Prawo finansowe
Prawo finansowe to gałąź prawa regulująca zasady gospodarowania cudzymi pieniędzmi, np. państwo gospodaruje cudzymi pieniędzmi, banki, samorządy, ubezpieczyciele.
Działy prawa finansowego:
1) prawo finansów publicznych - (kiedyś prawo budżetowe) reguluje zasady gospodarki finansowej władzy publicznej, przede wszystkim państwa i samorządu terytorialnego,
2) prawo podatkowe - reguluje podatki, zasady dostarczania państwu dochodów przez obywateli - pod przymusem,
3) prawo bankowe - reguluje:
a) zasady podejmowania i prowadzenia działalności bankowej polegającej na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów, pożyczek,
b) prawo walutowe regulujące zasady ustroju pieniężnego państwa (złoty, niedługo prawdopodobnie EURO),
c) prawo dewizowe - regulujące zasady obrotu dewizowego, m.in. transferu walut obcych przez granicę państwa, zasady działania kantorów, itp.,
4) prawo finansowe ubezpieczeń - reguluje zasady podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, np. ubezpieczenia majątkowe, na życie,
Prawo finansów publicznych to dział prawa finansowego, który reguluje zasady gospodarowania finansami państwa. Do 1.01.1999 r. nazywało się prawem budżetowym (ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych). Reguluje ono zasady gospodarki finansowej - pobieranie dochodów i wykonywanie wydatków przez władzę publiczną (władza państwowa i samorządowa). Prawe tym objęte są również inne instytucje, które pobierają środki pod przymusem (np.. kasy chorych) i są one ujęte w sektorze finansów publicznych.
Zakres podmiotowy prawa finansów publicznych został określony przez sektor finansów publicznych - są to:
- organy władzy państwowej - ustawodawczej (sejm i senat), wykonawczej (rząd, ministrowie, prezydent RP, terenowe organy administracji rządowej), sądowniczej (niezawisłe sądy powszechne i szczególne, NSA, Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny),
- organy jednostek samorządu terytorialnego - gminy (organ stanowiący - rada, wykonawczy - zarząd), powiaty (organ stanowiący - rada, wykonawczy - zarząd), województwa (organ stanowiący - sejmik, wykonawczy - zarząd),
- inne instytucje - kasy chorych (są też objęte przepisami ustawy o zamówieniach publicznych), samodzielne publiczne ZOZ-y, państwowe szkoły wyższe, instytucje kultury państwowe i samorządowe, fundusze celowe (np. fundusz ubezpieczeń społecznych), Polska Akademia Nauk, inne państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, utworzone w celu wykonywania zadań publicznych (np. agencje rządowe, AWRSP-Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, ARR-Agencja Rynku Rolnego, ARiMR-Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).
Cechą wspólną podmiotów należących do sektora finansów publicznych jest to, że są finansowane ze środków publicznych.
Nie należą do sektora finansów publicznych przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe oraz spółki prawa handlowego (przede wszystkim spółki Skarbu Państwa).
Finanse publiczne - to określony przez ustawodawcę zakres przedmiotowy finansów publicznych. Są to operacje finansowe związane ze zgromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych - szczególnie: pobieranie dochodów, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie deficytu, zarządzanie środkami publicznymi i długiem publicznym.
Środki publiczne - pieniądze pochodzące z trzech określonych źródeł:
1) dochody publiczne,
2) przychody publiczne,
3) środki pochodzące z zagranicy, nie podlegające zwrotowi.
Dochody publiczne to:
a) daniny publiczne (podatki, cła) - charakteryzują się tym, że władza publiczna nakłada obowiązki podatkowe jednostronnie, są to świadczenia o charakterze przymusowym i obowiązkowym. Daniny to świadczenia o charakterze nieekwiwalentnym,
b) dochody z majątku państwowego lub samorządowego - przy osiąganiu tego dochodu władza publiczna nie pozbywa się jego (najem, dzierżawa, leasing, wieczyste użytkowanie). Dochody te są osiągane w momencie zawarcia umowy, porozumienia - nie są więc uzyskiwane jednostronnie. Są to świadczenia ekwiwalentne, nie ma tu mowy o przymusie,
c) dochody ze spadków, zapisów, darowizn w postaci pieniężnej.
Przychody publiczne - pochodzą z następujących źródeł:
a) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego (umowa sprzedaży),
b) ze sprzedaży papierów wartościowych, np. obligacji,
c) z zaciągniętych kredytów i pożyczek.
Przychody mają znaczenie uzupełniające, najważniejsze są dochody. Te pieniądze nie służą inwestycjom lecz uzupełnianiu potrzeb.
Środki pochodzące z zagranicy (często bezzwrotne) i środki publiczne służą finansowaniu zadań wykonywanych przez władzę publiczną i są przeznaczane na spłatę zaciągniętych kredytów i pożyczek (np. wykup obligacji) oraz państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa.
Państwowy dług publiczny to zadłużenie całego sektora finansów publicznych (suma zadłużenia wszystkich podmiotów wchodzących w skład sektora).
Dług Skarbu Państwa to zadłużenie samego państwa.
Art. 216 Konstytucji RP określa max wielkość długu publicznego - są to 3/5 rocznego PKB (ok. 650 mld zł wynosi roczny PKB) - wysokość określa prezes GUS raz w roku w Monitorze Polskim. Wysokość państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa określa minister finansów w Monitorze Polskim dwa roku w roku.
Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych
- to dwie najważniejsze zasady w finansach publicznych; zasada demokratycznego państwa prawnego jest powiązana wprost z przepisami Konstytucji RP. O tym, że finanse są jawne i przejrzyste decydują określone instrumenty realizacji tych zasad.
Instrumenty realizacji jawności finansów publicznych:
1) jawność debat budżetowych organów przedstawicielskich nad projektem budżetu i sprawozdaniem z wykonania budżetu - są to posiedzenia, które nie mogą być prowadzone przy drzwiach zamkniętych. Wyjątkowo można utajnić obrady, gdy mówi się o środkach, których przeznaczenie stanowi tajemnicę państwową.
2) uchwalanie budżetów w formie aktów prawa powszechnie obowiązującego - budżet państwa uchwalany jest w formie ustawy, budżety samorządów w formie uchwały budżetowej,
3) obowiązki publikacyjne - spoczywają one na ministrze finansów, który na obowiązek ogłosić w obwieszczeniu publikowanym w Monitorze Polskim wysokość państwowego długu publicznego, długu SP, a także relacje tych długów do PKB - za pół roku kalendarzowego do końca września i za cały rok budżetowy do końca marca roku następnego.
Minister Finansów ogłasza też wykaz osób fizycznych i prawnych, którym umorzono znaczne kwoty zaległości podatkowych:
- dla osób fizycznych znacząca kwota to 10 tys. zł,
- dla osób prawnych to kwota 20 tys. zł.
MF ogłasza ten wykaz w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Finansów (za półrocze i za cały rok budżetowy). Jest to kompetencja uznaniowa organu, na wniosek zainteresowanego. W wykazie MF ogłasza nazwę podatnika, miejscowość siedziby lub zamieszkania bez szczegółowego adresu (tu występuje wyjątek od tajemnicy skarbowej), kwotę umorzenia i przyczyny umorzenia.
MF ogłasza też wykaz podmiotów, którym Skarb Państwa udzielił poręczeń i gwarancji (poręczenia i gwarancje spłaty kredytów). Nie jest ściśle określone, w którym periodyku należy publikować taki wykaz.
Instrumenty realizacji przejrzystości finansów publicznych:
1) klasyfikacja dochodów i wydatków - to szczegółowy podział kwot dochodów i wydatków i przyporządkowania ich poszczególnym organom i zadaniom. Na tę klasyfikację składają się odpowiednie cztery podziałki: części, działy, rozdziały, paragrafy. W budżetach samorządowych występują trzy podziałki: działy, rozdziały, paragrafy.
Część:
W budżecie państwa najważniejsza jest część, która dzieli dochody i wydatki pomiędzy najważniejsze centralne organy państwa na tzw. części resortowe - dochody i wydatki przyporządkowane odpowiednim ministrom i tzw. części pozaresortowe - Sejm, Senat, Kancelaria Prezesa RM, Prezydent RP, Sąd Najwyższy, itd.
Działy:
Dochody i wydatki w każdej części dzielone są na działy, zaś dział odpowiada jakiejś dziedzinie działalności władzy publicznej, np. kultura, rolnictwo, budownictwo, obrona narodowa.
Rozdziały:
Dochody i wydatki w każdym dziale dzielone są na rozdziały, które z kolei odpowiadają poszczególnym organom niższego stopnia, odpowiednim dysponentom części budżetowych.
Paragrafy:
W ramach każdego rozdziału dochody i wydatki dzielone są na paragrafy, a każdy paragraf odpowiada jakiemuś źródłu dochodów (np. podatek dochodowy od osób fizycznych i osób prawnych, podatek VAT).
Budżet państwa jest projektowany i uchwalany co najmniej do rozdziałów. Szczegółowe rozpisanie dochodów i wydatków budżetowych następuje w tzw. układach wykonawczych budżetu. Są one sporządzane przez dysponentów części budżetowych np. ministrów, po ogłoszeniu ustawy budżetowej. Pojęcie budżetu jest zarezerwowane tylko dla budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego, zgodnie z przepisami prawa.
2) rachunkowość budżetowa - wszystkie jednostki sektora finansów publicznych są zobowiązane do prowadzenia pełnej rachunkowości. Oparte są na planie kont ustalonych przez ministra finansów, zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Administracja finansowa
Organy rządowej administracji specjalnej, do których właściwości rzeczowej (czym się może organ zajmować) należy wymierzanie, pobieranie i kontrolowanie danin (poborów) publicznych. Najwyższym naczelnym organem jest minister finansów. Kompetencje MF określa ustawa o działach administracji państwowej.
Minister finansów zajmuje się trzema działami administracji rządowej:
I - jest ministrem właściwym ds. budżetu,
II - jest ministrem właściwym ds. finansów publicznych,
III - jest ministrem właściwym ds. instytucji finansowych.
W dziale I - budżet - minister finansów jest odpowiedzialny za:
1) przygotowanie projektu budżetu państwa,
2) realizację budżetu państwa,
3) przygotowanie sprawozdawczości budżetowej.
W dziale II - finanse publiczne - minister finansów jest odpowiedzialny za realizację dochodów budżetu państwa z tytułu podatków i ceł.
Za zbieranie podatków odpowiedzialne są 4 piony organów terenowych administracji finansowej:
1) organy podatkowe,
2) organy celne,
3) organy kontroli skarbowej,
4) organy inspekcji celnej.
W dziale III - instytucje finansowe - minister finansów uczestniczy w sprawowaniu nadzoru nad działalnością instytucji finansowych (banki, ubezpieczyciele, giełdy, domy maklerskie). MF wchodzi w skład organu nadzoru, np. Komisji Nadzoru Bankowego, Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. MF współdziała z Państwowym Urzędem Nadzoru Ubezpieczeniowego (PUNU) i wydaje zezwolenia na prowadzenia działalności ubezpieczeniowej (wydaje licencje), zaś nadzór sprawuje PUNU.
Od 1.01.2002 r. będzie działał Generalny Inspektor Informacji Finansowej, w randze podsekretarza stanu w Min. Finansów - będzie zbierał informacje m.in. o praniu brudnych pieniędzy.
4 piony administracji finansowej:
1) organy podatkowe - urzędy skarbowe (I instancja) i izby skarbowe (II instancja):
- wymiar i pobór należności podatkowych,
- kontrola podatkowa,
- egzekucja administracyjna należności podatkowych,
- prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych skarbowych,
2) organy celne - dyr. urzędów celnych (I inst.) i prezes Głównego Urzędu Ceł (II inst.):
- wymiar i pobór należności celnych oraz podatków pobieranych od importu,
- kontrola celna,
- egzekucja administracyjna należności celnych,
- prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych skarbowych,
3) organy kontroli skarbowej - inspektorzy kontroli skarbowej (I inst.) i Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej (II inst.), który funkcjonuje w ramach Min. Finansów:
- kontrola podatników, podmiotów wydatkujących środki publiczne, podmiotów zarządzających mieniem państwowym,
- kontrola dewizowa,
- kontrola przepisów o cenach.
Szczególny nadzór podatkowy (wykonywany przez inspektorów urzędów kontroli skarbowej) to forma nadzorowania całego procesu technologicznego, który przechodzą przede wszystkim wyroby spirytusowe.
Mają do dyspozycji dwa instrumenty kontrolne.
1. Postępowanie kontrolne funkcjonujące pod nazwą kontroli skarbowej - kontrola przeprowadzana jest w siedzibie jednostki kontrolowanej po okazaniu legitymacji i upoważnienia. W trakcie tego postępowania kontrolnego przedmiotem badania są dokumenty prowadzone przez firmę związane z jej działalnością np. księgi podatkowe. To postępowanie kontrolne może skończyć się wydaniem decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej jeżeli taka zaległość zostanie stwierdzona.
Odwołanie wnosimy:
- jeżeli kontrolę przeprowadza inspektor zatrudniony z Urzędzie Kontroli Skarbowej to organem odwoławczym jest Izba Skarbowa,
- jeżeli kontrolę przeprowadza inspektor z Ministerstwa Finansów to odwołanie wnosi się do Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej.
- Jeżeli kontrola kończy się pozytywnie dla podatnika wówczas postępowanie kończy się wydaniem dokumentu o nazwie WYNIK KONTROLI SKARBOWEJ.
2. Drugim instrumentem gromadzenia informacji to jest WYWIAD SKARBOWY - charakteryzuje się tym, że informacje są zbierane w sposób tajny czyli niejawny. Z tych informacji można zrobić użytek przez wszczęcie kontroli.
Wywiad przeprowadzają SPECJALNE KOMÓRKI WYWIADU SKARBOWEGO.
W ramach wywiadu skarbowego są 2 sposoby uzyskiwania informacji:
1. tzw. czynności operacyjno-rozpoznawcze, które polegają na stosowaniu środków technicznych w celu zebrania informacji - urządzenie podsłuchowe służące go nagrywani - musi być zarządzenie wydane przez Ministra Finansów, który powinien mieć zgodę na przeprowadzenie takiej operacji od Prokuratora Generalnego i dopiero wówczas określony urząd kontroli skarbowej może przeprowadzić taką czynność.
2. Druga metoda gromadzenia informacji w ramach wywiadu jest oparta o tzw.: osobowe źródła informacji - informatorzy, tajni współpracownicy, są to ludzie nie będący pracownikami urzędów kontroli skarbowej. Mogą być to informacja anonimowe oraz jawne na piśmie podpisane imieniem i nazwiskiem.
W normalnej adm. Publicznej donosy są wyrzucane do kosza natomiast w Urzędzie Skarbowym każdy donos jest sprawdzany.
Osoby te mogą otrzymać wynagrodzenie za udzielenie takiej informacji, tego typu dochodów nie dolicza się do pozostałych dochodów, płacimy od tego tylko 20 % podatku. Kiedy informatorowi stanie się krzywda to przysługuje mu od Skarbu Państwa odszkodowanie za udzielanie takich informacji.
4) organy inspekcji celnej - podporządkowany Ministrowi Finansów.
Są to organy - inspektorzy celni pracujący w Regionalnych Inspektoratach Celnych
(I inst.), Generalny Inspektor Celny oraz aparat pomocniczy w postaci Generalnego Inspektoratu Celnego (II inst.)
Najważniejszym zadaniem inspekcji celnej jest wykrywanie, ściąganie, zwalczanie przestępstw popełnionych w obrocie towarowym z zagranicą.
Są to przestępstwa:
- przemyt celny - towaru przez granicę bez opłacenia należności celnych oraz podatków od importu typu VAT i AKCYZA. Zaniżanie wartości towaru.
- ściga przestępstwa polegające na sprowadzaniu towarów do kraju, którymi obrót za granica jest zabroniony w całości albo bez specjalnego zezwolenia, czyli obrót koncesjonowany np. narkotyki, broń, amunicja, materiały wybuchowe, materiały promieniotwórcze, odpady chemiczne, dzieła sztuki.
ORGANY CELNE ZAMUJĄ SIĘ - OCHRONĄ MIEJSC ODPRAW CELNYCH ORAZ SIEDZIB ORGANÓW CELNYCH.
Instrumenty działania organów Inspekcji Celnej:
1. Postępowanie kontrolne - zakres obowiązków jest taki sam jak przy kontroli skarbowej. Różnica - nie mogą zażądać od organu kontrolowanego informacji o rachunkach bankowych; zakończenie kontroli też jest inne ponieważ kończy się wydaniem dokumentu, który nazywa się PROPOZYCJA WYMIARU NALEŻNOŚCI CELNYCH I PODATKOWYCH.
Różnica między decyzję a propozycję: decyzja od razu jest wykonywana natomiast propozycja wymiaru jest przesyłana do organu właściwego rzeczowo do wymierzenia należności i dopiero ten organ (Dyr. Urzędu Celnego, albo Urząd Skarbowy) wymierza tę należność.
2. Drugi instrument - to sposób tajny, są to czynności operacyjno-rozpoznawcze.
Zakres jak przy inspektorach skarbowych, tj.:
1. środki techniczne,
2. źródła osobowe,
3. w ramach czynności rozpoznawczych jest także możliwość przesłania takiej firmie tzw. przesyłki kontrolowanej.
4. Inspektorzy celni mogą także stosować środki przymusu po to aby zmusić dane osoby do podporządkowania się poleceniom.
Zakres środków przymusu:
- legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości
- dokonywanie przeszukania osób , pomieszczeń, pojazdów, bagażu,
- stosowanie technicznych i chemicznych środków obezwładniających np. kajdanki, gaz obezwładniający,
- urządzanie punktów kontroli drogowej - zatrzymywanie pojazdów przy użyciu kolczatki - musi tu być oznakowany pojazd oraz umundurowany inspektor - o takim punkcie musi być powiadomiona Policja,
- stosowanie przymusu w postaci fizycznej tj. przymus bezpośredni - chwyty
- posiadanie broni - używać jej inspektor może tylko w sytuacjach niezbędnych - środek przymusu ostateczny. O użyciu broni niezwłocznie inspektor musi powiadomić przełożonego oraz zabezpieczyć miejsce zdarzenia.
Generalny inspektor informacji finansowej zaczął swoją działalność
w czerwcu 2001 r.
Jest to urzędnik w randze podsekretarza stanu zatrudniony w Ministerstwie Finansów podporządkowany Ministrowi Finansów.
Zajmuje się: zwalczaniem procederu prania brudnych pieniędzy.
Brudne pieniądze: pochodzące z przestępstw, tj.: kradzież, przemyt np. dzieł sztuki, handel np. narkotykami.
Pranie brudnych pieniędzy polega na zainwestowaniu ich w legalne przedsięwzięcia.
Przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy określają pewną grupę instytucji, które są zobowiązane do rejestrowania transakcji dokonywanych za ich pośrednictwem, tj.: banki, Spółdzielcze kasy kredytowe, Domy maklerskie, Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, Towarzystwa Funduszy Emerytalnych, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, Zakłady Ubezpieczeń, Poczta Polska, Notariusze, Przedsiębiorstwa Lezingowe i Faktoringowe, Pośrednicy w obrocie nieruchomościami.
Muszą oni rejestrować każdą transakcję, której wartość przekracza równowartość
10 tys. EURO, a ponadto:
1. kwoty,
2. od kogo pieniądze pochodzą,
3. na kogo kwota jest przekazywana
4. od ich obowiązków należy także rejestrowanie pojedynczych wartości o niższych wartościach jeżeli z okoliczności wynika, że pieniądze te pochodzą z przestępstwa.
Transakcja powinna być dokonywana z opóźnieniem niż została zgłoszona. W tym czasie instytucja ma obowiązek powiadomić o takiej transakcji Generalnego Inspektora - wraz z powiadomieniem przesłać wszystkie dokumenty dotyczące tej sprawy.
Generalny Inspektor po zbadaniu dokumentów może podjąć decyzję o zablokowaniu operacji na okres 48 godzin i przez ten czas dokładniej rozpoznać sprawę powiadamiając o tym Prokuratora Generalnego- instytucja nie będzie mogła w tym czasie tych pieniędzy przesłać dalej.
Prokurator może przedłużyć blokadę na okres do 3 m-cy. W tym czasie zbiera dokumenty (dowody) pozwalające na wniesienie do sądu aktu oskarżenia.
FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Jest pięć podstawowych form:
1. jednostki budżetowe,
2. zakłady budżetowe,
3. gospodarstwa pomocnicze,
4. środki specjalne,
5. fundusze celowe.
Są to formy określone w Ustawie o Finansach Publicznych.
Oprócz tego mamy jeszcze formy określone w innych przepisach:
1. kasy chorych,
2. Państwowe Szkoły Wyższe,
3. Agencja rządowe,
4. ZUS (jest to państwowa jednostka organizacyjna).
Jednostki budżetowe są to podstawowe formy jednostek sektora finansów publicznych.
W tej formie działają: wszystkie organy państwa i samorządu terytorialnego, Szkoły podstawowe, Gimnazja, Licea, Zakłady Opieki Zdrowotnej.
Jednostki budżetowe prowadzą swoją gospodarkę finansową wg zasady BUDŻETOWANIA BRUTTO.
Polega ona na tym, że wszystkie przychody jednostek budżetowych musza być odprowadzone na rachunek właściwego budżetu - z drugiej strony wszystkie wydatki są finansowane z tego rachunku.
Jednostka budżetowa nie ma swoich dochodów.
Przeznaczenie pobranych przez jednostkę budżetową przychodów na swoje wydatki jest NARUSZENIEM DYSCYHPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Wyjątkiem od tej zasady jest środek specjalny albo gospodarstwo pomocnicze.
Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej - zawsze działają w czyimś imieniu. Każda jednostka budżetowa ma swój plan finansowy i rachunek bieżący.
95 % dochodów przepływa przez Urzędu Skarbowe i Celne.
18.11.2001 r.
Zakład budżetowy - prowadzi gospodarkę finansową wg zasady budżetowania netto. Koszty swojej działalności pokrywa z osiągniętych przychodów. Jeśli pojawi się dochód, to musi go odprowadzić do budżetu.
Zadania zakładu budżetowego:
a. odpłatne świadczenie usług publicznych (komunikacja miejska, wychowanie przedszkolne, kanalizacja, wywóz śmieci, wodociągi),
b. mogą być dotowane (nie mogą przekroczyć 50 % jego wydatków), w razie gdy trzeba dotować więcej to przekształca się zakład budżetowy w jednostkę budżetową lub przekształca się w spółkę i sprzedaje lub likwiduje się.
Gospodarstwo pomocnicze - jest to forma organizacyjna w ramach której może być wykonywana działalność uboczna lub część działalności podstawowej jednostki budżetowej. Gospodarstwa pomocnicze funkcjonują zawsze przy jednostkach budżetowych. Pomimo, że jednostka budżetowa rozlicza się brutto, gospodarstwa pomocnicze rozlicza się metoda netto. Koszty gospodarstwa pokrywane są z pobranych przez nie przychodów. Jeżeli pojawi się dochód to połowę tej nadwyżki gospodarstwo przekazuje do budżetu. Gospodarstwo pomocnicze jest od swojej macierzystej jednostki budżetowej odrębne, zarówno pod względem organizacyjnym jak i finansowym.
ODRĘBNOŚĆ ORGANIZACYJNA - to odrębna struktura, ma swojego kierownika i zatrudnia pracowników. Z punktu widzenia prawa pracy gospodarstwo pomocnicze jest odrębna jednostką od jednostki budżetowej.
ODRĘBNOŚĆ FINANSOWA - gospodarstwo pomocnicze ma swoje przychody, swój rachunek bieżący i odrębny roczny plan finansowy.
W ramach każdej działalności jednostka budżetowa, która świadczy usługi bezpłatnie, może też świadczyć niektóre usługi odpłatnie. Większa część usług gospodarstwa pomocniczego świadczona jest na rzecz macierzystej jednostki budżetowej. Może też świadczyć usługi na rzecz innych podmiotów, np. gospodarstwo pomocnicze przy Kancelarii Prezesa RM (największe), które wydaje dzienniki ustaw, MP, dzienniki urzędowe.
To gospodarstwo pomocnicze zarządza ośrodkami wypoczynkowymi Rady Ministrów oraz prowadzi warsztaty naprawcze samochodów służbowych. Są to usługi świadczone nie tylko na rzecz RM, również korzystają z nich inne podmioty, np. gospodarstwo pomocnicze przy szkołach zawodowych, tzw. warsztaty szkolne lub gospodarstwo pomocnicze przy zakładach karnych.
Gospodarstwo pomocnicze jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (29 % z połowy swojego dochodu, bo 50 % odprowadza do budżetu państwa). Gospodarstwo pomocnicze może otrzymać dotację z budżetu.
Środki specjalne - są to pieniądze gromadzone przez jednostki budżetowej na odrębnych rachunkach bankowych. Nie możemy ich oddawać do budżetu i możemy je wykorzystać na cele jednostki.
Nie ma tutaj wyodrębnienia organizacyjnego, jest tylko wyodrębnienie finansowe.
Przepisy prawa powinny reglamentować przypadki w których mogą być przyznane środki specjalne, źródła środków i cele na które mogą być przeznaczone.
Trzy źródła środków specjalnych:
1. może to wynikać z odrębnych ustaw lub uchwał organów jednostki samorządu terytorialnego, np. w organach skarbowych jest środek specjalny na który wpływa 20 % wyegzekwowanych zaległości podatkowych - te pieniądze mogą być wykorzystane na premie dla urzędników,
2. zapisy, spadki, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej - o przeznaczeniu tych pieniędzy decyduje wola darczyńcy lub spadkobiercy,
3. odszkodowanie za utracone lub uszkodzone mienie jednostki budżetowej - te pieniądze mogą być wydane tylko na remont lub odtworzenia tego mienia.
FUNDUSZE CELOWE
Wg ustawy o finansach publicznych - fundusz celowy jest to ustawowo utworzony przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach publicznych fundusz, którego środki pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań.
Funduszy celowych nie może tworzyć teraz nikt. Mógł je tworzyć Sejm do końca 1998 roku. Ten zakaz tworzenia wynika z ustawy o finansach publicznych.
Mogą być wyjątki - Sejm może uchwalić ustawę o jakimś funduszu, a na końcu ustawy napisać, że nie stosuje się tu ustawy o finansach publicznych. Jeśli zakaz byłby określony w Konstytucji RP nie można by wówczas uchwalić ustawy o jakimś funduszu bo byłoby to niezgodne z Konstytucją. Niezgodność stwierdziłby Trybunał Konstytucyjny.
Fundusz celowy jest to odrębne od budżetu źródło finansowania zada publicznych, alternatywne. Z funduszu celowego przeznacza się środki tylko na określone zadania, jego ZALETĄ jest to, że są wyodrębnione środki na konkretne cele oraz to, że w funduszu celowym środki niewykorzystane do końca roku nie przepadają - mogą być wykorzystane w następnym roku.
WADY - pieniądze oddane funduszowi celowemu są wyjęte spod kontroli parlamentarnej. Pieniądze przekazane funduszowi w formie dotacji są już bezzwrotne, do budżetu już nie wrócą (np. Gwarantowany Fundusz Świadczeń Pracowniczych ma dużo pieniędzy - starczyłoby w obecnym stanie na jego działalność na 50 lat).
Środki funduszy celowych pochodzą z dochodów publicznych:
- ze składek przymusowo płaconych przez przedsiębiorców (danin publicznych, mówi się o nich parapodatki) - są to PFRON, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Pozostałe fundusze działają z dotacji budżetowych - są stale dotowane i finansowane z budżetu państwa.
Fundusze celowe dzielą się na:
1. posiadające osobowość prawną - pieniędzmi dysponuje tutaj sam fundusz ( np. PFREON).
2. nie posiadające osobowości prawnej - pieniędzmi dysponuje tutaj organ czy instytucja wskazana w ustawie (ma tylko rachunek bankowy w dyspozycji tej instytucji) np. fundusz ubezpieczeń zdrowotnych, którego pieniędzmi dysponuje ZUS.
PODZIAŁ FUNDUSZY W ZALEŻNOŚCI OD TEGO CZYJE ZADANIA FINANSUJĄ:
1. państwowe fundusze celowe - finansują zadania wyodrębnione z budżetu państwa.
2. samorządowe fundusze celowe - finansują zadania wyodrębnione z budżetów samorządowych np. WFOŚiGW - te fundusze nie posiadają osobowości prawnej.
AGENCJE RZĄDOWE - w ustawie o finansach publicznych na ich temat nie ma żadnych regulacji. Każda z nich ma odrębną podstawę prawną (ustawę). Każda agencja rządowa jest państwową osoba prawna i jest odrębnym podmiotem, agencja nie odpowiada za długi państwa, a państwo nie odpowiada za długi agencji .
Agencja finansowane są w znacznej części z budżetu państwa, pieniądze dane im nie wracają do budżetu, Agencja własności Rolnej Skarbu Państwa (majątek jej składa się z byłych PGR-ów). Gospodaruje nimi sprzedając ziemię lub dzierżawiąc ją. Agencja Rynku Rolnego i Modernizacji Rolnictwa. Na te 2 agencje Ministerstwo Rolnictwa przekazuje 2/3 swoich środków.
Agencje są tworzone przez Sejm w drodze ustawy.
KASY CHORYCH - odrębne formy organizacyjno-prawne, są to instytucje samorządowe, które reprezentują ubezpieczonych.
Źródłem finansowania Kas Chorych są przymusowe składki na ubezpieczenia zdrowotne, które ściąga ZUS potrącając sobie prowizję. Kasy chorych posiadają osobowość prawną. Oprócz składek Kasy Chorych finansują swoją działalność z pożyczek ze Skarbu Państwa.
Państwowe Szkoły Wyższe - mają osobowość prawną - otrzymują dotacje z budżetu państwa.
Szkoły podstawowe, gimnazja, licea - są to jednostki budżetowe.
Skarb państwa nie może tworzyć fundacji - zakaz wynika z ustawy o finansach publicznych.
PROCEDURA BUDŻETOWA - jest to sposób projektowania, uchwalania, wykonywania i kontroli wykonywania budżetu.
Są cztery etapy procedury budżetowej:
1. Projektowanie budżetu - przygotowanie projektu budżetu państwa należy do zadań Ministra Finansów. Minister Finansów jest członkiem Rady Ministrów - RM jest odpowiedzialna przed Sejmem za opracowanie projektu ustawy budżetowej.
Ustawa budżetowa jest to forma w jakiej uchwalony jest budżet państwa.
Ustawa budżetowa i budżet są to fizycznie dwie różne rzeczy, ponieważ budżet jest załącznikiem do ustawy budżetowej.
Budżet jest to rachunkowe zestawienie dochodów i wydatków.
Ustawa budżetowa składa się z przepisów, w tych przepisach powtarza się najważniejsze wskaźniki budżetowej, tj. kwota dochodów, kwota wydatków, kwota deficytu lub nadwyżki.
W ustawie budżetowej znajdziemy inne jeszcze kwoty których nie ma w budżecie np. kwota na jaka w danym roku Minist. Finansów może zadłużyć skarb państwa - na jaką kwotę może wyemitować obligacje skarbowe - oraz kwota do jakiej skarb państwa może udzielić poręczeń lub gwarancji.
2. Uchwalanie budżetu - Rada Ministrów wnosi do Sejmu projekt ustawy budżetowej wraz ze wszystkimi załącznikami w terminie 3 miesięcy przed końcem roku poprzedzającym dany rok budżetowy czyli do końca września.
Konstytucja pozwala na to aby w wyjątkowych okolicznościach Rząd później mógł wnieść do Sejmu projekt ustawy budżetowej. Z tym, że w Konstytucji nie określa się powodów tego spóźnienia. Takie zdarzenie było w 1997 r.
Ustawy około budżetowe są to ustawy regulujące konstrukcje poszczególnych dochodów i wydatków budżetowych, np. podatki, cła, wskaźniki wzrostu wynagrodzeń.
Obładowana ustaw budżetowa jest to taka ustawa budżetowa do której włączono przepisy zmieniające ustawy około budżetowe.
Ustawę obładowuje Rząd.
Prezydent musi dostać ustawę budżetową do podpisu do końca stycznia danego roku.
Art. 86 ust. 11 ustawy o finansach publicznych jest zakaz obładowywania ustawy budżetowej - on też powinien być zawarty w Konstytucji - jest to zakaz względny.
Ustawa budżetowa obowiązuje rok i powinna być przez Sejm uchwalona i ogłoszona do końca roku poprzedzającego rok budżetowy czyli do końca grudnia.
Ogłasza się ustawę budżetową po podpisaniu przez prezydenta, który ma 7 dni na podpisanie, a potem też trzeba poczekać na publikację i z reguły jest ona ogłoszona w lutym.
Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie ogłoszona do końca grudnia roku poprzedniego to do czasu jej ogłoszenia
1. należności budżetowe i składki na fundusze celowe pobiera się wg stawek z roku ubiegłego,
2. do czasu ogłoszenia gospodarka finansowa państwa jest prowadzona na podstawie Rządowego Projektu Budżetu.
Prezydent może skrócić kadencję parlamentu jeżeli Sejm nie przestawi mu do podpisu uchwalonej ustawy budżetowej w terminie 4 m-cy od dnia wniesienia do Sejmu Rządowego Projektu Budżetu. Prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji - nie musi go rozwiązywać - tylko może.
BUDŻETY SAMORZĄDOWE
Każda jednostka samorządu terytorialnego ma swój budżet. Projekt budżetu przygotowuje Zarząd - skarbnik - musi radzie przekazać projekt budżetu do akceptacji do 15 listopada.
Oprócz projektu budżetu Zarząd również przesyła do Rady informacje o stanie mienia komunalnego (są to informacje o przysługujących jednostce prawach majątkowych: czego jest właścicielem, co dzierżawi, jakie ma udziały w spółkach).
Projekt budżetu i informacja o stanie mienia komunalnego są opiniowane przez RIO. Opinia Regionalnej Izby Obrachunkowej jest przedstawiana Radzie.
Opinia RIO nie wiąże Rady.
Budżet samorządowy powinien być uchwalony do końca grudnia, a w wyjątkowych okolicznościach do końca marca. Jak Rada nie zdąży uchwalić budżetu do końca marca to traci kompetencje do tego i budżet jednostki ustala RIO w terminie do końca kwietnia danego roku. Jest to wówczas budżet ograniczony do zadań własnych i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
Budżet państwa wykonuje Rada Ministrów, natomiast budżet samorządu wykonuje Zarząd.
3. Wykonanie budżetu polega na przeprowadzeniu tych operacji finansowych, które zostały w budżecie zaplanowane. Ważny elementem wykonywania budżetu - są rachunki bieżące (bankowe) - operacje te są wykonywane bezgotówkowo (przelewane z rachunku na rachunek).
Rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych mogą być prowadzone wyłącznie przez Narodowy Bank Polski.
Rachunki bieżące w zakresie budżetów samorządowych mogą być prowadzone przez banki wybrane zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.
4. Sprawozdanie z wykonania budżetu - organy oceniające rozliczają władze wykonawcza z wykonania budżetu po zakończeniu roku budżetowego.
Organy oceniające otrzymują sprawozdanie z wykonania budżetu po którego przeanalizowaniu podejmują uchwałę w sprawie absolutorium z wykonania budżetu.
Podjęcie przez Sejm uchwały o nieudzieleniu absolutorium nie powoduje konieczności podania się Rządu do dymisji.
Przy budżetach samorządowych nieudzielenie absolutorium zarządowi powoduje, że na następnym posiedzeniu Rady głosowany jest wniosek o odwołanie.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA W ZAKRESIE FINANSÓW PUBLICZNYCH.
W prawie finansów publicznych są trzy poziomy dolegliwości za nie przestrzeganie dyscypliny budżetowej:
1. odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny
Jest uregulowana w ustawie o finansach publicznych w dziale V. Odpowiedzialności tej podlegają pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, a także inne osoby w takim zakresie w jakim dysponują środkami publicznymi.
Odpowiada się tu za: dopuszczenie do przedawnienia należności budżetowych, za zmianę przeznaczenia dotacji celowej, za przekroczenie wydatków, za wypłatę wynagrodzeń bez odprowadzenia składek - art. 38 ustawy o finansach publicznych.
Odpowiedzialność obejmuje również winę umyślną i nieumyślną.
Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:
- upomnienie,
- nagana
- kara pieniężna od jedno do 3 miesięcznego średniego wynagrodzenia ogłoszonego przez Prezesa GUS (średnia z funduszu świadczeń socjalnych).
- zakaz pełnienia funkcji związanej z dysponowaniem środkami publicznymi od 1 roku do 5 lat. Obejmuje ten zakaz następujące funkcje: członka zarządu, głównego księgowego, skarbnika, dyrektora generalnego i ich zastępców.
Postępowanie jest dwuinstancyjne, wymierzają te kary następujące organy:
I instancja - komisja orzekająca w sprawach o naruszenie finansów publicznych. Komisje orzekające są przy dysponentach części budżetowych - jeżeli chodzi o budżet państwa. Jeżeli chodzi o budżety samorządowe to są to komisje orzekające przy RIO.
II instancja - to jest Główna Komisja Orzekająca usytuowana przy Ministrze Finansów.
Można zaskarżyć orzeczenie komisji do NSA.
2. odpowiedzialność karna-skarbowa
Jest uregulowana w Kodeksie Karno-skarbowym art. 82 wg którego karze podlega niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie dotacji lub subwencji, nienależna wypłata, nienależne pobranie dotacji lub subwencji. Grozi za to kara grzywny do 240 stawek dziennych.
Stawka dzienna wynosi od 1/30 najniższego miesięcznego wynagrodzenia pracownika do 400 krotności.
Grzywna może być od 10 stawek dziennych do 240 stawek dziennych
3. odpowiedzialność karna
Jest ona uregulowana w Kodeksie karnym, art. 297, zgodnie z którym próba wyłudzenia dotacji, subwencji lub zamówienia publicznego podlega każe pozbawienia wolności do 5 lat.
Jeżeli przed wszczęciem postępowania karnego dotacja czy subwencja została zwrócona, czy też zrezygnowano z wykonania zamówienia publicznego, to wtedy osoba ta niepodlega odpowiedzialności karnej.
Zarys prawa finansowego prof. Tegler - tam będzie trzeba doczytać inne informacje.
1.12.01
PRAWO FINANSOWE UBEZPIECZEŃ - jest jednym z działów prawa finansowego regulującym stosunki prawne powstające pomiędzy zakładami ubezpieczeń a państwem.
Ten stosunek prawny ma charakter administracyjno-prawny. Jego istota polega na tym, że państwo sprawuje nadzór nad działalnością ubezpieczeń.
Prawo finansowe ubezpieczeń reguluje wiele obowiązków ciążących na zakładach ubezpieczeń, których wykonanie polega nadzorowi. Obowiązki te zostały nałożone na ubezpieczycieli, aby chronieni byli ubezpieczeni, którzy w stosunku prawnym ubezpieczenia są stroną ekonomicznie słabszą.
Państwo to konkretne organy: Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Minister Finansów. Minister Finansów wydaje zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, a PUNU nadzoruje prowadzenie tej działalności.
Stosunek prawny łączący zakład ubezpieczeń z ubezpieczonymi (klientami) ma charakter cywilnoprawny tzn. powstaje na podstawie zawartej umowy, z prawnego punktu widzenia obie strony tego stosunku są sobie równe. Ale Sejm może nałożyć obowiązek ubezpieczenie - wyjątek. Zasadą są ubezpieczenia dobrowolne. Równość polega na tym, że obowiązki są oparte na zasadzie wzajemności.
Umowy ubezpieczeniowe są skonstruowane wobec wzorców, gdzie zawarte są ogólne warunki ubezpieczyciela, określają zakres obowiązków ubezpieczyciela.
Przy ubezpieczeniach obowiązkowych, ogólne warunki ustala Minister Finansów w drodze rozporządzenia.
W ubezpieczeniach dobrowolnych ogólne warunki ubezpieczeń ustala zakład ubezpieczeń.
Przy ubezpieczeniach obowiązkowych zakład ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia umowy.
Ubezpieczenie z ekonomicznego pkt. widzenia to urządzenia gospodarcze - jakiś produkt, który zapewnia pokrycie finansowych następstw zdarzeń o charakterze losowym.
Finansowe następstwo to jakaś szkoda, którą pokrywa zakład ubezpieczeń wypłacając odszkodowanie. Z prawnego pkt. jako stosunek prawny, relacja pomiędzy dwoma podmiotami, którzy obciążeni są obowiązkami i przysługują mu uprawnienia.
Strony to zakład ubezpieczeń i ubezpieczyciel.
Ubezpieczający - podmiot zawierający umowę, jego obowiązek to zapłacenie składki.
Ubezpieczony korzysta z ochrony ubezpieczeniowej.
Uposażony to podmiot, który otrzymuje świadczenie z zakładu ubezpieczeń.
Asekuracja - ubezpieczenie, koasekuracja, reasekuracja.
REASEKURACJA - ubezpieczenie się ubezpieczyciela. Ubezpieczenie się ubezpiecza od wypłaty odszkodowania.
Reasekurator - ten kto go reasekuruje.
Ten stosunek prawny polega na tym, że reasekurowany odstępuje część ryzyka wraz z odpowiednia częścią składki reasekuratorowi. Wiąże on jedynie reasekuratora i reasekurowanego.
KOASEKURACJA - ubezpieczenie jednego ryzyka przez wielu ubezpieczycieli. Oni nazywają się koasekuratorami. To pewna forma rozłożenia ryzyka na kilku ubezpieczycieli, rozłożenie to następuje na tym pierwszym poziomie.
Wszyscy ubezpieczyciele uczestniczący w koasekuracji są odpowiedzialni wobec ubezpieczonego.
Dotyczy to bardzo dużych ubezpieczeń. Podpisywana umowa, polisa zbiorowa, wspólna i każdy koasekurant odpowiada za swoją część. Nie ma odpowiedzialności zbiorowej.
PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ:
I. UBEZPIEZENIA:
1. obowiązkowe - ubezpieczenia obowiązkowe OC osób wykonujących pewne zawody związane z ryzykiem. Za niewykonanie tego obowiązku grozi kara pieniężna i stawka jej ustalana jest co roku przez ubezpieczeniowy fundusz gwarancyjny, ogłaszana w Monitorze Polskim - to 3-krotna wartość średniej rocznej składki pobieranej w danym ubezpieczeniu przez ubezpieczycieli, którzy mają co najmniej 5 % udziału w rynku. Koszty te są dochodem Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.
2. Dobrowolne - OC- komunikacyjne, OC - rolników za szkody wyrządzone w związku z prowadzeniem działalności rolniczej, ubez. Budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
II. ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA:
1. majątkowe - ubezpieczenie od szkód, które wyrządzono w naszym majątku tzw. ubezpieczenia typu COSCO; lub w cudzym majątku to ubez. Odpowiedzialności cywilnej (OC)
2. osobowe - ubezpieczenie życia, zdrowia.
W Polskim prawie mamy 2 podstawowe działy:
I. dział - ubezpieczenia na życia, rentowe, posagowe, chorobowe, wypadkowe jeżeli są częścią jednego z tych 3 (na życie, rentowe, posagowe).
II. dział - pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe.
- chorobowe i wypadkowe - samodzielne ubezpieczenia
Jeden zakład ubezpieczeń nie może oferować ubezpieczeń z obu tych działów. Dlatego, że charakter tych ubezpieczeń jest zupełnie inny.
Drugi dział to klasyczne zdarzenia losowe. Umowy w dziale drugim to umowy krótkoterminowe (rok).
Dział pierwszy to pewność, że trzeba wypłacić świadczenie. Umowy w dziale pierwszym to umowy długoterminowe.
15.12.01
Formy gromadzenia działalności ubezpieczeniowej
Działalność ubezpieczeniowa w Polsce może być prowadzona w 3 formach:
1. Spółka akcyjna np. zakład ubezpieczeń
Spółka akcyjna jest to spółka prawa handlowego. Zasadnicze regulacje zawarte są w Kodeksie Spółek Handlowych., w ustawie ubezpieczeniowej zawarte są przepisy szczególne.
W sferze majątkowej wyróżnia ją to, że pieniądze dają akcjonariusze (akcje, papiery wartościowe tj. dokument, który reprezentuje pewne prawa majątkowe).
W przypadku akcji są to następujące prawa majątkowe:
1/ prawo do udziału w zysku w postaci dywidendy,
2/ prawo do czynnego i biernego prawa wyborczego do władz spółki.
Spółka akcyjna posiada osobowość prawna - występuje we własnym imieniu, a nie w imieniu akcjonariuszy.
Spółkę akcyjną odróżnia od innych spółek wysokość kapitału akcyjnego, który wynosi obecnie 500 tys. złotych. Są to spółki, które pracują wyłącznie na podstawie prawa o Spółkach Akcyjnych.
Spółki akcyjne ubezpieczeniowe muszą mieć wyższy kapitał, który uzależniony jest od rodzaju i liczby ubezpieczeń i zaczyna się od 300 tys. EURO wzwyż.
Ustawa ubezpieczeniowa określa to jako kapitał gwarancyjny.
Wysokość kapitału nie jest stała, może się zmieniać poprzez wzrost wymagań kapitałowych.
Ubezpieczyciel może być zobowiązany do zwiększenia kapitału w przypadku zwiększenia zakresu działalności, a także w przypadku powiększającej się ilości zebranych składek.
Akcjonariusze ubezpieczeniowi Spółki akcyjnej nie mogą swobodnie podejmować decyzji co do zwiększenia swojego zaangażowania finansowego w spółce.
Jeżeli ktoś chce nabyć akcje w wysokości pozwalającej na przekroczenie 5 % głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, to należy o tym poinformować Ministra Finansów.
Jeżeli ktoś chce kupić akcje w wysokości zapewniającej mu przekroczenie odpowiednio
25 %, 50 %, 75 % głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, to musi uzyskać na to zgodę Ministra Finansów, który może tej zgody odmówić w przypadku:
- gdy kapitał przeznaczony na zakup tych akcji jest obciążony, pochodzi z kredytu czy pożyczki,
- jeżeli osoba nie daje rękojmi prowadzenia spraw zakładu ubezpieczeń w sposób zapewniający ochron interesów ubezpieczonych,
- jeżeli nabycie sprzeciwia się ważnym interesom gospodarczym państwa.
Minister Finansów wyraża zgodę albo odmawia udzielenia zgody w drodze decyzji administracyjnej.
Jeżeli ktoś nabył akcje nie otrzymawszy zgody, to nie może korzystać z prawa głosu z tych akcji.
Akcje ubezpieczeniowe spółki akcyjnej mogą być tylko akcjami imiennymi. Jest tu wyjątek od tej zasady, dotyczy on akcji wprowadzonych do publicznego obrotu, które są akcjami na okaziciela.
Różnica pomiędzy akcjami imiennymi a akcjami na okaziciela :
- sposób wskazania akcjonariusza - akcja imienna
- w statucie spółki może być zakaz zbywania akcji imiennych ingerencja Min. Fin.
- wyższy kapitał
Jeżeli akcje są wyprowadzana do publicznego obrotu to należy je zmienić z akcji na okaziciela na akcje imienne.
Statut ubezpieczeniowej spółki akcyjnej w którym są uregulowane sprawy organizacji i zarządzania spółkami akcyjnymi musi być zatwierdzony przez Ministra Finansów - jest on sporządzony w formie aktu notarialnego.
2. Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (są 3 Towarzystwa)
Towarzystwo jest to coś w rodzaju Spółdzielni ubezpieczeniowej, tzn. ubezpieczeni są tylko członkowie, udziałowcy Towarzystwa.
To, że mogą się ubezpieczać tylko udziałowcy różni także Towarzystwo od Spółki Akcyjnej.
Do 10 % składki może być zebrane od osób nie będących członkami.
Oprócz składki ubezpieczeni członkowie Tow. muszą jeszcze wpłacić udziały oraz wpisowe.
Towarzystwa nie są po to aby zarabiać ale ubezpieczać.
Jeżeli towarzystwo na koniec roku będzie na minusie to udziałowcy musza je zasilić dodatkowymi wpłatami.
Powstanie tych towarzystw ma sens tylko wtedy gdy zbierze się grupa ludzi, którzy chcą się ubezpieczyć, a sp. akcyjna nie spełnia ich warunków, to zakładają towarzystwo.
TUW jest osoba prawną: występuje w obrocie we własnym imieniu, ma swój majątek.
TUW musi mieć swoje organy - Zarząd.
TUW nie musza gromadzić tak wielkiego kapitału jak sp. akcyjna, wymagania te są obniżone, jest to mniej więcej połowa kapitału S.A.
Małe TUW - Ministerstwo Finansów może uznać, że Towarzystwo jest za małe.
Taki status może zostać nadany Tow., które ma niewielki zakres działania, terytorialny, podmiotowy, przedmiotowy (ilość ubezpieczeń).
KORZYŚCI Z UZNANIA TOWARZYSTWA ZA MAŁE:
- obniżone są wymogi kapitałowe,
- nie musi przestrzegać przepisów Kodeksu Spółek Handlowych dot. organów spółki.
Rozpoznanie - czy towarzystwo jest S.A. czy TUW - w nazwie (firmie) jest skrót - oznaczenie.
3. Główny Oddział Zagranicznego Zakładu Ubezpieczeń (2 oddziały).
Jest to forma prowadzenia działalności na terenie Polski przez zagranicznych ubezpieczycieli.
Jest także możliwe pośrednie prowadzenie działalności poprzez wykupienie akcji (udziałów), albo założenie zakładu ubezpieczeń z siedzibą w Polsce.
GOZZU ubezpieczyciele mogą zakładać od 1999 r.
Zagraniczni udziałowcy ze swoim kapitałem mogli wchodzić do innych zakładów ubezpieczeniowych od początku lat 90-tych.
Zagraniczny Zakład Ubezpieczeń może prowadzić swoją działalność na terenie Polski na zasadzie wzajemności - tzn. Polska może ubezpieczać w danym kraju, który chce prowadzić tą działalność u nas.
GOZZU musi mieć środki finansowe w wysokości takiej samej jakie obowiązują polskich ubezpieczycieli.
Do podjęcia działalności przez ZZU niezbędne jest zezwolenie Min. Finansów.
ZZU, który chce rozpocząć działalność w Formie GOZZU musi złożyć kaucje w wysokości co najmniej połowy kapitału na pokrycie zobowiązań z prowadzonej działalności - jest to 10 mln EURO.
GOZZU nie posiada osobowości prawnej, ale może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, może także pozywać i być pozywanym do sądu.
Najczęściej spotykana jest forma 1.
Gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń
Każdy zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do zgromadzenia środków własnych w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności. 1/3 tego marginesu wypłacalności tzw. kapitał gwarancyjny, którego wysokość jest ustalana od liczby i rodzajów ubezpieczeń oferowanych przez dany zakład.
Każdy ubezpieczyciel musi mieć kapitał akcyjny - S.A., lub kapitał zakładowy TUW.
Dodatkowo ubezpieczyciel musi utworzyć kapitał zapasowy lub rezerwowy na który co roku odpisywana jest część zysku.
Ponadto ubezpieczyciel tworzy tzw. rezerwy techniczno-ubezpieczniowe tzn. są to środki przeznaczone na wypłatę odszkodowań i świadczeń wynikających z zawartych umów, ubezpieczyciel może tworzyć również fundusz prewencyjny z przeznaczeniem na wydatki związane przede wszystkim z zapobieganiem powstawaniu różnych szkód.
Jeżeli wysokość środków własnych ubezpieczyciela spadnie poniżej marginesu wypłacalności to zakład ubezpieczeń na żądanie organu nadzoru jest zobowiązany do przedstawienia planów przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych.
Jeżeli wysokość środków własnych z.u. będzie niższa od wymaganego kapitału gwarancyjnego to ubezpieczyciel ma obowiązek bez wezwania przedstawić plan poprawy swojej sytuacji finansowej.
Jeżeli realizacja tego planu nie przyniesie rezultatów to organ nadzoru może wprowadzić zarząd komisaryczny do z.u. z chwilą wprowadzenia zarządu komisarycznego rozwiązują się dotychczas działające organy ubezpieczyciela.
Organ nadzoru może również wnioskować do Min. Finansów o przymusową likwidacje z.u. oraz złożyć do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości ubezpieczyciela.
Lokaty zakładu ubezpieczeń
Prowadzenie działalności ubezpieczeniowej polega na odpowiednim gospodarowaniu środkami finansowymi powierzonymi przez ubezpieczonych. Wolne środki będące w posiadaniu ubezpieczyciela powinny być odpowiednio ulokowane.
Przy dokonywaniu lokat ubezpieczyciel powinien wziąć pod uwagę 3 aspekty:
1. lokowanie nie powinno go pozbawić płynności finansowej,
2. bezpieczeństwo lokat,
3. rentowność lokat.
Lokaty rentowne nie są bezpieczne i odwrotnie bezpieczne nie są rentowne.
Ubezpieczyciel może lokowa pieniądze tylko w kraju. Za zezwoleniem za zezwoleniem Min. Finansów również za granicą.
Posiadane środki finansowe ubezpieczyciel może lokować w:
1. banku - lokaty bankowe,
2. papierach wartościowych - skarbowe papiery wartościowe - są to najbezpieczniejsze lokaty
3. emisje papierów wartościowych, które gwarantuje skarb państwa,
4. obligacje komunalne
5. akcje dopuszczone do publicznego obrotu,
6. w nieruchomości (nie mogą to być grunty rolne)
Zakłady ubezpieczeń na życie - pożyczki udzielane pod zastaw praw wynikających z polisy ubezpieczenia na życie.
Organ nadzoru może ingerować w politykę lokacyjna z.u. jeżeli dojdzie do wniosku, że lokaty mogą zagrozić bezpieczeństwu ubezpieczeniowemu ubezpieczyciela, to może zakazać dokonywania lokat określonego rodzaju.
Zasada - obywatele polscy mogą ubezpieczać się tylko w kraju.
Można ubezpieczyć się za granicą wówczas, gdy 3 zakłady ubezpieczeniowe na piśmie odmówią nam zawarcia umowy ubezpieczenia. Wówczas Min. Fin. Wyraża zgodę na ubezp. za granicą.
Ubezpieczeniowy fundusz gwarancyjny
Jest to specyficzna instytucja działająca na Polskim rynku ubezpieczeniowym utworzona ustawą.
Jej zadaniem jest wypłacenie odszkodowań i świadczeń w sytuacji gdy nie może tego zrobić zakład ubezpieczeń.
Są to zadania ochronne gwarantujące interesy ubezpieczonych.
Ta ochrona nie obejmuje wszystkich przypadków:
I grupa sytuacji w których fundusz wpłaca świadczenia
Odszkodowanie z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC - komunikacyjnego i rolniczego
Ubezpieczenia OC - tylko za szkody wyrządzone na osobie, jeżeli nie ustalono tożsamości sprawcy. Natomiast za szkody w mieniu i osobie jeżeli sprawę zidentyfikowano ale nie zawarł on umowy ubezpieczenia obowiązkowego.
Jeżeli poszkodowany może sobie zrekompensować szkodę z ubezpieczenia dobrowolnego to wówczas fundusz wyrównuje szkodę w tej części niezaspokojonej.
Po zapłaceniu odszkodowania fundusz dochodzi swoich roszczeń od sprawcy szkody.
II grupa sytuacji kiedy ubezpieczeniowy fundusz gwarancyjny wypłaca świadczenia:
W przypadku upadłości zakładów ubezpieczeń:
1. fundusz wypłaca odszkodowanie w przypadku upadłości zakładów ubezpieczeń majątkowych ale tylko z tytułu umów obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego i rolnego.
2. fundusz wypłaca świadczenia w przypadku upadłości zakładów ubezpieczeń z tytułu umów ubezpieczeń na życie ale tylko w 50 % wierzytelności - nie więcej niż równowartość 30 tys. EURO.
W przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń fundusz przejmuje od syndyka te roszczenia, wypłaca kwoty ubezpieczonym, a wypłaty rekompensuje sobie z masy upadłościowej.
Ubezpieczeniowy fundusz gwarancyjny ma osobowość prawną, działa w swoim własnym imieniu.
Dochodami funduszu są:
1. wpłaty zakładów ubezpieczeń prowadzących obowiązkowe ubezpieczenia OC komunikacyjne i rolników,
2. dochody z lokat środków z funduszu dokonywane na takich samych zasadach jakie obowiązują zakłady ubezpieczeń,
3. opłaty karne za nie zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC. Wysokość kar jest na każdy rok określana w obwieszczeniu Ministra Finansów w Monitorze Polskim. Stawka kary wynosi trzykrotność średniej rocznej składki pobieranej przez zakłady ubezpieczeń oferujące te ubezpieczenia obowiązkowe, których udział w rynku przekracza 5 % (PZU i WARTA).
Organy uprawnione do kontroli zawarcia ubezpieczenia obowiązkowego:
1. Policja, straż graniczna i inne organy uprawnione do kontroli ruchu drogowego - OC komunikacyjnego.
2. OC rolników - zarząd powiatu, ubezpieczeniowy fundusz gwarancyjny,
3. Organy samorządu zawodowego - Izby notarialne, Izby Radów Prawnych, Rady Adwokackie.
POLSKA IZBA UBEZPIECZEŃ jest organizacją ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego. Przynależność do niej jest obowiązkowa i każdy ubezpieczyciel jest członkiem od dnia podjęcia działalności.
Izba ma osobowość prawną.
Do jej zadań należy:
1. reprezentowanie swoich członków (ubezpieczycieli) wobec organów państwa,
2. dbanie o interesy ubezpieczycieli,
3. może wyrazić swoje stanowisko do projektów aktów prawnych w sprawie ubezpieczeń z punktu widzenia interesów ubezpieczycieli,
4. kształtowanie zasad etyki zawodowej,
5. pilnowanie uczciwej konkurencji w działalności ubezpieczeniowej.
Pieniądze w Polskiej Izbie Ubezpieczeń:
- składki członkowskie
- zapisy
- spadki
- darowizny
Rzecznik ubezpieczonych - następna instytucja działająca w tym zakresie.
Jest to instytucja reprezentująca i chroniąca interesy konsumenckie osób ubezpieczonych i uprawnionych z umowy ubezpieczenia.
Rzecznik ubezpieczonych może o dostrzeżonych nieprawidłowościach działalności zakładu ubezpieczeń poinformować organ nadzoru.
Kadencja trwa 4 lata, powoływany jest przez Ministra Finansów.
Rzecznik ubezpieczonych nie może być akcjonariuszem ani udziałowcem zakładu ubezpieczeń, członkiem władz ani pracownikiem zakładu ubezpieczeń.
Rada ubezpieczonych działa przy Rzeczniku - jest to organ opiniodawczo-doradczy rzecznika.
Rada liczy 12 członków powoływanych w równej liczbie przez ogólnokrajowe organizacje konsumentów, pracodawców, związki zawodowe i rzecznika praw obywatelskich.
Rzecznik ubezpieczonych opiniuje projekty aktów prawnych z punktu widzenia interesów ubezpieczonych.
Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych - jest to organizacja zrzeszająca też obowiązkowo ubezpieczycieli oferujących ubezpieczenia OC komunikacyjne, jeżeli zakres tego ubezpieczenia wykracza poza terytorium polski.
Biuro:
c. wystawia dokumenty ubezpieczeniowe ważne poza granicami kraju,
d. zawiera porozumienia z zagranicznymi biurami o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych,
e. organizuje likwidację szkód wyrządzonych przez pojazdy z obcą rejestracja, posiadające ważne ubezpieczenie OC,
f. posiada osobowość prawną,
g. jest finansowana ze składek ubezpieczycieli czy członków.
Organ nadzoru ubezpieczeniowego - jest nim Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń. Jest centralnym organem administracji państwowej do spraw nadzoru ubezpieczeniowego.
W postępowaniu przed tym urzędem stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.
Zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wydaje Minister Finansów po zaopiniowaniu przez Polski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń.
PUNU - wyraża swoje stanowisko, a także kieruje nakazy, zakazy do zakładów ubezpieczeń w formie decyzji administracyjnej.
Zakład ubezpieczeń, gdy nie zgadza się z tą decyzją może odwołać się do NSA.
Prezesa PUNU powołuje i odwołuje premier na wniosek Ministra Finansów.
Prezesem PUNU może zostać osoba mająca wyższe wykształcenie: prawnicze, ekonomiczne, matematyczne, 2 letnie doświadczenie w pracy ubezpieczeniowej.
Celem działania organu nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom ubezpieczonym.
Zapobiega sytuacjom kiedy zakład ubezpieczeń nie będzie mógł wypłacić odszkodowania.
Organ nadzoru może:
- przeprowadzać kontrole stanu majątkowego, stanu ubezpieczeń,
- żądać od zakładu ubezpieczeń wszelkich informacji, materiałów i wyjaśnień,
- zakład ubezpieczeń ma obowiązek przedstawić organowi nadzoru - wzory umów ubezpieczenia, wzory wniosków o ubezpieczenie oraz ogólne warunki umów w terminie 14 dni od dnia ich wprowadzenia do obrotu,
- organ nadzoru może ingerować w reklamy i inne informacje udostępniane przez zakład ubezpieczeń potencjalnym klientom - może nakazać zmianę treści reklamy jeżeli wprowadzają one w błąd lub zawierają nieprawdę,
- organ nadzoru może wymierzać kary pieniężne członkom zarządu do wysokości 3-krotnego ich wynagrodzenia brutto, a także zakładowi ubezpieczeń do wys. 0,5 % składki z roku poprzedniego,
- może zażądać od władz zakładu ubezpieczeniowego zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia i umieszczenia w porządku jego obrad określonych spraw. Jeżeli to walne zgromadzenie nie zostanie zwołane w określonym terminie to organ nadzoru zwołuje je na koszt zakładu ubezpieczeń.
- organ ma możliwość wprowadzenia zarządu komisarycznego.