PODSTAWOWE PARAMETRY ŻYCIOWE

TEMPERATURA

• wartość pomiarowa stanu ciepłoty organizmu, będąca wyrazem równowagi między wytworzeniem ciepła w toku procesów metabolicznych (spalanie pokarmów) i oddawaniem ciepła, zwłaszcza przez promieniowanie

• odczytywana na skali termometria wielkość fizyczna określająca stopień ogrzania organizmu.

Człowiek istota stałocieplna.

Ośrodek termoregulacji - CUN dno III komory (podwzgórze).

Ciepło wytwarzane jest w procesie przemiany materii.

Temperatura ciała ulega cyklicznym wahaniom: 0,5°C do 1°C.

• max. godz 16.00 - 17.00,

• min. godz. 3.00

Rodzaje temperatury:

• Poniżej 36°C temp. subnormalna

• 36 - 37°C temp. normalna

• 37 - 38°C stan podgorączkowy

• 38 - 39°C gorączka umiarkowana

• powyżej 39°C gorączka wysoka

Temperatura subnormalna:

• 26ºC - temp. krytyczna - prowadzi do porażenia ośrodka oddychania i naczynioruchowego i ostatecznie do śmierci

• HIPOTERMIA - sztuczne obniżenie temp. ciała, zwolnienie przemiany materii

• czynniki obniżające temp. ciała: wyniszczenie organizmu, odwodnienie, środki fizyczne i chemiczne stosowane w hibernacji

Gorączka:

• powyżej 42ºC - koagulacja białek

• czynniki wywołujące wzrost temperatury:

A/ patologiczne

• drobnoustroje

• ciała pirogenne

• czynniki fizyczne np. uraz CUN

• wzrost przemiany materii w przebiegu niektórych chorób

B/ fizjologiczne

• wysiłek fizyczny

• podniecenie nerwowe

Rodzaje gorączki:

• CIĄGŁA - wahania dobowe max. 1ºC

• DWUFAZOWA - krzywa gorączki dwuszczytowa, np. w zakażeniu wirusowym

• POWROTNA - nawroty gorączki w tej samej chorobie

• PRZERYWNA - z okresami obniżenia do normy

• ZWALNIAJĄCA - wahania dobowe max. do 2ºC

Rodzaje cofania się gorączki:

• SPADEK LITYCZNY (PER LYSIM) - powolne ustępowanie

• SPADEK KRYTYCZNY (CRISIS) - przełom, szybkie ustępowanie gorączki w ciągu 24h

Tabela 1. Typy gorączki

Typy gorączki	Wartość w stopniach Celsjusza
Stan podgorączkowy Gorączka lekka Gorączka umiarkowana Gorączka wysoka Gorączka bardzo wysoka	37.1 - 37.7 37,8 - 38.5 38.6 - 39.0 39.1 - 39.9 40 i więcej

Tabela 2. Typy krzywej gorączkowej

Gorączka ciągła Gorączka zwalniająca Gorączka przerywana Gorączka trawiąca (wyniszczająca), septyczna

Niewielkie wahanie dzienne (poniżej 1^ºC) Utrzymuje się na określonej wysokości przez kilka dni Większe wahania dzienne (1-2ºC) - utrzymuje się przez kilka dni Na przemian występuje gorączka i temperatura nor­malna Dzienne wahania 2-4ºC Występuje przy wysiewach bakterii lub ich toksyn do krwi Często z dreszczami

Objawy towarzyszące gorączce:

A/ SUBIEKTYWNE

• Złe samopoczucie

• Zmęczenie

• Ból głowy, stawów, mięśni

• Brak apetytu

• Uczucie gorąca lub zimna naprzemian

• Suchość w jamie ustnej

• Dreszcze

• Podniecenie/przygnębienie

B/ OBIEKTYWNE

• Podwyższona temperatura ciała- Różnica temperatur między tułowiem a kończynami (kończyny zimne)

• Twarz blada lub zaczerwieniona (wypieki), ewentual­nie pokryta potem

• Błyszczące oczy

• Przyspieszone tętno

• Przyspieszony oddech - Zwiększona częstość oddechów i objętość wdechowa

• Mocz zagęszczony

• Opryszczka warg

• Senność lub zaburzenia snu

• Pobudzenie

• Ograniczenie świadomości (gorączkowe stany maja­czenia)

• Dreszcze

• Suchość jamy ustnej

• Język pokryty białym nalotem

Dreszcze:

Powstają w następstwie pobudzenia ośrodka w śródmózgowiu podczas obniżenia temp. ciała lub wskutek działania toksyn krążeniowych we krwi.

Tabela 3. Gorączka z dreszczami przebiega w 4 fazach:

FAZA	NAZWA	CHARAKTERYSTYKA	POSTEPOWANIE
I	NARASTANIE GORĄCZKI	dreszcze uczucie zimna	ogrzewanie gorące napoje
II	SZCZYT GORĄCZKI	najwyższy punkt ciepłoty lęk, niepokój	pomiar temp. zimne napoje obmywanie chorego
III	SPADEK CIEPŁOTY	powolne lub szybkie obniżanie się temp. do wartości prawidłowych	pomiar temp.
IV	OKRES ZDROWIENIA	sen z wyczerpania	zapewnienie spokoju i wypoczynku

Wpływ gorączki na organizm:

• Zaburzenia przemiany materii

• Rozpad białek

• Przyspieszony oddech i podwyższone tętno - zaburzenia oddechowo - krążeniowe

• Upośledzenie perystaltyki jeśli - brak apetytu, wzdęcia, zaparcia

• Hamowanie rozwoju bakterii - mechanizm obronny organizmu

• Polepsza warunki do tworzenia przeciwciał

BRAK GORĄCZKI TO BRAK ZDOLNOŚCI ODPORNOŚCIOWYCH ORGANIZMU

Mierzenie temperatury:

Per os 5 - 10min. + 0,3ºC

Per rectum 2 - 5 min. + 0,5ºC

Pod pachą 5 - 10 min. 36,6ºC

• pozycja leżąca

• pod pachą - dół pachowy suchy,

• w odbycie - pozycja na brzuchu lub na boku, natłuścić końcówkę, wprowadzać ruchem obrotowym

• po każdym pomiarze zdezynfekować termometr

TĘTNO (PULSES)

Rytmiczne unoszenie się i opadanie sprężystych ścian tętnic spowodowane wyrzucaniem do dużych tętnic krwi w czasie skurczu komór. Tętno zależne jest od: akcji serca, objętości krwi, ciśnienia krwi, jakości naczyń tętniczych i zastawek serca.

Tętno bada się z reguły nad t. promieniową.

U chorych we wstrząsie, w zatrzymaniu krążenia tętno należy badać nad tętnicami w pobliżu serca: t. szyjną lub t. udową.

Fazy:

• Skurcz serca - systole

• Rozkurcz serca - diastole

• Przerwa

Cechy:

Szybkość = Częstotliwość

Siła = Napięcie

Rytm = Miarowość

SZYBKOŚĆ = CZĘSTOTLIOWŚĆ - liczba uderzeń na minutę

Zależy od:

1. wieku (spadek)

• noworodek 130-140

• 1 r .ż. 110 - 130

• 2 r. ż. 100 - 115

• 7 r. ż. 80 - 90

• 14 r. ż. 80 - 85

• dorosły 66 - 76

• starsi około 60

• Noworodek ok. 120 - 130 uderzeń/min.

• Niemowlę ok. 80 - 100 uderzeń/min.

• Nastolatek ok. 75 - 90 uderzeń/min.

• Dorosły ok. 60 - 80 uderzeń/min.

2. emocji (wzrost)

3. wysiłku fizycznego (nawet do 200 uderzeń/min.)

4. sen (spadek)

5. pozycja chorego (stojąca/leżąca, różnica 10 uderzeń /min.)

6. temperatura ciała (wzrost temp. o 1°C daje wzrost tętna o około 10 - 20 uderzeń /min.)

36°C - 60 uderzeń /min.

37°C - 80 uderzeń /min.

38°C - 100 uderzeń /min.

39°C - 120 uderzeń /min.

Cechy patologiczne:

A. TACHYKARDIA ( wzrost tętna powyżej 100 lub 120 uderzeń /min.)

• gorączka

• choroby z przyspieszoną przemianą materii

• choroby serca

• nerwice

• krwotoki

• wstrząs

• podrażnienie nerwów współczulnych

B. BRADYKARDIA ( spadek tętna poniżej 50 uderzeń /min.)

• wzrost ciśnienia śródczaszkowego

• zatrucie pochodzenia wewnętrznego

• zatrucie pochodzenia zewnętrznego

SIŁA = NAPIĘCIE - siła z jaką krew uderza w ściany naczyń tętniczych

Rodzaje:

• prawidłowe (dobrze wypełnione, dobrze napięte)

• nitkowate (miękkie, słabo napięte, ledwo wyczuwalne, niewyczuwalne, np. przy spadku ciśnienia tętniczego krwi)

• twarde = drutowate (silnie na­pięte, np. w miażdżycy)

• chybkie

RYTM = MIAROWOŚĆ - równa siła uderzeń tętna i równe między nimi odstępy

Rodzaje:

• miarowe - zgodne z cyklem pra­cy serca (zwalnianie i przyspie­szanie podczas oddychania - tzw. niemiarowość oddechowa)

• niemiarowość całkowita - ARRYTHMIA COMPLETA - różna siła i różne przerwy - choroby serca

• tętno wypadające - PULSUS BIGEMINUS (TĘTNO BLIŹNIACZE - na przemienne występowanie pobudzeń rytmu podstawowego z pobudzeniami przedwczesnymi); TRIGEMINUS - choroby serca

Pomiar:

• miejsce pomiaru - t. szyjna, t. skroniowa, t. promieniowa, t. pachowa, t. ramienna, t. łokciowa, aorta, t. udowa, t. podkolanowa (dół podkolanowy), t. piszczelowa tylna, t. strzałkowa, t. grzbietowa stopy

• zasada 1 - 3 palców (wskazujący, środkowy i serdeczny, nie używa się kciuka) uciskać tętnicę równolegle do jej przebiegu poniżej kości

• liczy się uderzenia tętna przez 15 sek., a wynik mnoży się przez 4 (=1 min.) lub 30 sek. ( razy 2)

• u chorych z zaburzeniami rytmu serca, m.in. z bradykardią, częstość tętna należy obliczać w ciągu całej minuty.

CIŚNIENIE TĘTNICZE

Siła z jaką krew uderza o ściany naczyń tętniczych.

RR - RIVA ROCCI - włoski internista (1863-1937) opracował metodę pomiaru ciśnienia tętniczego.

Aparat do pomiaru - sfigmomanometr.

Słuchawki - stetoskop

RR zależy od:

• ilości krwi krążącej

• siły skurczowej serca

• oporu naczyń

NORMA:

wg WHO 14O/90 mmHg

140 - ciśnienie skurczowe - systoliczne

90 - ciśnienie rozkurczowe - diastoliczne

amplituda (różnica) ciśnienia pomiędzy ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym 20 - 50 (30 - 50) mmHg

RR zależy od wieku (rośnie):

• noworodek 77/42

• 1 r .ż. 96/66

• 10 r. ż. 103/69

• 15 r. ż. 112/75

• 20 r. ż. 123/76

• 30 r. ż. 126/79

• 50 r. ż. 135/83

• 60 r. ż. 140/90

HIPOTONIA in. HIPOTENSIO - spadek RR

Czynniki kształtujące:

A/ przewlekłe

• warunki konstytucyjne

• choroby serca

• choroby płuc

• zaburzenia wewnątrzwydzielnicze

B/ ostre

• choroby zakaźne

• zawał mięśnia sercowego

• zawał i zator płuc

• zaburzenia przemiany materii (cukrzyca, wyniszczenie)

• zatrucia (alkohol, barbiturany)

Objawy:

• męczliwość

• znużenie umysłowe

• zawroty głowy

• bóle głowy

• skłonność do omdleń

• brak apetytu

• zaparcia

HIPERTONIA in. HIPERTENSIO - wzrost RR

A/ samoistne = pierwotne - brak określonych przyczyn (70%)

B/ objawowe = wtórne - jako objawy choroby (30%): choroby nerek, zaburzenia hormonalne, zwężenie cieśni aorty, zatrucia ołowiem, choroby układu nerwowego

Pomiar RR:

• metody:

• osłuchowa - określenie wielkości ciśnienia krwi skurczowego i rozkurczowego

• palpacyjna - określenie wielkości ciśnienia krwi skurczowego

• inwazyjna = krwawa - ciągłe monitorowanie RR

• pozycja siedząca lub leżąca

• po 10 min. odpoczynku

• przed pomiarem nie należy palić papierosów

• mankiet należy nałożyć na ramię - pomiar tętna na tętnicy ramiennej - 2-3 cm od zgięcia łokciowego

• ramię na wysokości serca

• przed ponownym pomiarem opróżnić mankiet

ODDYCHANIE

• Oddychanie - proces wymiany gazowej w organizmie mający na celu pobranie tlenu i wydalenie dwutlenku węgla.

• Całokształt procesów ciągle zachodzących w organizmie, a związanych z pobieraniem tlenu z powietrza i wydychaniem końcowych produktów utleniania CO2 i H2O

Fazy:

• Zewnętrzne oddychanie - wymiana gazowa na poziomie płuc

• Wewnętrzne oddychanie - wymiana gazowa na poziomie komórki

• Wdech - akt czynny

• Wydech - akt bierny

Cykl wdech i wydech odpowiada 4-5 uderzeń tętna/min.

Ośrodek oddychania - rdzeń przedłużony

Ocena oddechu:

• Częstość oddechów

• Jakość oddechów

• Rytm oddychania

POJEMNOŚCI ODDECHOWE:

• Pojemność życiowa (VC) - vital capacity - 4000 - 6000 ml

• Objętość oddechowa (TV) - tidal volume - normalny oddech - ok. 500 ml

• Objętość zapasowa wdechowa (IRV) - inspiratory reserve volume - ok. 1500 - 2500 ml

• Objętość zapasowa wydechowa (ERV) - expiratory reserve volume- ok. 1500 - 2000 ml

• Objętość zalegająca - ok. 1200 ml

Częstość oddechów

Wiek	Wartości prawidłowe
Noworodek i niemowlę Małe dziecko Dorosły	40-50/min 18-25/min (12) 16-20/min

Zmiana szybkości oddechów zależy od:

A/ czynniki fizjologiczne:

• Wysiłek fizyczny

• Stan emocjonalny

B/ czynniki patologiczne

HIEPRWENTYLACJA - powyżej 40/min. u dorosłego - prowadzi do niedotlenienia:

• Gorączka

• Ból w klatce piersiowej

• Zmniejszenie pojemności oddechowej

• Zaburzenia krążenia

• Niedokrwistość

HIPOWENTYLACJA - poniżej 8/min. u dorosłego - prowadzi do niedotlenienia:

• Wzrost ciśnienia śródczaszkowego

• Zatrucia wewnętrzne i zewnętrzne (zatrucia barbituranami, muchomorem sromotnikowym)

Objawy niedotlenienia:

• Wzrost tętna

• Sinica

• Kwasica oddechowa

Oddech prawidłowy (EUPNOE):

• Regularny, miarowy

• Równomiernie głęboki

• Wykonywany bez wysiłku

• Wykonywany przez nos

• Bez szmerów

• Bez zapachu (zapach po spożyciu pokarmów lub używek)

• Z równomiernym unoszeniem i opadaniem boków klatki piersiowej

• Z unoszeniem klatki piersiowej podczas wdechu

Typy oddechu:

• EUPNOE - oddech prawidłowy

• BRADYPNOE - oddech zwolniony (zatrucie środkami nasennymi, narkotykami, uszkodzenia czaszkowo - mózgowe, hipotermia; w spoczynku lub we śnie, u osób wytrenowanych;)

• TACHYPNOE - oddech przyspieszony (stany gorączkowe, zmniejszona objętość oddechowa, upośledzenie krążenia, zmniejszenie ilości krwi, zmniejszenie ilości tlenu w wdychanym powietrzu; w stanach podniecenia, chorobach płuc - obrzęk płuc, zapalenie płuc)

• APNOE - bezdech (w zatruciach, urazach czaszkowo - mózgowych)

• ORTHOPNOE - oddychanie przy udziale dodatkowych mięśni oddechowych (astma oskrzelowa, obrzęk płuc)

• DUSZNOŚĆ WYDECHOWA - utrudniony wydech (zapalenie oskrzeli, astma)

• DUSZNOŚĆ WDECHOWA - utrudniony wdech (urazy klatki piersiowej, niedrożność dróg oddechowych)

Przyczyny zaburzeń oddychania mogą być wyrazem nieprawidłowości:

• Składu powietrza wdychanego

• Drożności dróg oddechowych

• Pojemności oddechowej

• Transportu tlenu i dwutlenku węgla

• Oddychania na poziomie komórkowym

• Funkcjonowania ośrodka oddechowego

Szmery oddechowe w czasie oddychania mogą przybierać charakter:

• Prawidłowych szmerów oddechowych (oddech prawidłowy)

• Świstów (przy zwężeniu dróg oddechowych)

• Furczeń (w astmie oskrzelowej)

• Trzeszczeń (w obrzęku płuc)

Woń:(zapach oddechu)

• Bez zapachu = bezwonny (oddech prawidłowy)

• Zapachu acetonu (śpiączka cukrzycowa)

• Gorzkich migadałów (zatrucie cyjankami)

• Zgnilizny, cuchnacy (zgorzel płuc, schorzenia żołądka, brak higieny)

• Słodkawy, mdły (błonica)

• Alkoholu (upojenie alkoholowe)

Patologiczne tory oddychania:

DUSZNOŚĆ - to objaw subiektywny, który polega na uczuciu braku powietrza

• Wzmożona praca dodatkowych mięsni oddechowych

• Przyjmowanie pionowej postawy ciała

• Świst oddechowy (stridor)

• Sinica

• Niepokój

SINICA - niebieskie lub sinoczerwone zabarwienie skóry i błon śluzowych spowodowane zwiększoną zawartością hemoglobiny zredukowanej we krwi włośniczkowej.

Wyróżnia się sinicę:

• Z powodu upośledzenia wymiany gazowej w płucach (sinica centralna, oddechowa)

• Spowodowaną mieszaniem się krwi żylnej z tętniczą (wrodzone wady serca)

• Spowodowane zwolnieniem przepływu krwi w sieci naczyń włosowatych, przyspieszonym zużycie tlenu (sinica obwodowa).

Sinica pochodzenia sercowego obejmuje dystalne części ciała (palce rąk i nóg, nos, płatki uszu).

KASZEL - jest to obronny odruch organizmu, który polega na nagłym wydechu przy skurczu mięśni oddechowych i przepony z gwałtownym wyrzutem powietrza z płuc.

Charakter kaszlu	Cechy
Pokasływanie	Kaszel suchy, urywany, szczekający
Suchy	Bez odpluwania plwociny. Płytki, męczący, bolesny.
Głęboki	Napadowy, męczący
Napadowy	Związany z położeniem ciała (spływanie wydzieliny do oskrzeli, podrażnieniem oskrzeli
Konwulsyjny	Napadowy, kończący się wymiotami, przebiegający z „pianiem”
Chroniczny	O różnym nasileniu, związany z nałogowym paleniem tytoniu
Wilgotny	Połączony z odpluwaniem wydzieliny

PLWOCINA - substancja wysiękowa, wyjątkowo przesiękowa, odksztuszana z układu oddechowego.

Charakter	Cechy
Śluzowa	Bezbarwna, lepka, mało zbita
Śluzowo - ropna	Jw. Z domieszką krwi
Ropna	Żółtawa , zbita o nieprzyjemnym zapachu,
Rdzawa	Rdzawe zabarwienie
Pienista	Z krwią lub różowo zabarwiona połączona z dusznością i „graniem w płucach”
Krwioplucie	Z domieszką umiarkowanej ilości krwi
Krwotok z płuc	Odkrztuszanie krwi żywoczerwonej z domieszką krwi

Pomiar oddechów:

• Cel: Ocena stanu układu oddechowego, procesu oddychania

• Pielęgniarka liczy oddechy na zlecenie lekarza lub bez zlecenia w celu oceny stanu pacjenta

• Brak specjalnego przygotowania, bez wiedzy pacjenta, podczas wykonywania innych czynności.

Algorytm:

1. Po zbadaniu tętna (wykonaniu innego pomiaru) pozostaw rękę na nadgarstku chorego i obserwuj ruchy klatki piersiowej.

2. Jeśli to konieczne połóż rękę na klatce piersiowej lub brzuchu.

3. Licz ruchy oddechowe przez 1 min.

4. Odchylenia od normy zgłoś lekarzowi

Obowiązujące zasady:

• Oddechy mierzy się bez wiedzy pacjenta, wdech i wydech jako jeden oddech

• Zwraca się uwagę na rytm i jakość oddechów

• Zwraca się uwagę na pracę dodatkowych mięśni oddechowych

• Słucha się odgłosów przy wdechu i wydechu

• Liczbę oddechów zapisuje się na karcie gorączkowej, karcie intensywnego nadzoru lub w historii pielęgnowania.

Pojęcia:

• HIPOKSJA - zmniejszenie p. tlenu w tkankach

• HIPERKAPNIA - nadmiar p. dwutlenku węgla we krwi

Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo. Ćwiczenia., PZWL, Warszawa 2001

Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Urban & Partner, Wrocław 2001

Huber A., Karasek - Kreutzinger B., Jobin - Howald U.: Kompendium pielęgniarstwa, PZWL 1995

---