Aleksander Lichorowjcz
Wspólna Polityka Rolna
Idea wspólnej europejskiej polityki rolnej nie była początkowo brana pod uwagę przez autorów koncepcji EWG.
Pojawiła się ona stosunkowo późno, już w końcowym etapie prac nad TEWG, na wniosek przede wszystkim Francji, Włoch i Holandii
Te w znacznej mierze rolnicze kraje, obawiając się hegemonii gospodarczej przemysłowych Niemiec, pragnęły zapewnić ekonomiczną ochronę swych produktów rolnych stanowiących jedno z podstawowych źródeł ich dochodu narodowego.
Późno podjęta idea opracowania wspólnych zasad polityki rolnej znalazła podatny grunt w dalszym rozwoju EWG
Owocując przebogatym ustawodawstwem (ponad 50% ogółu legislacji europejskiej),
Obejmując swym zasięgiem 40—50% unijnych środków budżetowych.
Założenia i cele WPR (art. 32 i 33 TWE)
Wspólna Polityka Rolna (WPR) stanowi na tle liberalnego, opartego na zasadzie wolnej konkurencji, ustroju ekonomicznego UE sui generis rezerwat interwencjonizmu i protekcjonizmu państwowego.
Wobec tego, że WPR rządzi się odrębnymi prawami i posługuje się odmiennymi, niż w pozostałych dziedzinach gospodarki, instrumentami ekonomicznego oddziaływania, szczególnego znaczenia nabiera kwestia precyzyjnego ustalenia zasięgu, zakresu stosowania tej polityki
Art. 32 ust. 2 TWE- regulacja dotycząca rolnictwa stanowi lex specialis w stosunku do ogólnych zasad utworzenia i funkcjonowania wspólnego rynku.
TWE nie określa w sposób jednoznaczny, co należy rozumieć przez rolnictwo.
ETS przyjął tu wykładnię liberalną stwierdzając, że szczegółowe określenie tego pojęcia leży w gestii kompetentnych władz
Z brzmienia art. 32 ust. 1 TWE można jednak wywnioskować pośrednio, jaki jest zakres pojęcia rolnictwa w rozumieniu ustawodawcy europejskiego.
W TWE pojęcie „rolnictwo” obejmuje
Uprawę ziemi,
Hodowlę,
Leśnictwo,
Rybołówstwo.
Ten sam przepis rozciąga działanie rozwiązań TWE dotyczących rolnictwa także na handel produktami rolnymi.
Jest to niezmiernie istotne rozwiązanie, które zadecydowało o przyszłym kształcie europejskiego rynku rolnego.
Jeśli w praktyce możemy precyzyjnie ustalić zakres stosowania przepisów TWE dotyczących rolnictwa, to dzieje się to dzięki art. 32 ust. 2 TWE, zgodnie z którym przepisy dotyczące wspólnego rynku stosuje się do produktów rolnych.
Przez produkty rolne rozumie się produkty ziemi, hodowli i rybołówstwa oraz pozostające z nimi w bezpośrednim związku wyroby wstępnie przetworzone (tzw. produkty pierwszego stopnia przetworzenia).
Ażeby uniknąć wątpliwości i nieporozumień, czy dany produkt jest produktem rolnym w rozumieniu art. 32 ust. 1, TWE przyjął tu metodę enumeratywnego wyliczenia.
W konsekwencji wspólnym rynkiem objęte są tylko te produkty rolne, które zostały zamieszczone w Aneksie I do TWE (obecnie aneks nr 1) uzupełnionym wzbudzającym pewne kontrowersje rozporządzeniem 7a z 18 grudnia 1959 r. Celem uniknięcia różnic w implementacji oba akty posługują się klasyfikacją zawartą w powszechnie stosowanej Brussels Tarif Nomenclature
Art. 32 ust. 1 TWE nie precyzuje kryteriów uznania produktów rolnych za wstępnie przetworzone.
Zadanie to podjął ETS przyjmując również tutaj wykładnię zdecydowanie liberalną.
W szczególności ETS sprzeciwił się panującemu początkowo poglądowi, że o wstępnym charakterze przetworzenia decyduje ilość etapów produkcyjnych dzielących produkt przetworzony od surowca.
ETS przyjął, że o uznaniu produktów za wstępnie przetworzone decyduje zależność ekonomiczna pomiędzy produktem podstawowym a produktem przetworzonym bez względu na dzielącą je ilość etapów przetwórczych
W szczególności jako kryterium zasadnicze przyjął ETS stosunek wartości surowca do wartości produktu przetworzonego
Istotną usterką przepisów TWE dotyczących rolnictwa jest fakt, że nie określają one kryteriów uznania danej osoby za producenta rolnego, zakres którego to pojęcia ma istotny wpływ na zakres stosowania i oddziaływania WPR.
W sprawę ponownie wkroczył ETS uznając za nieuzasadnione próby wyprowadzenia zakresu tego pojęcia z treści TWE.
Wobec braku odpowiednich rozwiązań w TWE, jak też ich braku w legislacji wspólnotowej powinno obowiązywać zdaniem ETS, na terenie poszczególnych państw członkowskich, pojęcie producenta rolnego wynikające z ich ustawodawstwa wewnętrznego
W każdym razie ETS wyraźnie stwierdził, że pojęcie rolnika obejmuje również osoby prawne.
Na podstawie dyskusji doktrynalnej, jaka toczyła się na ten temat można ustalić 3 podstawowe, powszechnie akceptowane kryteria uznania danego pod-- miotu za producenta rolnego:
podjęcie kierownictwa gospodarczego jednostką rolno-produkcyjną;
ponoszenie ryzyka i odpowiedzialności majątkowej za działalność jednostki rolno-produkcyjnej;
uzyskanie w związku z tym, na gruncie ustawodawstwa wewnętrznego danego kraju członkowskiego, uprawnień socjalno-emerytalnych.
Cele WPR
cele te określa art. 33 TWE.
Możemy podzielić je na dwie grupy.
Grupę celów ekonomiczno-rynkowych. Chodzi w nich o:
Zwiększenie wydajności rolnictwa a w konsekwencji o
Stabilizację rynków
Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw.
TWE był opracowywany w latach pięćdziesiątych, gdy wspomnienia trudności żywnościowych, jakie miała Europa w okresie wojennym i powojennym były jeszcze świeże. Cele ekonomiczno-rynkowe zostały zrealizowane w nadmiarze. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że rozrost mocy produkcyjnych w rolnictwie europejskim, jaki nastąpił w ich realizacji, zadecydował o porażce WPR.
cele socjalne:
z jednej strony przepis ten stawia WPR zadanie zapewnienia odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej poprzez wzrost indywidualnych dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie;
z drugiej zaś strony art. 33 TWE bierze w ochronę konsumentów produktów rolnych postulując zapewnienie ich zaopatrzenia po odpowiednich, a więc korzystnych dla nich cenach.
Doktryna wielokrotnie wskazywała na sprzeczność obu celów, które się na wzajem wyłączają.
Sprzeczność tę zauważył również ETS który próbując ją rozwiązać stwierdził że stosownie do aktualnych potrzeb socjalno-gospodarczych instytucje europejskie mogą jeden z tych dwóch celów traktować preferencyjnie byle nie prowadziłoby to do dyskryminacji producentów bądź konsumentów.
Z Tytułu II TWE poświęconego rolnictwu można wywieść pewne zasady ogólne, którym, w intencji ustawodawcy europejskiego, ma odpowiadać wspólnotowa legislacja rolna. Do najważniejszych takich zasad należy zaliczyć:
art. 36 TR- zasada wyjątkowości reguł dotyczących WPR w stosunku do ogólnych zasad organizacji wspólnego rynku.
Dopiero w braku szczególnej regulacji zawartej w Tytule II do spraw rolnych mogą znaleźć zastosowanie ogólne zasady, na których jest oparty wspólny rynek
Wpływ ma zawartej w TWE szczególnej regulacji dotyczącej rolnictwa na funkcjonowanie dwóch podstawowych zasad, na których oparta jest organizacja wspólnego rynku.
Zasadą wolnej konkurencji- art. 36 TWE daje Radzie generalną kompetencję wyłączenia zasad wolnej konkurencji w produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi, jeśli potrzebne jest to do realizacji celów WPR określonych w art. 33 TWE. Wydane niedługo potem rozporządzenie Rady 26/62, wyłączając działanie art. 81 ust. 1 TWE przewidywało w szczególności dopuszczalność stosowania na rynkach rolnych pomocy rządowej, zwłaszcza gdy dokonywana jest ona w ramach wspólnych organizacji rynkowych. O dopuszczalności tej decyduje KE
Z rozporządzenia 26 /62 nie wynika jednakże zwolnienie z zakazu wykorzystywania dominującej pozycji przewidzianego w art. 82 TWE
Wiele problemów, zarówno prawnych jak i praktycznych, spowodowało stosowanie do rolnictwa obowiązującej generalnie we wspólnym rynku zasady swobodnego przepływu towarów. Odmiennie niż odnośnie do zasady wolnej konkurencji, w TWE brak wyraźnego wyłączenia działania tej zasady na wspólnym rynku rolnym. Jednak wobec zniesienia ceł i kontyngentów importowych w ramach EWG, państwa członkowskie broniły się przed niekontrolowanym napływem obcych produktów rolnych wykorzystując zawartą w ówczesnym art. 36 (obecny art. 30) TWE klauzulę dopuszczalności ograniczeń importowych i eksportowych ze względów bezpieczeństwa i porządku publicznego, jak też ochrony zdrowia i życia ludzi W tej sytuacji rola obrońcy zasady swobodnego przepływu towarów przypadła ETS. W słynnym orzeczeniu w sprawie 120/78 (zwanym powszechnie Cassis de Dijon) ETS stwierdził, że jeśli dany produkt spełnia normy sanitarne i produkcyjne swego państwa, będącego członkiem EWG, to pozostałe państwa członkowskie nie mogą odmówić importu tego produktu z powołaniem na klauzulę bezpieczeństwa czy ochrony zdrowia z art. 36 TWE. To samo powtórzył ETS w orzeczeniach 244/78 i 124/79 i innych
Zasadą stanowiącą fundament całej unijnej legislacji rolnej jest zasada preferencji europejskiej.
Zasada ta przyznaje priorytet interesom europejskich producentów i przetwórców produktów rolnych w stosunku do podmiotów gospodarczych pochodzących spoza UE, przy czym podmioty te nie muszą być wcale przez UE jednakowo traktowane
W bezpośrednim związku z zasadą przedstawioną powyżej pozostaje wynikająca z art. 34 ust. 3 TWE zasada wyłączenia jakiejkolwiek dyskryminacji, jednakowego traktowania producentów lub konsumentów rolnych w obrębie UE.
Jak stwierdził ETS „podobne sytuacje nie powinny być odmiennie traktowane, o ile nie jest to obiektywnie uzasadnione”.
Nie znaczy to oczywiście, by każdą nawet nieznaczną różnicę w traktowaniu uznawać za dyskryminację, zwłaszcza gdy jest to uzasadnione względami merytorycznymi mieszczącymi się w ramach WPR i określonymi w art. 33 TWE
Jedną z fundamentalnych zasad unijnej legislacji rolnej jest zasada solidarności finansowej państw członkowskich.
Zasada ta, która po raz pierwszy znalazła swój prawny wyraz w powołanym już rozporządzeniu Rady 25/62, ma dwa aspekty:
pierwszy z nich polega na wspólnym ponoszeniu przez państwa członkowskie kosztów WPR przy czym, właśnie w duchu solidarności, państwa O większym potencjale ekonomicznym biorą na siebie większą część kosztów niż wynikałoby to z ich proporcjonalnego udziału w świadczeniach mających swe źródło w WPR
Drugi aspekt zasady solidarności finansowej wyraża się w zasadzie współodpowiedzialności bardzo rygorystycznie przestrzeganej przez legislację unijną. Zasada współodpowiedzialności przejawia się zwłaszcza w wypadkach, gdy dany producent rolny bądź przetwórca przekraczając swe limity produkcyjne naraża UE na większe niż przewidziano wydatki W takim wypadku zobowiązany on jest do partycypacji w wy datkach, które spowodował.
JAE z 1986 r. sprecyzował i położył szczególny nacisk na dwie dodatkowe zasady rolnego ustawodawstwa europejskiego. Są to:
Zasada regionalizacji oddziaływania, zgodnie z którą oddziaływanie UE w ramach realizacji WPR powinno
Uwzględniać specyfikę gospodarczą
Warunki naturalne poszczególnych regionów UE,
Jak też dążyć do:
Zmniejszenia dysproporcji pomiędzy poszczególnymi regionami (art. 158 TWE);
Zasada ochrony środowiska, która zgodnie z art. 174 TWE winna być wkomponowana w całość unijnego oddziaływania, a która zwłaszcza w szerokim zakresie winna być brana pod uwagę przy realizacji WPR.
Europejski Fundusz Gwarancji i Ukierunkowania Rolnictwa (art. 34 ust. 3 TWE)
Zasada solidarności finansowej jest jedną z podstawowych zasad WPR wynikających z TWE.
W jej realizacji art. 34 ust. 3 TWE przewiduje, że dla realizacji zadań WPR może być stworzony jeden lub kilka funduszów wyrównawczych i gwarancyjnych rolnictwa- współodpowiedzialność finansowa państw członkowskich za realizację WPR została przeniesiona ze szczebla narodowego na szczebel ponadnarodowy.
Prawne instrumenty realizacji tej zasady po raz pierwszy znalazły wyraz w rozporządzeniu Rady 25/62.
Na jego podstawie ustanowiono Europejski Fundusz Gwarancji i Ukierunkowania Rolnictwa (FEOGA).
Fundusz ten rozporządzeniem 17/6420 został podzielony na dwie sekcje:
Sekcję Gwarancji,
finansującą wydatki związane z funkcjonowaniem rynków rolnych i działalnością interwencyjną UE na nich jak też, w późniejszym okresie, finansującą tzw. kwoty wyrównawcze wypłacane rolnikom.
Rozporządzenie Rady 12 58/9921 dodało tu jeszcze wydatki na rozwój terenów miejskich (z wyjątkiem regionów o niskim poziomie rozwoju), weterynarię i informację rolniczą.
Przedstawiony system funkcjonowania FEOGA za pomocą 2-giej sekcji trwał będzie tylko do 1.1.2007.
Drugą tą datę, zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 12 90/200522 FEOGA zostanie podzielona na dwa samodzielne fundusze dalej stanowiące część budżetu UE. Będą to:
Europejski Fundusz Rolniczej Gwarancji (EFGR) przejmujący kompetencje sekcji gwarancji FEOGA
Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFROW) przejmujący kompetencje dolnej sekcji orientacji FEOGA.
Wydatki z tej sekcji mają charakter obligatoryjny, tzn. FEOGA musi tu pokryć całość kosztów funkcjonowania systemu interwencji rynkowej UE w rolnictwie;
Sekcję Ukierunkowania,
której zadaniem jest finansowanie wydatków związanych z realizacją polityki strukturalnej UE.
Świadczenia Funduszu z tej sekcji mają charakter partycypacyjny.
FEOGA nie ponosi, a tylko partycypuje w kosztach polityki strukturalnej (początkowo 25 — 50% kosztów, w wyjątkowych wypadkach 50—75%, po 1999 r. 1—75% ogólnego kosztu i co najmniej 25% sum wydatkowanych z krajowych środków publicznych). Resztę tych wydatków ponoszą państwa członkowskie, a częściowo sami indywidualni beneficjenci.
Podział środków pomiędzy tymi sekcjami wynosił pierwotnie 2:1.
Źródła dochodów FEOGA ewoluowały z upływem czasu.
Początkowo były to wpłaty państw członkowskich.
Rozporządzenie Rady 130/6623 uczyniło głównym źródłem dochodów Funduszu opłaty wyrównawcze z tytułu importu produktów rolnych z krajów trzecich na obszar EWG.
Zasadniczej reformy finansowania FEOGA dokonało rozporządzenie Rady 729/7024.
Obok opłat wyrównawczych, opłat celnych głównym źródłem dochodu Funduszu stała się część wpływów z tytułu podatku VAT (od I stycznia 1986 r. — 1,4%).
Bieżący zarząd Funduszem sprawuje KE.
Ma ona do pomocy dwa komitety opiniodawczo-doradcze.
Ogólne kompetencje, zarówno gwarancyjne jak i strukturalne, przysługują tzw. Komitetowi Funduszu.
kompetencje bardziej szczegółowe, dotyczące tylko spraw strukturalnych, ma Stały Komitet ds. Struktur Rolnych.
od 1995 r. w UE działają krajowe punkty płatnicze FEOGA,
koncentrują w swych rękach dysponowanie środkami Funduszu na terenie danego kraju.
W Polsce aktualnie status prawny krajowych punktów (agend) płatniczych mają
Agencja Rynku Rolnego (interwencja rynkowa, administrowanie obrotem produktami rolnymi z krajami trzecimi)
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (płatności bezpośrednie, do płaty strukturalne).
Lata osiemdziesiąte XX w. przyniosły zmiany zasad organizacji i funkcjonowania FEOGA.
Rozpoczęta w połowie lat osiemdziesiątych XX w. polityka ograniczania produkcji rolnej spowodowała, że UE zaczęła kłaść coraz większy nacisk na strukturalne oddziaływanie FEOGA kosztem jego oddziaływania gwarancyjnego.
W efekcie udział Sekcji Ukierunkowania w FEOGA zbliżył się do 50% środków Funduszu.
W konsekwencji powstała konieczność koordynacji funkcjonowania FEOGA z innymi funduszami strukturalnymi,
z powstałym w 1975 r. Funduszem Rozwoju Regionalnego
z działającym od 1979 r. Europejskim Funduszem Socjalnym.
Rozporządzenie Rady 2052/198825 określiło zasady i koordynację działania tych funduszy. W konsekwencji część strukturalna FE OGA stała się tylko jednym z instrumentów, w oparciu o które może być dokonywane oddziaływanie strukturalne UE
W szczególności rozporządzenie 2052/1988 określiło 5 podstawowych celów, na które wyłącznie mogą być wydatkowane fundusze strukturalne.
Rolnictwa dotyczyły cele 5a (przyspieszenie dostosowywania struktur agrarnych do założeń wynikających z WPR) oraz 5b (ułatwienie rozwoju i adaptacji strukturalnej regionów wiejskich).
Najnowsze rozporządzenie Rady 1260/99 o funduszach strukturalnych zastąpiło te cele trzema nowo sformułowanymi zadaniami:
poprawa struktur w regionach zacofanych;
wsparcie dla rozwoju ekonomicznego regionów walczących z trudnościami strukturalnymi;
poprawa systemu kształcenia i zatrudnienia. Środki FEOGA wykorzystywane są przede wszystkim na realizacje celu 1.
W 1993 r. te wspólne zasady zostały rozciągnięte, po wejściu w życie Traktatu z Maastricht, na jeszcze jeden fundusz strukturalny zwany Funduszem Spójności.
Zasadniczym problemem działalności FEOGA jest kwestia
dyscypliny finansowej państw członkowskich w dysponowaniu środkami Funduszu
kwestia prawidłowego, zgodnego z celami FEOGA, wydatkowania jego środków.
Zagadnienie to stale przewija się w orzecznictwie ETS, jak też w legislacji dotyczącej FEOGA.
Zasadnicze znaczenie ma tu rozporządzenie Rady 2081/199328.
Na bazie dotychczasowych doświadczeń określiło ono w sposób zbiorczy zasady dysponowania środkami FEOGA.
Rozporządzenie to przede wszystkim określiło raz jeszcze wykaz zadań, zarówno gwarancyjnych jak i strukturalnych, które mogą być finansowane z Funduszu oraz pieniężne instrumenty ich realizacji
Ustaliło ono również wiele zasad dysponowania środkami Funduszu. Do najważniejszych spośród nich zaliczyć należy:
zasadę komplementarności i partnerstwa KE i PE z państwami członkowskimi w realizacji zadań Funduszu;
zakaz kumulacji pomocy unijnej z różnych źródeł i od różnych dysponentów. Dane przedsięwzięcie bądź program mogą być finansowane zasadniczo tylko przez jeden fundusz strukturalny i tylko w ramach jednego celu
zasadę odpowiedzialności finansowej państw członkowskich za wadliwe rozdysponowanie środków Funduszu Na państwa członkowskie bowiem spada przede wszystkim kontrola legalności i celowości wydatkowania środków FEOGA Ta zasada wywołała najwięcej sporów i stała się przedmiotem opinii ETS nr 1/8432, zgodnie z którą po wyczerpaniu zasobów FEOGA wymiar zobowiązań państw członkowskich może ulec zwiększeniu. Na bazie tej opinii Rada wydała rozporządzenie 3183/87 o podobnej treści
Ustalone powyżej zasady dyscypliny dysponowania środkami FEOGA potwierdziło, a nawet wzmocniło rozporządzenie Rady 1258/99 oraz wspomniane wyżej rozporządzenie Rady 1260/99. To ostatnie przewidziało dodatkowo tworzenie specjalnych komitetów nadzorujących poszczególne inwestycje, jak też prawo remonstracji KE, jeśli chodzi o decyzje co do finansowania poszczególnych inwestycji z funduszów FEOGA.
Etapy ewolucji WPR (1958—2000)
Rolna legislacja wspólnotowa podlegała i podlega wyraźnej, często radykalnej, ewolucji
śledząc rozwój i przemiany europejskiej legislacji rolnej można wyróżnić kilka wyraźnych, różniących się od siebie etapów:
Okres pierwszy,
można nazwać okresem przygotowawczym,
obejmuje lata 1958—1962.
Istotne znaczenie odegrała tu konferencja w Stresa (lipiec 1958 r.)., Mimo iż miała ona miejsce w następnym roku po podpisaniu TEWG, już wtedy sformułowała zarówno czasowy, jak i merytoryczny program powstania wspólnego rynku w rolnictwie.
Ustalenia konferencji w Stresa, jak też realizacja przez KE postawionych jej tam zadań zaowocowały podjęciem przez PE
uchwały z 14 października 1960 r. o WPR
tzw. I Planu Mansholta, który już wtedy zwracał uwagę na niebezpieczeństwo niekontrolowanej nadwyżki produktów rolnych w wyniku protekcjonistycznej polityki cenowej.
Zwieńczeniem okresu przygotowawczego było
stworzenie w 1962 r. FEOGA,
decyzja Rady z 4 grudnia 1962 r. w przedmiocie koordynacji polityki strukturalnej w rolnictwie
Decyzja ta tworząc Stały Komitet Struktur Rolnych skierowała od początku funkcjonowania WPR europejską politykę strukturalną w rolnictwie na tor odrębny w stosunku do działań w zakresie koordynacji rynku rolnego.
Na fakt ten należy położyć szczególny nacisk, gdyż zdecydował on o odmiennym charakterze i kierunkach wspólnej polityki cenowej i strukturalnej w rolnictwie WE i to na okres co najmniej 30 lat.
Już w tym wstępnym okresie sformułowano po raz pierwszy aktualną do dziś zasadę polityki strukturalnej w rolnictwie, zgodnie z którą rolne gospodarstwo rodzinne stanowi podstawę i główny cel ochrony polityki strukturalnej w rolnictwie.
Okres drugi,
obejmujący lata 1962—1968,
jest określany jako „złoty” okres WPR.
Okres ten cechuje się przede wszystkim szybkim dojściem do organizacji wspólnego rynku produktów rolnych na obszarze WE.
Podstawy po temu stworzyła już tzw. sesja maratońska Rady (przełom 1961/1962 r.).
Porozumienia państw członkowskich z lat 1962, 1963, 1964, przyjęcie wspólnych cen na produkty rolne, określanych od 1962 r. w specjalnych jednostkach przeliczeniowych (UC), objęły praktycznie swym działaniem niemal cały rynek rolny tak, że na dzień 1 lipca 1968 r. możemy mówić o pełnym funkcjonowaniu wspólnego rynku w rolnictwie i zakończeniu przed czasem (31 grudnia 1968 r.) okresu przejściowego.
W rolnictwie europejskim panowała generalna prosperity.
Korzystne ceny na produkty rolne wpływały na szybki wzrost ich produkcji, która znajdowała łatwy zbyt na jeszcze nienasyconych rynkach europejskich i światowych.
W zakresie polityki strukturalnej w rolnictwie należy odnotować podjęcie przez EWG pierwszych kroków w kierunku rozpoczęcia oddziaływania na szerszą skalę na struktury rolne.
Rozporządzenie Rady 17/6438 wyodrębniło w FEOGA osobną część strukturalną (tzw. sekcja orientacji), która rozpoczęła finansowanie projektów strukturalnych, jak się później okazało bez większego powodzenia.
w tym okresie wydano tzw. I Planu Mansholta („Rolnictwo 1980”).
Mansholt, słusznie przewidując nadchodzący w Europie kryzys nadprodukcji rolnej, stworzył koncepcję utworzenia nowoczesnych, uprzemysłowionych gospodarstw rolnych,
postulował znaczne zmniejszenie ludności zatrudnionej w rolnictwie oraz wprowadzenie nowoczesnych zasad obrotu gruntami rolnymi
Cele te chciał realizować poprzez
politykę kredytową,
politykę podatkową,
podnoszenie kwalifikacji ludności wiejskiej.
Postulaty zawarte w II Planie Mansholta, mimo że nigdy nie stał się on oficjalnym dokumentem WE, są w swym zasadniczym zrębie realizowane na terenie UE po dziś dzień.
Okres trzeci
obejmuje lata 1968—1980
jest zwany okresem kryzysu walutowego.
Socjalizująca swą gospodarkę Francja była zmuszona zdewaluować franka, a dynamicznie rozwijające się Niemcy zrewaloryzowały markę, równocześnie w 1971 r. USA osłabiły dolara znosząc jego wymienialność na złoto. Nastąpiło zamieszanie na rynku walutowym, które utrudniło handel produktami rolnymi: produkty rolne krajów z silną walutą były zbyt drogie dla krajów z walutą słabszą. Z kolei produkty rolników w krajach z silną waluta były wypierane przez tańsze produkty z krajów o walucie słabszej.
Chroniąc ideę wspólnego rynku władze EWG podejmowały próby zaprowadzenia ładu w swym system k walutowym i cenach rolnych. Próby te były liczne (Smithsonian Agreement 1971 r., system „Snake in the Tunnel” — 1972 r., system „joint float”), lecz nie zawsze uwieńczone sukcesem.
Sprawę definitywnie załatwiło rozporządzenie Rady 652/79 wprowadzające ECU.
Równocześnie z próbami stabilizacji rynku walutowego, w celu ujednolicenia cen na produkty rolne i stabilizacji wymiany towarowej pomiędzy państwami członkowskimi, wprowadzono tzw. zielone kursy wymiany walut (green nio ney).
Po 1971 r. zielone kursy wymiany walut zaczęły się coraz bardziej odrywać od ich kursów rynkowych.
Po wprowadzeniu ECU proces ten był kontynuowany, by korzystnie przeliczać ceny na produkty rolne wyrażone w ECU na waluty krajowe.
Jeśli waluta danego kraju członkowskiego była słaba, zielony kurs był korzystniejszy od kursu rynkowego.
Jeśli zaś była mocna kurs zielony był mniej korzystny od kursu rynkowego.
Od I stycznia 1999 r. ECU zostało zastąpione przez euro jako jednostkę przeliczeniową.
Od 1 stycznia 2002 r. euro pełni już funkcję waluty ogólnoeuropejskiej.
Zielony pieniądz uzupełniany był dodatkowo przez system tzw. pieniężnych kwot wyrównawczych wprowadzonych rozporządzeniem Rady 974/71 obowiązujących aż do 1993 r. Rozróżniano
kwoty wyrównawcze pozytywne stosowane wobec krajów ekonomicznie silniejszych (subsydia do eksportu, obłożenie opłatą importu)
kwoty wyrównawcze negatywne stosowane wobec krajów ekonomicznie słabszych (obłożenie opłatą eksportu, subsydia do importu).
System zielonego pieniądza
przyczynił się niewątpliwie do integracji krajów członkowskich w ramach wspólnego rynku rolnego.
Wywoływał wiele protestów, zwłaszcza w początkowych etapach swego rozwoju.
ETS zawsze konsekwentnie bronił tego systemu uważając, że realizacja WPR musi mieć pierwszeństwo przed partykularnymi interesami importerów czy eksporterów produktów rolnych
Kryzys walutowy nie zdołał zahamować coraz bardziej rozwijającego się w tym okresie zainteresowania organów europejskich kwestiami strukturalnymi w rolnictwie.
Realizując postulaty zawarte w I Planie Mansholta w latach 1972-- 1978 wydano zespół tzw. dyrektyw strukturalnych, które rozpoczęły aktywne oddziaływanie UE na strukturę agrarną państw członkowskich. Zawarte w nich rozwiązania w swym podstawowym zrębie stosowane są po dzień dzisiejszy. Zaliczyć tu wypada trzy dyrektywy strukturalne z 1972 r.
dyrektywę 159/72, zwaną modernizacyjną, tworzącą cały system form pomocy finansowej dla określonej przez siebie kategorii gospodarstw rozwojowych;
dyrektywę 160/72, zwaną odstąpieniową, ustalającą wiele bodźców mających skłonić starszych rolników do zaprzestania działalności produkcyjnej;
dyrektywę 161/72, zwaną informacyjną, określającą zasady pomocy ze strony WE dla rozwoju różnych form informacji socjoekonomicznej i podnoszenia kwalifikacji zawodowych rolników.
Te trzy dyrektywy z 1972 r. zostały uzupełnione później dyrektywą 268/ 7543
ustalającą system bodźców ekonomicznych mających na celu rozwój rolnictwa w regionach o trudnych warunkach naturalnych dla produkcji rolnej.
rozporządzenia Rady 355/77 i 1360/78
stworzyły system środków organizacyjno-finansowych mających na celu popieranie związków producentów i przetwórców produktów rolnych
Okres czwarty
obejmuje lata 1981—1990
możemy go nazwać okresem recesji i wstępnych stadiów zwalczania kryzysu nadprodukcji
Kryzysy ekonomiczne lat poprzedzających osłabiły światowy popyt na produkty rolne.
Równocześnie korzystny system cen gwarantowanych i coraz bardziej wydajne metody produkcji doprowadziły do stałego wzrostu podaży produktów rolnych na terenie WE.
Mimo to władze WE utrzymywały nadal korzystny system cen i gwarancji zbytu produktów rolnych.
System ten, z początkiem lat osiemdziesiątych, zaczął nieznośnie ciążyć na budżecie WE.
Stąd od początku tego okresu w programach i legislacji WE dają się zauważyć, początkowo powolne, później coraz gwałtowniejsze poszukiwania rozwiązań, które dostosowałyby WPR do realiów rynku rolnego.
Poszukiwania te idą w dwóch kierunkach:
z jednej strony dotyczą one instrumentów gwarancyjno-cenowych (do pochodzących jeszcze z 1975 r. progów gwarancyjnych dochodzą kwoty produkcyjne na cukier i mleko — 1981, 1984 r.). Nie można tu też zapominać o rosnącym nacisku WTO na ograniczenie unijnego protekcjonizmu w rolnictwie (znalazł on ostatnio wyraz w Rundzie Urugwajskiej i Traktacie z Marakeszu);
z drugiej strony największy nacisk położono w tym okresie na instrumenty strukturalne.
Dokumenty i programy w tej kwestii były liczne,
zasadnicze, przełomowe znaczenie, ma tu Zielona Księga z 15 marca1985 r., która stała się oficjalnym dokumentem WE w dziedzinie struktur agrarnych
Mimo że skoncentrowana zasadniczo na kwestiach strukturalnych Zielona Księga nie mogła z natury rzeczy pominąć kwestii gwarancyjno-cenowych: formułuje ona postulat ograniczenia gwarancji cenowych, by zapobiegać powstawaniu nadwyżek produktów rolnych.
Ponadto Zielona Księga sformułowała po raz pierwszy zasadę współodpowiedzialności finansowej producenta z tytułu przyczynienia się do powstawania nadwyżek na rynku rolnym.
W kwestiach strukturalnych KE proponowała, po raz pierwszy, system wyłączania gruntów rolnych z produkcji
Zdając sobie sprawę, że proponowane osłabienie działania systemu gwarancyjno-cenowego w rolnictwie, jak też wyłączenia gruntów rolnych z produkcji, obniżą dochody rolników, Zielona Księga proponowała dopłaty wyrównawcze dla gospodarstw rolnych.
Zielona Księga kładła szczególny nacisk na regionalizację oddziaływania strukturalnego oraz jego połączenie z zabiegami korzystnymi dla ochrony środowiska naturalnego.
Rozwiązania postulowane w Zielonej Księdze doczekały się rychłego przełożenia na normy prawne w rozporządzeniu Rady 797/8546.
Prace nad reformą WPR trwały jednak dalej.
Ich zasadnicze wyniki zawarte zostały w programie „Nowe perspektywy dla Europy” oraz programie „The future Rural Socjety” (1988)48.
Generalnie rzecz biorąc rozwiązania proponowane po 1985 r. okazały się połowiczne, w konsekwencji mało skuteczne.
W szczególności nie znalazły zastosowania praktycznego przepisy o ekstensyfikacji produkcji rolnej.
Produkcja rolna na terenie WE wzrastała w związku z tym nadal.
Jeśli koszt dopłat gwarancyjnych wyniósł w 1975 r. 4,5 mld ECU, to w 1991 r. wyniósł aż 31,5 mld ECU.
Same koszty składowania nadwyżek obciążały budżet WE sumą 3,7 mld ECU.
Konieczność bardziej radykalnych zmian w WPR stała się oczywista.
Zmiana taka nastąpiła w 1991 r. i wyznacza piąty okres rozwoju legislacji wspólnotowej i WPR,
obejmujący lata od reform Mc Sharry w 1991 r. do opracowania programu Agendy 2000.
Zmuszona do podjęcia skutecznych i radykalnych kroków mających na celu odzyskanie kontroli nad rozmiarami produkcji rolnej KE opracowała tzw. Plan Mc Sharry który dokonał zasadniczych zmian w rozłożeniu punktów ciężkości i preferencji WPR znajdując swój legislacyjny wyraz w rozporządzeniu Rady 2328/91 Realizując Plan Mc Sharry przyjęto następujące założenia:
zakwestionowano dotychczasową zasadę, zgodnie z którą rozmiar pomocy unijnej był proporcjonalny do wyników produkcyjnych rolnika w wyniku czego około 80% środków FEOGA przejmowało 20% większych gospodarstw pozostawiając poza jej zasięgiem mniejsze gospodarstwa. Przyjęto w miejsce tego zasadę, że „powinna to być pomoc na 1 ha, a nie na I tonę”. Decyzja ta dała początek rozwojowi instytucji tzw. dopłat bezpośrednich, która w chwili obecnej stała się jednym z podstawowych instrumentów finansowania rolnictwa na terenie UE Pierwotnie celem dopłat była rekompensata obniżki z cen gwarantowanych dokonanej po 1991 r., w późniejszym jednakże okresie w ustawodawstwie unijnym po jawiło się kilka podstaw dopłat bezpośrednich niepowiązanych z obniżką cen gwarantowanych. Ogólnie można określić następujące cechy instytucji dopłat bezpośrednich:
dotyczą one podstawowych (przede wszystkim zboża, mleka, wołowiny, baraniny, cielęciny) ale nie wszystkich działów produkcji rolnej,
mechanizm ich działania jest ustawiony tak, by zapobiegać powiększaniu się produkcji rolnej zasadniczo powyżej poziomu z 1991 r. a w niektórych działach produkcji powyżej poziomu określone go w przepisach tzw. roku referencyjnego.
dokonano w 1991 r. radykalnej i bolesnej dla większych producentów obniżki cen gwarantowanych na produkty rolne o około 30—33%;
wprowadzono zakrojony na szeroka skalę system obowiązkowych wyłączeń gruntów z produkcji rolnej połączony z system zalesień i popierania upraw produktów deficytowych na terenie UE O skuteczności systemu wyłączeń decydował fakt, iż wyłączenie gruntów rolnych z produkcji stanowiło konieczny warunek korzystania z przyznanych równocześnie rolnikom dość poważnych dopłat wyrównawczych;
jeszcze ściślej niż dotychczas powiązano oddziaływanie strukturalne z za sadami ochrony środowiska naturalnego.
Instrumenty wprowadzone w 1991 r. okazały się niewątpliwie bardziej, co nie znaczy bardzo, skuteczne. Na przykład produkcja zbóż z 181 mld t. w 1991 r. spadła w 1993 r. do 165 mld t. Do 1993 r. wyłączono z produkcji 6,23 mln ha gruntów przy ogólnej powierzchni 127 mln ha użytków rolnych.
Podstawowe założenia organizacji rynków rolnych w UE
Instrumenty ingerencji UE w rynki rolne można podzielić na dwie podstawowe grupy:
Formy ingerencji mające na celu polepszenie dochodowości producentów rolnych (art. 33 ust. I lit. b TR).
Podstawowym instrumentem są tu ceny ustalane na stosunkowo wysokim poziomie, pierwotnie odpowiadającym 200% przeciętnej ceny światowej.
Ceny na produkty rolne ustala Rada na wniosek KE.
Na ich wysokość bardzo istotny wpływ ma Komitet Organizacji i Producentów Rolnych (COPA), ostatnio również PE.
Przede wszystkim wymienić tu należy cenę docelową (orientacyjną).
Podawana ona jest do wiadomości rolników przed rozpoczęciem danego roku gospodarczego
określa optymalny poziom cen na dany produkt w owym roku; poziom, który przy uwzględnieniu trendów cenowych na rynku światowym i krajowym na dany produkt zapewniłby jego producentom unijnym zadowalający zysk.
Cena docelowa ma jedynie charakter postulatu, prognozy i nie wiąże agencji interwencyjnych.
Powoduje jednak również skutki praktyczne, gdyż stanowi podstawę ustalania tzw. ceny śluzy (zob. s. 353).
Instrumentem cenowym o szerokim zakresie oddziaływania rynkowego jest natomiast tzw. cena interwencyjna.
Jeśli cena danego produktu spadnie na wolnym rynku poniżej pułapu wyznaczonego przez cenę interwencyjną, krajowe agencje skupu mają obowiązek nabyć dany produkt po tej cenie.
Cena interwencyjna w praktyce jest znacznie niższa (pierwotnie różnica ta wynosiła 20—30%) od ceny docelowej.
Przesłanki jej wdrożenia w skupie krajowym różnią się, czasami istotnie, na rynkach poszczególnych produktów.
Sam jednak mechanizm jej zastosowania wygląda tak jak przedstawiono powyżej.
Ochronę wspólnego rynku przed importem od producentów zagranicznych ma z kolei cena wejścia (w wyniku Rundy Urugwaj skiej GMT zastąpiła ona dawną tzw. cenę śluzy).
Chcąc zapobiec konkurencyjności cenowej produktów rolnych spoza obszaru Unii, w stosunku do cen funkcjonujących na rynku wewnątrzunijnym, ustala się ceny wejścia stanowiące podstawę do obkładania importowanych produktów rolnych dodatkowymi opłatami celnymi
tzw. cena wycofania.
Jej działanie jest ograniczone, gdyż stosowana jest tylko na rynku owoców, warzyw i kwiatów.
W wypadku, gdy cena wolnorynkowa wspomnianych wyżej produktów spadnie poniżej ceny wycofania (ustalanej w granicach skupu produktów II klasy), związek producentów ma prawo wycofać je z rynku i wypłacić producentom odszkodowanie refundowane przez FEOGA.
Przedstawione wyżej instrumenty realizowane są zasadniczo za pomocą wspólnych organizacji rynkowych.
W chwil obecnej na terenie UE funkcjonuje 19 wspólnych organizacji rynkowych.
Obejmują one przeważającą większość, ale nie całość, unijnych produktów rolnych.
Stopień gwarancji co do rozmiaru produkcji, ceny i zbytu, jaki zapewniają one producentom rolnym jest różny.
W oparciu o kryterium gwarancji rynki te możemy podzielić na 3 zasadnicze grupy:
system gwarancji maksymalnej, który wchodzi w życie automatycznie, gdy obniżka cen na dane produkty utrzymuje się przez pewien czas i nie potrzeba tu wstępnych decyzji instytucji wspólnotowych. Przewidziane nim instrumenty gwarancyjne działają przez cały rok lub przez okres zbliżony do roku, zaś ich działanie nie jest ograniczone limitami skupu. Cena, po której skupowany jest produkt jest zbliżona do ceny orientacyjnej. W praktyce żaden z europejskich rynków wewnętrznych nie osiągną poziomu gwarancji maksymalnej, a w chwili obecnej istnieją coraz silniejsze naciski polityczne na ograniczanie zakresu gwarancji objętych tym systemem. Najbardziej do niego są zbliżone zasady organizacji rynku zbóż, ryżu, cukru, mleka, mięsa wołowego, tłuszczów roślinnych, a więc podstawowych produktowi spożywczych;
system gwarancji średniej, podobnie jak poprzedni, opiera się na systemie cen ustalanych przez UE. Jednak skup produktów objętych tym systemem jest fakultatywny, bądź ma miejsce tylko przez niewielką część roku. Podstawowym ograniczeniem jest tu fakt, iż skupu dokonuje się po cenach znacznie niższych od ceny interwencyjnej, zaś limit zakupów jest ograniczony. System gwarancji średniej rozpowszechniony jest przede wszystkim na rynku baraniny, owoców, warzyw, wina;
system gwarancji minimalnej dotyczy tych produktów, odnośnie których UE uważa, że prawa rynku stanowią wystarczający instrument regulacji cen i rozmiarów produkcji Nie znaczy to jednak, iż rezygnuje się tu ze wszystkich instrumentów interwencyjnych. Do takich instrumentów można zaliczyć: często dość rygorystyczną ochronę celną, pomoc dla producentów, dofinansowanie przechowywania produktów u producentów. Ten system gwarancji obejmuje przede wszystkim drobiarstwo, len, chmiel, przetwory warzywno-owocowe.
Rynek zbóż
jest w chwili obecnej najbardziej zbliżony do systemu gwarancji maksymalnej.
To najstarsza (jej początki sięgają 1962 r.), o najszerszym za kresie, wspólna organizacja rynkowa.
Podstawę prawną jej działania stanowi obecnie rozporządzenie Rady nr 1784/03 z 29 września 2003 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku zbóż
Podstawowym elementem unijnej interwencji na rynku zbóż są ceny.
Cenę docelową określa się według notowań na rynku zbożowym w Duisburgu (Niemcy), gdzie ceny zbóż są najwyższe.
Natomiast ceny interwencyjne ustala się we dług cen w Ormes (Francja), gdzie występuje największa nadprodukcja zbóż.
Stosowanie cen interwencyjnych ograniczono w okresie kryzysu nadprodukcji wprowadzając tzw. system buying in price Jeśli cena wolnorynkowa zbóż spada poniżej ceny interwencyjnej przez 2 tygodnie (punkty kontrolne to porty Rouen, Southhampt i Neapol), krajowe agencje interwencyjne mogą skupować zboże po cenie stanowiącej 94 % ceny interwencyjnej.
W stosunkach handlowych z krajami spoza Unii obowiązuje cena śluzy ustalana według cen w porcie zbożowym Rotterdamu.
Okres reform Mc Sharry przyniósł znaczną obniżkę docelowych i interwencyjnych cen zbóż.
Obniżkę ta starano się zrefundować rolnikom wprowadzając dopłaty wyrównawcze. Są to jednak już nie dopłaty na tę, lecz na hektar gospodarstwa.
Równocześnie wprowadzono zakaz przekraczania przez producentów zbóż przeciętnego w danym regionie obszaru przeznaczonego w latach 19 89—1991 pod uprawę zbóż.
Okres skupu interwencyjnego trwał początkowo przez prawie cały rok.
Aktualnie został jednakże ograniczony do okresu od I września do 31 maja następnego roku.
Minimalna ilość zbóż zaoferowana przez producenta (bądź grupę producentów) wynosi 80 t pszenicy zwykłej odpowiadającej odpowiednim normom jakościowym. Producenta obciążają koszty dowozu do najbliższego punk tu skupu. Gdyby agencja interwencyjna narzuciła producentowi dalszy punkt skupu, winna jest pokryć różnicę w kosztach transportu. Zapłaty agencja winna dokonać nie później niż w ciągu 90—120 dni od przyjęcia produktu.
Reformy Mc Sharry przyniosły istotne uzupełnienie finansowania rynku zbóż.
System cen gwarantowanych uzupełniono mianowicie systemem dopłat bezpośrednich określonym w rozporządzeniu Rady 1251/99 z 17 maja 1999 r. ustanawiającego system wspierania producentów niektórych roślin uprawnych
W ramach rynku zbóż system dopłat bezpośrednich dzieli rolników na 2 grupy:
większych producentów (powyżej 92 t w skali rocznej) — obciążeni są oni obowiązkiem wyłączenia z produkcji co najmniej 10 % swej powierzchni uprawnej ale za to otrzymują obok dopłaty bezpośredniej dopłatę z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji;
drobnych producentów (poniżej 92 ty w skali rocznej) — nie ciąży na nich obowiązek wyłączenia gruntów z produkcji ale za to otrzymują tylko dopłatę bezpośrednią chyba, że dobrowolnie wyłączyli swe grunty z produkcji zbóż.
Rynek mleka i przetworów mlecznych
to najbardziej rozbudowana i kosztowna unijna organizacja rynkowa.
Reguluje go aktualnie rozporządzenie Rady 125 5/99 z 17 maja 1999 r.
W związku ze stałym nadmiarem mleka i jego przetworów rynek ten już w 1980 r. pochłaniał aż 42% wydatków FEOGA.
Stąd głównym celem ustawodawcy unijnego jest zapobieżenie wzrostowi produkcji mleka.
Gwarancje dla producentów mleka należy zaliczyć do grupy gwarancji maksymalnej .
Okres skupu interwencyjnego trwa cały rok.
Obejmuje jednak tylko mleko 3,7%.
Obowiązuje, podobnie jak przy rynku zbóż, cena orientacyjna i cena interwencyjna uzupełniona ceną progu.
Stosuje się także system buy ing in price z tym, że jest on uruchamiany, gdy wolnorynkowa cena mleka w danym kraju spadnie poniżej 92% ceny interwencyjnej zaś cena zakupu wynosi wówczas 90% ceny interwencyjnej.
System cen uzupełniany jest corocznymi dopłatami dla producentów mleka przyznawanymi na każdą tę mleka, jednak tylko w ramach przyznanej kwoty produkcyjnej oraz na każdy hektar użytkowanego pastwiska.
Obok cen istotną formą pomocy dla producentów mleka są dopłaty z budżetu unijnego za przetworzenie mleka w kazeinę oraz mleko w proszku i mleko odwirowane w celu przeznaczenia go na karmę dla zwierząt.
Pomocą unijną objęte jest również magazynowanie przez producentów masła, śmietany, serów oraz mleka w proszku we własnych pomieszczeniach.
KE może wreszcie dofinansować sprzedaż mleka szkołom, młodzieży, wojsku oraz innym instytucjom o celu niezarobkowym.
W celu zapobieżenia niekontrolowanemu wzrostowi produkcji mleka wprowadza się roczny limit jego skupu w okresie od 1 marca do 31 sierpnia danego roku.
Jeśli limit ten zostanie przekroczony, KE ma prawo wstrzymać skup mleka po cenie interwencyjnej i zastąpić go przetargiem, co powoduje automatyczną obniżkę cen.
specyfice rynku mleka decyduje jednak szczególny, funkcjonujący tam system mlecznych kwot produkcyjnych.
Funkcjonowanie tego systemu, wprowadzonego w 1984 r. zostało przedłużone aż do 2007 r.
W jego ramach ustala się roczny kontyngent mleka dla całej UE określany na podstawie poziomu sprzedaży mleka w 1981 r. powiększanego corocznie o 1%.
Kontyngent ten jest z kolei dzielony pomiędzy państwa członkowskie.
W dalszej kolejności kwoty krajowe dzielone są pomiędzy regiony, zakłady i indywidualnych producentów. Wyróż niamy:
kwoty sprzedaży detalicznej na rzecz bezpośrednich producentów;
kwoty sprzedaży hurtowej na rzecz mleczarni i zakładów przetwórczych;
kwoty rezerwowe.
Uprawnienia z tytułu kwot mogą być sprzedane, wydzierżawione, przekazane nieodpłatnie jak też są przedmiotem dziedziczenia. Niewykorzystane kwoty podlegają realokacji na rzecz innych producentów.
Sankcje za sprzedaż mleka w zakresie większym niż wynikałoby to z posiadanych kwot są bardzo rygorystyczne. Zasadniczo obciążają one producenta (for muła A) i polegają na nałożeniu dodatkowej opłaty w wysokości początkowo 75% ceny docelowej mleka za sprzedane nadwyżki, obecnie dochodzącej nawet do 115%. W formule B wybranej tylko przez Wielką Brytanię opłata obciąża nie producenta, lecz nabywcę nadwyżki i wynosi 100% ceny orientacyjnej.
Wysokość tych opłat reguluje aktualnie rozporządzenie Rady 1788/2003 z 29 września 2003 r. ustanawiające opłatę wyrównawczą w sektorze mleka i przetworów mleczarskich
podobnie jak na rynku zbóż, system cen gwarantowanych mleka i przetworów mlecznych uzupełniony będzie od 2005 r. systemem dopłat bezpośrednich uwzględniających spadek poziomu cen gwarantowanych.
Formy ingerencji mające na celu ochronę rynku europejskiego przed produktami rolnymi pochodzącymi z zewnątrz.
Ta grupa form ingerencji jest znacznie bardziej rozwinięta i obejmuje instrumenty o bardziej zróżnicowanym charakterze.
Oczywiście i tutaj istotną rolę odgrywają instrumenty finansowe. Wymienić tu należy
cenę progu (śluzy) — jest to minimalna cena, po której można importować produkt rolny na teren UE. Oblicza się ją na bazie ceny docelowej pomniejszonej o poniesione przez importera koszty transportu i ubezpieczenia, Jeśli cena importera była niższa od ceny progu stosowano wspomniane wyżej ochronne opłaty wyrównawcze. Po Rundzie Urugwajskiej GATT w 1993 r. UE zmuszona była odstąpić od opłat wyrównawczych, zastępując je podwyższonymi cłami
w ten sposób dochodzimy do innych, pozacenowych, instrumentów ochrony europejskiego rynku rolnego. Zaliczyć do takich instrumentów trzeba:
Cła, które od 1968 r. są jednolite dla całego obszaru europejskiego rynku rolnego i stanowią podstawową formę jego ochrony przed importem produktów rolnych.
Aktualnie zasady ich ustalania określa rozporządzenie Rady 2658/87 z 23 lipca 1987 r. w sprawie Scalonej Nomenklatury Taryfowej i Statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej
Pod naciskiem WTO ulegają one stopniowej redukcji
Ich uzupełnienie stanowią ceny referencyjne.
Stosowane są one wobec produktów rolnych nie objętych wspólną organizacją rynkową, w szczególności takich, dla których nie ustala się ceny docelowej.
Gdy cło generalne nie jest w stanie powstrzymać nad miernego importu tych produktów ustala się dla nich cenę referencyjną i w oparciu o nią dokonuje podwyżki stawek celnych;
Dopłaty eksportowe stanowią instrument zapewnienia europejskim produktom rolnym atrakcyjności na rynku światowym, gdzie ceny są niższe. Jeśli w UE występują nadwyżki danego produktu eksporter z terenu UE, który sprzedał go na rynku światowym ma prawo do zwrotu różnicy pomiędzy wewnętrzną ceną unijną a niższą ceną otrzymaną poza Unią
Opłaty eksportowe pełnią funkcję przeciwną. Obciążają one eksport z obszaru UE produktów rolnych, co do których nie występują nadwyżki produkcyjne na terenie UE, a równocześnie ich wewnętrzna cena unijna jest niższa od światowej W konsekwencji opłaty eksportowe stosowane są w praktyce bardzo rzadko;
System licencji importowych i eksportowych. Licencje wydawane są przez organy celne importerom i eksporterom produktów rolnych na ich niosek. Chcąc zachować kontrolę nad rozmiarami eksportu i importu produktów rolnych organy celne określają w licencji liczbę, rozmiary objętych zezwoleniem transakcji, jak też końcowy termin, przed upływem którego transakcje te winny dojść do skutku. Osoba, na rzecz której wy dano licencję obowiązana jest złożyć kaucję jako zabezpieczenie, że dostosuje się do treści licencji System licencjonowania importu i eksportu produktów rolnych uzupełniany jest przez certyfikaty importowe i eksportowe. Certyfikaty wydawane są przede wszystkim dla celów statystycznych i określają liczbę przewidywanych transakcji importowych bądź eksportowych, jakich dokonać ma dany podmiot.
Legislacja strukturalna w rolnictwie
Pojęcie struktury agrarnej w legislacji i doktrynie europejskiej ma znacznie szerszy zakres niż w Polsce.
Jeśli w Polsce rozumie się przez strukturę agrarną stosunki własnościowe, wielkość i wewnętrzną organizację gospodarstw rolnych, to w legislacji i doktrynie unijnej obok wymienionych wyżej elementów (określanych jako tzw. struktura gruntowa) w skład pojęcia struktury agrarnej wchodzą takie elementy, jak
modernizacja gospodarstw,
kształtowanie stosunków demograficznych w rolnictwie,
działalność edukacyjna,
przetwórstwo
zabezpieczenie środowiska naturalnego w rolnictwie.
Stąd zakres unijnej legislacji strukturalnej jest znacznie szerszy niż odpowiednie rozwiązania polskie.
Rozwój europejskiej legislacji strukturalnej sięga początków lat sześćdziesiątych.
Punkt zwrotny w tym procesie stanowią dyrektywy strukturalne z 1972 r.
Ostatnio zastąpione one zostały nowym kompleksem rozporządzeń strukturalnych z 1999 r., a zwłaszcza rozporządzeniem Rady 1257/9966 i rozporządzeniem KE 1750/9967.
Do najważniejszych instytucji unijnej legislacji strukturalnej należą:
Modernizacja gospodarstw rolnych:
podstawowe rozwiązania wprowadziła tu dyrektywa „rozwojowa” 159/72.
Stworzyła ona dość korzystny reżim pomocy dla tzw. gospodarstw rozwojowych (prowadzonych przez osoby, dla których praca w rolnictwie stanowiła główne źródło utrzymania, o stosunkowo niskich dochodach i które przedstawiły plan modernizacji gospodarstwa).
Organizację pomocy modernizacyjnej ponownie regulowały, w sposób zbiorczy, rozporządzenia 797/85 i 2328/91, obecnie rozporządzenia 1257 i 1750/99.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady 1257/99 pomoc inwestycyjna może być przyznawana
gospodarstwom żywotnym ekonomicznie,
prowadzonym przez osoby posiadające wymagane kwalifikacje rolnicze, które równocześnie spełniają minimalne wymogi w zakresie ochrony środowiska i higieny.
Pomoc dla tych gospodarstw wynosi do 40% kosztów zamierzonej inwestycji
Zmiana generacji w rolnictwie:
ta grupa przepisów strukturalnych funkcjonuje już od 1972 r., gdy została wprowadzona dyrektywą 160/ 72, tzw. odstąpieniową.
Przeszły one tą samą drogę ewolucji, co przepisy modernizacyjne i aktualnie obejmują:
pomoc instalacyjną dla młodych rolników:
dotyczy ona rolników w wieku nie przekraczającym 40 lat zakładających, jako prowadzący, swe pierwsze, samodzielne gospodarstwo rolne i legitymujących się wymaganymi kwalifikacjami rolniczymi. Jeśli wykażą, że ich nowe gospodarstwo rolne będzie żywotne ekonomicznie, mają prawo do jednorazowej subwencji instalacyjnej, jak też do ulg w oprocentowaniu zaciągniętych pożyczek w ciągu 5 lat po rozpoczęciu działalności gospodarczej,
instrumenty przyspieszające zaprzestawanie działalności zawodowej przez rolników:
dotyczą one rolników, którzy ukończyli 55 rok życia, a nie osiągnęli jeszcze wieku emerytalnego. Winni oni definitywnie zrezygnować z zarobkowego prowadzenia gospodarstwa rolnego i przekazać je innej osobie, która stworzy z przekazanych gruntów żywotne gospodarstwo rolne, posiada wymagane kwalifikacje rolnicze i zobowiąże się osobiście prowadzić przejęte gospodarstwo, co najmniej przez 5 lat. Jeśli gospodarstwo było zorganizowane na bazie dzierżawy, wystarczy rozwiązanie umowy i zwrot gruntu wydzierżawiającemu. Rolnik rezygnujący z prowadzenia gospodarstwa rolnego ma prawo do renty tymczasowej wypłacanej mu nie dłużej niż do 65 roku życia.
Pomoc modernizacyjna dla gospodarstw położonych w regionach o trudnych warunkach naturalnych:
może być przyznawana tylko w regionach uznanych przez UE za tereny, gdzie szczególnie trudne warunki naturalne utrudniają produkcję rolną i zmniejszają dochodowość gospodarstw.
Regiony takie obejmują około 60% obszaru UE, w tym wszystkie landy b. NRD.
Możliwość pomocy dla tych regionów wprowadzona po raz pierwszy dyrektywą Rady 268/75 i wielokrotnie modyfikowana utrzymana została rozporządzeniem Rady 1257/99.
Rolnicy prowadzący gospodarstwa w regionach o trudnych warunkach naturalnych mają prawo do dopłat wyrównawczych na każdy uprawiany hektar.
Warunkiem jest, by ich gospodarstwo przekraczało obszar minimalny (najczęściej 3ha), było prowadzone zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i by zobowiązali się prowadzić je przez dalszych 5 lat.
Dopłaty wyrównawcze mogą być uzupełniane płatnościami dodatkowymi, które mają zrekompensować rolnikom zmniejszenie dochodowości gospodarstwa wynikające z niekorzystnych warunków naturalnych i środowiskowych, w których muszą prowadzić swą działalność gospodarczą.
Pomoc w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych:
pomoc ta wprowadzona po raz pierwszy dyrektywą 161/72, zwaną „informacyjną”,
została utrzymana, jakkolwiek w nieco mniejszym zakresie, przez rozporządzenie 1257/99.
Polega ona na dofinansowaniu z funduszów strukturalnych nakładów na edukację rolników związanych ze stosowaniem przez nich nowoczesnych metod produkcji, zmianą profilu produkcji oraz stosowaniem zabiegów mających na celu ochronę środowiska.
Dofinansowanie zabiegów z zakresu ochrony środowiska:
jego warunkiem jest zawarcie przez prowadzącego gospodarstwo rolne co najmniej pięcioletniej umowy z organami administracji rolnej, w ramach której zobowiązuje się on do stosowania takich zabiegów i metod produkcji, jakie prowadzą do ekstensyfikacji produkcji rolnej, oraz są zgodne z zasadami ochrony środowiska i ochrony krajobrazu.
Pomoc należną rolnikowi z tego tytułu oblicza się biorąc pod uwagę zmniejszenie jego dochodów spowodowane podjętymi zabiegami, jak też nakłady, które nie byłyby konieczne, gdyby nie realizacja zobowiązań wynikających z zawartej umowy.
Szczególną uwagę poświęca tu rozporządzenie 1257/99 ochronie lasów, zalesianiu i stosowaniu w gospodarce leśnej nowych, zgodnych z zasada mi ochrony środowiska form gospodarki Tego typu zabiegi korzystają z dodatkowych form pomocy.
Dofinansowanie inwestycji mających na celu rozwój przetwórstwa i zbytu produktów rolnych:
inwestycje te mają
przyczyniać się do wprowadzania nowych technologii,
ulepszać obrót i przetwórstwo produktów rolnych,
podnosić jakość tych produktów.
Pomoc przyznana na tego typu inwestycje nie może przekraczać 40—50% ich wartości
Dofinansowanie inwestycji mających na celu modernizację i zagospodarowanie terenów wiejskich:
pomocą finansową objęte są tu w szczególności zabiegi z zakresu tzw. urządzeń rolnych, takie jak melioracja czy komasacja gruntów.
Ponadto pomoc finansowa dotycząca tego typu zabiegów rozciąga się na rozwój agroturystyki, podnoszenie poziomu socjalnego życia rolników i zakresu usług na wsi
Wyłączanie gruntów z produkcji rolnej:
instrumentem oddziaływania strukturalnego UE, który zyskał chyba największy zakres praktycznego oddziaływania jest instytucja wyłączania gruntów z produkcji
po reformach McSharry z 1991 r., jej stosowanie stało się faktycznie obowiązkowe, gdyż od wyłączenia gruntów z produkcji zależało przyznanie tzw. pomocy adaptacyjnej udzielanej rolnikom.
Obecnie również uzyskanie przez rolnika dopłaty wyrównawczej zależy od uprzedniego wyłączenia przezeń gruntów z produkcji
Instytucja ta wprowadzona po raz pierwszy rozporządzeniem Rady 1094/88 ulegała procesowi dość istotnej ewolucji Do najważniejszych aktów w tym procesie zaliczyć należy
rozporządzenie Rady 176 5/92,
a ostatnio rozporządzenie Rady 1251/99
Instytucja wyłączeń obejmuje tylko grunty rolne. Nie obejmuje produkcji zwierzęcej, a jedynie grunty, na których produkuje się płody rolne objęte wspólną organizacją rynkową. Grunty rolne objęte wyłączeniem winny spełniać tzw. bez względne kryterium obszarowe (minimalny wyłączony obszar winien mieć co najmniej I ha powierzchni) oraz względne kryterium obszarowe (obejmować co najmniej 12% powierzchni gospodarstwa).Grunt musi być wyłączony z produkcji co najmniej 5 lat (maksymalnie20 lat). Wyłączenie to polega na ugorowaniu gruntu lub jego trwałym zalesieniu. W tym okresie grunt nie może być nawożony ani poddany zabiegom melioracyjno Dopuszczalne są natomiast zabiegi antyerozyjne. rolnik sk zobowiązanie wyłączenia gruntów organowi administracji rolnej. Organowi przysługuje prawo wstępu na grunt w celu kontroli stanu użytkowania. Stosowana jest też kontrola satelitarna. Ponadto co roku rolnik musi wypełniać tzw. formularz powierzchniowy, bez którego nie może ubiegać się o jakąkolwiek pomoc ze środków unijnych. Sankcje za niewypełnienie podjętych zobowiązań są dość dotkliwe. Polegają one przede wszystkim na obowiązku zwrotu uzyskanej pomocy (wraz z oprocentowaniem) oraz sankcjach administracyjnych. Te ostatnie stosowane są raczej tylko w ostateczności
Obok przedstawionych wyżej obowiązków rolnikowi, który podjął zobowiązanie wyłączenia gruntów z produkcji przysługują też pewne uprawnienia. Sprowadzają się one do prawa do premii z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji (refundowanej w znacznej części państwom członkowskim przez FEOGA).
Instytucja wyłączeń objęła swym działaniem poważne obszary gruntów — mniejsze jednak niż się spodziewano. Obecnie kraje członkowskie UE o silniej rozwiniętym rolnictwie, zwłaszcza Francja, domagają się jej likwidacji Odpowiednie zmiany nie nastąpią jednak przed 2006 r.
o ile przepisy dotyczące regulacji rynków rolnych mają charakter regulacji stricti iuris i wiążą, co do zasady, jednakowo państwa członkowskie na terenie całej UE, to o tyle ustawodawstwo strukturalne w rolnictwie pozostawiaj państwom członkowskim znacznie więcej swobody. Mogą one, w ramach obowiązującej regulacji strukturalnej w rolnictwie, prowadzić własną politykę, zależnie od potrzeb lokalnych, kłaść nacisk na po szczególne instrumenty strukturalne jak też w większym stopniu dofinansowywać je ze środków krajowych. Ta elastyczność instrumentów strukturalnych w rolnictwie może zadecydować, a w niektórych krajach już zadecydowała, o ich istotnym oddziaływaniu praktycznym.
Unijna legislacja żywnościowa
Trzecim, istotnym nurtem unijnej legislacji rolnej jest legislacja żywnościowa.
Realizując w sektorze rolnym zasady ochrony zdrowia ludności, jak też ochrony konsumenta (art.152,153 TR) UE rozwinęła bardzo bogatą legislację dotyczącą
zasad produkcji artykułów spożywczych,
kontroli przestrzegania tychże zasad,
ochrony konsumenta produktów rolnych.
Ta obszerna legislacja w przeważającej mierze składa się z norm technicznych o bardzo kazuistycznym charakterze.
w legislacji tej można wyróżnić następujące podstawowe kierunki:
pierwszą troską EWG, a potem UE, była harmonizacja i ujednolicenie norm technicznych produkcji żywności na całym swym terenie
UE stara się zapewnić swym organom kontrolę nad fitosanitarnym bezpieczeństwem bieżącej produkcji żywności
UE stara się zapewnić rozwój nowych, bezpiecznych dla konsumenta metod produkcji włącznie z kontrolą produktów żywnościowych genetycznie zmodyfikowanych
wielki nacisk kładzie się wreszcie, w ramach ochrony konsumenta, na kontrolę i właściwą atestację produktów żywnościowych ze szczególnym uwzględnieniem ochrony nazw geograficznego pochodzenia i certyfikatów specjalnego pochodzenia
Program Agenda 2000 i przyszłe kierunki rozwoju WPR
Zasadniczym dokumentem określającym przyszłe kierunki rozwoju WPR jest Program Agenda 2OO0 Składa się on z 3 części:
część pierwsza dotyczy reformy WPR;
część druga kwestii rozszerzenia UE;
część trzecia finansów UE na lata 2000—2006.
postanowienia Agendy 2000 stanowią próbę znalezienia kompromisu pomiędzy naciskiem lobbies chłopskich i rządów państw, zwłaszcza regionu śródziemnomorskiego, domagających się utrzymania pomocy dla rolnictwa w dotychczasowym wymiarze a koniecznością zapobiegania dalszemu wzrostowi produkcji, jak też złagodzenia coraz mocniejszej krytyki WPR ze strony państw trzecich zrzeszonych w WTO, które pod przewodnictwem USA i tzw. grupy Cairns, powołując się na postanowienia Rundy Urugwajskiej i Traktatu z Marakeszu, dążą do ograniczenia europejskiego protekcjonizmu w dziedzinie rolnictwa.
postanowienia Agendy 2000 nikogo nie zadowoliły.
W zasadzie Agenda 2000 utrzymała kierunek reform przyjęty przez Plan Mc Sharry.
Obniżono ceny na podstawowe produkty rolne zbliżając je nieco bardziej do poziomu cen światowych i zastępując różnicę dotacjami bezpośrednim
Po łożono większy nacisk na ochronę środowiska w rolnictwie,
dokonano reformy FEOGA jeszcze ściślej łącząc ten Fundusz z innymi funduszami strukturalnymi UE.
Dalszemu rozwojowi uległo strukturalne oddziaływanie UE w rolnictwie.
Mniej korzystne skutki odniosło ustalenie w Agendzie 2000 budżetu rolnego do 2006 r.
Ograniczyło to możliwości istotniejszych zmian w polityce rolnej aż do tego roku, w szczególności ograniczyło elastyczność UE w negocjacjach akcesyjnych z państwami kandydującymi co do zasad rozciągnięcia na nie objętego WPR pakietu świadczeń dla rolników.
stwierdzić można, że Agenda 2000 dokonując racjonalnych korektur WPR
nie rozstrzygnęła dalszych kierunków rozwoju tej polityki
nie potrafiła stworzyć odpowiednich, nowych rozwiązań o charakterze modelowym.
dyskusja na temat przyszłego kształtu WPR trwa w UE dalej.
Stosunkowo najbardziej miarodajny dla istniejących trendów i koncepcji zmian WPR jest tzw. raport Buckwella.
Przede wszystkim zakłada on zmianę samego podejścia do rolnictwa.
Po 2006 r. oddziaływanie na rolnictwo ma stanowić tylko jeden z elementów szerokiej strategii rozwoju regionalnego, która m.in. ma obejmować także wieś i obszary wiejskie.
Podnosi się, że tradycyjne, sektorowe instrumenty ochrony rolnictwa o charakterze subwencyjno-interwencyjnym na dłuższy okres nie mogą skutecznie chronić mniejszych, słabszych gospodarstw.
Rzeczywistą ochronę tej ciągle licznej grupy gospodarstw mogą zapewnić natomiast instrumenty o charakterze pozasektorowym, takie jak wspieranie funkcji socjalnej mniejszych gospodarstw, popieranie ich funkcji w dziedzinie ochrony środowiska, jak też pozarolniczej działalności gospodarczej.
Proponowane zmiany są na tyle istotne, że nie mówi się już o WPR, lecz o Wspólnej Polityce dla Europejskiego Rolnictwa i Wsi (CAPRE):
W ramach polityki rynkowej w rolnictwie proponuje się przeniesienie punktu ciężkości z interwencji na rynkach rolnych na elementy stabilizacyjne. Innymi słowy ceny na produkty rolne w obrębie UE powinny być obniżone do poziomu zbliżonego do cen światowych, a system interwencyjny winien włączać się tylko w wypadku spadku cen poniżej progu naruszającego egzystencję gospodarstw rolnych.
Projekty zmian WPR kładą silny nacisk na wzmocnienie oddziaływania CAPRE w ramach środowiska naturalnego w rolnictwie. W miejsce tradycyjnych subsydiów środowiskowych, które stanowią aktualnie jedną z form transferu środków finansowych do rolnictwa proponuje się wprowadzić specjalne dopłaty środowiskowe polegające na zapłacie rolnikowi za korzystne dla natury i krajobrazu sposoby prowadzenia gospodarki rolnej. Zakres oddziaływania takich opłat ma być bardzo szeroki i dotyczyć zarządzania środowiskiem wychodzącego poza ramy gospodarstwa rolnego.
Trzeci nurt CAPRE dotyczy szeroko ujętego rozwoju obszarów wiejskich. Wykorzystując doświadczenia Funduszy Strukturalnych i programu LEADER przewiduje się rezygnację z ograniczania oddziaływania strukturalnego tylko do ludności wiejskiej i gospodarstw rolnych na rzecz realizacji pozarolniczych programów rozwojowych na terenie regionów wiejskich, tak aby uniknąć marginalizacji społecznej ludności tych terenów i umożliwić jej stabilizację ekonomiczną w tych regionach, także poza produkcją rolną.
Dla realizacji wymienionych wyżej celów raport Buckwella przewiduje przyznawanie rolnikom przejściowej pomocy przystosowawczej (TAA). W odróżnieniu od rozwiązań dotychczasowych pomoc ta nie miałaby na celu kompensacji strat poniesionych przez rolników w procesie przemian, lecz byłaby przeznaczona na pokrycie kosztów reorganizacji gospodarstw rolnych.
Przedstawione wyżej założenia CAPRE są obecnie przedmiotem dyskusji pomiędzy krajami rolniczymi (Francja, Holandia, Hiszpania, Włochy) a państwami przemysłowymi — z Niemcami na czele. Państwa rolnicze, pod przywództwem Francji, dążą do utrzymania w jak największym zakresie korzystnego dla siebie status quo. Natomiast państwa przemysłowe, pod przywództwem Niemiec, dążą do ograniczenia protekcjonistycznych aspektów WPR, a w konsekwencji do obniżenia wpłat na budżet rolny UE, ciężar których to wpłat spada przede wszystkim na nie.
Jak na razie przeważa stanowisko Francji Jesienią 2002 r. Francja i Niemcy zawarły porozumienie (tzw. porozumienie z hotelu Conrad), mocą którego do konano zamrożenia do 2013 r. części budżetu Unii przeznaczonej na opłaty bez pośrednie dla rolników. W tym też kierunku poszły ustalenia spotkania Rady Europejskiej w Luksemburgu (czerwiec 2003 r.).
Ich wynikiem była reforma systemu dopłat bezpośrednich wprowadzona rozporządzeniem Rady I 782/03 z 29 września 2003 r. Reforma ta zaczęła funkcjonować od I stycznia 2005 r., a w swych pełnym zakresie wejdzie w życie od 1 stycznia 2007 r. W miejsce stosowanych uprzednio dopłat bez pośrednich z różnych podstaw (w liczbie 28) wprowadziła ona jedną zryczałtowaną płatność bezpośrednią na gospodarstwo rolne ustalaną na poziomie płatności uzyskiwanych przez rolnika w latach 2000—2002 78• Jednakże co do większych gospodarstw rolnych (uzyskujących pomoc finansową powyżej 5000 euro rocznie) przewidziano redukcję dopłat rozciągniętą na lata 2005—2013 Co ważne prawo do zryczałtowanych płatności bezpośrednich stało się prawem zbywalnym, przedmiotem obrotu cywilnego. Istotnym novum jest tu uzależnienie do płat bezpośrednich od przestrzegania przez rolnika zasad tzn. dobrej praktyki rolniczej tzn. wymagań prawnych w dziedzinie ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt, przepisów weterynaryjnych i fitosanitarnych.
Problem nie kończy się jednakże na tym. Pamiętać trzeba o silnym nacisku krajów — płatników netto (zwłaszcza Niemiec) na redukcję budżetu Unii do 1% PKB oraz perspektywie wejścia do UE Rumunii, Bułgarii i Chorwacji Koniecznych w związku z tym oszczędności nie można dokonać kosztem dopłat bezpośrednich skoro ustalenia spotkania Rady Europejskiej w Luksemburgu obowiązują. Prawdopodobnie dokona się to kosztem zmian przyznawania i redukcji środków na rozwój terenów wiejskich nieobjętych porozumieniem francusko — niemieckim. Definitywne rozstrzygnięcie tej kwestii przyniesie dopiero uchwale nie nowego budżetu Unii na lata 2007—2013. Jednakże już w chwili obecnej mówi sie o redukcji (tzw. modulacji) dopłat bezpośrednich dla większych gospodarstw w okresie 2007—2013.
1