Uwagi dodatkowe:
- pamiętajmy, że zarówno w par. 1, jak i w par. 2 są wyjątki dotyczące takich nakładów lub wydatków, których rozliczać nie można. (np. wyjątki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód).
- rozliczenia, o których mowa w art. 45 dotyczą jedynie nakładów, wydatków i długów poczynionych do czasu ustania wspólności. Natomiast nakłady, wydatki i zobowiązania poczynione lub powstałe w okresie między ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego rozliczane być już mogą wyłącznie na podstawie przepisów o współwłasności ułamkowej z KC lub o bezpodstawnym wzbogaceniu (też z KC).
Władza rodzicielska - wybrane zagadnienia
Ogólna charakterystyka instytucji:
a) nazwy te należy używać bezwzględnie przynajmniej na egzaminie, choć nie jest ona trafna. Absolutnie niedopuszczalne jest stosowanie jako synonim tej nazwy tzw. praw rodzicielskich, o których mowa w samej Konstytucji oraz w aktach prawa publicznego. Prawidłowe wykonywanie władzy rodzicielskiej to jest ogromna misja i nie można jej traktować normatywnie (?), a ustawodawca, zdaniem prof. Strzebinczyka, „nie miał dzieci”. To jest władza rodzicielska, a nie prawa rodzicielskie! A i tak de facto powinna to być piecza rodzicielska, to takie pojęcie powinno odpowiadać treści. Rodzice mają monopol i nie wolno im się wtrącać, chyba że robią to źle.
b) treść prawna i atrybuty władzy rodzicielskiej - piecza nad osobą, piecza nad majątkiem i reprezentacja.
c) podstawowe funkcje władzy rodzicielskiej - można wymienić co najmniej dwie takowe: funkcja socjalizująca (chodzi o przygotowanie do samodzielnego życia) w skali makro (czyli w całym społeczeństwie) i w skali mikro (czyli w rodzinie) i funkcja dbałości o osobę dziecka i wszystkie jego interesy do czasu osiągnięcia pełnoletniości, kiedy to przynajmniej teoretycznie jest ono w stanie zadbać o siebie i swoje utrzymania.
d) co do zasady (a więc muszą być jakieś wyjątki) rodzice sprawują władzę rodzicielską zgodnie z zasadą autonomii każdego z nich. Każdy może działać samodzielnie, autonomia w rozumieniu „rodzice między sobą” i „rodzice a organ nadzorczy”.
Rola sądu opiekuńczego w świetle przepisów o władzy rodzicielskiej.
Z przepisów tych wynika, że sąd może występować w trzech rolach (Sąd Opiekuńczy = Trójca Święta).
a) najbardziej typową jest rola władcza polegająca na możliwości ingerencji we władzę i jej wykonywanie, co przybierać może następujące formy:
- ograniczenia (lub wydania zarządzeń ograniczających) władzy rodzicielskiej,
- zawieszenia władzy rodzicielskiej,
- pozbawienia władzy rodzicielskiej,
- ingerowania w kontakty rodziców z dzieckiem (???) (ingerencja sądu dopuszczalna: art. 109 - stan zagrożenia dobra dziecka, art. 110 - zawieszenie władzy rodzicielskiej, art. 111 - pozbawienie władzy rodzicielskiej - trwała przeszkoda / nadużywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców / zaniedbywanie w sposób rażący obowiązków rodziców względem dziecka; ponadto: art. 107 - ograniczenie władzy rodzicielskiej w razie jeśli oboje rodziców żyją w rozłączeniu, ingerencja pośrednia w wykonywanie władzy rodzicielskiej).
b) w pewnych przypadkach sąd opiekuńczy uczestniczy w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, przez co zostaje ograniczona autonomia rodziców.
WYKŁAD NR 14 - 24 V 2012 R
Współuczestniczenie to widać w art. 97 par. 2 in fine i art. 101 par. 3 KRO.
Sąd opiekuńczy współuczestniczy w wykonywaniu władzy rodzicielskiej co najmniej wtedy, gdy decyduje za rodziców o rozwiązaniu istotnych spraw dziecka (osobistych lub majątkowych) w sytuacji, gdy oni sami nie są w stanie uzgodnić między sobą jednolitego stanowiska. W identycznej roli występuje Sąd Opiekuńczy wówczas, gdy decyduje o udzieleniu zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Kategorie istotnych spraw dziecka oraz czynności przekraczających zwykły zarząd nie zostały przez prawodawcę zdefiniowane. Zarówno doktryna, jak i judykatura wskazujące konkretne przypadki tego typu czynności pozwalają na ogólniejszą konkluzję, iż czynnością przekraczającą zakres czynnego zarządu jest każda czynność wywołująca poważniejsze konsekwencje ekonomiczne w majątku dziecka. Można w uproszczeniu przyjąć, iż każda czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka jest jednocześnie istotną sprawą dziecka.
Są 2 sytuacje, w których sąd dopuszcza do siebie możliwość decydowania przez sąd: obiektywna i subiektywna.
c) pomoc sądu rodzicom w wykonywaniu władzy rodzicielskiej w innych obszarach niż w poprzednich punktach na wyraźne żądanie rodziców (art. 100 KRO). Różni się on zdecydowanie od art. 101, są pewne podobieństwa z art. 97 - tu i tu wnioskodawcami są rodzice. Ale w art. 97 sąd jednocześnie rozwiązuje spór między małżonkami, a w art. 100 rodzice proszą: „Sądzie, ratuj!”, obowiązane do działania są tu też inne organy władzy publicznej.
Z samego art. 100 wynikają bezpośrednio 2 formy takiej pomocy: pomoc w odebraniu dziecka od osób, u których ono przebywa nielegalnie (nie mają oni podstawy prawnej do sprawowania nad nim pieczy - UWAGA! Wydaje się, że ta forma pomocy powinna być ograniczona wyłącznie do przypadków kidnappingu w rozumieniu KK. Po drugie: umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej w rozumieniu ustawy o wspieraniu rodzin i pieczy zastępczej (i coś jeszcze). W związku z terminologią art. 100 i wspominanej ustawy powinnością stworzenia dziecku zastępczej piczy opiekuńczo - wychowawczej zostają w istocie obarczone poszczególne jednostki wymienione w tejże ustawie, chodzi zwłaszcza o odpowiednie agendy jednostek samorządu terytorialnego (np. MOPS i GOPS, a także PCPR) placówki wsparcia rodzinnego, organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, placówki opiekuńczo - wychowawcze, ośrodki adopcyjne czy interwencyjne ośrodki preadopcyjne.
Sąd ma tu zawiadomić odpowiednie jednostki, a te raz na 6 miesięcy informować, jak się wywiązują z zadania. Nawet zgoda na przysposobienie zastępcze nie sprawia, że rodzice zrzekają się dziecka.
Ogólna charakterystyka pieczy zastępczej i oraz formy tej pieczy: rodzinna i zinstytucjonalizowana.
O pieczy zastępczej można mówić w dwojakim rozumieniu: a) szerokim obejmującym każdy przypadek stworzenia dziecku pozarodzinnego (chodzi o rodzinę naturalną, biologiczną) środowiska opiekuńczo - wychowawczego, co oznacza objęcie tym rozumieniem także instytucji przysposobienia i instytucji opieki nad małoletnim. Nie wszyscy autorzy dopuszczają możliwość konstruowania pieczy zastępczej w tym rozumieniu. B) sensu stricto w ścisłym znaczeniu tego rozumienia, takiego mianowicie, jakie wynika z art. 112 indeks3 i art. 112 indeks4 KRO w związku z art. 32 ust. 1 wielokrotnie już powoływanej ustawy.
Piecza subsydiarna (pomocnicza) w odniesieniu do pieczy sprawowanej nadal w pewnym zakresie przez rodziców w ramach przysługującej im władzy rodzicielskiej w przypadku niemożności zapewnienia dziecku przez rodziców codziennej „opieki” oraz należytego wychowywania dziecka. Pieczę zastępczą organizują powiaty w dwóch podstawowych formach: rodzinnej oraz instytucjonalnej pieczy zastępczej. Zasada subsydiarności (pomocniczości) wynika z obowiązku umieszczania dzieci w pieczy zastępczej dopiero wtedy, gdy wszelkie możliwe środki pomocy wcześniej uruchomione nie okazały się skuteczne. Można dziecko umieścić w pieczy zastępczej niezwłocznie bez udzielenia jakiejkolwiek wcześniejszej pomocy rodzicom jedynie w przypadkach nagłych, kiedy dziecko wymaga niezwłocznego odizolowania od rodziców. Zasada subsydiarności przejawia się i w tym, że celem umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej jest doprowadzenie do takiego stanu, aby mogło ono wrócić do naturalnego środowiska opiekuńczo - wychowawczego po wyeliminowaniu tych okoliczności, które były przyczyną sprawczą zastosowania pieczy zastępczej.
Przede wszystkim z ustawy, o której mowa, wynika pierwszeństwo zastępczej pieczy rodzinnej. W pieczy instytucjonalnej umieszcza się tylko te dzieci, które z różnych powodów nie mogą być umieszczone w pieczy rodzinnej.
NIE OBOWIĄZUJE NA PEWNO:
- instytucjonalna piecza zastępcza - podstawowe typy placówek opiekuńczo - wychowawczych
- rola ośrodków adopcyjno - opiekuńczych
Pytaniem pozawykładowym może być pytanie o pieczę o bieżące wychowanie (?)
Rodzinna piecza zastępcza występuje również w dwóch formach: rodziny zastępczej oraz rodzinnego domu dziecka. Aktualnie typologia rodzin zastępczych obejmuje 4 ich rodzaje:
a) rodziny spokrewnione z dzieckiem w nich umieszczonych, przy czym ustawodawca ograniczył krąg podmiotowy rodziców zastępczych do małżonków lub osoby niepozostającej w związku małżeńskim bedącym wstępnymi lub rodzeństwem (starszym) dziecka.
b) rodziny niezawodowe to rodziny działające bez wynagrodzenia za pełnienie swoich funkcji (podobnie jak rodziny spokrewnione) z tym, że są one tworzone przez dalszych krewnych dziecka lub osoby dla niego obce (powinowatych).
c) rodziny zawodowe, a więc działające na podstawie umowy zawieranej ze starostą i pobierające wynagrodzenie za samą nawet gotowość do pełnienia swoich funkcji, występują one w dwóch postaciach: rodziny działającej w charakterze pogotowia rodzinnego oraz tzw. rodziny zawodowej specjalistycznej.
d) oprócz kandydatów na rodziców zastępczych spokrewnionych z dzieckiem kandydaci do innych form rodziny zastępczej muszą przejść przewidziane prawem szkolenia i uzyskać zaświadczenie o ich ukończeniu.
autor: Adrian Zjawin