Zestaw I

1. . Zaprezentuj wzorce osobowe epoki średniowiecza i renesansu. Odwołaj się do „ Legendy o św. Aleksym”, ”Pieśni o Roladzie”, „Żywot człowieka poczciwego” M.Reja i „Pieśni” Jana Kochanowskiego.

Wzorce Średniowieczne

Literatura średniowieczna służyła głównie zbudowaniu moralnemu, wychowaniu i pouczeniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy i pamięci o ważnych wydarzeniach i ludziach. Przez to nasycona była licznymi przykładami, moralizatorstwem i dydaktyzmem. Średniowiecznej literaturze patronował duch parenezy. Literatura parenetyczna (gr. parenesis - zachęta, ostrzeżenie, rada) zachęcała do naśladowania wzorców osobowych. Wytworzyły się trzy główne wzorce osobowe: świętego (ascety), rycerza i władcy. Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych: kościół zyskiwał władzę i wzbogacał się (bogaci ludzie chcąc zostać ascetami często oddawali swój majątek kościołowi), życie doczesne jest chwilowym, krótkim etapem życia ducha, upokorzenie szło w parze ze zbawieniem

ASCETA: żyje w ubóstwie, przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą, ucieka od sławy, rozgłosu, modli się do Boga ,umartwia swoją duszę i ciało, anonimowość , pokora - św. ALEKSY - Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły.

Legenda o Świętym Aleksym Utwory hagiograficzne pisane były według określonego schematu:

• prolog, okoliczności narodzin świętego, (wyczekiwane i wymodlone dziecko poważanej, bogatej rodziny),

• dane o jego rodzinie, (w dniu ślubu, poczynionego z woli rodziców, pozostawia swą świeżo poślubioną małżonkę, (ponieważ wcześniej złożył śluby czystości), i porzuca dom rodzinny. Rozdaje dobra biedakom i rozpoczyna życie żebraka, bezdomnego włóczęgi.),

• ascetyczne i pełne wyrzeczeń życie, (jego tryb życia staje się tak ascetyczny, że musi interweniować Matka Boska, która napominała go i przestrzegała wyrażając swą troskę o niego. Po 16 latach wraca nierozpoznany do domu ojca. Mieszka pod schodami, służba go szykanuje i wylewa na niego pomyje. Wszystkie swoje cierpienia czynił “na chwałę Bożą”. Spisuje swe dzieje.)

• śmierć, często męczeńska, (umiera z pismem w rękach. Zaczynają dzwonić dzwony, ludzi uzdrawia cudowny zapach płynący z jego ciała. Dopiero gdy nadeszła żona dłonie jego rozchyliły się i pozwoliły na wyjęcie listu),

• cuda, jakie działy się za sprawą świętego, (gdy kąpała go matka po urodzeniu wstał i zaczął chodzić, gdy się umartwiał ukazała mu się Matka Boska, cudowne rzeczy które działy się gdy zmarł)

Cechami świętych były pobożność, umartwianie ciała, ubóstwo, rezygnacja z dóbr doczesnych, medytacja, myśl o Bogu, żywot męczeński

Asceta wiódł życie w ubóstwie, pokorze, spędzając czas na modlitwie i religijnych medytacjach. Nagrodą za to było nie tylko zbawienie wieczne o śmierci, ale również aureola świętości. Święty wiódł również ascetyczne życie, nie izolując się jednak od ludzi. Służył im jak tylko potrafił najlepiej, często przypłacając to własnym życiem.

Naśladowanie ascetów prowadziło do wędrówek pątników i biczowników do miejsc słynących cudami czy relikwiami świętych, oraz do handlu wszelkimi pamiątkami np. powiew wiatru z Ziemi Świętej w ampułkach, drzazgi z krzyża Chrystusa, etc.

Znanym ascetą był także Szymon Słupnik który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Wł. Grochowiak "Święty Szymon Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup");

ŚWIĘTY - św. Franciszek - W Asyżu założył zakon franciszkanów. Rozdał swój majątek. Wędrował po kraju wygłaszając kazania, które nawoływały do miłości do bliźniego.

RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY: bogobojny, odważny, zawsze dotrzymywać słowa, dbać o honor i sławę, patriota, uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary, wzorzec dydaktyczny, zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku , propagował postawę wygodną kościołowi, kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa

WŁADCA DOSKONAŁY: troszczy się o kraj i o poddanych, dobry rycerz, dobry chrześcijanin (miłosierny), sprawiedliwy i wyrozumiały, bronił granic, szybkość podejmowania trudnych decyzji , dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

“Pieśń o Rolandzie” i “Kronika Galla”

Władca jest elitarną i szczególną odmianą rycerza. Jednym z nich legenda uczyniła Karola Wielkiego, jest on zagorzałym obrońcą wiary, jest mądry odważny, słucha swych doradców, szanuje swych rycerzy (m.in. pomści śmierć Rolanda).

Najbliższy nam jednak wzór władcy przedstawił w swojej Kronice Gall Anonim. Był on najprawdopodobniej francuskim mnichem przybyłym do Polski z Węgier. Przebywał na tronie Bolesława Krzywoustego. W podzięce za dobre traktowanie i “żeby chleba polskiego za darmo nie jeść” spisał dzieje państwa polskiego od czasów legendarnych do 1113 roku (bitwa pod Nakłem).

W pracy swej Anonim, trzyczęściowej, wyeksponował sylwetki trzech Bolesławów, ale aż dwie księgi dotyczą czasów panowania B. Krzywoustego. B. Chrobry wzniósł Polskę na wyżyny, Śmiały to utracił, a Krzywousty przywrócił.

Cechy B. Chrobrego:

• cechowała go sprawiedliwość. Ludzie kochali go i bali się,

• dawał przykład rycerstwu,

• dbał o interes wszystkich obywateli i państwa, za panowania Chrobrego Polska przeżywał swój “złoty wiek”,

• król był pobożny, ustanawiał chrześcijaństwo, stosując w tym celu nawet drastyczne metody,

RYCERZ (na podstawie “Pieśni i Rolandzie” i “Tristana i Izoldy”)

• Dzieła w których sławiono rycerzy zwane były chansons de geste, czyli pieśni o czynach, tworzyli je tzw. truwerzy (trubadurzy) już przed XI wiekiem. Rycerz winien być:

• pobożny, w obronie wiary oddać życie, modlić się przez część dnia,

• wierny, Bogu, władcy, damie swego serca,

• honorowy, hańby nie przepuści bez zemsty,

• odważny, waleczny,

• szlachetny, prawdomówny, prawy w miłości i przyjaźni,

• piękny, zamożny, ze stanu szlacheckiego. Piękny być musiał, gdyż w mentalności średniowiecznej uroda ciała oddaje piękno ducha.  

Cechy Rolanda:

• odwaga, gdyż nie zląkł się groźniejszego i liczniejszego przeciwnika,

• wierność cesarzowi, ważniejszy jest on i walka z poganami niż zostawiona w kraju narzeczona,

• głęboka wiara, walcząc z poganami uważał, że zaskarbi sobie łaski u Boga,

• godność własna i narodu, honor, dla tego honoru umiera, ponieważ nie chciał wezwać, mimo ciężkiej sytuacji pomocy.

Śmierć Rolanda jest śmiercią bohaterską. Umiera ostatni, na wzgórzu, przepraszając Boga i ofiarowując mu swą prawą rękawicę (rękawica toznacza życie rycerza traktowane jako Boże lenno). Nie boi się śmierci. Po jego duszę wysyła Bóg św. Gabriela, anioła Cherubina i patrona rycerstwa - św. Michała, którzy niosą jego duszę do raju.

Wzorce osobowe epoki renesansu:
Humanista - człowiek wykształcony, esteta, doskonale zorientowany w kulturze i sztuce nie tylko epoki, w której żyje, ale i okresu przeszłości, erudyta, znający łacinę i grekę; otwarty, tolerancyjny, ciekawy świata, który usiłuje dokładnie i systematycznie poznawać, śledzi rozwój nauki i sztuki; w jego światopoglądzie dominują elementy chrześcijańskie, ale nie brak też akcentów filozofii antycznej, patriota, który ma na uwadze dobro ojczyzny; skłonny do zmian, zwolennik postępu, ceni radości i przyjemności wynikające z życia doczesnego, odkrywca piękna przyrody, postrzega świat jako harmonijny i uporządkowany - doskonałe dzieło Boga.
Ziemianin - przede wszystkim gospodarz doskonale znający swoje gospodarstwo i zasady gospodarowania; mądrze kieruje służbą, dogląda każdej pracy a poważniejsze sam wykonuje; zacny, uczciwy; żyje w harmonii z naturą i cyklem pór roku, wiedzie uporządkowane, spokojne, wypełnione pracą życie, rzetelnie wypełnia swe obowiązki, zachowuje umiar, potrafi czerpać z życia przyjemność i satysfakcję; wzorowy obywatel, patriota, czuje się gospodarzem części ojczyzny - swego majątku; skromny, mądry, honorowy.
Wzorowy dworzanin - wykształcony, erudyta, miłujące to, co polskie: język, obyczaje, strój, oczytany, orientuje się w najświeższych wydarzeniach kulturalnych, nie stroni od dworskich uciech i zabaw, darzy władcę wielkim szacunkiem; dużą rolę w jego życiu odgrywają kobiety, z którymi umie prowadzić klasyczny dworski flirt - gry i zabawy słowne; ma duże poczucie humoru, umie czerpać z życia radość.

Ideał szlachcica i ziemianina w "Żywocie człowieka poczciwego" M. Reja.

"Żywot ..." nie jest samodzielnym utworem. Stanowi część "Zwierciadła". W "Żywocie..." Rej zawarł swoje rozważania o życiu szlachcica od narodzin aż do śmierci. Zastanawia się nad edukacją i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad późniejszymi obowiązkami dorosłego szlachcica oraz jego starością. Mówiąc o edukacji, lekceważył wartość przedmiotów szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp. Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejętności praktyczne oraz rzemiosła (fechtunek, snycerstwo, złotnictwo, a także taniec i śpiew). Ceni sprawiedliwość, stałość, roztropność, stateczność, rozwagę. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykładne życie, odrzuca zaś dziedziczenie po przodkach tytułów szlacheckich bez własnych zasług. Za wielką wadę szlachty Rej uznaje pychę prowadzącą często człowieka na manowce, będącą źródłem niecnych czynów. Rej był rozmiłowany w życiu i pracy na wsi, toteż dokładnie opisywał zajęcia ziemianina w różnych porach roku, przynoszące wiele pożytku, a także dające satysfakcję. Zalecał uprawiać wokół domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez cały rok nie zabrakło rodzinie gospodarza. O ogromnym zamiłowaniu autora do pracy na wsi świadczą liczne zdrobnienia nazw owoców i warzyw oraz innych płodów rolnych: wineczko, ogóreczki, majoranik, orzeszki, śliweczki, syrczki itp. Zimą Rej radzi odpoczywać w miłym towarzystwie przyjaciół i rodziny, zaleca zabawy, polowania, łowienie ryb, co przynosi pożytek i daje przyjemność. Dbający o fortunę pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zająć się handlem zbożem, kupować je taniej i sprzedawać drożej w innych okolicach. Stosunek Reja do spraw publicznych oraz służby ojczyźnie był specyficzny. Choć cenił wartość służby wojskowej w życiu młodego szlachcica, to upatrywał w tym głównie kształtowanie jego charakteru, a nie służbę ojczyźnie. Podobnie myślał o urzędach publicznych nie ceniąc ich zbytnio. Najwyżej cenił urząd posła ziemskiego, ale tylko dlatego, że może on pilnować przywilejów szlacheckich. Ideał szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, ponieważ oprócz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu społecznego powinien posiadać też gruntowne wykształcenie. Nie wzbudza także sympatii stosunek szlachcica do obowiązku służenia ojczyźnie.

PORÓWNAJ IDEAŁY, ZAINTERESOWANIA LUDZI ŚREDNIOWIECZA I RENESANSU, ODWOŁUJĄC SIĘ DO POZNANYCH UTWORÓW.

Cała średniowieczna Europa to kontynent chrześcijaństwa — św. Augustyn tę wspólnotę wiernych określał jako PAŃSTWO BOŻE („Civitas Dei”) — stąd: TEOCENTRYZM jako panujący w tej epoce światopogląd. Zgodnie z jego założeniami — cała myśl człowieka, sposób pojmowania świata i postępowania, kryteria wartości zostają określone horyzontem wiary w jednego Boga, który jest ostateczną miarą wszechrzeczy. — ugruntowane w świadomości ludzi doby średniowiecza przeświadczenie o marności, znikomości ziemskiej egzystencji wobec prawdziwego szczęścia, jakim jest życie wieczne i zbawienie — stąd często występujący w literaturze tego okresu motyw VANITAS (wywodzący się z biblijnej księgi mądrości Koheleta) — np.:

• Kazania świętokrzyski • Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią • z literatury francuskiej Wielki Testament” Fr. Villona

utwory propagujące ascezę:

• Legenda O św. Aleksym • Kwiatki św. Franciszka

- ideały człowieka tej epoki najlepiej odzwierciedlają utwory prezentujące trzy parenetyczne wzorce osobowe:

• ascety • rycerza — (Roland rycerze „Okrągłego stołu” ze staroceltyckiej legendy) • władcy (Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty z Kroniki Galla, król Artur, król Marek z legendy O Tristanie i Izoldzie)

Zapamiętaj trzy ważne hasła — dewizy tej epoki:

• „Ku większej chwale Boga” stąd anonimowość większości utworów średniowiecznych, które miały sławić Boga, a pokora ich autorów nakazywała im pozostać nieznanymi • „Pamiętaj, człowiecze, żeś z prochu powstał iw proch się obrócisz” • „Memento mori”

Epoka renesansu — przewrót w sposobie patrzenia na świat i życia człowieka, na Boga. — w miejsce średniowiecznego teocentryzmu — renesansowy ANTROPOCENTRYZM (gr. „antropos”: człowiek). Zgodnie z tym światopoglądem twórcy tego okresu zaczęli postrzegać człowieka jako jednostkową, niepowtarzalną osobowość. Zainteresowania humanistów koncentrują się wokół istoty ludzkiej żyjącej pełnią ZIEMSKIEJ EGZYSTENCJI, odczuwającej radość istnienia, dostrzegającej piękno otaczającego świata i natury, żyjącej w pełnej z nią harmonii — odbiciem takiego światopoglądu są renesansowe hasła:

• Terencjuszowa dewiza. „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” (programowe hasło renesansowych humanistów)

• Świat i piękno, i sława” — Bóg jest obecny w utworach twórców renesansowych, ale postrzegany inaczej niż w twórczości autorów średniowiecznych — żywe zainteresowanie twórców renesansowych światem antycznym — stąd: częste nawiązania do filozofii literatury i antycznych kanonów piękna (stąd też nazwa epoki) — w dobie odrodzenia budzi się poczucie odrębności narodowej a stąd zainteresowanie aktualnymi problemami państwa i powinnościami obywatela — pieśni J. Kochanowskiego „Miło szaleć”, Chcemy sobie być radzi”, fraszki „Do gór i lasów”, „O doktorze Hiszpanie”, Na lipę” — ilustrują zachwyt renesansowego poety wobec otaczającego świata, epikurejską radość życia, zgodną z Horacjańską dewiza „Carpe diem” — poczucie własnej godności i typowa dla renesansowego twórcy tęsknota za sława przekonanie o nieśmiertelności własnej poezji — np. we fraszce „Ku Muzom” i W pieśn „Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony” J. Kochanowskiego (motyw z Horacego „Exegi monumentunn”) — renesansowy poeta postrzega Boga i wielbi go jako doskonałego ARCHITEKTA, twórcę ŚWIATA, który jest odbiciem Jego wielkości I doskonałości — to świat zdumiewający pięknem, niepojętnym ładem i harmonią (pieśń J. Kochanowskiego „Czego chcesz od nas, Panie”) — zainteresowanie twórców tej epoki problemami państwa i moralnymi powinnościami obywateli zilustruj np. twórczością publicystyczną A. Frycza Modrzewskiego, pieśniami patriotycznymi J. Kochanowskiego.,, Kazaniem wtórym” ks. P. Skargi.

2. Omów twórczość jednego z poetów współczesnych: (np. Poświatowska, Lipska, Barańczak, Szymborska, Bryll, Twardowski).

"Wciąż o Ikarach głoszą" Ernest Bryll Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedala. Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedala.

Kreacje Achillesa, Hektora i Priama w "Iliadzie" Homera.

Tadeusz Gajcy.
- "Do potomnego" - to wiersz-testament, przesłanie skierowane do przyszłych, powojennych pokoleń. "Kochałem tak jak ty zapewne, ale mi czasu dano skąpo..." stwierdza Tadeusz Gajcy. Nienaruszalne, odwieczne i niezależne od historii jest następstwo pokoleń. Tadeusz Gajcy zwraca się zatem do kogoś, kto przyjdzie po nim i będzie odwracał się wstecz, b nazwać epokę poety, by uczyć się o niej jak historii. Pisze o sobie, że pragnął kochać, lecz nie starczyło czasu - bo nad epoką stawały "śmierć i przerażenie", fujarką był "grom i pocisk". To czasy przeszłe. Lecz poeta szuka w gwiazdach zarysu swojego potomka, próbuje odgadnąć przyszłość. Nierealna, lecz piękna jest wizja końcowa: potomny odwrócony wstecz, poeta szukający w przyszłości, połączeni wspólnym myśleniem., współczesnym domem-ojczyzną, za którą Gajcy zginął, a także kosmosem, w którym wszyscy funkcjonujemy. Przesłanie "Do potomnego" jest pełne goryczy i miłości. Być może więź pokoleń, wieczne następstwo i trwanie umniejszają dramat przemijania i poświęcenia życia. "Idziemy razem" pisze Tadeusz Gajcy. Tak jakby myśl o potomnym była myślą o nim samym, jakbyśmy stanowili jedność z tymi, co byli przed nami.
- "Wczorajszemu" - jest to monolog, który przekształca się w upozorowany dialog. "Wczorajszy" to ktoś młody sprzed wojny, być może sam poeta. Okazuje się, że wczoraj a dzisiaj to dwa różne, odrębne światy - to dwie różne koncepcje poezji. Poezja wczoraj - to poezja marzenia, snu i piękna. Ona mogła wczoraj zaistnieć, lecz nie była prawdziwa - dzisiaj nie ma już miejsca na taką poezję. Dziś ręce stworzone do pióra i do śpiewu muszą walczyć, a zatem słowa również muszą walczyć. Nie czas - i nie wróci czas na poezję nieba, księżyca, traw, trzepotu ptaków, liliowych zmierzchów. Kłamią. "Dzisiaj inaczej ziemię witać". I kończy Tadeusz Gajcy: "A tu słowa, śpiewane słów trzeba zamieniać, by godziły jak oszczep."

Zestaw II

1. Przedstaw konflikt pokoleniowy bohaterów „Doktorze Piotrze” S. Żeromskiego - Piotr i Dominik Cedzynia - ojciec i syn i „Nad Niemnem” E Orzeszkowej - Witold i Benedykt Korczyński - Witold chce pomagać chłopom, Emilia Korczyńska i Justyna Orzelska - mezalians, Zygmunt Korczyński i jego matka.

„Nad Niemnem”

Witold i Benedykt - konflikt między ojcem a synem to spór między młodszym i starszym pokoleniem pozytywistów. Właściwie mają te same idee: praca, patriotyzm, troska o ziemię i kraj, tyle tylko, że Benedykt był świadkiem upadku dawnych ideałów, patrzył na chwilę zjednoczenia warstw narodowych, dotknęły go popowstaniowe represje, stracił brata. Obowiązki gospodarskie i problemy finansowe osłabiły w nim siłę do walki, zapomniał o starych czasach, uważa za wrogów wszystkich, którzy nastawać na jego własność, nawet Bohatyrowiczów, których niesprawiedliwie osądza. Witold jest pełen energii, młody, pragnie realizować ideały pracy organicznej i pracy u podstaw, postawa ojca sprawia mu zawód, jest powodem rozgoryczenia. Ostatecznie jednak w powieści dochodzi do ich porozumienia.

Pani Andrzejowa i jej syn Zygmunt - daleko bardziej poważny konflikt, będzie się pogłębiał, ponieważ matce nie udało się przekazać synowi ojcowskich ideałów, dlatego młody Korczyński to przyzwyczajony do wygodnego życia Kosmopolita, który nudzi się w rodzinnym majątku, nie znosi litewskiej przyrody, a ojca nazywa maleńcem.

Justyna i Emilia - inny rodzaj konfliktu, to dwie kobiety, które pragną szczęścia. Różnica między nimi polega na tym, że Justyna postanawia sama się o nie zatroszczyć, chce decydować o swoim życiu, dokonuje świadomego wyboru. Emilia wybrała inną drogę, jest uzależniona od męża, niesamodzielna, nie posiada żadnego wpływu na swój los, uważa że najwyższym szczęściem kobiety jest bogato wyjść za mąż. Między tymi bohaterkami nigdy nie dojdzie do porozumienia, gdyż /Justyna to już pozytywistyczna emancypantka, której zachowanie(zwłaszcza praca), razi Emilię oraz której małżeństwo jest dla żony Benedykta mezaliansem i skandalem.

„Dr. Piotr”

Zasadniczym tematem opowiadania jest konflikt między ojcem a synem. Tytułowy bohater to etycznie bezkompromisowy doktor /piotr, utalentowany chemik, człowiek mający poczucie własnej godności, wierny własnemu kodeksowi moralnemu. Większa część utworu związana jest jednak z postacią Dominika Cedzyna, zbankrutowanego szlachcica. Akcja zawiązuje się w domu Dominika. W tym czasie zarządcą kamieniołomów, będących własnością Teodora Bijakowskiego, inżyniera pochodzącego z ubogiej rodziny, który osiągając awans społeczny nauczył się bezwzględności i konformizmu. Siedząc we własnym skromnym pokoju, słuchając tykania zegara i gry świerszcza za kominkiem, stary Cedzyna przeżywa w czasie nocnych zimowych godzin rozterkę utraty emocjonalnego i intelektualnego kontaktu z synem, uświadamia sobie przepaść dzielącą ich. Czytając list od syna, w którym pisze o swoim wyjeździe do Anglii w poszukiwaniu pewniejszych środków utrzymania, czyni sobie wyrzuty, że nie mogąc zapewnić dziecku warunków finansowych, zmusił go do podróży . Cedzyna mając wolną rękę w fabryce wykorzystuje to, zapominając o tym, co jest w życiu najważniejsze „godność osobista mierzona uczciwością”, obcina chłopom wypłaty, z 20 na 30 kopiejek, a zarobione nieuczciwie pieniądze wysyła synowi. Gdy Piotr dowiaduje się, że kosztem biednych ludzi jego ojciec, który dotychczas był jego wzorem, wpada w szał, rozgoryczenie. Zawód nie pozwala mu pozostać u boku ojca, dochodzi między nimi do kłótni, która kończy się decyzją Piotra o natychmiastowym wyjeździe. Na nic nie zdały się przekonywania ojca, upokorzony starzec odepchnął schylonego do stóp syna, Piotr odszedł. Nieodwracalność tego, co się stało uświadomił Dominikowi dopiero świst lokomotywy, postanowił zatrzymać syna, było jednak za późno.

3 . Gatunki literackie okresu romantyzmu (omów jeden z nich).

Oda, hymn, poemat dygresyjny, powieść historyczna, ballada.

BALLADA utwór epicko-lir., niekiedy udramatyzowany, o tematyce fantast. lub hist., utrzymany zwykle w nastroju grozy i tajemniczości, łączący elementy liryki (ukazuje stan emocjonalny bohaterów), epicki (narrator) oraz dramatu (formy wypowiedzi - dialog i monolog).

Zestaw III

1. Na czym polega konflikt tragiczny w ,,Antygonie'' Sofoklesa i ,,Konradzie Wallenrodzie'' A.Mickiewicza.

- jest to sytuacja w jakiej autor stawia postać/cie utworu, w której osoba ta musi wybierać między dwiema równorzędnymi racjami, z których, w tragedii, obie prowadzą do domyślnej katastrofy, jednocześnie nie ma możliwości odsunięcia decyzji na później;

- w „Antygonie" zaprezentowany jest konflikt między prawem boskim (nakazem chowania zmarłych) a prawem państwowym (Kreon zabronił pochować Polinejkesa, bo jest on zdrajcą ojczyzny); Sofokles wykazując swoje zdanie co do władzy absolutnej, powoduje, że Antygona wybiera prawo boskie jako nadrzędne nad prawem ziemskim i skazuje się ona tym samym na śmierć (to już nie jest zgodne z prawem boskim), poza tym kieruje się miłością do brata;

- Kreon kieruje się prawem równym dla wszystkich: dla tego skazuje Polinejkesa; o swoim błędzie orientuje się dopiero, gdy jest już za późno;

- Każdy został jakoś ukarany za swoje winy: karą dla Antygony jest śmierć, ale ostatecznie zwycięża ona ideologicznie; karą dla Kreona jest samobójstwo Antygony i jego syna; Polinejkes odpokutował swoje przez niepochowanie;  

„Antygona” to dramat starogrecki; głos w dyskusji o prawie i władzy, toczącej się w Atenach. Akcja jest oparta na konflikcie tragicznym, z historii rodu Labdakidów, do którego doszło po śmierci króla Edypa. Pomiędzy synami Edypa - Polinejkesem i Eteoklesem rozgorzała walka o tron. Eteokles nie chciał oddać Polinejkesowi władzy, choć mieli się nią wymieniać co rok. Polinejkes więc ściąga obce wojska na Teby (miejsce rozgrywania się akcji), a obaj bracia giną w bratobójczej walce. Władzę obejmuje Kreon (stryj). Akcja tragedii rozpoczyna się w momencie gdy wydaje on zakaz grzebania zwłok Polinejkesa, uważając go za zdrajcę. Zakazowi temu sprzeciwia się Antygona, gdyż zwłoki zmarłych należało pogrzebać.

A propos, można dodać, że grzebanie zwłok było na tyle ważne, że bogowie wypuścili nawet Syzyfa z Hadesu, aby ten mógł upomnieć żonę, aby pogrzebała jego zwłoki.

Rozwinięcie

Tragizm Antygony to tragizm wyboru, który bez względu na opcję skazany jest na klęskę - albo kara Kreona, albo wieczne cierpienia sumienia. Pokazuje to także, że los ludzki uzależniony jest od Fatum, przeznaczenia z góry wyznaczającego człowiekowi jego los.

racje Antygony

• uznawała wyższość prawa boskiego nad ustawowym,

• ocena postępowania człowieka jest rzeczą Bogów, nie człowieka,

• człowiek w życiu kierować się powinien miłością, a nie nienawiścią (“współkochać przyszłam nie współnienawidzić")

• -obowiązkiem krewnych jest pochowanie bliskiego, aby nie cierpiał po śmierci,

• kierowała się emocjami: miłością do brata, szacunkiem do zmarłych,

• oceniała czyn Polinejkesa mniej surowo, w końcu szedł po należny mu tron.

• racje Kreona

• wyższość prawa ustawowego nad zwyczajowym,

• prawo religijne nie może ograniczać władzy królewskiej, a państwo jest własnością władcy (co ujawnia w rozmowie z synem - Haimosem),

• zdrajcy nie zasługują na pochówek, lecz powinni być karani,

• kierował się dobrem państwa, chciał zniechęcić ludzi do drogi śladami Polinejkesa,

• miał na uwadze niewinne ofiary, które przyniosła wojna wszczęta przez Polinejkesa,

• musiał dbać o swój autorytet jako władca - umacnianie władzy, traktować rodzinę tak jak innych obywateli stosować wobec nich te same prawa,

• uważał, że bogowie nie mogą sprzyjać zdrajcom, gwałcicielom prawa.

• Antygona popełnia samobójstwo - po pochówku brata.

Podsumowanie

Autor nie rozstrzyga jednoznacznie losu postaci, chór jest bezstronny, choć wydaje się, że mimo wszystko przychyla się do racji Antygony. Pomimo tego, że popełnia ona samobójstwo, Kreon przegrywa, tracąc syna (narzeczonego Antygony), który na wieść o jej śmierci sam też popełnia samobójstwo i żonę, która na wieść o śmierci syna, robi to samo. Kreonowi pozostaje samotność, wyrzuty sumienia. 

Tragizm Konrada Wallenroda.

Mickiewicz napisał "Konrada Wallenroda" pod wpływem wymuszonego pobytu w Rosji, z powodu procesu członków filomatów, tak więc utwór ten musiał zawierać jakieś sprytnie ukryte przed cenzurą treści, bo jak wiemy utwór ukazał się w Rosji; W utworze tym chodzi o usankcjonowanie walki podstępnej i opierającej się na zdradzie, prowadzącej jednak do zagłady przeciwnika; uzasadniając to wymaganiem bycia w walce tak silnym, jak i sprytnym Cała fabuła została streszczona w balladzie (pieśni) "Alpuhara" opowiedzianej przez wajdelotę litewskiego - Halbana (historia o podstępie ostatnich Arabów hiszpańskich, broniących się w Alpuharze przed Hiszpanami; władca Almanzor postanawia zemścić się na wrogu w dość nietypowy sposób: przedziera się samodzielnie do Granady, gdzie szaleje dżuma; następnie udaje się do obozu wroga, gdzie zaraża wszystkich Hiszpanów tą śmiertelną chorobą); Podobna akcja jest w przypadku Konrada (oryginalne imię Alf, tak na prawdę nie wiadomo, gdyż jest porwanym dzieckiem litewskim), który postanawia poświęcić się dla dobra Litwy (nie ma innej rady) i ukatrupić zakon podszywając się pod władcę krzyżaków, co ostatecznie nieźle mu się udaje - tu streszczenie krótkie (akcję znam). Romantyczny tragizm głównego bohatera opiera się na konflikcie kilku ważnych wartości: własne szczęście w miłości i rodzinie, pośród swojego narodu stoi w sprzeczności w natychmiastowej potrzebie pomocy upadającej Litwie, która nie ma szans w otwartej walce zbrojnej z Zakonem; drugą strefą konfliktową jest problem moralności rycerskiej, której nauczył go Zakon, a przeciw której musi stanąć, aby ratować ojczyznę; musi mianowicie zastosować technikę podstępu; to właśnie staje się przyczyną jego wewnętrznego rozdarcia na dwóch ważnych płaszczyznach życiowych; Dokonana wcześniej seria tragicznych wyborów, doprowadza ostatecznie (ale już po przeprowadzeniu planu destrukcji Zakonu Krzyżackiego) do samobójstwa bohatera (tu pojawia się motyw uniknięcia haniebnego sądu i skazania na śmierć) Trzeba jednak zauważyć, że taki sposób postępowania zostaje usprawiedliwiony przez pieśniarza Halbana w jednej z jego ballad, opowiedzianych na uczcie w Zakonie; mianowicie porównuje on Litwinów do niewolników, dla których jedynym orężem może być podstęp - jest to wyraźne odwołanie do aktualnej wtedy sytuacji Polski Idea takiego postępowania zyskała miano walenrodyzmu Tragizm wynika więc z konfliktu wartości, konieczności wyboru tylko jednej drogi, tak jak w dramacie antycznym, prowadzącej do katastrofy;

2. Za jakim rodzajem poezji - klasycznym, czy awangardowym opowiada się Z.Herbert (np. ,,Dlaczego klasyczny”, ,,Apollo i Marsjasz``).

Zbigniew Herbert urodził się w 1924 roku. Jest uważany za najwybitniejszego współczesnego twórcę. Należy do pokolenia Kolumbów. Jego debiut literacki miał miejsce w 55 numerze "Życia literackiego" w 1955 roku, co wiąże go z pokoleniem współczesności (debiutującym w 56 roku). Herbert jest starszy od pokolenia współczesności i dlatego krytycy nazywają jego debiut spóźnionym. Nie uległ on polityce socrealizmu, tworzył pod koniec tej epoki, kiedy Gomółka dochodzi do władzy. Dlatego też wiersze z tego okresu opublikował później. Jego twórczość ma wyraźnie intelektualny charakter, autor snuje rozważania filozoficzne, historyczne i moralne. Rozmiłowanie poety w wielkich tradycjach kultury europejskiej, a zwłaszcza kultury starożytnej, wymaga od czytelnika pewnego zasobu wiedzy oraz dyscypliny myśli i wyobraźni. Poeta podejmuje i rozwija utrwalone w tradycji watki literackie i kulturowe. Recepcje herbertowskie sprawiają, iż dialog z czytelnikiem rozpoczyna się od pewnego poziomu zaawansowania.

"Powrót pana Cogito". Podobnie mowa jest o powrocie połączonym z wyborem wierności wartościom patriotycznym i jego konsekwencjami. Powrót do ojczyzny wyraża ową wierność, która dla Herberta moralisty jest najważniejsza. Dramatyczny wybór jest też wyzwaniem rzuconym "podszeptom lęku". Wraca z lepszego świata, lecz tam wszystko jest mu obce.

"Przesłanie pana Cogito" - dekalog moralny człowieka czasów zagrożenia zawarty w przesłaniu pana Cogito. Człowiek jest najważniejszy, określa go działanie i myślenie. Pan Cogito - nauczycielem, mistrzem, który posiadł tajemnicę życia. Liryka adresata, maski. Pozwala to na pewien dystans, nie jest emocjonalny. Falowanie rytmu powoduje obrazowanie trudów wędrówki "IDŹ". Przywołanie mitu o Jazonie i agronautach. Ambicje są nieosiągalne, celem jest dążenie do nich, a nie ich osiągnięcie. Nie odbiera nadziei, życie dążeniem w imię zasady, która nas określi. Motyw wędrówki (przez piekło życia). Cogito żąda od adresata kryteriów oceny człowieka. Nie ukrywa, że nie będzie to łatwa. Człowiek ma dbać o swoją godność. Liczy się jedynie odwaga, gdy rozum zawodzi. Intuicja, wiara, nadzieja, miłość, Bóg. Cywilna odwaga, wierność sobie. Ludzka, humanitarna postawa. Gniew może wyzwolić agresję. Gniew wewnętrzny rodzi sprzeciw, a to kształtuje człowieka. Człowiek musi skupić główną uwagę na siebie, a nie na innych. Nie można przerzucać odpowiedzialności na innych. Wszystko w imieniu własnym. Heroizm moralny, należy strzec się pychy. Eklektyzm życiowy - religia, przyroda, własne doświadczenia. Każdy sam musi wiedzieć o nadchodzącym zagrożeniu. Próba dotarcia do metafizyki dobra i zła należy do każdego z nas. Cały czas trzeba myśleć o otaczającym świecie. Postawa ta spotkać się może z niezrozumieniem. Trzeba być niezłomnym, trwać w swych postanowieniach. Idee: prawda, dobroć, miłosierdzie, mądrość, optymizm.

"Przesłanie pana Cogito"
- człowiek powinien myśleć, nie dać sobą kierować jednostkom brutalnym - należy wznieść się ponad relatywne otoczenie, stworzyć własne zasady, których nie wolno będzie zdradzić
- myślenie zobowiązuje do czynu - należy być aktywnym, mieć określony stosunek do rzeczywistości, rozwijać się - tylko poprzez wyprostowaną postawę, tzn. wierność własnym zasadom dowodzi się swojego człowieczeństwa; nie wolno żebrać o łaskę, być biernym ani poddać się - rozum może zawieść, ale odwaga cywilna zawsze świadczy o szlachetności człowieka - gniew rodzi zło, które trudno jest powstrzymać; jest wyrazem naszej bezsilności i poddawania się; musi działać dopingująco - gniew rodzi pogardę, która ułatwia poddanie się i przejście na służbę do wrogiego obozu - skompromitowanie donosicieli, zdrajców - nie przedstawiają żadnych wartości - pokora wewnętrzna - czystość duchowa, miłość rzeczy prostych, eklektyzm, czerpanie z religii

Pan Cogito to człowiek myślący, żyjący według zasad. Wyznawane zasady, lęki i obawy oraz nadzieje to cechy wspólne Pana Cogito i autora. Na początku wiersza autor zwraca się do człowieka, aby umarł, ale zanim to się stanie, to musi przejść długą drogę. Ma iść przez życie wyprostowany pomiędzy tymi, „co na kolanach”, czyli ludzi obojętnych, którzy nie zwracają uwagi na nic. Człowiek powinien mieć ideały, bo inaczej nie ma sensu żyć. W wierszu są podane rady na to, jak przejść przez życie, nie być obojętnym gdy ktoś jest bity i poniżany, mieć pogardę dla złych ludzi(szpiclów, katów i tchórzy). Autor uważa, że to zło i tak wygna ale tylko fizycznie, nie zwycięży zato człowieka, który będzie kierował się tymi zasadami. Nie możemy przebaczać za tych, co już nie żyją. Mamy wystrzegać się skamieniałego serca, mamy kochać, powinniśmy czuwać nad tym, co dzieje się jeżeli coś jest nie tak mamy wstać, iść i przekazywać mądrości życiowe i tak jak należy w życiu postępować. W wierszu jest zawarte paradoksalne stwierdzenie, że”tak zdobędziesz dobro, którego nie zdobędziesz”. Jest to jakby nowy Syzyf, który pokazuje się w literaturze. W zakończeniu jest napisane, że jeżeli przejdziemy tak przez życie to dostaniemy się do grona zasłużonych ludzi.

"Dlaczego klasycy". Pierwsza część wiersza opowiada epizod z wojny peloponeskiej. Kolonia ateńska zostaje zdobyta Tycydydes spóźnił się z odsieczą, za co został skazany na wygnanie. Bohaterowie drugiej części wiersza - "generałowie ostatnich wojen" skomlą na kolanach przed potomnością za poniesiona klęskę. Usprawiedliwiają się nie własna nieudolnością, a podkreślają swe bohaterstwo. Winą obciążają podwładnych i niesprzyjające okoliczności. Są oni przeciwstawieni Tucytydesowi, który podaje tylko fakty, a ich ocenę pozostawia potomnym. Nie próbuje bronić swego autorytetu, jest to postawa pełna godności.

Treścią trzeciej części jest sztuka. Z wielkiej historii antyczne ocalały tylko fragmenty i te pozostałości wspaniałej kultury świadczą o jej wielkości, na podstawie fragmentów budujemy kulturę antyku. jeżeli przedmiotem sztuki będzie dzban rozbity, to właśnie po nas zostanie. Wynika stąd nakaz etyczny - "To są świadectwa naszych czasów, naszej wielkości i małości.

"Apollo i Marsjasz". Herbert nawiązuje do mitu o pojedynku Marsjasza z Apollem. Marsjasz wyzwał Apolla na pojedynek na grę na flecie. Apollo - zwycięzca, obdarł przeciwnika ze skóry i przywiązał do drzewa. I tu rozpoczyna się akcja wiersza. Mówi on o krzyku Marsjasza, wyrażającym ból i całe jego wnętrze. Apollo, określany jako bóg o "nerwach z tworzyw sztucznych", odnosi się od Marsjasza z obrzydzeniem. Utwór opowiada o dwóch nurtach sztuki: Marsjasza - sztuka pełna ekspresji, cierpienia, udręki - "bebechowatość"; Apolla - sztuka klasyczna, wyrażająca piękno i spokój.

Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".

Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć.

Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia.

Zestaw IV

1. Przedstaw, do jakich refleksji na temat władzy skłaniają Cię bohaterowie „Antygony” Sofoklesa i „Makbeta” Szekspira.

Władza to zdolność zapewnienia porządku prawnego. Powinna być w rękach ludzi odpowiednio do tego przygotowanych, dbających nie tylko o swoje interesy, ale interesy całego społeczeństwa. To prawda, że trudno dogodzić wszystkim, ale jak już się dostąpi tego zaszczytu to powinno postępować się w miarę sprawiedliwie.

Przykładami ludzi niezdolnych do sprawowania władzy są Kreon z “Antygony” Sofoklesa i Makbet - tytułowy bohater utworu Szekspira.

Pierwszy z nich jest człowiekiem gwałtownym, skorym do gniewu, nieustępliwym i pełnym podejrzliwości. Nie ma on wyrozumienia i litości. Dla Kreona wartością nadrzędną jest rozum, ład społeczny i państwo. Kreon wszędzie dopatruje się wrogów, nieustannie odczuwa zagrożenie swojego państwa. Nie interesują go ludzie, którymi rządzi, ale sama władza. W swoich poczynaniach nie uznaje wiary i obowiązujących obyczajów jakie wyznają jego poddani. Według niego godnym potępienia byłby ten kto “wyżej nad dobro publiczne kładł zysk przyjaciół ”. Uznaje, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa. Nie trafiają do niego żadne rady i argumenty. Na prośbę syna, który stara się nakłonić go do zmiany rozkazu mówi : “ A więc w mym wieku mam mądrości szukać i brać nauki u tego młokosa ? ”. Uważa, że jego rozkaz jest słuszny i niepodważalny. Wydając zakaz pochowania zwłok Polinejkesa chce zaprowadzić porządek i nauczyć od pierwszego dnia swego panowania szacunku dla jego własnych praw uznawanych przez siebie za właściwe . Jego bezwzględność i okrucieństwo wynika nie z zapalczywości i gniewu, a tylko z zimnej konsekwencji rozumowania. Słuszne, według jego mniemania postanowienia obracają się przeciwko niemu. Za swoje czyny zostaje surowo ukarany utratą najbliższych. Na pewno nie doszłoby do tej tragedii gdyby posłuchał życzliwych mu osób. Nie musiałby oszaleć z rozpaczy. Kreon dopiero teraz dostrzega swoje błędy.

Drugi z nich - Makbet ma zmienny charakter, początkowo jest oddanym wasalem, gotowym poświęcić swoje życie za króla i ojczyznę. Lecz po wysłuchaniu przepowiedni czarownic dotyczących jego dalszego losu diametralnie zmienił swój stosunek do życia i władzy. Należy dodać, że duży wpływ na to ma jego żona, pod wpływem której Makbet popełnia pierwszą zbrodnię, która pozwala mu stanąć u szczytu władzy. Początkowo zbrodnia dla niego wydaje się czynem zupełnie niemożliwym do popełnienia. Jednak po jej popełnieniu z wzorowego wasala i rycerza króla szkockiego staje się żądnym krwi i władzy tyranem. Dręczą go już tylko koszmary, staje się podejrzliwy i nieufny, boi się, że utraci władzę, z takim trudem zdobytą. Nic już Makbeta nie powstrzyma przed staczaniem się w dalsze zbrodnie. Makbet do samego końca swojego życia nie odczuwa winy. Jego końcowe słowa brzmią : “Póki widzę tu żyjących - ich będę zabijać”. Jest ofiarą własnych pragnień, które gotów jest zrealizować za wszelką cenę. Dla obu władców władza jest czymś najważniejszym, aby ją utrzymać poświęcają życia nie tylko podwładnych, ale także swoich najbliższych. Gdy mają ją w swoich rękach uznają się za najwyższe istoty. Kreon miał czelność zmieniać nawet prawa boskie, które od wielu wieków były święte dla wszelakiej ludności. Istotnym faktem jest, iż Makbet prawdopodobnie nie doszedł by do władzy, gdyby nie zdecydował się na królobójstwo. Kreon natomiast nie musiał tego czynić, gdyż tron odziedziczył. Na podstawie tych dwóch postaci możemy wywnioskować, że każde zło wyrządzone innym ludziom powraca po pewnym czasie i spada na tego, który je na świat wyprowadził. Zabójcę, który bez względu na to czy zabija własnymi rękami, czy poprzez wydanie rozkazu musi spotkać zasłużona kara. Nawet po wiekach postacie te i sposób ich przedstawiania jest niezwykle ciekawy. Najciekawsze jest to, że można zastanawiać się, dyskutować, nawet spierać.

Kreon postawił dobro państwa ponad dobro jednostki, za wszelką cenę starał się dbać o swój autorytet królewski, zdecydowany, bezwzględny, i „Makbeta” W.Szekspira. Makbet - wódz wojsk szkockich, kuzyn króla Kankana, żona nakłania go do zabicia króla, Malkolm - syn Kankana, przyjaciel, popada w obłęd. Lady Makbet - samobójstwo.

2. Zaprezentuj urok i dziwność światłą w poezji B. Leśmiana w oparciu o wybrane utwory (np. „Dziewczyna”, „W malinowym chruśniaku”, „Dusiołek” i inne).

Bolesław Leśmian - debiut “Sad rozstajny” w 1912r. , rozpuszczenie wyobraźni , fantastyka , granica dwóch światów , wymyślony świat jest ciekawszy niż normalny

opisuje to co krótkie, chwilowe, niedostępne człowiekowi w świecie zmieniającej się rzeczywistości , posługuje się symbolem , w wierszach używa dużo neologizmów, wprowadza oksymorony , intuicjonizm w poznawaniu świata - wpływ Bergsona , odwołuje się często do literatury ludowej

“Dusiołek” - Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. Narrator wykreowany został na ludowego gawędziarza, opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Używa języka stylizowanego na gwarę. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, że na świecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.

“Dziewczyna” - Dzieje dwunastu braci, którzy usłyszeli głos dziewczyny za murem. Wierząc w jej istnieje, o czym świadczył rozlegający się płacz, pokochali ją i starali się ją uwolnić waląc młotami w mur. Wszyscy zmarli. Po nich pracę przejęły ich cienie a następnie same młoty. Po rozwaleniu muru okazało się, że nikogo tam nie było.

Wiersz ma formę ballady. Nawiązuje do ludowych podań, baśni. Przeznaczeniem człowieka jest śmierć ponieważ jest on słaby i kruchy.

“Trupięgi” - Wiersz ten pokazuje problematykę nędzy i ubóstwa, znikomości ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech życia ludzkiego są trupięgi - buty z łyka, w które ubiera się do trumny nędzarzy. Poeta ma świadomość nędzy życia ludzkiego i wie, że on także takiego losu nie uniknie, chociaż wolałby tworzyć poezję pogodną, radosną, zajmującą się tematami odległymi od ponurej codzienności. Utożsamia się z biedakiem, jego losem i nieszczęściami. Solidarność wobec ludzi wywołuje bunt przeciw Stwórcy Świata. Bóg odpowiedzialny jest za zło dotyczące ludzi, a zarazem bezradności człowieka, którego gniew i bunt jest całkowicie bezsilny, niczego nie może zmienić.

“Urszula Kochanowska” - Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Kochanowskiego a także do jego humanizmu, czyli do przekonania, że człowiek jest centrum świata, jest najwyższą wartością. Podmiotem lirycznym wiersza jest córka Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bóg odchodząc stwierdza, że jej rodzice niedługo nadejdą. Urszula czeka na rodziców nie na Boga. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. Szczęście dla człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić jej rodziców.

“W malinowym chruśniaku” - Wiersz rozpoczynający cykl erotyków pod takim samym tytułem. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyną, wspólne zbieranie malin, które stało się formą miłosnego zbliżenia, a maliny podawane chłopcu - pieszczotą. Z sytuacją erotyczną współgra stan przyrody, opis elementów otaczającej kochanków natury., “Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,, Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,, Złachmaniałych pajęczyn skurczyły się wisiory I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty.”. Opis ten silnie działa na zmysły, podkreśla takie cechy przyrody, które są przez nie odbierane: przyjemny, basowy dźwięk wydawany przez bąka, miły w dotyku kosmaty żuk, skrzące się w słońcu pajęczyny, gorąco i duchota upalnego dnia, słodki zapach owoców. Wszystko to pobudza wzrok, słuch i dotyk. Podkreślona zostaje także atmosfera intymności, zbliżenia, ponieważ wskazane elementy natury można zobaczyć tylko z bliska (owady, pajęczyny, guzy na liściu). Para kochanków ukryta jest przed światem i ludzkimi oczyma w gąszczu malinowych krzewów, który stwarza warunki dla przeżycia intymnych wrażeń. Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych przeżyć.

3. Określ rodzaj i gatunek literackich utworów:

,,Iliada” - epika (poemat) ,,Makbet” - dramat (tragedia).

,,Pan Tadeusz” - epika (poemat) ,,Kordian” - dramat (tragedia).

,,Potop” - epika (powieść). ,,Antygona” - dramat (tragedia).

,,Mazurek Dąbrowskiego” - liryka (hymn) ,,Testament mój” - liryka (wiersz)

Zestaw V

1. Dokonaj analizy wybranych fraszek Jana Kochanowskiego.

Fraszki są to drobne utwory wierszowane, najczęściej o treści żartobliwej, humorystycznej znane już w antyku. Ich nazwa pochodzi z języka włoskiego (frasca) i oznacza gałązkę. Bohaterami fraszek Kochanowskiego są zwykli, przeciętni ludzie, których wady, np. ciągoty do alkoholu, traktowane są z przymrużeniem oka.

"O żywocie ludzkim" We fraszce tej autor porównuje ludzkie życie krótkiego, ulotnego nietrwałego i niepewnego tworu. Mówi, że uroda, moc, pieniądze, sława nie są nadrzędnymi dobrami i przeminą bezpowrotnie.

"Raki" W utworze tym Kochanowski pochwala cnoty i wartości kobiet, takie jak stałość w uczuciach, niezdolność do zdrady, niedocenianie dóbr materialnych. Fraszka czytana wspak krytykuje wady kobiet.

"Do Mikołaja Firleja" Tytuł tej fraszki jest mylący, ponieważ w utworze tym J. Kochanowski scharakteryzował swoją osobowość jako poety. Przedstawił przywilej używania przez pisarza wyrazów nieprzyzwoitych.

"Na Świętego Ojca" We fraszce tej autor poddaje subtelnej krytyce duchowieństwo łącznie z papierzem.

"O miłości" W utworze tym J. Kochanowski przedstawia miłość jako uczucie wspaniałe, a zarazem nieuniknione.

"Na sokalskie mogiły" We fraszce tej poeta nawiązuje do przegranej bitwy pod Sokalem w 1519 r., gdzie Polacy walczący za ojczyznę zostali wycięci w pień przez Tatarów. Jednak J. Kochanowski odwodzi ludzi zwiedzających to miejsce od żalu po rycerzach, sugerując, że każdy z gości mógłby skończyć w taki sam sposób.

"O żywocie ludzkim" W utworze tym autor zastanawia się nad sensem życia ludzi, którzy nie cenią wartości cnót i mądrości, tylko w pogoni za dobrami materialnymi gotowi są nawet zabić innych.

"Ku Muzom". We fraszce tej Kochanowski zwraca się do boginek z prośbą, aby jego natchnienie nie mijało, gdyż usiłował zawsze żyć szlachetnie nie ceniąc bogactw a uwielbiając cnotę. Jak widać, prośby poety zostały wysłuchane i pomimo upływu czasu jego utwory zarówno śmieszą nas jak i zmuszają do refleksji nad różnymi zagadnieniami życia codziennego.

"O kapelanie" We fraszce tej Kochanowski żartobliwie ukazuje obraz ówczesnego duchowieństwa, które bardziej dbało o dzban wina niż o swoje obowiązki.

"O kaznodziei" W utworze tym poeta ujawnia stosunek duchowieństwa do jego własnych nauk. Księża wygłaszając kazania, zalecają życie w cnocie i ubóstwie, sami zaś prowadzą życie rozpustne i pełne występków.

"Do fraszek" J. Kochanowski uważa, że jego utwory nie służą złym celom, takim jak oczernianie innych ludzi, tylko ogólnej poprawie stosunków panujących w społeczeństwie. Nie próbuje w nich także wychwalać zalet ludzi, którzy je posiadają, ponieważ oni sami zganiliby takie postępowanie.

"Do snu" Poeta traktuje sen jako przygotowanie człowieka do śmierci, która uwalnia duszę człowieka od odpoczywającego ciała oraz jego samego od wszystkich smutnych, ziemskich spraw. Jest to fraszka refleksyjna.

"Do dziewki" W utworze tym autor podkreśla rolę kobiety i miłości w życiu mężczyzny. Uważa, że dzięki niej nawet najposępniejsze dni życia nabierają blasku.

"Na most warszawski". Kochanowski wyśmiewa nieujarzmioną i groźną Wisłę, która została wreszcie pokonana dzięki wspaniałemu wynalazkowi, jakim jest most. Ludzie teraz nie muszą obawiać się jej zdradliwych prądów i mogą suchą nogą przejść na drugi brzeg rzeki. Fraszka ta jest pochwałą ludzkiego rozumu.

"Do gór i lasów". W utworze tym poeta przegląda wszystkie karty swego życia, począwszy od najmłodszych lat, które spędził pośród gór i lasów, poprzez lata studiów, podróże po niemal całej Europie, służbę na dworach, czasy święceń kapłańskich, aż do chwili, gdy jego skronie zaczynają pokrywać się siwizną, a on nadal stara się wykorzystać z pożytkiem każdą cenną chwilę.

"Na lipę". We fraszce tej Kochanowski wyraża swoją opinię na temat rozmyślań lipy jako żywej i wrażliwej na piękno poezji istoty, która daje poecie schronienie przed gorącymi promieniami słońca, nie pragnąc nic poza wierszem pochwalnym. Kochanowski wyraża swój stosunek do lipy, która przynosi mu natchnienie.

"Do fraszek". W utworze tym autor przestrzega przed zbyt dosłownym odczytywaniem wiadomości o sobie, zawartych we fraszkach, ponieważ snucie różnych domysłów mogłoby tylko spowodować zamęt w głowie czytelnika.

"Do Hanny". Jest to fraszka miłosna. Kochanowski uważa, że uczucia, a nie pieniądze powinny łączyć ludzi.

Fraszki mogą być: refleksyjne, refleksyjno-filozoficzne, miłosne, osobiste ("Do gór..."), obyczajowe oraz biesiadne.

2 Konflikt inteligent - cham w „Weselu i „Tango”

Polacy i Polska w "Weselu".

Genezą utworu stało się wesele Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną w pod-krakowskich Bronowicach w listopadzie 1900r. Postaci można podzielić na osoby (rzeczywiste) i osoby dramatu (zjawy). Głównymi osobami są: Pan i Panna Młoda, Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer), Gospodyni, Dziennikarz (ze stańczykowskiego, konserwatywnego pisma "Czas"), Poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), Czepiec (wójt, starosta wesela), Klimina, Radczyni (Antonina Domańska - autorka książek dla dzieci), Rachela (córka karczmarza Singera), Jasiek (brat Panny Młodej). Weselnicy wywodzą się z inteligencji bądź z chłopstwa.
Akt I ma charakter realistyczny i jest obserwacją społeczeństwa. Chłopi interesują się życiem społecznym - Czepiec pyta Dziennikarza - "Cóż tam, panie, w polityce?". Inteligenci lekceważą to jednak - uważają stan za ograniczony do zasięgu parafii. Traktują chłopów jako skansen obyczajów i wartości, urzeczywistniających ideę "wsi spokojnej" Kochanowskiego. Chłopów cechuje patriotyzm i zapał, ale potrzeba im przywódcy - Czepiec wspomina tradycję udziału chłopów w powstaniu kościuszkowskim. Inteligencja nie rozumie obyczajów, nie wie nic o pracy na roli - w rozmowie z Radczynią Klimina mówi - "Wyście sobie, a my sobie ..." - Po-eta - "My do Sasa, wy do lasa". Gospodarz wytyka artystom, że popadają w chłopomanię, pseudofascynację wsią i pijaństwo - Nos.
Dialog Poety i Racheli wzywający na weselę Chochoła zapowiada zmianę konwencji - Akt II ma charakter fantastyczny, symboliczny i związany jest z osobami dramatu. Zjawy są personifikacją rozterek wewnętrznych, myśli, marzeń i odczuć osób realnych. Marysi ukazuje się Widmo, Dziennikarzowi - Stańczyk, Poecie - Czarny Rycerz, Panu Młodemu - Hetman, Dziadowi - Upiór, Gospodarzowi - Wernyhora. Widmo symbolizuje tęsknotę miłosną chłopki do zmarłego narzeczonego. Stańczyk jest alegorią troski o losy kraju. Dziennikarz stwierdza, że Polacy są bezczynni, również i on; bez walki zmierzają ku zatraceniu. Błazen krytykuje działalność lojalistów. Daje dziennikarzowi kaduceusz - symbol władzy - mówi "mąć tę narodową kadź, serce truj, głowę trać". Dziennikarz przeżywa rozterkę, ale rezygnuje z podjęcia postępowych działań. Rycerz Zawisza Czarny jest wcieleniem marzeń artystów Młodej Polski o sile i potędze ducha. Ukazuje Poecie jego pustkę jako dekadenta i nicość w czasach gdy społeczeństwo potrzebowało literatury tyrtejskiej. Hetman Branicki, targowiczanin jest symbolem zdrajcy ojczyzny i ideałów. Ukazuje Panu Młodemu, że jego ślub jest wyrazem ludomanii, nie zaś faktycznego zbratania się chłopów i inteligencji. Upiór to Jakub Szela, który był przywódcą rabacji galicyjskiej. Stwierdza, iż między chłopami, a inteligencją nie może istnieć porozumienie. Upiór symbolizuje mściciela krzywdy chłopskiej i nosi ciężar morderstwa popełnione-go na szlachcie. Wernyhora to legendarny Kozak z II poł. XVIII, który wieszczył wojny napoleońskie, rozbiory i wyzwolenie Polski. Przekazuje on gospodarzowi złoty róg oraz misję zorganizowania wśród chłopów zrywu narodowego. Ten okazuje się nieodpowiedzialny - od-daje róg Jaśkowi i znużony zabawą zasypia. Akt III łączy dwie płaszczyzny utworu. Gospodarz przypomina sobie o "niepodległościowym zleceniu". Okazuje się, że Jasiek zgubił róg schylając się po czapkę z piórami. Nie ziściły się marzenia o wolności. Zebrani tańczą w błędnym kole niemocy i zapomnienia w rytm śpiewu chochoła.
Wyspiański ukazał przygnębiający obraz społeczeństwa. Wykazał podział stanowy, którego nie zmieniają chłopomańskie gesty inteligentów. Chłopi czują niechęć do szlachty z powodu zatargów historycznych i braku faktycznego zainteresowania losami kraju. "Wesele" jest kry-tyką teraźniejszości i przeszłości. Stanowi sąd nad biernością, egoizmem i pychą inteligencji. Wyspiański potępiał postawy dekadenckie. Obalił mit wspólnoty narodowej i mit arkadyjski. Konkluzję dramatu zawiera symboliczny "chocholi taniec".

3. Utwórz przykłady na:

synonimy - wyrazy o podobnym znaczeniu, ale różnym brzmieniu, np. ładny, piękny, cudny, śliczny

homonimy - wyrazy o jednakowym brzmieniu, lecz różnym znaczeniu, lód

antonimy - wyrazy o przeciwnym znaczeniu. Np. mały - duży,

wyraz pochodny - wyrazy o podobnej budowie, np. lód, lodówka, lodowisko, lodziarnia

Zestaw VI

1. Omów ironię, komizm i karykaturę jako sposoby krytyki rzeczywistości w satyrach l.Krasickiego (np. „Żona modna”, ”Pijaństwo” i inne).

* Przy omawianiu tematu odwołaj się przede wszystkim do znanych Ci SATYR. „MONACHOMACHII”, a także do wybranych fragmentów powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.

* KOMIZM jest specyficzną kategorią estetyczną, która w utworach literackich doby oświecenia pełni ważną funkcję służebną, zgodną z założeniem dydaktycznym: „UCZYĆ

BAWIĄC”.

* Elementy KOMIZMU - np. w sposobie portretowania tytułowej bohaterki Żony modnej”, czy uczestników biesiady z Pijaństwa” (przedstaw ich).

* KOMIZM (z cechami groteskowego „przerysowania”) - w sposobie prezentowania sylwetki typowego Sarmaty - ojca Mikołaja Doświadczyńskiego (przedstaw jego mentalność),

* Inny rodzaj śmiechu” występuje w satyrze Do króla” — tutaj: bardziej subtelny dystans IRONICZNY wobec podmiotu mówiącego, ale FUNKCJA taka sama - krytyka i chęć skompromitowania postaw nagannych,

* „Smiejmy się z głupich, choćby przewielebnych (...)„ - można uznać za motto „Monachomachii”. (Gatunek - poemat heroikomiczny). Utwór ten jest zamierzoną PARODIĄ eposu bohaterskiego (Iliady” Homera). Komiczna parodia - podporządkowana głównej idei utworu: kompromitacji ośmieszeniu głupoty, konserwatyzmu, opilstwa, lenistwa, umysłowej gnuśności zakonników (odpowiedzialnych za edukację młodzieży).

* Efekty KOMICZNE uzyskane przez zderzenie wzniosłości i przyziemności np. w warstwie języka - stylistyka:

• święci próżniacy”, • wielebne głupstwo”, • przewielebni głupcy”.

Sposób ośmieszania wad Krasicki napisał 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz nosicieli zła. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła. Były one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu, skłonności do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreślił obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonała ilustracja, a jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa polskiego z czasów współczesnych poecie.

“Do króla” Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty: nie wywodzi się z rodziny królewskiej , jest za młody na to stanowisko , jest wykształcony , jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych , jest królem i jest Polakiem

Poglądy te wyraża szlachcic Sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza.

“Pijaństwo” Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.

“Żona modna” Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic Sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane.

2. Motyw tańca w literaturze: „Pan Tadeusz”, „Tango”, ,,Weselu''.

"Tango" to dramat Sławomira Mrożka, utrzymany w charakterystycznej dla pisarza konwencji groteskowej, surrealistycznej i realistycznej zarazem, podejmujące problematykę roli i miejsca intelektualisty we współczesnym świecie. Akcja toczy się w rodzinie Stomila, artysty-improduktywa. Bohaterowie żyją na śmietniku historii, nagromadzonym w ich mieszkaniu, w inercji, której nie chcą ani nie umieją przezwyciężyć. Wszystkie stare konwencje i formy zostały już przełamane, nie ma, z czym walczyć, bowiem wszystko wolno, wskutek czego nie ma wolności. Próba sztucznego narzucenia rodzinie starych form, zainicjowana przez syna Stomila, Artura, kończy się fiaskiem, forma, bowiem powstaje tylko ze skostnienia treści, a żadnej treści ani idei nie ma. Poszukujący wyjścia z tej sytuacji Artur zostaje zabity przez panoszące się w domu indywiduum, Pana Edka, prymitywnego, agresywnego chama, który obejmuje władzę dyktatorską i zmusza całą rodzinę do uległości. W ostatniej scenie na rozkaz Pana Edka stary wuj tańczy z nim tango La Cumparsita, a cała rodzina asystuje temu przedstawieniu. Postaci sztuki i jej problematyka są nawiązaniem do tradycji dramatów S.I. Witkiewicza, zakończenie zaś odwołuje się do "Wesela" Wyspiańskiego, do motywu chocholej muzyki. W "Tangu" taniec jest zapowiedzią tragedii, jaka może się zdarzyć w dalszym ciągu. Postać Edka sugeruje dyktaturę chama, policyjnego, partyjnego ciemniaka, który musi burzyć to, czego nie potrafi zrozumieć. Natomiast Artur to bohater o romantycznej genealogii, chociaż buntuje się przeciwko konwenansom, jego sprzeciw budzi brak konwenansów. Artur ma określoną ideę, chce budować świat na nowo, musi jednak przegrać w takiej Polsce, jaką ukazuje Mrożek. "Tango", zdaniem Jarosława Szymkiewicza, jest pamfletem na koszmarny, przerażający i zastygły w głupocie polski komunizm. Człowiek zaś w swym krótkim życiu napotyka na różne presje i nie może sam w pełni się realizować, nie może dowolnie kierować własnym życiem. My zaś musimy uświadomić sobie, że Edzio może mieć różne oblicza w różnych epokach.

Taniec w ,,Panu Tadeuszu`` i ,,Weselu”. Polonez pochodzi z "Pana Tadeusza" A. Mickiewicza. Jest symbolem pojednania, optymizmu, nadzieją na przyszłość. Jest także symbolem przemijającej Polski szlacheckiej z jej wadami i zaletami, z całą szlachecką tradycją oraz jest podkreśleniem patriotyzmu jako nadrzędnej wartości człowieka.Taniec chocholi to taniec tragiczny - kończy słynne "Wesele" S. Wyspiańskiego. Wprawia w monotonny, letargiczny krąg uśpionych bohaterów dramatu, którzy nie umieli skorzystać z wielkiej szansy wspólnego czynu powstańczego. Taniec ten ma charakter symboliczny - jest to ocena świadomości społeczeństwa głuchego na wszystko, jakby pogrążonego we śnie. A jednak nie jest to taniec zupełnie pesymistyczny, Chochoł zawodzi żałobnie, lecz jest przecież różą zawiniętą w słomę na czas zimy - jest ideą odłożoną na lepsze czasy. Poza tym polskie oberki w czasie wesela służą Wyspiańskiemu do podkreślenia odrębności dwóch środowisk: chłopskiego i inteligencji. Chłopi kultywują tradycje, noszą ludowe stroje i czapki z pawimi piórami, czują się emocjonalnie związani z rodzinną ziemią, a inteligencja brata się z ludem hołdując panującej modzie, nie rozumie jednak uczuć patriotycznych ludu.

Zestaw VII

1. Tragiczni, szczęśliwi, czy zabawni? Przedstaw dzieje literackich kochanków w poarciu o ,,Pana Tadeusza'' A.Mickiewicza i ,,Śluby panieńskie'' A.Fredry.

Wątek miłosny w ,,Panu Tadeuszu'' rozpoczyna się, gdy do Soplicowa wraca Tadeusz. Widzi on, że w jego pokoju mieszka inna osoba. Za chwilę do pokoju wchodzi młoda dama, lecz widząc gościa ucieka. Na przyjęciu obok Tadeusza zasiada Telimena. Zainteresowuje się nią Tadeusz. W czasie wieczerzy ku niezadowoleniu Sędziego i kś. Robaka Tadeusz adoruje Telimenę. Powtórne zetknięcie się Tadeusza z nieznajomą w dniu polowania na niedźwiedzia. Wprowadzenie Zosi do towarzystwa soplicowskiego przez Telimenę i rozpacz Tadeusza z uświadomionej sobie pomyłki uczuciowej. Rozdarcie wewnętrzne młodzieńca między uczuciem do Zosi, a zobowiązaniem honoru wobec Telimeny. Tadeusz starając się o względy kobiety popełnia wiele błędów, będących przyczyną zabawnych sytuacji (np. podsłuchanie rozmowy Tadeusza z Sędzią przez Telimenę). Tadeusz dopiero z Zosią przeżuwa szczęście.

Zupełnie inaczej miłość przedstawia A. Fredro w „Ślubach panieńskich”. Ten znakomity przedstawiciel komedii polskiej, kreuje to uczucie w szczególnie dodatnim świetle; daje wysoką, trafną i budującą jej ocenę. Zupełnie inną niż twórcy romantyczni. Miłość fredrowska jest wielka, prawdziwa, szczęśliwa, pobudzająca inteligencję i spryt. „Śluby panieńskie” - to doskonała analiza uczucia miłości, wielka pochwalna pieśń na jej cześć, którą poeta głosi przez usta Gustawa i Anieli. Dramat zawiera prawdziwy obraz narodzin i poetyckie ujęcie rozwoju uczucia miłości - jej nieśmiałe początki, rozkwit i zwycięstwo, słowem cały jej obraz. Miłość wypełnia cały utwór, stanowi główne jego zagadnienie i jest motorem postępowania bohaterów. Autor wierzy w potęgę tego uczucia i podkreśla szczególną jego rolę i znaczenie; uważa, że jest ono najważniejsze w życiu ludzkim. Możliwość osiągnięcia szczęścia widzi poeta tylko w małżeństwie, tj. w sposób zgodny z obowiązującymi zasadami moralnymi, a szczęśliwe życie partnerów uważa za najcenniejszą wartość. Podkreśla, że tylko miłość może połączyć dwoje młodych ludzi. Małżeństwa oparte na rozsądku są wbrew naturze, a związki powinny być dyktowane tylko poważnym i głębokim uczuciem.

2. Omów tragedię pokolenia Kolumbów w oparciu o wiersze K.K.Baczyńskiego.

Biografia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jest typową dla pokolenia Kolumbów. Ur. w 1921 r. w Warszawie. Zaraz po zdaniu egzaminu maturalnego wybucha II Wojna Światowa. Studiuje na tajnej polonistyce UW .Zostaje działaczem konspiracyjnym AK.W 1942r. bierze ślub z Barbarą Drapczyńską. Ginie 4 sierpnia 1944 w 4 dniu powstania warszawskiego. Jego żona także zostaje ranna , i umiera 1 września.
Baczyński pisząc o sobie pokazywał los całej rzeszy swych rówieśników, całego pokolenia Kolumbów , na których wojna odcisnęła straszne piętno. Wojna zabrała im młodość , odebrała dojrzałość i przyniosła śmierć. W jego twórczości przejawia się motyw miłości(zawsze do Barbary) oraz wojny , która jest zawsze światem odwróconym , jest ostateczną zagładą (apokalipsa spełniona).Twórczość często dedykowana jest matce.W jego poezji bardzo często podmiot liryczny występuje jako "my" - chodzi więc tu o całe pokolenie. Jest one skazane na unicestwienie - katastrofizm generacyjny. Przyjmuje jednak los , staje odważnie do walki z wrogiem w obronie ojczyzny.
Cechy pokolenia to:
-"niewinne dzieciństwo" - okres sielankowy , spokojny. Jest to jednak świat który bezpowrotnie zginął , zmiotła go z powierzchni ziemi wojna
-wojna wymusiła na nich określone postawy i zachowania - walki o ojczyznę
-czują świadomość historycznej konieczności , ale wiedzą iż są jeszcze niedojrzali , że są stworzeni nie do zabijania i niszczenia , ale miłości i tworzenia. Pod maską odwagi czują przecież ból i strach przed śmiercią
-są pokoleniem straconym , czeka ich śmierć i zagłada
-wojna wywarła na nich ogromne piętno , zmieniła ich bezpowrotnie , odwróciła kodeks moralny
"Pokolenie II" - jest to utwór - wizerunek pokolenia Kolumbów. Widzimy tu na początku wizję przyrody i natury(bogaty urodzaj , owoce) , lecz świat ten zostaje zburzony przez wojnę. Wojna tworzy człowieka na miarę czasów-jest on zły , o wilczej twarzy. Podmiot liryczny pojawia się tu jako głos pokolenia - "my". Mówi on "nas nauczono..." - wojna zmieniła ich zasady moralne. Nie ma litości , miłości , sumienia , serca. Trzeba zapomnieć , i przyjąć te nowe normy , by nie umrzeć. Jest to obraz kondycji psychicznej , któremu wojna narzuciła nowy dekalog. Jest to więc świat odwróconych wartości. Pokolenie jest ofiarą. Wojna wywołuje koszmary , nie dające zasnąć po nocach. We śnie wciąż przywoływane są koszmary wojny. Podmiot liryczny zastanawia się też , jaka czeka "ich" przyszłość. Miesza się tu tragedia z nadzieją. Zastanawia się , jak ocenią ich przyszłe pokolenia , czy ich czyny nie ulegną zapomnieniu , gdyż podmiot liryczny nie chce umierać bezimiennie.
"Z głową na karabinie" - sielankowy opis dzieciństwa podmiotu lirycznego. Jest ono kolorowe, szczęśliwe. Wojna to krąg , który powoli się zaciska. Podmiot liryczny jest niedojrzały , ale musi przyjąć wyzwanie historii. Ma świadomość tego , że zginie.
"Westchnienie" - Podmiot liryczny wspomina beztroskie i spokojne dzieciństwo. Jednak dojrzewa on już w dramatycznych okolicznościach. Przeczuwa przyszłość i wie , że w rzeczywistości przyjdzie mu umrzeć.
"Ten czas"- opisuje czas , w jakim przyszło żyć pokoleniu Kolumbów .Jest to czas mroczny , odwrócony. Podmiot liryczny jest przedstawicielem całego pokolenia(mówi "o nas") , któremu przyszło zmierzyć się z okrutną rzeczywistością. Podmiot liryczny jest jednak także indywidualną jednostką(wiersz rozpoczyna się apostrofą do kobiety - dramatyczne połączenie miłości i wojny , uczuciu trudno jest przetrwać tak straszny okres).Rzeczywistość wojny jest przerażająca , pełna grozy , utrzymana w klimacie katastrofizmu i apokalipsy. Świat pełen jest brutalności , śmierci i krwi. Brak jest nadziei na przyszłość - podmiot liryczny stoi na skrzyżowaniu dróg , ale żadna z nich nie jest dobra.Czuje ,że śmierć nadchodzi. Obejmuje nie epizod a niejako syntezę tragedii wojennej. Ekwiwalent obrazowy okupacji stanowi przede wszystkim noc "ciemna noc, bez gwiazd" "mroczny czas". Zaduma nad życiem ludzkiej jednostki i całego pokolenia rozpatrywanym w perspektywie historii (symbolizowanej przez motyw upływającego czasu), nad miejscem człowieka w dziejach, a szczególnie w owym niespokojnym i trudnym okresie wojny. "Dni za dniami odchodzą, nie łodzie, trumny rodzą, w świat grobami odchodzą, odchodzi czas we snach"

"Historia" - Przedmiotem rozważań wiersza jest historia- prawa rządzące dziejami ludzkości. Wydarzenia wojenne każą poecie zastanowić się nad ich miejscem w historii.
- powtarzalność sytuacji sprzeciwiająca się idei postępu
- ukazanie obrazu przeszłości wojennej, walecznej
- nawiązanie do militarnej przeszłości
- Przeszłość powtarza się mimo upływającego czasu
- upływ czasu jest jedyną zmianą, losy ludzkie pozostają takie same
- Przeszłość odradza się w teraźniejszości i przyszłości
- prawa historii są niezmienne w swoim przebiegu
- To co minione jest obecne tu i teraz
- jedyna różnica między doświadczeniami z tej wojny i pamięcią o wojnach dawnych to brak kolorowej, upiększającej okrutną rzeczywistość otoczki, stworzonej przez legendę romantyczną.
- wojna to nie kolorowe mundury, subtelne czułe szepty w chwili pożegnania, to krew , okrucieństwo, ból i śmierć
- Historia to nieustanny pochód pokoleń ku nicości, to cierpienie, śmierć, ofiary zasypywane piaskiem pamięci.

3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zaistniała komunikacja językowa.

- musi być: komunikat, kontekst, kod, kontakt, odbiorca, nadawca.
Zestaw VIII

1. Modny kawaler, zacofany Sarmata światły obywatel - to główne modele postaw Polaków w II poł. XVIII wieku. Scharakteryzuj dwa z nich, odwołując się do „Powrotu posła” J.U. Niemcewicza lub innych utworów literackich tej epoki.

Komedia powstała w okresie ożywionej działalności politycznej Niemcewicza. W 1788 r. wybrany został posłem inflandzkim na sejm zwany Wielkim. Szybko dał się poznać jako jeden z najaktywniejszych działaczy stronnictwa patriotycznego. Wygłaszał mowy w sprawie ucisku chłopów, za reprezentacją miast w sejmie, w obronie reform w szkolnictwie wprowadzonych przez Komisję Edukacji Narodowej. Szczególnie mocno zaangażował się w walkę o zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie zasady dziedziczności korony. Jego wystąpienia sejmowe w tej sprawie z 17 września 1790 r. wywołało burzliwa polemikę. W tym też roku powstał “Powrót posła” wystawiony w styczniu 1791 r.

Kompozycja i styl utworu - Utwór jest komedią polityczną, o pogodnej tematyce i żywej akcji prowadzącej do szczęśliwego zakończenia, wykorzystującym komizm sytuacyjny, charakterologiczny i słowny. Przedstawiona w dramacie historia miłosna jest jedynie pretekstem do podjęcia zagadnień politycznych. Celem utworu jest agitowanie odbiorcy do programu sejmowego stronnictwa patriotycznego. W komedii zostały skonfrontowane przeciwstawne poglądy na temat przyszłego kształtu Rzeczypospolitej:

konserwatystów (Starosta Gadulski) przeciwnych reformom, broniących zwłaszcza wolnej elekcji,

zwolenników reform (Podkomorzy, Walery): głównie dziedziczności tronu

Bohaterowie utworu stanowią typy, a nie zindywidualizowane charaktery; postacie są jednoznacznie pozytywne lub negatywne (idealizacja).

Bohaterowie pozytywni:

Sarmata oświeceniowego (Podkomorzy: podporządkowanie własnych interesów dobru publicznemu, harmonijne łączenie cnót obywatelskich, rodzinnych i gospodarskich, kultywowanie wartościowych składników tradycji sarmackiej - rycerskości, patriotyzmu, surowości obyczaju),

światowy obywatel - Walery: demokrata, rzecznik haseł wolności, równości i braterstwa, wykształcony, realizujący się w służbie publicznej, poważny i stały w miłości,

kobieta-obywatelka - Podkomorzyna: wzorowa matka wychowująca dzieci na światowych obywateli i żona rozumnie wspierająca męża.

bohaterowie negatywni (karykatura):

konserwatywnego Sarmaty (Starosta Gadulski: handlowe podejście do małżeństwa, przedkładanie korzyści materialnej nad interes publiczny, pogarda dla wykształcenia, ślepe przywiązanie do tradycji), wszystkie wady polskiej szlachty, ślepo przywiązany do tradycji, nie wykształcony,

fircyk (Szarmancki: utracjusz, cyniczny łowca posagów, lekkoduch, kosmopolita bezkrytycznie przyjmujący cudzoziemskie mody)

żona modna (Starościna Gadulska: egzaltowana dama, kapryśna, oderwana od rzeczywistości, sentymentalna, zfrancuziała kosmopolitka i snobka) żona Starosty, wykształcenie francuskie, ograniczone formułki, bezmyślna, dobro narodu jest jej obojętne, celem są rozrywki i zabawa.

Autor zastosował zasadę symetrii przeciwieństw (konserwatywny Sarmata Gadulski - Sarmata oświecony Podkomorzy, “żona modna” Starościna - “polska matrona” Podkomorzyna, fircyk Szarmancki - prawy obywatel Walery).

Bohaterowie mówią różnymi stylami (Starościna posługuje się francuskimi makaronizmami i frazeologią rodem z romansów; Szarmancki - słownictwem związanym z końmi i polowaniem, a jako intrygant potrafi styl zmienić w zależności od sytuacji; Gadulski to gawędziarz z sarmacką rozwlekłością snujący opowieści o gospodarstwie, polityce i życiu towarzyskim; natomiast język Podkomorzego cechuje jasny, logiczny, nieomal retoryczny styl).

„POWRÓT POSŁA” JAKO KOMEDIA POLITYCZNA Charakterystyka bohaterów

W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady. Obóz reform, działacze stronnictwa patriotycznego, zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa, rozumiejący potrzebę reform kraju, pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty, ludzie godni naśladowania

Podkomorzy: przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią, wzorowy i dobry ojciec, oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży, zwolennik reform, wzór cnót obywatelskich, dobry i ludzki opiekun swoich poddanych

Podkomorzyna: zwolenniczka reform, narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży, oddana bez reszty rodzinie

Walery: uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu, uczciwy, stały w uczuciach, przywiązany do rodziców, patriota, rozumie potrzebę reform, głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów, potępia obóz wsteczny, Obóz wsteczny, konserwatywny, obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów, sami się ośmieszają ich głupotą, tym co mówią, bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody, konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci

Starosta Gadulski: nie cieszy się dobrą opinią, skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia, reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta, nieuk, bojący się nowości, obojętny na sprawy publiczne, gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak

Starościna: zwolenniczka francuszczyzny, sentymentalna dama, wodząca za nos swojego męża, szantażując go rozwodem

Szarmancki: utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób, modny kawaler, goniący za uciechami życia dworskiego, pogardzający niższymi stanami, obojętny na sprawy narodu, niegodnie postępujący z kobietami

2. Dżuma jako powieść parabola . Omów postawy bohaterów „Dżumy” A.Camusa w sytuacjach zagrożenia.

Postawy bohaterów:
Parabola - to inaczej przypowieść. To historia mająca wszelkie znamiona autentyczności, a przede wszystkim bohaterów reagujących jak normalni ludzie, miejsce akcji znane szerokiemu kręgowi odbiorców czy też wydarzenia mogące zajść w każdym miejscu o niemal każdym czasie.

Dr Bernard Rieux - jest lekarzem z powołania, niesie pomoc bez względu na wynagrodzenie. Prezentuje aktywną, bohaterską postawę, uosabia szlachetność i uczciwość. Dla Rieux dżuma to wróg i trzeba podjąć z nim walkę. Wartości, w które wierzy doktor to przyjaźń i miłość.
Raymond Rambert - dziennikarz z Paryża, który przeżył swoistą ewolucję. Dżuma sprawiła, że nauczył się prawdziwych wartości. Rambert miał pecha - przyjechał do Oranu, by przeprowadzić badania nad życiem Arabów, pozostawił w Paryżu kobietę, którą kochał. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie. Lecz pozostał i przyjął także aktywną postawę walki z chorobą. Zwalczył zło tkwiące w sobie.
Jean Tarrou - człowiek-tułacz, który zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma także czyni zeń człowieka aktywnego, organizatora, "żołnierza" niosącego pomoc. Tarrou ginie - lecz życie jego w ostatniej chwili nabiera sensu i wartości.
Cottard - przestępca, nie należał do grupy bohaterów walczących z epidemią. Był zadowolony z epidemii, bo czuł się bezpieczny, ponieważ w tym czasie nie zwracano uwagi na sprawę przestępstw. Przerażony gdy epidemia się skończyła. Bał się tego co może go spotkać. Strzelał z okien do tłumu i został aresztowany przez policję. Reprezentował to, co złe w ludzkiej naturze.
Ojciec Pannelaux - jezuita, początkowo uważał dżumę za karę za grzechy ludzkie i uznawał tylko konieczność modlitwy i pokuty. Później, będąc świadkiem śmierci synka sędziego Ottona, przeżył wewnętrzne przeobrażenie i zmienił swoje stanowisko odnośnie dżumy, zrozumiał, że należy czynnie przeciwstawić się jej i wstąpił do formacji sanitarnych, by walczyć z nią wraz z innymi.
Joseph Grand - skromny urzędnik, szlachetny, dobry, cichy, porzucony przez żonę, którą mimo to nadal kochał, pomagał potrzebującym, przyłączył się do oddziałów sanitarnych i z poświęceniem w nich pracował. Zamierzał napisać dzieło, by zadziwić nim krytyków, ale wciąż pracował nad pierwszym jego zdaniem. O jego literackiej pasji Rieux wyrażał się z szacunkiem, uważał, że każdy ma prawo postępować jak uważa.
Związki z filozofią egzystencjalną
Egzystencjaliści (zwolennicy kierunku filozoficznego XX wieku) uważali, że istnienie ludzkie jest kruche, niepewne, niezrozumiałe, zagrożone zniszczeniem, skazane na śmierć. Tworzy go sam człowiek, który jest pozostawiony samemu sobie i dąży do śmierci. Egzystencjaliści negowali wartość i sens życia ludzkiego.
W powieści Camusa absurdem jest dżuma. W ludzkiej egzystencji dominuje więc zło i zagrożenie. Takie spojrzenie na świat jest właśnie charakterystyczne dla egzystencjalizmu.
Camus przekonany o sile moralnej swoich bohaterów postuluje jednak ideę czynnego zaangażowania człowieka, gdyż uważa, że bierne przyglądanie się epidemii oznaczałoby zgodę na nią. Tymi poglądami Camus odbiega od egzystencjalizmu.
Paraboliczny charakter powieści
Dżuma jest powieścią-parabolą. Oznacza to, że wydarzenia i świat w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. Losy bohaterów Dżumy są przykładami pewnych postaw, brak konkretyzacji czasowej sprawia, że powieść nabiera uniwersalnego wymiaru.
Przede wszystkim tytułowa Dżuma może mieć kilka znaczeń.
- Dżuma jako choroba, która zaatakowała Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. Lecz jako choroba dżuma oznacza także zarazę, żywioł, który w każdej chwili i nie wiadomo skąd może spaść na społeczność ludzką. To symbol zagrożenia człowieka wobec sił, na które nie ma wpływu.
- Dżuma jako wojna. Jest to znaczenie przenośne, a i wojna jest żywiołem nieco innym niż choroba - bo jej sprawcami są ludzie. Lecz jest równie groźna - i jest także godziną próby, wyzwala z ludzi różne zachowania i postawy. Z wojną wiążą się ucisk, totalitaryzm - to także odmiany dżumy, wobec których człowiek musi się opowiedzieć.
- Dżuma jako zło tkwiące w człowieku. Jest to zaraza, negatywny pierwiastek, który tkwi w każdej jednostce ludzkiej i z którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się często w chwilach zagrożenia takich jak żywioł lub wojna. Poraża, niszczy i rodzi nowe zło - jest zatem tak samo zaraźliwą chorobą jak dżuma. "Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny."

"Dżuma"
- należy przyjąć określoną postawę; wobec zła - ciągły bunt - ofiarność i bezinteresowne poświęcenie się dla idei ratowania człowieka
- umiejętność zrezygnowania ze spraw osobistych w imię dobra wspólnego - solidarność z zagrożonymi, pomoc upadłym i tym, którzy mogą przegrać - umiejętność konfrontowania własnej postawy z warunkami oraz potrzebami chwili i innych ludzi; zmiana swoich poglądów zawczasu, gdy jest szansa na ratunek dla siebie lub innych ludzi - walka z niesprawiedliwościami - praktyczne zastosowanie własnych umiejętności i możliwości - na pierwszym planie - pomoc drugiemu człowiekowi.

3. Podaj przyczyny nieporozumienia:

Rozmowa przez telefon:

A: Moja Basia to dobra córka. Gotuje, pierze... Pomaga mi we wszystkim!

B: po cóż jej gotowane pióra?

A: Jakie pióra?

B: No przecież mówiłaś, że Basia gotuje pierze.

Źródła zakłóceń komunikacji językowej:

a) Niezrozumiałość wypowiedzi wiąże się niejednokrotnie z niedostateczną znajomością kodu językowego. Żeby przekaz był łatwo zrozumiały dla adresata , nadawca musi zbudować go z właściwie wypowiedzianych i powiązanych ze sobą wyrazów. Musi znać zarówno słownictwo jak i reguły gramatyczne danego języka.

b) Często źródłem niewłaściwego zrozumienia wypowiedzi bywa wieloznaczność wyrazów lub wyrażeń.

c) Przyczyną nieporozumienia wypowiedzi może być jej niewłaściwa intonacja, zbyt szybkie tempo mówienia, nie przestrzeganie praw odpowiadających w wymowie pisanej przecinkowi lub kropce.

Pozostałe przyczyny zakłuceń (nie widoczne w tekście):

e) Tekst jest niezrozumiały dla przeciętnego odbiorcy wówczas, gdy nagromadzono w ni,m zbyt dużo wyrazów obcych. Poziom wiedzy stanowi bardzo istotny czynnik w porozumiewaniu się nadawcy z odbiorcą.

f) Wady wymowy, otoczenie, hałas i posługiwanie się nie znanym dla odbiorcy kodem językowym jest także przyczyną niezrozumienia i zakłóceń w odbiorze komunikacji językowej.

Zestaw IX

1 Omów motyw cierpienia w Biblii i Mitologii. Odwołaj się do dwóch przykładów z wymienionych źródeł kultury.

Mit o Niobe. - Była ona matką czternaściorga dzieci i nie rozumiała, dlaczego ludzie oddają cześć Latonie, która ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosła takiej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabiły całe potomstwo królowej kilkoma strzałami z łuku. Nieszczęśliwa Niobe powróciła do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez cały czas przesiadywała na wzgórzu, dopóki bogowie nie zamienili jej w kamień. Jednak i wtedy smutek duszy przebywającej w głazie powodował, iż spod niego wypływało źródło łez. Mit ten przedstawia istotę macierzyństwa i wielkie nieszczęście rodziców, którzy utracili swoje dzieci.

Prometeusz - ciało człowieka ulepił z gliny i łez, a duszę dał z iskier rydwanu słońca. Człowiek był bezbronny wobec przyrody, więc bohater postanowił skraść bogom ogień i nauczyć ludzi posługiwania się nim. Zemstą Dzeusa było wysłanie na ziemię Pandory wraz z puszką zawierającą troski, choroby - otworzył ją Epimeteusz, Prometeusz uknuł podstęp - ofiarą składaną bogom stały się kości. Został ukarany - z przykutego do skał Kaukazy bohatera, orzeł wyjadał wątrobę, która regenerowała się. Prometeusz stanowi symbol poświęcenia jednostki dla społeczeństwa - prometeizm. Podobnie jak biblijny Adam jest buntownikiem przeciw "tyranii niebios". funkcjonuje w powszechnej świadomości jako archetyp buntownika wobec bogów - przy czym „jego bunt ma źródło we współczuciu i miłości do ludzi, którym przychodzi z pomocą

HIOB uniwersalny znak niezawinionego cierpienia, ale także człowieczej godności, czyli upartego dumnego trwania w cierpieniu, mimo ze nie są mu obce chwile słabości, rozpaczy a nawet buntowniczej skargi na swój los.

Księga Hioba. - Hiob był najbogatszym i najszlachetniejszym człowiekiem Wschodu. Szczerze czcił Boga i ufał mu bezgranicznie. Nie wierzył w to Szatan, toteż za przyzwoleniem Stwórcy poddał Hioba strasznej próbie: pozbawił go majątku oraz dziesięciorga dzieci. Hiob przyjął swój los pokornie: "Nie zgrzeszył, nie przypisał Bogu nieprawości".

Nie mógł pogodzić się z tym, że mimo braku winy spotkało go takie nieszczęście. Żalił się przyjaciołom, a ci przekonywali go, że musi być winny, skoro Bóg tak go ukarał. Hiob gotów był stanąć przed obliczem Stwórcy i dowiedzieć się prawdy o sobie. Buntując się przeciwko swemu losowi, nie przyznając się do żadnych grzechów, nigdy nie obraził Boga. Bóg wynagrodził Hioba przywracając i pomnażając jego dobytek oraz obdarzając go ponownie dziesięciorgiem dzieci. Odtąd żył długo i szczęśliwie. Hiob uosabia niezawinione cierpienie, a także godność ludzką nakazującą dążenie do prawdy i sprawiedliwości. Jego historia poucza, że:
* nigdy nie należy wątpić w dobroć Boga, * cierpienie jest naturalnym elementem ludzkiego życia,
* trzeba godnie znosić swój los i wierzyć w osiągnięcie swoich racji, * wiara i cierpienie mogą być wynagrodzone.

3. Omów wybraną adaptację filmową wielkiego dzieła literackiego.

Pan Tadeusz - recenzja filmu

Na akcje poematu składają się trzy wątki: rodowy (spór Sędziego - Andrzeja Seweryna z Hrabią - Markiem Kondratem, potomkiem Horeszków, o zamek), romansowy (miłość Tadeusza - Michała Żebrowskiego i Zosi - Alicji Bachledy - Curuś; przypadkowy romans bohatera z Telimeną - Grażyną Szapołowską) oraz polityczny (działalność księdza Robaka - Bogusława Lindy, przygotowującego na Litwie powstanie). Rozwijają się one w ścisłym zespoleniu, mają też wspólne źródło: dawną historię Jacka Soplicy, dziś księdza Robaka. Domownik i przyjaciel Stolnika Horeszki; kiedy ten odmówił mu ręki córki, Jacek stracił sens życia. Próbował zapomnieć: ożenił się, gospodarował. Żyć jednak spokojnie nie umiał - zaczął pić, unieszczęśliwił żonę, która też wkrótce zmarła, zostawiając mu syna, Tadeusza...
Tak w skrócie można opisać film Andrzeja Wajdy, nakręcony na podstawie epopei Adama Mickiewicza. Opowiedziana przez poetę historia jest znakomitym w swoich realiach obrazem należącego już do przeszłości życia narodowego i domowego. Świat Soplicowa, różny, wielobarwny, to świat dawny i miniony, a jednocześnie taki, który chciałoby się zachować jako dom człowieka. Mickiewicz wyidealizował wspólną ojczyznę jako wartość najważniejszą - sam zawdzięczał jej całą swoją konstytucje duchową. Forma wiersza była najprostszą i najgłębiej w rodzimej tradycji osadzoną. Moim zdaniem, wyrazy uznania należą się też autorowi (jak i reżyserowi) scenariusza, Andrzejowi Wajdzie. Umiejętnie zarysował on fabułę i umieścił w niej jedynie najważniejsze wydarzenia. Ważną zaletą filmu są praca i ruch kamery. Dużym plusem jest to, iż kamera dokonuje umiejętnych zbliżeń pokazując detale, dzięki czemu widz może głębiej wejrzeć w przeżycia wewnętrzne bohaterów. Wojciech Kilar z niezwykłym wyczuciem dopasował ścieżkę dźwiękową do poszczególnych scen. Niektóre z nich uwydatnił, inne przyćmił. Poza tym, co istotne, dźwięki pasują do obrazów, tworzą z nimi zwartą całość. A to już prawdziwa sztuka. Nie można również zapomnieć o wspaniałej, i jakże dojrzałej, grze aktorów - wcześniej wymienionych.

Zestaw X

1. Hołd złożony wybitnym jednostkom w liryce Cypriana Kamila Norwida. Rozwiń tę myśl, odwołując się do wybranych utworów (np. „Bema pamięci żałobny rapsod”, „ Fortepian Szopena”, „Do obywatela Johna Brown” - walczył o wolność, „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie).

* C.K. Norwid - najmłodszy spośród polskich poetów romantycznych; oryginalność i odrębność jego poezji sprawia, że nie przylega” dokładnie do romantyków — uważany za prekursora symbolizmu w literaturze polskiej i poezji XX wieku. Dramatyczne uwikłania życia, niedocenianie jego twórczości przez współczesnych, poczucie osamotnienia tułacza - emigranta — znalazły wyraz w poetyckim tomiku Kult pokazany jest jako prezentacja jakiejś postaci i próba wykorzystania tego jako punkt wyjścia do dalszych rozważań; powtarza się motyw niedoceniania za życia. Po przeczytaniu powyższych utworów nasuwa się refleksja , że prawdziwie wielka jednostka nigdy nie będzie doceniona za życia , dopiero po latach następne pokolenia odkryją i pojmą sens jej idei . Wybitna jednostka nie dotrze od razu do ludzi , najpierw musi przejść przez upokorzenia , obojętnośc i niechęć , dopiero po tym etapie może zostać uznana . Człowiek wielki , wybitny nie zazna spokoju i nie będzie człowiekiem dla swoich współczesnych . "Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy , Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem " Ten cytat wyraża cała koncepcję . Glina to przeciętne masy ludzkie , łatwo się ze sobą łączą . Natomiast ciała sprzeczne to społeczeństwo i wybitna jednostka z innego niż glina materiału.

„VADEMECUM”, C.K. Norwid rozważa tragiczną PRAWIDŁOWOŚĆ losu wielkich ludzi, uznanych dopiero po śmierci:

"Bema pamięci żałobny rapsod" - Utwór poświęcony uczestnikowi i bohaterowi powstania listopadowego (1830) i Wiosny Ludów (1848). Norwid napisał go w 1851 r. po śmierci gen. Józefa Bema. Autor opisuje pogrzeb wielkiego rycerza i żal z powodu jego odejścia. Pogrzeb jest bardzo uroczysty, zmarłemu towarzyszą: miecz otoczony wawrzynem, koń i sokół (oprócz tego są proporce, trąby, płaczki, bijący w tarcze lub topory chłopcy i pachołkowie itp.). Korowód uczestników pogrzebu jest symbolem stałej, bezustannej walki. Wybór postaci Bema ma być dowodem uznania dla niego, ale także podaniem wzorowego przykładu i wzorca do naśladowania w walce prowadzącej do zwycięstwa.
"Coś ty Atenom zrobił Sokratesie" - analogia losów ludzi, którzy na trwałe zapisali się w dorobku ludzkiej myśli - Sokratesa skazanego na śmierć przez Ateńczyków, Dantego wygnanego z Florencji, Kościuszki - tułacza, emigranta, Mickiewicza - dopiero po ich śmierci wylewano „łzy potęgi drugiej”,Utwór związany jest ze śmiercią Adama Mickiewicza. Norwid wymienia wiele wybitnych postaci takich jak: Sokrates, Dante, Kolumb, Camoens, Kościuszko, Napoleon i oczywiście Mickiewicz. W utworze autor zadaje ciągle to samo pytanie retoryczne (jak w tytule), na które nikt już nie potrafi odpowiedzieć. Postacie wymienione przez Norwida łączy pewna smutna zależność. Każda bowiem z nich miała dwa lub więcej grobów lub zginęła w sposób okrutny (z winy ludzi). Autor dochodzi do wniosku, że jego pewnie też spotka taki los i faktycznie umarł w przytułku św. Kazimierza pod Paryżem i został pochowany w zbiorowej mogile jako niedoceniony twórca i dopiero po latach zyskał sławę i zrehabilitowano jego dzieła.
"Do obywatela Johna Browna" - Utwór poświęcony pamięci amerykańskiego farmera zabitego w 1859 r. za walkę o wolność osobistą Murzynów. Norwid poświęcił mu w sumie dwa wiersze. Norwid wyraża aprobatę dla czynów Browna i ironicznie sugeruje, że walczącego człowieka powieszono w ojczyźnie bohaterów: Waszyngtona i Kościuszki. Poeta żywi nadzieję, że ta ofiara nie pójdzie na marne i wywoła odzew innych. Pamięć o takich ludziach przetrwa w pieśniach.
"Fortepian Szopena" - Jest to utwór o genialności artysty i jego sztuki. O wybitnym kompozytorze polskim Fryderyku Szopenie, którego muzyką Norwid był zachwycony, bo zawierała w sobie Polskę. W Polsce ta sztuka została zbezczeszczona przez niedocenianie. "Ideał sięgnął bruku" dosłownie i w przenośni (fortepian Szopena został wyrzucony przez cesarskich żołdaków przez okno na ulicę). Może to być przenośnia obrazująca zetknięcie się czystych idei z brutalną rzeczywistością (interpretacja negatywna) bądź zjednoczenie sztuki, piękna (ideał) z prostotą i zwyczajnością (bruk) [ rodzaj pewnej integracji - nowy sposób pojmowania sztuki, interpretacja pozytywna ]. Wszystko co świadczy o wielkości Polski musiało zostać poniżone, zarówno ludzie jak i ich dzieła (sztuka).

2. . Przedstaw, jak kwestię dojrzewania i poszukiwania swej tożsamości ukazano w „Przedwiośniu” S.Zeromskiego i „Ferdydurke” W.Gombrowicza.

3. Dokonaj przeglądu słowników języka polskiego, przedstaw ich charakterystykę oraz przydatność w nauce języka polskiego.

Słownikiem nazywamy zbiór wyrazów ułożonych i opracowanych według pewnej zasady, najczęściej alfabetycznie. Hasła są najczęściej objaśnione pod względem znaczeniowym i ilustrowane przykładami użycia.

Wyróżniamy takie rodzaje słowników jak:

• języka polskiego - jest słownikiem współczesnej polszczyzny. Rej struje słownictwo współczesne typu ogólnego oraz słownictwo specjalistyczne z różnych dziedzin, w zakresie w jakim interesuje laików. Ze słownictwa niewspółczesnego zawiera te wyrazy, które mają związek ze współczesnym językiem. Znajdują się w nim również popularniejsze regionalizmy i dialektyzmy, a także wyrazy żargonowe i pospolite, które przeniknęły do literatury. Hasło obejmuje min. wskazówki dotyczące wymowy w wyrazach wątpliwych, niektóre formy fleksyjne, definicje znaczeń, przykłady użycia, związki frazeologiczne, powiedzenia, przysłowia w których występuje wyraz, przenośnie, a także skrócone objaśnienie etymologiczne, może też konotację emocjonalną (wulgarny, humorystyczny itp.). W związku z zawartością słownik ten może być pomocny w poszerzaniu słownictwa, poznawaniu znaczenia wyrazów, a także skrótowych definicji (typu encyklopedycznego) i etymologi. Może również rozwiązywać pewne niejasności w kwestii wymowy i odmiany, na które można się natknąc w potocznej mowie.

• etymologiczny - zawiera zasób słownictwa podobny do słownika języka polskiego. Wyjaśnia etymologię, czyli źródłosłów wyrazów w języku polskim. Zajmuje się też pierwotnym znaczeniem, budową morfologiczną i ich ewolucją

• frazeologiczny

• gwarowy

• ortograficzny - jego zadaniem jest przekazania informacji o poprawnym zapisie znaków językowych, czyli o ortografii. Zawiera podręcznikowo ujęte zasady pisowni i interpunkcji, wzbogacone o wyjaśnienia motywów i intencji tego czy innego przepisu. Zilustrowane są one licznymi przykładami. Część słownikowa zawiera hasła w zakresie podobnym do słownika języka polskiego. Dodatkowo zamieszcza się nazwy własne i skróty. Przy haśle podaje się trudniejsze formy odmiany, przykłady stosowania małej i wielkiej litery oraz zasady dzielenia wyrazów (potrzebne na przykład przy przenoszeniu. Słownik ortograficzny powinien wyjaśniać wszelkie problemy dotyczące pisania w zakresie ogólnego leksykonu.

• wyrazów obcych - obejmuje słownictwo pochodzenia obcego, używanego we współczesnym języku, w tym też popularniejsze sformułowania specjalistyczne , a także ważne kult. archaizmy (pochodzenia obcego) czy wyrazy z zasobu starszego pokolenia. Hasła są zdefiniowane, opatrzone objaśnieniami etymologicznymi i wskazówkami co do wymowy. Poza wyrazami znajdują się też częściej spotykane obcojęzyczne powiedzenia, sentencje, przysłowia.

wyrazów bliskoznacznych - zawiera hasła grupujące wyrazy bliskoznaczne, tj. takie, których znaczenia całkowicie lub częściowo zachodzą na siebie. Wyrazy bliskoznaczne często, choć nie zawsze można stosować zamiennie. Słownik zawiera grupy wyrazów bliskoznacznych, zapoczątkowane pierwszym wyrazem grup (w tym przykłady użycia omawianych wyrazów bliskoznacznych), a także indeks wszystkich wyrazów, które występują w słowniku. Pomaga on wszelkim ludziom piszącym, którzy pragną uniknąć powtarzania się wyrazów w tekście, znaleźć właściwsze określenie, najodpowiedniejszy zwrot

Zestaw XI

1. Zinterpretuj Treny Jana Kochanowskiego jako wyraz bólu rozterek i ukojenia poety renesansowego.

“Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszelkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła - Jan Kochanowski, niefortunny ojciec, swojej najmilszej dziewce z łzami napisał. Nie masz Cię, Orszulko moja!”

“Treny” to poemat epicedialny, czyli żale pośmiertne. Wśród gatunków funeralnych (“funus” - pogrzeb) poetyka antyczna zdecydowanie odróżniała epitafium od epicedium. Pierwsze określała jako krótki utwór żałobny w typie poważnego epigramatu, na tyle jednak zwięzły, by zmieścić się na kamiennym nagrobku. Epicedium zaś miało charakter bardziej indywidualny zarówno w sferze autorski-podmiotowej jak i przedmiotowo-tematycznej. Winno jednak stanowić całość, na którą składają się: — pochwała, — okazanie straty, — żal, — pocieszenie, — napomnienie.

W tej konwencji tworzył Kochanowski, ale i polemizował z nią. Owa polemika jest uczynienie bohaterką gatunku pisanego stylem wysokim nie postaci stojącej wysoko w hierarchii społecznej, lecz małego dziecka.

Tematyka cyklu

“Treny” są dramatyczną relacją o duchowych i filozoficznych perypetiach człowieka i artysty renesansowego i w ten sposób stają się poetyckim traktatem moralno-filozoficznym.

Równie ważnym, jak Orszulka, bohaterem “Trenów” jest sam poeta. Występuje on tu w dwóch rolach: — bolejącego ojca i — przeżywającego kryzys światopoglądowy filozofa, który dostrzegł, że dotychczasowe zasady (stoicyzm, epikureizm) rozsypują się w bezpośrednim zetknięciu z osobistą tragedią.

Na całość składa się 19 utworów, które poprzedza motto, dwuwiersz z “Odysei” Homera: “Takie są umysły ludzkie, jakim światłem sam ojciec Jowisz oświęcił urodzajne ziemie” (postawienie pod znakiem zapytania stoickiej zasady, że trzeba pozostać niewzruszonym zarówno w obliczu szczęścia jak i klęski).

I - tren inwokacyjny. Przedstawienie sytuacji: śmierć córki, jej okrucieństwo (słowiczek pożarty przez smoka), żal (“wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe/ I lamenty...”). Dylemat ojca: “Nie wiem co lżej: czy w smutku jawnie żałować/ Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?”.

II - tren wstępny. Poeta wyjaśnia okoliczności powstania cyklu: narodził się z głębokiego uczucia; zapowiada temat - żal za Orszulką i skargi na okrucieństwo śmierci.

III - otwiera dzieło, rozwija wątek “Płakania nad grobem wdzięcznej dziewczyny”.

IV - otwiera wątek śmierci. Skarga na “srogość ciężkiej Prozerpiny”; przywołanie mitu o Niobe, która “patrząc na martwe ciało swoich najmilejszych dziatek - skamieniała”.

V - wątek liryczny; homeryckie porównanie: śmierć Urszulki przyrównana do uschnięcia drzewka oliwnego, przypadkiem podciętego przez ogrodnika. Podkreślenie delikatności, wątłości dziecka. Apostrofa końcowa do “złej Persefony”.

VI - żal nad utratą “dziedziczki lutni”, małą poetką ( apostrofa “Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!”); zdrobnienia i epitety (“ucieszne gardziołko”, “wdzięczna szczebiotka”) skontrastowane ze srogością śmierci. Przypomnienie ostatnich chwil życia i ostatnich, poetyckich, słów przed zgonem.

VII - arcydzieło poetyckie. Pozostałe po córeczce ubiory przywodzą poecie właściwe ich przeznaczenie w zestawieniu z ich obecna bezużytecznością. Potęguje to uczucie żalu. Szczególnie mocno uwydatnia się rozbieżność między żywionym przez rodziców nadziejami co do przyszłości córki a rzeczywistością. Rysy obyczajowe (wyprawa, szczegóły stroju), zdrobnienia, spieszczenia, wykrzykniki, peryfraza (“sen żelazny, twardy, nieprzespany”). Tren bardzo bezpośredni i szczery.

VIII - kontrast pomiędzy dawną żywością domu a obecną pustką: “Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim”, “Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:/ Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.

IX - tren refleksyjny poddaje w wątpliwość wartość Mądrości, która winna uzbroić człowieka na wszystkie przeciwności losu. Stanowi polemikę z tezami filozofii stoickiej.

X - uczucie żalu dochodzi do szczytu i zmienia się w rozpacz. Poecie brak siły do rozpamiętywania przymiotów dziecka, pozostaje rozpaczliwa świadomość, że Urszulki nie ma i nie wiadomo, nawet, co się z nią dzieje. Cały wiersz składa się z szeregu zdań pytających, właściwie retorycznych. Pytania te oddają rozterkę duchową poety, załamanie jego dotychczasowych przekonań i wierzeń. Poszukuje córki w niebie chrześcijańskim i pogańskim, mitologicznym, a nawet w baśniowych krainach. Rozpacz doprowadza go nawet do zwątpienia w nieśmiertelność ludzkiej duszy.

XI - kiedy runęła wiara w skuteczność cnoty, dobroci, a nawet pobożności. Zbliżenie do granic bluźnierstwa: “Kogo kiedy pobożność jego ratowała?”. Zwątpienie w sprawiedliwość boską, rozpad filozoficznych i religijnych ideałów.

XII - bolesne rozpamiętywanie zmarłej jako ideału dziecka: “Ochędożne, posłuszne, karne, nie pieszczone, / Śpiewać, mówić rymować jako co uczone”. Informacja o wieku (“więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała”), porównanie dziecka do kłosu, który upadł “żniw nie doczekawszy” (symbolika).

XIII - kolejny wybuch boleści: “Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była/ Albo nie umierała lub się nie rodziła!”. Przywołanie sytuacji położenia kamienia nagrobnego, tekst inskrypcji nagrobnej.

XIV - motyw mitologicznej wędrówki Orfeusza do Hadesu (cierpiący ojciec idący do podziemi, by uprosić Plutona o oddanie zmarłej).

XV - apostrofa do lutni (symbol natchnienia poetyckiego) i do Erato (muzy poezji lirycznej); odwołanie do mitu o Niobe.

XVI - ostateczna rozprawa z filozofią stoicką i z Cyceronem (filozofia musi zamilknąć w zetknięciu z życiem i cierpieniem), jedynym lekarstwem pozostaje czas.

XVII i XVIII - mają charakter psalmiczny, modlitewny. Pierwszy to lamentacja, ból trwa i jest trudny do zniesienia. Rozum nie jest w stanie odczytać boskich zamysłów. Drugi - stanowi swoiste wyznanie wiary: człowiek jest grzeszny i tylko w miłosierdziu bożym (“Użyj dziś Panie nade mną litości”) upatruje litości.

XIX - tren ostatni w którym poeta otrzymuje pocieszenie (konsolacja) z ust zmarłej matki, objawiającej mu się we śnie z Urszulką na ręku. Wyjaśnia ona synowi, iż dziecko dzięki swej śmierci uniknęło namiętności i cierpień życia, zyskało wieczny duchowy spokój.

2.Naczym polega odpowiedziałność za siebie i innych na postawie ,,Dżumy” i ,,Granicy”.

"Granica" Zofia Nałkowska Przedstawia dzieje życia i kariery Zenona Ziembiewicza. Ów młody, radykalizujący student choć nie wolny od typowo szlacheckiego sposobu traktowania ludzi nie należących do jego świata (widać to na przykładzie wiejskich epizodów jego życia, w których beztrosko uwodzi biedną dziewczynę, co staje się zawiązkiem tragicznej historii) na drodze stopniowych ustępstw moralnych zmienia swe poglądy. Zaczynając jako dziennikarski wyrobnik (podpisuje się pod niezupełnie swoimi myślami), pnie się w górę urzędniczej hierarchii, aby w końcu zdobyć stanowisko prezydenta miasta. Żeni się ze swą młodzieńczą miłością Elżbietą, ale sprawa romansu z Justyną nie pozostaje zakończona. Ciężarna dziewczyna oczekuje opieki i pomocy od ojca swego dziecka. Ziembiewicz najchętniej usunął by ją ze swego życia, ma jednak pewne wyrzuty sumienia. Ostatecznie jego pomoc kończy się na wyłożeniu pieniędzy na usunięcie ciąży i zapewnieniu dziewczynie pracy. Jednocześnie cały czas próbuje argumentować przed samym sobą swoje postępowanie. Relatywizm moralny, którym już zdążył przeniknąć pozwala mu na zrzucenie odpowiedzialności za dawne grzechy. W rezultacie mści się to na nim dwojako: zrozpaczona i doprowadzona do rozpaczy Justyna Bogutowa okalecza go i jednocześnie jej rola w życiu Zenona niszczy jego szczęśliwy związek z Elżbietą. Natomiast w płaszczyźnie zawodowej spada na niego odpowiedzialność za krwawe stłumienie robotniczego strajku, mimo iż nie był on jego inspiratorem. "Dżuma" Albert CamusJest przykładem dzieła o dużym nasyceniu problematyką moralną, w której autor, ukazając swe postacie literackie w nietypowej, ekstremalnej sytuacji życiowej, wystawia na próbę siłę ich charakteru. Bohaterowie powieści, dr Rieux i Tarrou walczą ze złem i absurdem ludzkiego losu, które w tym przypadku wyobraża zaraza. Ich moralność wymaga przeciwstawienia się temu co człowieka niszczy (może być tym czymś, według, Tarrou, równie dobrze bakcyl zła, tkwiący w człowieku) nie w imię przyszłości, Boga czy innej wzniosłej idei. Egzystencjalizm bowiem, którego wyznawcą był Camus, uznawał ludzkie życie za pozbawione obiektywnego sensu, nie umotywowane żadną racją wyższą. Człowiek mógł jednak nadać swemu życiu obiektywny sens, właśnie poprzez dokonywanie wyborów moralnych. Tarrou i Rieux, mimo że byli świadomi swej nieuchronnej klęski (Tarrou umiera, Rieux zostaje pokonany wiadomością o śmierci żony), uznawali za konieczne poczucie wspólnoty i solidarności ze wszystkimi "ofiarami". Owo poczucie współodpowiedzialności właśnie kazało im walczyć niezależnie od warunków i szans powodzenia.

3. Co to jest peryfraza? Zastąp peryfrazą podane nazwy: słownik - książka wyjaśniająca tajniki danej dziedziny, zeszyt - zbiór kartek, na których można pisać, kobieta - samica gatunku Homo Sapiens , Holender - mieszkaniec Holandii, księżyc - naturalny satelita Ziemi.

Peryfraza- zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez bardziej rozbudowane jego opisania. Jako figura retoryczna peryfraza była ważnym sposobem wzbogacania i rozwijania tematu, osiągania ozdobności stylu i niezwykłości wysłowienia. Pozwala wyeliminować wyrażenia bardziej pospolite i proste, zastępując je rozwiniętymi i wyszukanymi Przedstawieniami obrazu, często metaforycznymi. Dla niektórych stylów poetyckich (np polskim oświeceniu) Peryfraza była kluczowym chwytem w wyróżniającym mowę artystycznie kształtowaną i ważnym sposobem przekazywania interpretacji i oceny przedstawionego świata. Dawna peryfraza, nie zależnie od jej roli, była rodzajem poetyckiej zagadki, której odgadnienie warunkowało zrozumienie utworu, słowo lub wyrażenie, którego ekwiwalentem Była peryfraza, nie pojawiało się w samym tekście, lecz co najwyżej w tytule utworu

Zestaw XII

1. Jakie elementy zapowiadające epokę romantyzmu odnajdziesz w „ Odzie do młodości” i Romantyczności” A.Mickiewicza?

"Oda do młodości" -wezwanie do odbudowy świata - została napisana w roku 1820, lecz ze względu na jej radykalizm, nie weszła do zbiorów poezji. Pierwszego wydania doczekała się w 1828r. w gazecie "Podchorąży".

W utworze można wyodrębnić trzy obrazy:

1) Obraz dotychczasowego świata wymagającego przebudowy.

2) Obraz walki młodzieży o nowy, lepszy świat.

3) Zapowiedź zwycięstwa ludzi walczących o nowe oblicze świata.

Stary świat poeta określa jako martwy, pozbawiony serca i ducha, czyli zimny, obojętny, niewrażliwy, pozbawiony pięknych, wzniosłych idei. Ludzie w tym świecie interesują się tylko sobą, są podobni do płaza w skorupie żyjącego tylko dla siebie bez więzi z innymi istotami. Tacy ludzie giną bez pamięci. Ten sąd poety jest bardzo krytyczny. Walkę o nowy, lepszy świat poeta powierza młodzieży, gdyż wierzy w jej potęgę, pisząc: "Młodości, orla twych lotów potęga, Jako piorun twoje ramię." Aby sprostać zadaniu, młodzież powinna działać zespołowo, powinna podporządkować sprawy prywatne dobru ogółu, poświęcić wszystkie swoje siły, a nawet życie szlachetnym ideom. "O ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu, Jeżeli poległym ciałem , Dał innym szczebel do sławy grodu". Do tych zadań trzeba stopniowo dorastać, należy od najmłodszych lat stawiać sobie coraz większe wymagania. Dzięki temu będzie można

"...sięgać, gdzie wzrok nie sięga, Łamać, czego rozum nie złamie". Stary świat będzie bronił swojej pozycji, toteż młodzi powinni użyć wszelkich środków łącznie z przemocą, by go zmienić. Poeta wierzy, że z zamętu walki wyłoni się nowy świat, jak niegdyś wywiódł go z chaosu Bóg. Stworzy ten świat młodość dzięki miłości i przyjaźni. W tym nowym świecie największą wartością będzie wolność.

Wnioski: "Oda..." powstała na przełomie Oświecenia i Romantyzmu, dlatego ma cechy utworów obu tych okresów.

Pierwiastki oświeceniowe:
1) Forma ody-gatunku ulubionego przez klasyków 2) Bogaty, kunsztowny, podniosły styl 3) Wiara w postęp 4) Echo poezji jakobińskiej ("Gwałt niech się gwałtem odciska") 5) Zrozumienie znaczenia umysłu, choć już zespolonego z uczuciami
Pierwiastki romantyczne:
1)Docenienie roli uczuć w życiu ludzkim 2) Idea wolności 3) Bunt przeciwko staremu światu 4) Zapał, entuzjazm, miłość

"Romantyczność" - Ballada opowiada o przeżyciach dziewczyny z ludu - Karusi, która czuje przy sobie obecność zmarłego przed dwoma laty kochanka. Tuli się do niego, skarży się na samotność ("Źle mnie w złych ludzi tłumie"). Jest dzień, lecz jej się wydaje, że wokół panuje noc, gdyż tylko nocą duchy zmarłych mogą odwiedzać żywych. Nagle Karusia traci kontakt ze swym ukochanym. Słyszy pianie kura i widzi zorzę, co oznacza konieczność powrotu duchów w zaświaty. Zdarzenie to obserwują prości ludzie z miasteczka, uczony starzec oraz narrator. Mędrzec odrzuca taki sposób myślenia i zachowania. Zapewnia, że "nic nie widzi dookoła" a "dziewczyna duby smalone bredzi, a gmin rozumowi bluźni". Natomiast narrator opowiada się po stronie dziewczyny i ludu, a uczonemu zarzuca, iż "nie zna prawd żywych", kierując się tylko okiem i szkiełkiem. Do niego zwraca się z kończącymi balladę słowami, które wyrażają jej główną myśl: "miej serce i patrzaj w serce"

Ballada stanowi manifest postawy romantycznej poety, ponieważ:
1. odrzuca filozofię racjonalistyczną, a opowiada się za poznawaniem świata uczuć i emocji
2. skupia uwagę na wewnętrznych przeżyciach człowieka
3. wprowadza szeroko pojętą ludowość (bohaterka z ludu, ludowe wierzenia o kontaktach umarłych z żywymi, sceneria małego miasteczka)
4. łączy świat realny ze światem wyobraźni
5. posługuje się prostym językiem

2. Zaprezentuj problem antysemityzmu i holokaustu ukazany w literaturze polskiej. Odwołaj się do wybranych utworów (np. „Początek” A. Szczypiorskiego, „Zdążyć Przed Panem Bogiem” H. Krall, „Rozmowy z katem” K. Moczarskiego, „Mendel gdański” - M. Konopnickiej,).

Program i sam zamysł holokaustu - największej hańby XX wieku - zrodziła ideologia faszystowskiego nazizmu. Eufemistycznie został nazwany ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”. W pierwszych latach hitlerowskiej okupacji - przymusowe przesiedlenia Żydów do gett - od 1942 roku masowy ich wywóz i zagłada w obozach koncentracyjnych. Akcja zagłady narodu żydowskiego w krajach okupowanych była połączona ze szczególnie perfidną polityką podsycania wśród ludności aryjskiej nastrojów antysemickich (w pewnych, nielicznych kręgach społecznych padały one na podatny grunt). Jednak mimo terroru zastraszania ze strony okupanta liczne były przykłady odruchów humanitarnej solidarności podejmowanych z narażeniem życia (za pomoc okazaną Żydom w Polsce groziła kara śmierci!)

Poezja czasu wojny i okupacji:

„Ballady i romanse” — Wł. Broniewskiego wiersz—śmierć 13-letniej Ryfki rozstrzelanej przez SS-manów tylko, dlatego że miała włosy rude” - przyrównywana do męczeństwa i równie niewinnej śmierci Chrystusa.

Sześcioletnia z getta żebrząca na Smolnej w 1942” oraz ‚„Siedem słów”— Jerzego Ficowskiego tom poezji z 1979 r pt. Odczytywanie popiołów w nim: dwa wstrząsające w wymowie oskarżycielskiej, poetyckie obrazy niezawinionego cierpienia dzieci: „

* Powojenna proza, przykładowo:

„Medaliony” Z. Nałkowskiej np. szkic Kobieta cmentarna” lub „Przy torze kolejowym”. W pierwszym szkicu - tytułowa bohaterka była w czasie wojny świadkiem koszmarnych scen w czasie likwidacji getta —* w czasie rozmowy deklaruje swoje współczucie wobec ofiar, po czym wypowiada słowa dające świadectwo, jak skutecznie” została zarażona antysemicką propagandą hitlerowską: „Proszę pani, gdyby Niemcy nie wymordowali Żydów, to oni wymordowaliby nas — Polaków”(!) — a więc: stanowisko równoznaczne z moralnym przyzwoleniem na zbrodnię Holocaustu! Ranna Żydówka leżąca jak niedobite zwierzę przy torze kolejowym - otoczona gromadą ludzi - nie doczeka się pomocy. Dlaczego? Zapamiętaj lakoniczna wypowiedź narratora komentującego tę sytuację: „Nieprzeparta była ta siła, która odgradzała ją od nich pierścieniem przeraźema (..)

• „Rozmowy z katem” K. Moczarskiego -„ tytułowy kat” - generał SS Jurgen Stroop, dowódca oddziałów wojskowych, które krwawo spacyfikowały powstanie zbrojne w getcie warszawskim, to typowy przykład OSOBOWOŚCI TOTALITARNEJ - człowieka zindoktrynowanego, któremu antysemityzm został „wbity ćwiekiem do mózgu na test. Z pełnym przekonaniem mówi do współwięźnia (Moczarskiego):„Czy pan tego nie wie, że Żydzi to nie są ludzie? (...) Oni mają inne tkank w nich płynie inna krew”.

Wola fuhrera — dla niego najwyższym prawem, sankcjonującym każdą zbrodnię: „Getto warszawskie przestało istnieć, bo tak chciał Adolf Hitler!”

„Pożegnanie z Marią” - T. Borowskiego - tytułowe opowiadanie, autor daleki jest od heroizowania postaw Polaków wobec Żydów w czasie okupacji; mówi prawdy dosyć bolesne, choć zjawiska, o których pisze, nie mogą być uogólniane i odnoszone do większości polskiego społeczeństwa.

Przykłady wyrachowanego „cwaniactwa”:

—kierownik firmy budowlanej, w której pracuje Tadek, obiecuje pomoc w znalezieniu mieszkania Żydówce zbiegłej z getta — czerpie z tego wymierne korzyści, zostanie sowicie wynagrodzony

—nawet Tadek skorzysta z „okazji” — ukradnie maszynę do pisania z wozu, na którym znajdował się cały dobytek Żydówki

3. Zdania eliptyczne. Uzupełnij podane zdania dopisując do nich zdania eliptyczne. Omów znaczenie zdań eliptycznych.

Jarek dostał dobrą ocenę, … a nic się nie uczył.

Ewa namalowała katedrę,… a Zosia ratusz.

W mieście tęsknimy za wsią,…na wsi za miastem.

Ty pójdziesz górą,…a ja doliną.

Zdania eliptyczne - stosujemy, aby nie powtarzać wyrazów, opuszcza się wyraz lub część zdania, ten który można się domyślić z kontekstu zdania.

Zestaw XIII

1. . Scharakteryzuj podmiot liryczny i przedstaw pejzaż „Sonetów krymskich” A.Mickiewicza.

„Sonety Krymskie”- mistrzowskie opisy krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury wschodu, pejzaż burzy, tęsknota za ojczyzną, Adam Mickiewicz w czasie swojego pięcioletniego pobytu w Rosji kilkakrotnie odwiedził Krym. Zafascynowany przyrodą wschodu napisał cykl sonetów które zostały zebrane w jeden tom i wydane jako "Sonety Krymskie". Zbór ten zawiera też sporo przemyśleń, rozterek i tęsknot wygnańca, któremu nie dane jest przebywać wraz z najbliższymi we własnym kraju. We wszystkich poznanych przez nas sonetach podmiot liryczny odzwierciedla nam zachowanie poety, można w nim odnaleźć analogie do Adama Mickiewicza.

W sonecie "Stepy akermańskie" poeta opisuje piękno zapadającego zmierzchu nad stepem. Poecie step przypomina ocean. Przyrównuje go do falujących łąk i powodzi kwiatów, cały mieni się różnymi kolorami i pełny jest plam świetlnych. Cały ten niezwykle bogaty w środki artystyczne opis krajobrazu jest jedynie wstępem do przedstawienia stanu duszy podmiotu lirycznego. Podmiot liryczny jest bowiem smutny samotny i rozdarty wewnętrznie. Całą swoją istotą tęskni za ojczystą Litwą. Patrząc na zapadający zmierzch nad stepem poeta marzył aby usłyszeć głos z litwy ale nie było to możliwe.

Podobnym sonetem do "stepów akermańskich" jest sonet "Ajudch". On też jest przepełniony myślami o sztuce, samotności. Podmiot liryczny obserwując fale morskie pozostawiające na nadbrzeżnym piasku muszle i korale, odnajduje analogie do życia poety. Dla niego wszelkie życiowe klęski i burze stanowią dobry materiał dla wierszy, które niczym te muszle i korale wyrzucane przez morze będą świadectwem minionych cierpień i trosk. W sonecie Burza Adam Mickiewicz opisuje burzę jaką przebył w czasie podróży na Krym. Czytając ten wiersz ma się wrażenie że wypełnia go trwoga podróżnych oraz rozpaczliwa walka załogi z szalejącym żywiołem. Pełen grozy nastrój oddają krótkie, urywane zdania lub równoważniki zdań oraz liczne wyrazy dźwiękonaśladowcze. Cały obraz jest bardzo dynamiczny i pełen grozy. Również i w tym sonecie podmiot liryczny przedstawia sobą samotnego podróżnika który jako jedyny pasażer w milczeniu siedzi na boku. On nie rozpacza jest bowiem samotny i nie ma nic do stracenia. Nie umie się modlić, znaczy to, że stracił już wiarę nie znajduje w modlitwie ratunku ani pociechy. Sonety krymskie to rodzaj intymnego dziennika z którego wiele dowiedzieć się możemy na temat przeżyć i uczuć poety rzuconego z dala od ojczyzny. Opisy krajobrazu mistrzowskie w swojej formie są tylko pretekstem do wyrażania smutku i bólu pielgrzyma skazanego na los tułaczy. Tęsknota za ojczyzną bezustanne nasłuchiwanie głosów z kraju brak wiary w możliwość powrotu, wszystko to sprawia że sonety te są bardzo wzruszające.

"Burza"; autor postawił sobie właśnie za zadanie przekazanie poczucia grozy towarzyszącej burzy, podczas przebywania na statku na pełnym morzu; udaje mu się to przez opis ruchu, dynamiki i żywiołu; gromadzi czasowniki, równoważniki zdań aby stworzyć wrażenie tempa i chaotyczności zdarzeń; duże znaczenie mają dźwięki dobiegające z różnych stron, które ostrzegają przed niebezpieczeństwem; do pewnego momentu wszystko jest pozbawione barw, ale na końcu części opisowej pojawia się jedna taka: krwawy blask zachodzącego słońca, z którym odchodzą resztki nadziei na uratowanie statku (jest to pewna nieścisłość: albo widać krwawe słońce, albo jest burza!); w drugiej zwrotce zmienia się nieco sposób opisu na bardziej metaforyczny: rozbicie statku jest porównane do szturmu śmierci-żołnierza, na fortecę, która ma już rozbite mury; w części refleksyjnej narrator zmienia się w pod. lir. który stoi na boku i obserwuje reakcje i działania innych ludzi na statku: jedni umierają, inni są i załamują ręce, ktoś żegna się ze swoimi bliskimi w obliczu śmierci, jeszcze inni modlą się, aby ją odstraszyć; natomiast jest jeszcze ktoś, u kogo odezwały się tylko cierpiąca jaźń i przeszywająca samotność, które powodują, że burza wobec tego jest niczym; chociaż jest ta osoba opisywana w 3 osobie, to jednak wiemy iż jest to na pewno sam Mickiewicz oraz podmiot liryczny; widzimy, że osoba, która uważa za szczęśliwych ludzi, którzy słabną ze strachu, sama nie może znaleźć ukojenia w modlitwie i jest samotna musi być skrajnie nieszczęśliwa! Widzimy więc, że Mickiewicz zawarł w ostatnich linijkach kwintesencję postawy skłóconego ze światem romantyka; Jak ciekawostkę, możne tu przytoczyć fakt, iż rzeczywiście Mickiewicz odbył taka podróż statkiem podczas burzy i że istniało realne niebezpieczeństwo zatopienia tegoż; poeta był też jedyna osobą, która nie bojąc się burzy i nie cierpiąc na chorobę morską przypatrywała się tylko z fascynacją temu przedstawieniu natury; jedyną przypadłością, na jaką cierpiał podczas podróży morskiej był zdwojony apetyt, którego nie mógł jedynie zaspokoić, gdyż burza zalała kuchnię okrętową;

2. Dr Judym i dr Rieux - przedstaw podobieństwa i różnice w poglądach i postawie bohaterów.

Dr Bernard Rieux - jest lekarzem z powołania, niesie pomoc bez względu na wynagrodzenie. Prezentuje aktywną, bohaterską postawę, uosabia szlachetność i uczciwość. Dla Rieux dżuma to wróg i trzeba podjąć z nim walkę. Wartości, w które wierzy doktor to przyjaźń i miłość.

Tomasz Judym - Służebnik szczytnych idei, spadkobierca tradycji romantyków i pozytywistów. Związek z romantyzmem odnajdujemy w niezgodzie na rzeczywistość, której efektem jest walka, pragnienie zmiany. Jest indywidualistą, samotnie szuka swojej drogi życiowej. Odrzuca propozycję własnego „domu - rodziny”, gdyż boi się egoizmu, poczuwa się do odpowiedzialności za istniejące dookoła zło społeczne i chce z nim walczyć. Powtarza więc gest bohatera Mickiewiczowskiego, który rezygnuje z „domu - rodziny” na rzecz „domu - ojczyzny”, :domu - społeczeństwa”. Bohater Żeromskiego przedstawiany w przebiegu akcji jako człowiek, który idzie od klęski do klęski, jego wysiłki spotykają się z silnym oporem społeczeństwa, ale mimo to ani na chwilę nie traci wiary w celowość swoich poczynań. Chce zmienić świat. Widzi dookoła tyle biedy, nędzy, chorób, zaniedbań zdrowotnych i higienicznych. Związek z pozytywistycznym bohaterem to pochodzenie z „inteligentnego proletariatu”, tj. inteligencji związanej z klasą robotniczą i poczuwającej się do obowiązku pomocy wobec niej. Judym jest „ Romantycznym Organicznikiem”, łączy w sobie romantyczny bunt przeciw krzywdzie, ideę poświęcenia i samotnej walki z pozytywistycznym kultem pracy i nauki. Judym swoim marzeniom niesienia pomocy potrzebującym poświęcił całe swoje życie. Odrzucił bogactwo jakie mogła mu zapewnić posada lekarza, odrzucił również to co w jego życiu najważniejsze - miłość do Joasi i szansę na spokojne rodzinne życie przy kochającej, dobrej i ciepłej kobiecie. Jego wybór był świadomy, oddający nacisk i głęboko tkwiące w nim pragnienie działania na rzecz najuboższych. Jego postawa budzi szacunek i uznanie oraz była bez wątpienia szlachetna, a nawet heroiczna, ale nie była skuteczna. Niewiele dawało samotnicze poświęcanie się aż do granic zatracenia. Może doktor Judym uratował życie kilku czy kilkunastu ludziom, ale w sytuacji społecznej, jaka wtedy panowała, niczego to nie zmieniło. Działał on w pojedynkę, bez żadnego oparcia, dlatego jego działalność, dyktowana tak szlachetnymi pobudkami skazana była na niepowodzenie. Judyma możemy porównać do mitycznego Prometeusza. Postawa tego bohatera oznacza skłonności do poświęcenia dla dobra człowieka nawet za cenę ogromnego cierpienia i wyrzeczeń.

3. Wyjaśnij różnicę pomiędzy wyrazami pokrewnymi, a bliskoznacznymi.

Wyrazy bliskoznaczne (synonimy) - (gr. synonymos-współimienny), inaczej wyraz bliskoznaczny. Wyraz bliski znaczeniowo innemu wyrazowi lub niekiedy z nim jednoznaczny, zwykle różniący się od niego odcieniem znaczeniowym i barwą uczuciową. Synonimy rozróżniamy w dwojaki spo-sób: ze względu na treść i zakres, oraz ze względu na barwę, zasięg czasowy, środowiskowy i regionalny.są to wyrazy bliskie znaczeniowo innym wyrazom (lub niekiedy z nimi jednoznaczne, np. auto - samochód), zwykle różniące się od nich odcieniem znaczeniowym i barwą uczuciową, np.

wiatr, wicher, wichura, huragan, tajfun, ś1iczny, cudowny, czarujący, piękny, przepiękny, prześliczny.

Ze względu na wartość znaczeniową i barwę uczuciową wyróżniamy synonimy: -semantyczne (np. zamieć, zadymka, zawieja) -stylistyczne (brzydki, wstrętny, ohydny).

Ze względu na formę wyróżniamy synonimy: - różnordzenne (np.awantura, kótnia, zajście, burda) - wspólnordzenne (np. od wiek - wiekowy, wieczny wieczysty).

Umiejętny dobór synonimów pozwala uniknąć zbędnego powtarzania tych samych wyrazów.

Wyrazy pokrewne - są to wyrazy wskazujące pokrewieństwo znaczeniowe i wspólne elementy formy, utworzone hezpośrednio lub pośrednio od wspólnego wyrazu podstawowego, należące do jednej rodziny wyrazów , np. ręka, rączka, rękopis, zaręczyć, poręczyć , praca, pracownik, pracowity, pracoważ, zapracować, pracownia

Jeżeli chcemy zastąpić jakiś wyraz innym o podobnym lub takim samym znaczeniu, użyjemy wyrazu bliskoznacznego. Natomiast wyrazy pokrewne nie mają takiego samego znaczenia, choć wywodzą się od wspólnego wyrazu podstawowego. O pokrewieństwie wyrazów na1eżących do tej samej rodziny świadczy podobieństwo ich postaci oraz podobieństwo podstawowego znaczenia:

pracowity - ten, kto sumiennie pracuje, wypracowanie - owoc pracy

Podstawową treść wyrazu oraz wyrazów mu pokrewnych zawiera morfem główny (czyli rdzeń) np. prac-ownik, prac-a, prac-ujący = rdzeń to prac. Wśród wyrazów, pokrewnych wyróżniamy wyrazy podstawowe i wyrazy pokrewne. Od wyrazów podstawowych (będących podstawą do utworzenia innych wyrazów) tworzymy wyrazy pochodne: np. nauczyciel - nauczycielski

Zestaw XIV

1. Porównaj światopogląd człowieka renesansu i baroku. Odwołaj się do wybranych wierszy Jana Kochanowskiego, Jana Andrzeja Morsztyna, Daniela Naborowskiego lub Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

Renesans - skupienie uwagi na sprawach doczesnych, społecznych, cywilizacyjnych. Wzrost zaintere-sowania świeckimi stronami życia, osłabienie dawnego nastawienia teocentrycznego. Dążność do wszech-stronnego rozwoju objawiło się na wzmożonym poczuciu radości życia. Dwa podstawowe prądy epoki: humanizm i reformacja. Humanizm: uzmysłowienie sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości. W ten sposób człowiek nie wchodził w konflikt ze światem ani z samym sobą. Potrzeba studiowania siebie, samych wewnętrznych przeżyć, kształcenia się na wzorach zaczerpniętych z literatury, filozofii i sztuki Antyku. Próba zrozumienia i pojęcia starożytności jako całości. Twórcy humanistyczni: Klemens Janicki, Francesco Pe-trarka, Jan Kochanowski, Erazm z Rotterdamu. Humanizm nawiązywał do poglądów Epikura. Bardzo dużo uwagi poświęcono procesowi twórczemu, ponieważ sława doczesna i pośmiertna była wartością pierwszej rangi. Poeta naśladował niedoścignione wzory antyczne, przestrzeganie ich widoczne jest w gatunkach literackich: lirycznych (ody, pieśni, treny), epickich (epos) dramatycznych (tragediach i komediach humanistycznych). Ist-niały także gatunki zaczerpnięte ze Średniowiecza (moralitet, misterium, romans-powieść, żywoty świę-tych, kazania). Rodzi się kultura dworska, wzorce osobowe dworzanina i ziemianina. Rozkwit kultury szla-checkiej, zdobywa ona coraz większe wpływy.

Barok - świadomość istnienia człowieka w nietrwałym świecie a zarazem poczucie nieskończonej wieczności ujawniły wewnętrzne rozdarcie człowieka. Człowiek musiał przyjąć określoną postawę - wybierał albo zgodę na świat nietrwały lecz piękny. Przykładem są tzw. poeci światowych rozkoszy np. Hieronim Morsztyn. Inną drogą było poszukiwanie trwałych wartości, zbawienia (Sęp-Szarzyński). Wraz z ideologią Sarmatyzmu pojawia się ideał rycerza broniącego wschodnich granic przed Turkami i Tatarami (Polska przedmurzem chrześcijaństwa). Twardy żywot żołnierski przeciwstawiano gnuśnemu życiu dworaka. Ujawniają się dwa wzorce kulturowe: ziemiański (W. Potocki, J.Ch. Pasek) oraz dworski (J.A. Morsztyn, D. Naborowski). Kulturę ziemiańską inspirowała renesansowa tradycja wsi spokojnej (Kochanowski, Rej). Niejednokrotnie zbliżała się do kultury ludu. Na rozwoju kultury barokowej zaciążyła kontrreformacja - wyraźnie określiła zasady sztuki. Stąd wzięła się w literaturze Baroku popularność hagiografii. Obawy przed represjami Kościoła obniżają ogólny poziom literatury - pokazuje płytką i powierzchowną pobożność. W Baroku głównym zadaniem literatury było zaskoczenie czytelnika oryginalnym konceptem, najważniejsza była forma a nie treść. Sztuka Renesansu przedkładała poważną treść nad formę. Głównym tematem sztuki Renesansu był człowiek, jego wewnętrzne przeżycia, a w Baroku sztuka jest sztuką samą w sobie. W literaturze obu epok mowa o patriotyzmie i trosce o losy ojczyzny : Renesans, Barok (poezje W. Potockiego "Transakcja wojny chocimskiej", "N ierządem Polska stoi", "Czuj stary pies szczeka").

2. Dlaczego Zofia Nałkowska opatrzyła „Medaliony” mottem „Ludzie ludziom zgotowali ten los”? Odpowiedz na pytanie, analizując problematykę utworu.

II wojna światowa spowodowała głębokie zmiany polityczne, ale także i zasadnicze zmiany duchowe i psychiczne ludzi żyjących w czasach hitleryzmu. Powstał nowy sposób myślenia o człowieku, ukształtowały się nowe wartości moralne i etyczne. Literatura w bardzo realistyczny sposób ukazywała nam wydarzenia, jakie miały miejsce w okupowanym kraju. Wiele poetów i pisarzy poruszało problemy mówiące o okrucieństwie i bestialstwie Niemców. W sposób niewyszukany, dosadny ukazali nam oblicze czasów, w których terror górował nad miłością, nienawiść na poszanowaniem drugiego człowieka. Literatura owa przedstawia nam wstrząsający obraz wydarzeń, w których rzeczą najbardziej powszechną były mordy i bestialstwo faszyzmu. Powieścią wprowadzającą czytelnika w wydarzenia wtedy rozgrywane w Polsce są „Medaliony” Nałkowskiej. Pisarka nie zagłębia się w psychikę człowieka. W swoich opowiadaniach nie wzrusza się nad losem ludzi. Jej proste, suche, dosadne słowa przedstawiają nam całą prawdę o wojnie. Człowiek zdaniem Nałkowskiej, po przekroczeniu pewnej granicy nie potrafi odróżniać dobra od zła, stał się otępiały. Nie wzruszała go niedola innych ludzi, myślał tylko o sobie, jak przeżyć, jak przetrzymać straszliwą mękę. Śmierć drugiego człowieka nie wywierała na nim żadnego wrażenia (Profesor Spanner). Ludzie w obozach nie bronili się, nie próbowali się buntować. Całkowicie poddali się losowi. Dzieci, małe nie potrafiące bronić się istotki, przyzwyczajały się do istniejącej sytuacji. W ich życie, a nawet w zabawę wkradł się gwałt i przemoc (zabawa w palenie żydów). Najstraszniejsze jest to, że człowiek w obozie koncentracyjnym traktowany był gorzej od zwierzęcia - traktowany był jak rzecz. Próbowano wyciągnąć z niego jak najwięcej korzyści: musiał ciężko pracować aż do utraty wszystkich sił, później został spalony w krematorium. Po śmierci robiono z jego włosów prześcieradła, wyrywano złote zęby, z tłuszczu produkowano mydło, a skórą oprawiano książki itp. Pisarzem, który także podejmuje problematykę wojenną jest Borowski. W swoich opowiadaniach, podobnie jak Nałkowska, przedstawia gwałt i okrucieństwo Niemców. W jego książce nie ma głównego bohatera, ukazany jest w niej terror wobec ludzi. Obóz, jak się dowiadujemy, był ośrodkiem najbardziej sprawnie funkcjonującym, jeśli chodzi o masowość mordów na ludziach. Pisarz oskarża więźniów obozów koncentracyjnych, że nie przeciwstawili się krzywdzie, nic nie robili w tym celu, bardzo łatwo poddali się. Mówi on, że ludzie którzy przeżyli obóz, nie mogą mieć „czystych niewinnych serc”, ponieważ tam wyzbyli się swoich idei, wartości moralnych i uznali nowe tj. gwałt, przemoc i nienawiść do drugiego człowieka. Człowiek, któremu udało się przeżyć te ciężkie lata, musiał na nowo uczyć się nowych wartości moralnych. Wiele młodych ludzi (wiersz Różewicza „Ocalony”) nie widziało żadnego sensu istnienia. Mimo swojego młodego wieku okazali się ludźmi starymi psychicznie, którzy niestety nie potrafili znaleźć swojego miejsca w życiu. Zaledwie dorastający ludzie, zamiast bawić się, cieszyć się z życia, musieli dokonać wyboru między śmiercią a życiem. Wojna, front to śmierć. Młodzi żołnierze pozostawali oddani sami sobie w walce, musieli liczyć tylko na własne siły. Wojna była wielką tragedią dla milionów ludzi. Na podstawie tych utworów możemy stwierdzić, że los ludzi w czasie II wojny światowej był bardzo okrutny i bezlitosny. Wielu ludzi zginęło niepotrzebnie. Najtragiczniejsze jest to że to właśnie człowiek zabijał człowieka, że to „ludzie - ludziom zgotowali ten los”.

Zestaw XV

1. Wyjaśnij istotę wallenrodyzmu, prometeizmu i mesjanizmu w twórczości A.Mickiewicza.

MESJANIZM - Mesjanizm to (w literaturze polskiej) przekonanie o szczególnej roli Polski i narodu polskiego w dziejach świata. Jego elementy pojawiają sie w XVII wieku jako jeden ze składników sarmatyzmu, przede wszystkim wiara w misje dziejowa narodu polskiego jako przedmurza chrześcijaństwa. Rozkwit po utracie niepodległości, zwłaszcza po upadku powstania listopadowego, w środowisku Wielkiej Emigracji. Polska to Mesjasz na-rodów, który da ludom Europy Królestwo Boże na ziemi i wyzwoli je od tyranii.

PROMETEIZM - Prometeizm jest to postawa indywidualnego buntu przeciwko Bogu i zgody na cierpienie za idee i szczęście ludzi. Wyrasta ona z mitu o Prometeuszu, który skradł Zeusowi ogień i obdarzył nim ludzi, za co został skazany na wieczna mękę. Prometeizm stal się jedna z charakterystycznych cech bohatera romantycznego. Przykładem tej postawy jest Konrad z III części "Dziadów". Konrad jako wybitna indywidualność, poeta-geniusz o niemal nadludzkiej wrażliwości jest przede wszystkim żarliwym patriota. W imieniu całego cierpiącego narodu samotnie podejmuje walkę z Bogiem. Jednak opętany przez Szatana Konrad dopuszcza sie bluźnierstwa wobec Boga, grzeszy pycha i ponosi klęskę. Konrad - postawa prometejska, bo podobnie jak mityczny Prometeusz walczy z Bogiem o dobro ludzi, poświęca się i cierpi.

WALLENRODYZM - jest kolejną postawa, tym razem pochodząca z powieści poetyckiej A. Mickiewicza "Konrad Wallenrod"; jest to postawa nawiązująca do rycerskiej, ale pokazująca zaprzepaszczenie idei moralności rycerskiej, oraz własnej miłości w imię dobra ojczyzny (Litwy); to oczywiście wiąże się z rozdarciem wewnętrznym i w konsekwencji doprowadza do samobójstwa;

Walenrodyzm to postawa bohatera, który pod pozorami wiernej służby knuje okrutna zemstę na znienawidzonym wrogu, chociaż ta zdradliwa metoda walki wywołuje u niego głęboki konflikt wewnętrzny. Bohater tego typu poświęca szczęście osobiste dla dobra ojczyzny, jest żarliwym patriota, ale jednocześnie bohaterem prawdziwie tragicznym. Jak już wspomniano, cecha tej postawy jest żarliwa miłość do ojczyzny, dla której bohater poświęca się i samotnie podejmuje walkę z wrogiem ("Konrad Wallenrod" - Krzyżacy). Niszczy go metoda podstępu i zdrady, a wiec obiera sposób moralnie naganny. Bohater jest świadomy amoralności, jakiej się dopuszcza, jednak wie, ze nie ma innej drogi. Dlatego tez bohater przezywa konflikt racji. Jako chrześcijanin i rycerz lamie zasady etyczne, plami honor rycerski. Czyni to z miłości do ojczyzny, w celu ratowania swojego narodu, jest wiec bohaterem tragicznym. Konrad Wallenrod nie tylko przezywa konflikt z samym sobą, ale wyrzeka się szczęścia osobistego. Opuszcza Aldonę, Litwę i skazuje się na wieloletni pobyt wśród znienawidzonych wrogów jako mistrz krzyżacki. Sam siebie karze za amoralny, chociaż zbawienny dla ojczyzny czyn.

3. Z jakich członów składa się wyraz pochodny:

Zestaw XVI

1 Motyw powstania listopadowego i styczniowego w literaturze. Rozwiń temat, odwołując się do dwóch znanych ci utworów (np. „Kordian” J. Słowackiego, „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej i „Gloria Victis” S. Żeromskiego, „Rozdziobią nas kruki i wrony”).

Powstanie listopadowe:
"Kordian" - Słowacki prezentuje negatywną interpretację klęski powstania, krytykuje jednak przywódców powstania oraz to, że było ono tylko szlacheckie (nie zaś ogólnonarodowe). Nie jest to jednak krytyka zapału młodzieży, która pragnie odrodzenia narodu (sam Kordian). Scena przygotowania ukazuje przywódców powstania jako twory szatanów, które muszą doprowadzić do klęski.
"Grób Agamemnona" - Słowacki porównuje Polaków do starożytnych Greków. Klęska Polaków może być porównana tylko do Cheronei (ostateczne pokonanie Greków przez Macedończyków), nie dorównuje ona Temopilom (bohaterska obrona Spartan do ostatniej kropli krwi). Polakom zabrakło wytrwałości w walce i zostało "smutne pół - rycerzy - żywych". Nagi trup Leonidasa jest pełen godności bez kontusza i złotego pasa (symbol polskiej szlachty).
"Dziady" cz. III - (powstały bezpośrednio po klęsce powstania) dotyczą powstania pośrednio. Ukazują ideę mesjanizmu narodowego. Klęska jest częścią cierpień, jakie Polska musi znieść będąc Chrystusem narodów.
"Reduta Ordona" - Mickiewicz opisuje bohaterstwo Ordona, który nie chce oddać swej placówki moskalom i wysadza redutę i siebie wraz z nią. Utwór jest pochwałą powstania, jako bohaterskiego przeciwstawienia się zaborcy.
Powstanie styczniowe :
"Gloria Victis" - E. Orzeszkowa. Chwałę zwyciężonych głosi natura. Powstanie jest ukazane jako wzór patriotyzmu. Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Z opowieści drzew dowiadujemy się o losach poszczególnych ludzi, o ich wyglądzie, przyjaźni i wzajemnym poświęceniu. Snują opowieść o przyjaźni między Tarłowskim i jego siostrą Anielą a arystokratą Jagniczem. Tarłowski, wątły i niewyćwiczony w walce, uratował życie Jagniczowi. Ten przyrzekł jego siostrze, że zawsze będzie go chronić w boju. W ostatniej bitwie Tarłowski został postrzelony. Gdy Kozacy zaatakowali szpital, Jagnicz ze swoją jazdą rzucił się bronić mordowanych rannych. Obydwaj przyjaciele zginęli. Po latach na miejsce bitwy przyszła Aniela. Zostawiła na mogile mały krzyżyk. Wzruszony tą opowieścią wiatr zawołał “Gloria victis !” - chwała zwyciężonym ! Orzeszkowa gloryfikuje powstańców, ale samo powstanie nie jest akceptowane. Ma do nie niego sceptyczny stosunek, ponieważ bohaterowie poświęcili wszystko dla niego. Zasługują na cześć i szacunek. Utwór ten jest hołdem złożonym mieszkańcom przez naturę.
"Nad Niemnem" - motyw mogiły powstańczej, w której spoczywają Andrzej Korczyński i Jan Bohatyrowicz - kult solidarności klasowej w powstaniu.
"Sen Grobów" A.Asnyk -poemat - sąd nad ideologią romantyczną i pesymistyczna wizja, czasem nawet bluźnierstwo wobec ojczyzny. Po klęsce proponuje poeta uzbroić się w cierpliwość i przeczekać noc niewoli.

„ROZDZIOBIĄ NAS KRUKI WRONY” - Tematem tego opowiadania jest wątek powstania styczniowego - ukazanie śmierci powstańca. Żeromski demaskuje mit o powstaniu - wspólnej walki szlachty i chłopów, wskazuje klęskę powstania styczniowego - to był czyn, który był na nią skazany, bo nie jednoczył ludzi. Winrych wybiega w przyszłość - dopiero po klęsce ludzie będą znajdowali elementy i podstawy swojej polityki - stańczyków, lojalistów - którzy chcieli ugody z zaborcą. Rozprawia się z gloryfikacją powstania, mówi, że twórcy będą fałszować historię. Rozprawia się ze sposobem pokazywania powstania przez pozytywistów. Winrych w swych myślach przedśmiertnych ma nadzieję na nieśmiertelność duszy oraz idei. Wierzy, że ktoś ją podejmie. Przedstawiona jest rzeczywistość powstania. Nowelka pozbawiona jest komentarza do czytelnika - mają przemawiać fakty. Chłop dziękuje Bogu za to, co udało mu się zabrać. Za postępek chłopa Żeromski wini społeczeństwo, które spowodowało jego zniszczenie. Oskarża szlachtę za ciemnotę, nędzę, niewolę i polityczną nieświadomość ludu. Przyczyny klęski powstania - miało doprowadzić do uwłaszczenia chłopów, spotkało się z ich niezrozumieniem, bo nieświadomi politycznie chłopi, wrogo nastawieni do powstańców i powstania, często nawet współpracują z Rosjanami. Wynika to z tego, że od szlachty polskiej doczekali się krzywd i niewolnictwa. Sami nie wiedzieli w jakiej sprawie walczą, nie czuli się związani silnymi narodowymi więzami ze społeczeństwem polskim. Krytyka gotowości do współpracy z zaborcą, gdy powstanie upada. Oskarżenie szlachty za doprowadzenie chłopa do takiej sytuacji. Pokazanie skłonności chłopów do czerpania korzyści z czyjejś klęski i tragedii. Jest to tym bardziej drastyczne, jeżeli zestawimy to z heroizmem i bohaterstwem powstańców. Naturalizm - w opisach (jedzenie koni przez wrony, itd.), obrazach cierpienia; w pokazywaniu ciemnych stron człowieka; drobiazgowe, bardzo szczegółowe opisywanie zdarzeń - wrony, zabijanie powstańców.

2. ”Chcemy być poetami dnia dzisiejszego...„ Uzasadnij, że hasło to stało się przesłaniem skamandrytów np. J.Tuwima.

Poetycka grupa Skamander wywodzi się z grypy pikadorczyków - organizatorzy słynnych imprez "Pod Pikadorem", które były satyrą antymieszczańską, głosiły szarganie zapleśniałych wartości, "sztukę na sprzedaż" i odejście od poetyckiej chwały, w kilka miesięcy po rozwiązaniu ogłosili się grupą o nazwie Skamander. W skład grupy weszli następujący poeci: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Jarosław Iważkiewicz, Kazimierz Wierzyński. Nazwa grypy pochodzi od mitologicznego źródła o imieniu Skamander, poeci zaś wzięli je bezpośrednio z "Akropolis" Stanisława Wyspiańskiego: "Skamander połyska, wiślaną świetlący się falą" - i tak nazwali również miesięcznik poetycki. "Skamander" - pismo stało się trybuną Skamandra - grupy poetów.
Głównymi postulatami grupy były:
- programowa zapowiedź bezprogramowości. Poeci Skamandra nie chcą określać wspólnego programu. Łączy ich przyjaźń i ogólne poglądy na temat poezji, poza tym obierają różne techniki twórcze,
- prawo do swobody twórczej, ich poezja miała być spontaniczna, niechęć do patosu i kult talentu,
- poeta niech będzie rzemieślnikiem i uczciwym pracownikiem a nie "nadludzką istotą",
- cały "program" tej poezji - to "młodość" jako temat i siła twórcza.
Młodzi poeci zapragnęli położyć kres tematyce patriotycznej, narodowościowej i wyzwoleńczej w poezji. Koniec z martyrologią i "wiecznymi zaduszkami". Słynnymi wypowiedziami w tej kwestii są wiersze: Antoniego Słonimskiego "Czarna wiosna": Ojczyzna moja wolna, wolna... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada oraz "Herostrates" Jana Lechonia: A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę
Poezja powinna być teraz radosna - Według poetów poezja powinna być radosna, głosić młodość, miłość i wiosnę, nobilitować życie codzienne i prostego człowieka, naturalne potrzeby ludzkie, podkreślać realia i związki z dużym miastem. Poezja powinna być dla ludzi, łatwa w odbiorze, rozrywkowa, bezideowa i bezprogramowa. Założenia te ujął w swym wierszu "Manifest szalony" Kazimierz Wierzyński - groteska podkreślająca wyzwolenie, nowa sztuka powinna być rozrywką, posiadać humor, mieć umiarkowany stosunek do tradycji, być poezją na miarę chwili. Poeta zaś powinien być uczestnikiem życia, należeć do tłumu. Tematami poezji: życie codzienne, naturalne potrzeby ludzkie, obrazy natury, miejsca często odwiedzane, biologizm i witalizm, miasto i jego realia.
Kazimierz Wierzyński - "Laur olimpijski" - tom wierszy poświęcony sportowi.
Tematy uniwersalne: Kazimierz Wierzyński "Zielono mam w głowie" - typowa wykładnia pojęcia młodości jako programu poetyckiego.
Jan Lechoń "Srebrne i czarne" - problemy życia i śmierci, wartości uniwersalne i motywy brukowe w poezji.
Julian Tuwim - debiut “Czyhanie na Boga” w 1918r., “Sokrates tańczący” w 1919r., poeta codzienności

"Rany Julek" - żartobliwy sposób ukazania motywu wędrówki, swoboda, wolność, beztroskie i radosne życie.
"Przy okrągłym stole" - nastrojowy, liryczny utwór o uczuciu miłości, z wiersza bije nastrój tęsknoty i nostalgii.
"Pogrzeb prezydenta Narutowicza" - żarliwy protest przeciwko zbrodni sprawców zamachu pierwszego prezydenta Polski.
"Do prostego człowieka" - demaskacja poczynań władzy, niedorzeczności życia politycznego, żarliwy protest przeciwko wojnie, która jest tragedią wielu ludzi, którzy walczą w dobrej wierze dla interesów władzy.
"Prośba o piosenkę" - wiersz miał na celu rozbudzenie sumienia władzy, bunt szarego obywatela, który ślepo jej ufa.
Możemy więc z całą pewnością stwierdzić, że Skamandryci byli poetami "dnia dzisiejszego". Ich twórczość obejmowała tematy ówcześni aktualne, różnorodne sfery życia człowieka, jego zainteresowań i egzystencji

“Poezja” - T. chce być jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisał o zwykłym człowieku i jego otoczeniu))

“Nie chcę być przewodnikiem, - Chętnie w tłum się wcisnę,, Będę Ultimus inter pares” (ostatni wśród równych).

“Do Krytyków” - Podmiot liryczny jeździ tramwajem po mieście. Jest tym zachwycony, upojony urokiem miasta. Rozpiera go entuzjazm, energia. Adresatem są krytycy, którzy nazwani są też “wielce szanowni panowie !”. Podmiot liryczny kpi z oczekiwań krytyki. Emocji i uniesień może także dostarczyć codzienność.

“Życie” - Podmiot liryczny raduje się, bo żyje. Świat jest piękny. Cieszy go taki jaki jest.

“Do prostego człowieka” - Obrona prostego człowieka przed szlachtą. Polega ona na otworzeniu oczu naiwnemu człowiekowi na to na czym polega agitacja polityczna. Autor występuje w roli nauczyciela. Ci, którzy mają w swoich rękach propagandę chcą wykorzystać zwykłych ludzi do realizacji własnych planów.

“Rewizja” - Rewizja mieszkania. Osoby prowadzące ją znajdują to czego szukali i aresztują podejrzanego. Podmiot liryczny jest rewidowany. Poznajemy jednocześnie zdarzenie i jego myśli. Cała sytuacja jest dramatyczna.. Podmiot liryczny nie nazywa niczego, jedynie sugeruje co sobie myśleć, ukazanie prawdziwego oblicza władzy, konflikt na tle przekonań politycznych.

“Mieszkańcy” - Tematem wiersza jest życie przeciętnego mieszkańca miasta. We wczesnej twórczości Tuwim wyrażał pochwałę przeciętności i zwykłości, aprobował codzienne życie. Tutaj te sądy uległy całkowitej zmianie. Mieszczanin jawi się w wierszu jako człowiek głupi, o ograniczonych horyzontach, bezmyślny, zajmujący się rzeczami nieistotnymi. Jego życie jest schematyczne. Codziennie jego czynności są identyczne. Pozbawiony jest własnych poglądów. Wszystkie poglądy czerpie z gazet i radia. Takie życie jest puste i nie ma uzasadnienia. Wiersz jest ośmieszeniem trybu życia mieszczaństwa., “Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.”, “Pogrzeb prezydenta Narutowicza”. Podmiot liryczny zwraca się do morderców. Wiersz przedstawia kondukt żałobny. Oskarża zabójców i ich czyn. Nie są oni przeciwnikami konkretnej osoby lecz są przeciwnikami całego państwa i stabilizacji.

“Et Arceo” - Nawiązując do Horacego, poeta wyraża dystans do rzeczywistości, w której mu przyszło żyć, nastroje smutku, zniechęcenia, goryczy, wyobcowania. Ukazany świat jawi się poecie jako “chaos i zgroza, i pustka śmiertelna”. Poeta zauważa pospolitość i głupotę ludzką. Przeraża go panoszące go zło i zepsucie, znudzenie i przerażenie życiem mieszczan.

Nie angażuje się w życie publiczne. Wyraża też odczucie inności i wyższości wobec tłumu oraz wynikającej stąd pogardy.

“Do losu” - refleksja na temat życia i twórczości poetyckiej , poeta mówi o sobie jako o człowieku hojnie obdarzonym przez los, któremu zawdzięczał miłość, młodość, ambicje a nawet majątek , najbardziej jednak ceni sobie dar twórczy, natchnienie artystyczne, które wyróżnia go spośród innych ludzi i sprawia, że zwykły, szary świat jawi się jako bogactwo kolorów i muzyka , dzięki swojemu talentowi poeta może w chaosie rzeczywistości i natłoku codziennych zdarzeń szukać jakiegoś ładu i sensu w tym wierszu Tuwim wyraża swój program artystyczny, koncepcję twórczości pojmowanej jako klasyczny rygor , widoczna jest rezygnacja ze spontaniczności nawiązał do antycznej koncepcji artystycznej, która miała zapewnić poecie nieśmiertelność

“Sitowie”, “Zieleń”, “Rzecz Czarnoleska”

3. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie przenośne związków frazeologicznych.

- pięta Achillesa, słaby punkt (od jedynej nie zanurzonej w Stykście części ciała Achillesa)

- syzyfowa praca- znaczenie: "praca daremna, skazana na niepowodzenie”; geneza: Za swe liczne przewinienia Syzyf po śmierci skazany został na wieczną karę: wtaczał na górę ol-brzymi głaz, ale zawsze, kiedy był już u szczytu, głaz staczał się w dół.

- od Annasza do Kajfasza - znaczenie. "chodzić bezskutecznie od jednej instancji do drugiej"; geneza: Annasz i Kajfasz, jego zięć, to kapłani żydowscy biorący udział w procesie i przesłuchaniach Jezusa.

-Hiobowe wieści- znaczenie: "zła, przerażająca wiadomość, wiadomość o nieszczęściu"; ge-neza: Dla wypróbowania pobożności Hioba Bóg poddał go próbie. Oto do żyjącego dotąd w szczęściu i dostatku Hioba przybył posłaniec z wiadomością, że jego woły i osły zostały porwane, a pilnujący je słudzy zabici. Zanim skończył, zjawił się następny posłaniec i po-wiedział, że piorun zabił owce i strzegących je ludzi. Kiedy ten jeszcze mówił, przyszedł następny, napadnięto bowiem na wielbłądy Hioba. Inny człowiek przyniósł mu wiadomość, że na jego córki i synów, ucztujących u najstarszego brata, zawalił się dom i wszyscy poumierali.

-Kainowe znamię

- koń trojański - znaczenie: "ukryte niebezpieczeństwo, podstęp, zdrada"; geneza: Grecy za radą Odyseusza zbudowali wielkiego drewnianego konia, w którego wnętrzu ukryli się wo-jownicy, po czym ustawili go niedaleko murów Troi, a sami pozorując odwrót, wsiedli na okręty. Trojanie, nie domyślając się podstępu, wprowadzili konia do miasta. Nocą wyszli z niego wojownicy, otworzyli bramy i wpuścili swe wojska.

Zestaw XVII

1. Jak rozumiesz romantyczną a jak pozytywistyczną koncepcję patriotyzmu? Odwołaj sie do dwóch wybranych utworów ( po jednym z każdej epoki np. ”Kordian” J. Słowackiego, „Dziady cz. III” A. Mickiewicza, „Lalka” B. Prusa, „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej).

Dwie odmienne koncepcje patriotyzmu - ukształtowane przez warunki historyczne i sytuację kraju (W I i II połowie XIX wieku).

Poezja romantyczna (I połowa XIX wieku) przypada na okres dwóch powstań narodowych: listopadowego (1830 r.) I styczniowego (1863 r.) Romantyczna koncepcja patriotyzmu ukształtowana przez TWÓRCZOŚĆ TYRTEJSKĄ poetów, uznanych powszechnie za duchowych przywódców narodu żyjącego w niewoli. J. Słowacki, A. Mickiewicz, C.K. Norwid swoją koncepcję patriotyzmu przekazują poprzez kreowanie sylwetek bohaterów gotowych do najwyższych ofiar. Będących UOSOBIENIEM, symbolicznym znakiem miłości do ojczyzny, np.:

—tytułowa bohaterka Grażyny” A. Mickiewicza,

—konspirator, spiskowiec (ks. Robak, Kordian),

—bohaterski żołnierz powstania (pułkownik Ordon, gen. Sowiński).

Rozwój literatury pozytywizmu - po klęsce powstania styczniowego. Literatura postyczniowa” rozwija się w okresie nasilających się represji politycznych (rusyfikacja i germanizacja). Pozytywizm epoki „postyczniowej”, bazujący na hasłach pracy organicznej” i pracy u podstaw” oznaczał dystans wobec romantycznej koncepcji patriotyzmu a w konsekwencji nowy TYP BOHATERA LITERACKIEGO. Przykłady:

Benedykt Korczyński - pojmuje patriotyzm jako uparte, żmudne, znaczone ciężką pracą TRWANIE na rodzinnej ziemi,

Witold Korczyński - realizujący pozytywistyczne hasła pracy u podstaw.

Jan i Cecylia - legendarni przodkowie Bohatyrowiczów, urastają do symbolicznej rangi „bohaterów pracy”.

2. . Leopold Staff - poeta trzech pokoleń.

Leopold Staff - tworzył na przestrzeni trzech epok: młodej polski, dwudziestolecia międzywojennego i po drugiej wojnie światowej.

“O miłości wroga”Opis walki pomiędzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli się za duszę drugiego. Cieszy się życiem, cierpienie przyjmuje z pokorą, umie wybaczyć i być ponad krzywdzącym. Jeśli człowiek cierpi to łatwiej przyjmuje radość i szczęście. Człowiek, który umie cierpieć, zna je i przyjmuje je z godnością. Wierzy w szczęście. Jest mądry. Wie, że życie składa się z dobra i zła.

Młoda Polska

Tytuł debiutanckiego tomu wierszy jest bardzo wymowny, sugeruje próbę przezwyciężenia modernistycznego dekadentyzmu. Staff przeciwstawia się dekadentyzmowi, poszukując oparcia w filozofii Fryderyka Nietschego, głoszącego afirmację życia, pochwałę człowieka mocnego, aktywnego i kształtującego swą siłę duchową. Typowym przykładem nietzschaizmu jest wiersz „Kowal” pochodzący z tomu Sny o potędze. Wiersz ten miał być symbolem walki z dekadentyzmem. Podmiot liryczny jawi się jako cyklop, ogromnej siły gigant, nadczłowiek. Poeta wskazuje tu na nowe źródło siły i aktywności życiowej, na pracę nad własnym wnętrzem, charakterem i osobowością. Celem dążeń człowieka powinny być siła i wielkość, dające poczucie wewnętrznego spokoju, harmonii. We współczesnym świecie tylko jednostka silna ma szansę przetrwania, każdy przejaw słabości powinien być odrzucony. Staff rezygnuje jednak z tego, co u Nietschego było niezgodne z etyką chrześcijańską. W tym kontekście utwór należy odczytywać jako wezwanie do budowania siły, ale przede wszystkim siły i potęgi duchowej, a nie fizycznej. “Kowal” Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale treść odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kształtować swój charakter. Ma poczucie własnej wartości. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nadać im kierunek. Każdy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek. Niektóre są słabe. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu sercu. Działaniem i czynem. Serce to ideały działania, siła, charakter, osobowość, uczucia (indywidualność człowieka), dusza, psychika. Ma być zdecydowany, mężny, dumny, silny, decydować o własnym życiu. Nieprzeciętna indywidualność. Każdy musi pracować nad sobą, ale jeżeli jest to nie doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywność, ciągłe doskonalenie osobowości. Kowal to symbol tęsknoty do mocy, siły uosobienia poety.
W utworze „Deszcz jesienny” Staff wyraźnie przyznaje się do swych związków z dekadentyzmem. Wiersz można odebrać jako typowy przykład liryki nastrojowo-refleksyjnej. Cały utwór zdominowany jest przez nastrój smutku, wywołany tytułowym deszczem jesiennym. Podmiot liryczny wsłuchuje się w dzwoniący monotonnie deszcz i popadał w coraz głębsze przygnębienie i melancholię. Jego myśli obracają się wokół czyjejś śmierci, jakiegoś pogrzebu, cmentarza, grobów. Nie ma w nich ani cienia optymizmu. Jednym z obrazów jest przechodzący przez ogród szatan. Ale i on w końcu kładzie się na kamieniach i płacze. Staff stosuje w wierszu onomatopeję, refren można czytać w rytm wybijany przez deszcz. Widoczny jest także wpływ poetyki impresjonistycznej.
W liryku „Sonet szalony” sam tytuł wskazuje , że Staff odrzuca postawę pesymistycznej melancholii. Utwór jest programowym wezwaniem do poszukiwania w życiu radości, do cieszenia się każdą chwilą, każdym wydarzeniem. Bardzo wyraźnie zmienia się świat przyrody ukazanej w wierszu. Przyroda stanowi przyjazne człowiekowi otoczenie, wyzwala w nim optymizm, radosne szaleństwo. Podmiot liryczny czuje się wreszcie bezpieczny, gdyż wie, że odnalazł swoje miejsce w świecie. Do radosnego życia nie potrzebna jest mądrość czy rozwaga, wystarczy tylko pogoda ducha i optymistyczne spojrzenie na wszystko, co dookoła. Staff zaczyna zauważać piękno przyrody. Wynikiem tej obserwacji staje się umiłowanie prostego, zwyczajnego życia.
W wierszu „Pokój” wsi poeta wychwala wieś, błogosławi narzędzia pracy, zwierzęta ciągnące pługi i brony i każdą pożyteczną czynność. Wszystko to dzieje się za przyzwoleniem Boga, jest dobre, harmonijne i piękne.
Zachwyt prostym człowiekiem, przyrodą, miłość do każdego żywego stworzenia i pokora - to główne wyznaczniki franciszkanizmu. Tę postawę tkwiącą korzeniami w średniowieczu i związaną z osobą św. Franciszka z Asyżu, najpełniej prezentuje wiersz „O miłości wroga” . Staff ukazuje tu niezwykle trudny rodzaj miłości, do kogoś kto nas skrzywdził. Podmiot liryczny cierpi przez "wroga", ale, zgodnie z ewangelicznym nakazem wybaczania, przebacza złoczyńcy, w pokorze przyjmuje ból i modli się za swego krzywdziciela.
Podsumowaniem dotychczasowych przeżyć i przemyśleń Staffa, rodzajem rozliczenia się z własnym życiem, jest wiersz „Przedśpiew” (Gałąź kwitnąca - 1908). Podmiot liryczny jawi się jako człowiek doświadczony, który wiele już przeżył i wiele widział. Teraz chce się podzielić tymi doświadczeniami z odbiorcą . Osobowość, jaka wyłania się z utworu, jest ukształtowana przez syntezę wielu mądrości i postaw życiowych. Wyraźne jest choćby nawiązanie do postawy stoickiej, gdyż to właśnie stoicy wysuwali postulat rozumowego przyjmowania wszelkich trosk i przykrości, jakie może przynieść ze sobą życie. Staff deklaruje także swe związki ze światopoglądem humanistycznym. Parafrazując maksymę Terencjusza, wskazuje na jedną z najważniejszych zasad humanizmu: zainteresowanie wszystkim co wiąże się z człowiekiem. Z kolei pisząc o swym związku z przyrodą i o miłości do wszystkich ludzi nawiązuje do idei franciszkanizmu.
“Przedśpiew” Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości, wyznawca snów i piękna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi się z miłości. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyraża tylko piękno świata. Sztuka boska, odmienna od życia. Treść to sens, mądrość, piękno. Nie będzie opisywać życia, ale afirmować go, wskazywać do doskonałości (“Confiteor”). Staff czuje się wybrańcem boskiej sztuki. Mówi o swym życiu, jest doświadczony. Dominuje smutek, przygnębienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: “Nic co ludzkie nie jest mi obce”. Odwołuje się do renesansu. Afirmacja życia, odróżnienie od dekadentyzmu. Dopełnienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

Dwudziestolecie międzywojenne
Wiersz Poeta przynosi próbę samookreślenia się podmiotu lirycznego, parającego się tworzeniem poezji. Pozornie jest to utwór banalny, śmieszny. Autor pragnie dopełniać świat: cieszyć się gdy ludzie są smutni, natomiast radować się, gdy inni się cieszą, przypominać o klęskach, wzywać do opamiętania się. Takie jest założenie Staffa, poeta zawsze musi "mieć w duszy to, na czym innym zbywa", bowiem aby być poetą należy być wielką indywidualnością, mieć świadomość posłannictwa i niemalże prometejskiego obowiązku czuwania nad całą ludzkością. Uzupełnieniem Poety jest wiersz Ars poetica, który określa rolę i zadania poezji. Powinna wypływać, niczym nieuchwytne echo, z samego dna serca, a zadaniem poety jest uchwyceniem tego piękna, schwytania jak motyla i stworzenia dzieła sztuki. Wiersz powinien być na tyle piękny, by móc oddać to, co znajduje się w głębi serca, ale powinien być również komunikatywny, by dotrzeć do odbiorcy.
Kontynuacja zainteresowania się ludem jest wiersz „Kartoflisko”, ukazujący na przykładzie pozornie prostej czynności - kopania ziemniaków , całą złożoność i trudne piękno wiejskiej egzystencji. Poeta opisuje najpierw jesienny pejzaż, deszczowe niebo i krążące po nim wrony, a następnie przechodzi do opisu kobiet pracujących przy wykopie ziemniaków. Mozolna, ciężka praca zostaje tu uwznioślona - robotnice kojarzą się z doboszami, uderzające zaś o dno wiader ziemniaki zdają się być rytmem bębnów ogłaszających zmianę pory roku.

Obraz przyrody budzącej zachwyt podmiotu lirycznego przynosi wiersz „Wysokie drzewa”, otwierający tom wierszy pod tym samym tytułem. Wysokie drzewa są dla autora, jako symbol całej przyrody, źródłem poetyckiej inspiracji. Piękno i dostojność drzew skłania poetę do snucia lirycznych refleksji, dostrzegania przebogatej kolorystyki świata przyrody i jej możliwości oddziaływania na człowieka. Wiersz podkreśla związek człowieka z naturą, jest wyrazem przekonania o życiodajnym wpływie, jaki przyroda ma na ludzi. Klamrowe retoryczne pytanie "O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa" ma podkreślić podziw dla przyrody i jej piękna, kojarzący się z filozofią franciszkańską.
Współczesność

Poeta wydał następujące tomy „Martwa pogoda” (1946), „Wiklina” (1954 - państwowa nagroda literacka), „Dziewięć muz” (1958 - wydany po śmierci). Poezja współczesna Staffa jest próbą rozliczenia się z całej twórczości. Poeta nie żałuje lat młodości( "Czas każe płacić wiosny długi / Lecz nie żałuję, nie żałuję! / I wszystko spełniłbym raz drugi" 1946). W wierszu „Chciałem już zamknąć dzień...” podmiot liryczny można utożsamić z autorem. Staff przedstawia swoją twórczość jako czas pracy w ciągu dnia. Poeta obrazuje pewien moment w swoim życiu, kiedy chciał zaprzestać tworzenia. Jednak nie zrealizował swojego wstępnego postanowienia: " Oto dzień nowy i świat nowy Tysiącem dziwów gra mi. Zerwałem się na równe nogi, Przed wysokimi stanąłem schodami"

3. Wymień tendencje rozwojowe polszczyzny. Omów jedną z nich. Które z niżej podanych wyrazów są wynikiem tendencji do oszczędzania wysiłku ?

automat , temperówka, komputer, przegubowiec, odrzutowiec

Tendencje:

a) do uzupełniania zasobu języka - wiąże się z rozwojem nauki i techniki, obecnie najbardziej widoczna, trzeba uzupełniać słownictwo o nowe dziedziny życia, najczęściej są to neologizmy(kruszarka, spawarka), noesemantyzmy(wyraz skojarzony z czynnością wykonywaną przez zwierzę np. kret) lub zapożyczenia(egzystencjonalizm)

b)do ujednolicania języka - pojawiła się w latach między i po wojennych, pojawiły się elementy w zakresie upowszechniania szkoły, migracja ze wsi do miast spowodowała wprowadzenie stylu urzędowego, polskiego w instytucjach publicznych.

c)do oszczędzania wysiłku - to skróty wyrazowe np.: CPN

d) do wyrazistości i precyzji.

Zestaw XVIII

"w świat". W noweli przedstawiony jest poziom życia chłopów, wyzysk warstw najbiedniejszych przez "wykształcone" osoby (profesor, kowal).

1. Przedstaw trudne wybory Jacka Soplicy i Andrzeja Kmicica.

Andrzej Kmicic - charakterystyka

Andrzej Kmicic, główny bohater powieści „Potop” Henryka Sienkiewicza, był młodym, lecz znanym i doświadczonym żolniezem siedemnastowiecznej Polski. Miał płowe włosy i siwe oczy, twarz młoda, orlikowata, zadziorna i wesoła, nad ustami miał ciemne wąsy. Ubrany był zwykle bogato, stroje zdobywał napadając na kilkunastoosobowe grupy nieprzyjaciół.
Po śmierci Herakliusza Billewicza dostał w spadku Lubicz i rękę wnuczki zmarłego. Pokochal ja, gdy spojrzal na nią po raz pierwszy, a ponieważ był śmiały, i chciał przedtsawić się dziewczynie w jak najlepszym świetle, od razy powiedział dziewczynie o swoich zasługach, oddanych Polsce, a były to niemalże zasługi.
Oleńka także zakochała się w tym pewnym siebie młodzieńcu, ale po krótkim czasie Kmicic okazale się porywczy i lekkomyślny. Najpierw prowadzili lekki i swawolne rzycie w Lubiczu, poczym, gdy obiecali Oleńce poprawce, zasklepiony zgadza zemsty za swych przyjaciół, spalili Butrymow, jedna z wsi leżących obok Wodoktow, miejsca zamieszkania Billewiczowny. Później porwali ja, ale Jerzy Michale Wolodyjowski, przebywający akurat w pobliżu, odebrali dziewczynce Kmicicowi. Po jakimś czasie, z pomocna Michała, Kmicic dostał dowództwo pod wodza Radziwiłła. Przysiegl mu wierność, a potem, chcąc dotrzymać obietnicy musical zdradzić Polakowi, tak jak zrobili to Radziwille. Oleńka znowu się na nim zawiodła. Przez jakiś czas wiernie służył Radziwiłłowi, wycinając wojska polskie. Krzywdzili je, dopóki zasklepiony przez księcia, nie dowiedział się prawdy. Prawda do tej pory była przed nim ukrywana. Kmicic myślał, ze zdrada jest tylko pozorna, a klaczy się z dobrem i korzyściami dla ukochanej ojczyzny. Niestety było inaczej. Po odejściu od księcia Janusza, chciał ogłosić swój powrotu całej Rzeczypospolitej, ale rozsadek wziął w tym wypadku gore. Wiedział, ze jego nazwisko jest przeklęte, ze lepiej będzie dla niego jeśli przez pewien czas będzie się uktywal pod przybranym - Babinicz, a kim jest, powie dopiero, gdy odpłaci się Polsce za uczynione jej Zolo. Trzeba także dodać, ze Andrzej, ani na chwile, nie zapomniał o ukochanej Oleńce. Wiedział ze bez zadanych zasług, a z sama obietnica poprawy nie może do niej pojechać, bo już za duszo razy zawiodła się na nim. Poza tym, przekonany, ze najdroższa przebywa w Kiejdanach, na zamku księcia Janusza, bal się zemsty ze strony Radziwiłłów, która i tak dotknęła go już boleśnie Jedynie sławny ksiądz Korecki, broniący murowa Jasnej Agory, znal prawdziwe Limie Babinicza, poznali on w Kmicicu dzielnego i gotowego na wszystko zolnieza, nie bojącego się śmierci w walce, bo rzeczywiście Jędrek nie bal się jej. Rozumiał, ze zginacz na polu, to nie hańba, jeśli walczyło się o ojczyznę. Nawet sam Karol Jan Kazimierz nie zawiódł się na Babiniczu. Jemu właśnie zawdzięcza rzycie. Po tym, jak Kmicic wyznali prawdę swojemu władcy, Jan Kazimierz zobaczy go w lepszym świetle, ponieważ Andrzej, nie tylko był uznawany za zdrajcę, , ale i zostali oskarżony o próbę morderstwa Jana Kazimierza. Była to oczywiście nieprawda, jedna z zemst Radziwiłłów. Jeszcze wiele razy Kmicic okazał dowody swej odwagi, męstwa, sprytu, bohaterstwa i fantazji. Zostali dowódca oddziału Tatarowi, którzy byli bardzo oddani, kochali go i jednocześnie bali się swojego „bagdyra”. Razem z nimi Babinicz wprowadzili w blada wojska Bogusława i zrobili zamieszanie w jego obozie. Walczyli pod Czarnieckim i Sapieha do koncha Szwedowi na Polskie. W tym czasie poznali, ze nic nie jest ważniejsze os ojczyzny i ze zawsze trzeba stawiacz ja na pierwszym miejscu. Tak tez postąpił gdy jednocześnie dowiedziawszy się gdzie znajduje się Oleńka i dostawszy wezwanie na kolejna wojnie wybrali to drugie, bo wiezial, ze Polska ważnejsza jest od życia prywatnego. Postępowanie Kmicica, na początek zole, z czasem poprawiło się. Kiedy Kmicic „przejrzał” czynnie zaczął braci udziale w obronie Rzeczypospolitej. Kiedy konający powrócił do Lubicza, jedynym ratunkiem dla niego mogło być odzyskanie Oleńki. Kiedy wiec Wolodyjowski z Zagloba przywieźli list od Karola, w którym opisane były wszystkie zasługi Babinicza i wytłumaczony powoda zmiany nazwiska, Oleńka poznaje prawdziwe oblicze Kmiecia. I czyja razem długo i szczęśliwie.

Losy i charakterystyka Jacka Soplicy.

Główną postacią utworu jest Jacek Soplica, który całe swe życie poświęcił walce o wolność ojczyzny. W młodości był ulubieńcem okolicznej szlachty. Reprezentował ubogą szlachtę. Jacek łatwo zjednywał ludzi, bywał często na sejmikach, dlatego potrzebny był Stolnikowi Horeszce. Stolnik zabiegał o przyjaźń z Jackiem, zapraszał go na biesiady, krzyczał nieraz, że "nie miał przyjaciela nad Jacka Soplicę". Stolnik miał córkę Ewę, w której zakochał się Jacek. Jacek sądził, że Stolnik odda mu córkę. Ten jednak postanowił, że nie odda mu Ewy, ze względu na jego stan posiadania. Soplica nie wiedząc co ze sobą zrobić, postanawia zaprowadzić pułk szlachty i opuścić na zawsze Ojczyznę. Jednak Jacek wybrał się po raz ostatni do Stolnika Horeszki, błagać o rękę córki. Horeszko zaś zapytał Jacka, czy warto wydać Ewę za kasztelana witebskiego. To wydarzenie jeszcze bardziej pogłębiło rozpacz Soplicy. Wkrótce ożenił się z "pierwszą napotkaną kobietą". Nie kochał jej jednak. Miał z nią syna Tadeusza. Jacek nie mogąc zapomnieć o Ewie zaczął pić. Niedługo jego żona umarła. Jacek postanawia się zemścić. Jeździł często koło zamku. Raz po szturmie Moskali, gdy Stolnik wyszedł na dziedziniec Jacek wziął strzelbę i wypalił. Stolnik padając zaznaczył w powietrzu znak krzyża, na znak przebaczenia. Świadkiem tego zajścia był Gerwazy, który postanawia zemścić się na rodzie Sopliców. To wydarzenie spowodowało przełom w życiu Jacka Soplicy. Uciekł z kraju. Postanowił się poprawić i wstąpił do zakonu. Zwał się odtąd Robakiem, na znak pokory. Swe dawne grzechy postanawia odkupić dobrymi przykładami i walką za ojczyznę. Czasem udawało mu się przedrzeć do kraju z rozkazami i wiadomościami. Rolę emisariusza okupił pobytem w pruskiej twierdzy i na Sybirze. Walczył także w legionach pod Somosierrą, w czasie walk został dwukrotnie ranny. Po tych wszystkich przeżyciach wrócił do ojczyzny. Gdzie miał przygotować powstanie. Zginął podczas zajazdu. Gerwazy przebaczył mu jego uczynki przed śmiercią. Po jego śmierci przyznano mu Krzyż Legii Honorowe. Charakterystyka Jacka Soplicy: Patriota, człowiek kłótliwy, awanturnik, warchoł, człowiek ufny, mało podejrzliwy (naiwny), potrafił prawdziwie kochać, waleczny, odważny, zdolny do najwyższych poświęceń.

Charakterystyka porównawcza Jacka Soplicy i Andrzeja Kmicica

Kreując postać Andrzeja Kmicica Henryk Sienkiewicz nawiązał do postaci Jacka Soplicy z "Pana Tadeusza". Z typowego zawadiaki i warchoła Kmicic, podobnie jak Soplica, przemienia się w bohatera walczącego o wolność ojczyzny. Podobna jest droga życiowa obu bohaterów - od rezygnacji z życia osobistego, poprzez służbę ojczyźnie , aż do pełnej rehabilitacji. By wyraźniej dostrzec podobieństwa, warto zaprezentować życiorysy obu bohaterów. Młody Soplica jest zawadiaką, hula, bierze udział w licznych sejmikach, gdzie ostro się pije, jak i macha szablą. Te niewątpliwe „zalety" młodego szlachcica wykorzystuje przewrotny Horeszka, by manipulować głosami szlachty. Nazywa przy tym Soplicę swym przyjacielem. Lecz, gdy Jacek zakochuje się w Ewie Horeszkównie, okazuje się, że przewrotny ojciec wcale nie życzy sobie takiego zięcia. Zaręczyny zostają zerwane. Wtedy dochodzi do nieszczęśliwego zabójstwa Horeszki. Poczucie winy i piętno zdrajcy jaki przylgnęło do Jacka oraz gorące pragnienie odkupienia swoich win przyczynia się do podjęcia przez Soplicę ważnej decyzji. Staje się on cichym, skromnym człowiekiem przywdziewając szatę mnicha i przybierając imię „Robak”. Teraz jest samotny, tajemniczy, bo walczy o sprawy kraju. Staje się jednym z emisariuszy, przygotowujących powstanie na Litwie. Wskutek jednak nieszczęśliwego zbiegu wypadków Robak zostaje śmiertelnie ranny. Umierając opowiada całą historię swego życia, a wkrótce potem spotyka go zasłużona rehabilitacja. Andrzej Kmicic, zgodnie z wolą Herakliusza Billewicza przybywa, by objąć w posiadanie Lubicz. Tam spotyka Oleńkę Billewiczównę, pannę „zapisaną mu" niejako w testamencie. Zakochuje się w niej ze wzajemnością . Kiedy jednak podczas jednej z biesiad jego kompania zostaje wycięta, Kmicic w odwecie pali Wołmontowicze. Wtedy musi uciekać przed zemstą. Długo ukrywa się, jednak wraca i porywa ukochaną. Szlachta pod dowództwem Wołodyjowskiego pragnie odbić brankę. Kmicic stacza pojedynek z małym rycerzem, w którym przegrywa odnosząc niebezpieczną ranę. Gdy odzyskuje siły, otrzymuje listy zaciągowe od Radziwiłła i zaczyna organizować chorągiew. Gdy dociera na dwór księcia ten wymusza na nim przysięgę wierności. Związany danym słowem Kmicic stoi biernie, gdy Radziwiłł przechodzi na szwedzką stronę. Wiernie wykonując jego rozkazy. Jednakże udaje mu się wymusić na Radziwille rezygnację z planowanej egzekucji pułkowników. Prawdę o zdradzie księcia odkrywa dopiero w trakcie rozmowy z bratem Janusza- Bogusławem, który jest cynikiem nie ukrywającym niczego. Kmicic czuje się oszukany. W rozpaczliwej próbie zemsty usiłuje porwać Bogusława. Ten jednak wymyka się, raniąc go. Odkrycie prawdy o Radziwiłłach staje się dla Andrzeja szokiem i początkiem wewnętrznej przemiany. Kmicic dostrzega swoje błędy, potępia je i pragnie poprawy. Od tej pory pod przybranym nazwiskiem Babinicz stara się zmazać swoje winy. Przypadkiem dowiaduje się o planach szwedzkiej napaści na klasztor na Jasnej Górze. Dlatego też udaje się do Częstochowy. W obronie Jasnej Góry dokonuje wielu wspaniałych wyczynów, ale największym jest wysadzenie ogromnej szwedzkiej kolubryny. Zostaje jednak złapany i trafia w ręce Szwedów. Torturowany jest tam przez Kuklinowskiego, znanego zabijakę i okrutnika. Z pomocą dawnych znajomych udaje mu się jednak uciec. Teraz decyduje się wyruszyć na Śląsk w poszukiwaniu Jana Kazimierza. Tam, po rozmowie z królem przedstawia śmiały plan przeprowadzenia króla do Polski. Sam dowodzi jednym z oddziałów, a kiedy spostrzega Szwedów, bez wahania rzuca się i własną piersią zasłania króla - ratując mu życie. Prawie umierający wyjawia swoje prawdziwe nazwisko. Kiedy już w pełni wyleczony pojawia się u boku króla, zostaje mu powierzone dowodzenie czambulikiem tatarskim. Wraz z tym niewielkim oddziałem zajadle walczy z wojskami Bogusława. Następnie walczy w oddziałach pod wodzą Czarnieckiego, w obronie Warszawy. Po jej zdobyciu wyrusza na Litwę, a później do Prus. Kolejne rozkazy rzucają go na Litwę . To tu ratuje życie miecznika i Oleńki. Nie może jednak spotkać się z ukochana , gdyż dostaje kolejny rozkaz wymarszu. Ranny i wyczerpany wraca do Lubicza. Spotkanie z Oleńką zbiega się w czasie z powrotem chorągwi laudańskiej i przywiezieniem listu rehabilitacyjnego od króla. Znając już dzieje obu bohaterów: Soplicy i Kmicica możemy doszukać się u nich dużych podobieństw. Zarówno Kmicic , jak i Soplica wywodzą się ze szlachty. Obu cechuje głęboka i namiętna miłość do kobiety. Obaj służyli w wojsku, obaj też w porywie gniewu popełnili jakąś zbrodnie, której widmo ściga ich przez całe życie. Obu cechuje głęboka chęć poprawy. W związku z tym przybierają fikcyjne nazwiska, by oczyścić się z oskarżeń. Chęć poprawy jest tak silna , że nie wahają się ryzykować własnym życiem, aby ją odzyskać. Obaj wiernie i wytrwale służą krajowi walcząc o jego dobro , w wyniku czego dochodzi do publicznej rehabilitacji i odzyskania dobrego imienia.

2. Bohater liryczny jako świadek wydarzeń wojennych. Wypowiedź oprzyj na wierszach T. Różewicza. Cz.Miłosza i W.Broniewskiego (np. „Ocalony”, „Campo di Fiori”.”Ballady i romanse” lub inne).

"Ocalony" -Różewicza - "Mam dwadzieścia cztery lata / ocalałem / prowadzony na rzeź" w obliczu wojny utraciły sens dotychczas funkcjonujące pojęcia etyczne. Cnota, występek, prawda i kłamstwo, męstwo i tchórzostwo okazały się pustymi wyrazami;- "Krzyczałem w nocy" - podmiot liryczny wyznaje, że umarli wciąż stoją przed jego oczyma; Wiersz mówi o młodym człowieku, który ocalał z zawieruchy wojennej. Jednak to ocalenie nie jest źródłem radości, bo ocalony ma zniszczoną psychikę. Nie potrafi odróżnić dobra od zła, miłości od nienawiści, cnoty od występku i prawdy od kłamstwa. Wartości etyczno - moralne to tylko puste słowa. Powodem tego jest wojna i przeżycia, jakie po sobie zostawiła. Dlatego podmiot liryczny zwraca się z dramatyczną prośbą o nauczyciela, który nauczy go kochać, cenić prawdę, rozum i cnotę.

"Żołnierz polski" - Broniewski - rzewna elegia napisana po klęsce wrześniowej, nastrój żalu i melancholii, człowiek bezbronny, bezdomny, cały naród pozbawiony ojczyzny.
- "Co mi tam troski" -Broniewski - pojęcie czynnej służby patriotycznej, elementy tyrtejskie, służba dla ojczyzny powinna być "gratis".

3. Jakie znasz cztery zasady ortografii polskiej Omów je. Według której zasady pisane są następujące wyrazy: plecak - fonetyczna, haftować - historyczna, mógłby - umowna i morfologiczna, Bydgoszcz - umowna , próchno - historyczna, warszawianin - umowna, rzecz - historyczna, wskażesz - morfologiczna, popod - umowna, „Gazeta Wyborcza” - umowna,

Zasady ortografii polskiej: fonetyczna(jak mówimy, tak piszemy), morfologiczna(wymienianie się: rz-r, ó-a, ch-n, ówka, uje), historyczna(trzeba zapamiętać), umowna(konwencjonalna np. pisownia „nie”).

Zestaw XIX

1. Udowodnij, że bajki I. Krasickiego mają uniwersalny charakter. Wypowiedź oprzyj na dowolnie wybranych przykładach.

Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, stąd historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracją prawdy - najczęściej zawartej w końcowym morale. Bohaterami tekstu są zwierzęta, rośliny, przedmioty, rzadziej ludzie. Wywodzi się z tradycji starożytnej i często przybiera charakter alegoryczny. Popularność BAJKI jako gatunku literackiego ma swoje źródło w tym, że była ona PRZYDATNA do pełnienia funkcji wyznaczonych jej przez klasycyzm oświeceniowy: * poprzez bajkę oświeceniowi twórcy mieli możliwość wypowiadania uniwersalnych sądów o świecie i ludziach, pragnęli także (przez moralizowanie) stać się naprawiaczami” tego świata i ludzkich obyczajów. *szlachetność, wielkoduszność - wg poety - spotykana tylko w świecie bajek (iluzji, fantazji) - zakończenie Wstępu do bajek”,

I. Krasicki - jako „człowiek oświecony”, racjonalista, postrzegał otaczający go świat i ludzi przez pryzmat rozumu i chłodnego sceptycyzmu. Odwołując się do wybranych bajek, szukamy odpowiedzi na pytania stawiane przez niego:, JACY SĄ LUDZIE? JAKI JEST

NASZ ŚWIAT?:

• ludzka natura - skażona egoizmem, pychą megalomanią (Malarze”, Szczur i kot”, Wino i woda”),

• okrucieństwo, brak wrażliwości, przemoc i siła ponad racją prawa (Jagnię i wilcy”, Pasterz i owca”),

• maski” skrywają prawdziwe ludzkie oblicza (Dewotka”).

Tematyka utworów Krasickiego jest bardzo różnorodna. Bajki Krasickiego to arcydzieła obserwatorstwa moralnego i upoetycznionej psychologii i charakterologii; prezentują również pewną koncepcję życia i pogląd na świat. Ogólny sens bajek ma charakter tradycyjnie chrześcijański, uwydatnia nieskuteczność wiedzy i filozofii wobec trudności praktycznych i przeciwności losu. Utwory te nie dają wzorów cnót ani ideałów ofiarności czy wyrzeczeń, ukazują świat taki jaki być nie powinien, ale często jest (egoizm, nieżyczliwość, snobizm, głupota, niewdzięczność, pycha). Jest to świat bez złudzeń, nie znający miłosierdzia, w którym trudno liczyć na kogokolwiek i cokolwiek poza własną energią, rozwagą i pomysłowością. Gdyby nie humor i dowcip ton większości utworów przedstawiałby smętny dramat natury ludzkiej. Poeta chętnie korzystał z tematów powtarzających się w fabulistyce światowej (w bajkopisarstwie chodzi nie tyle o nowość tematów, ile o nowość pomysłów kompozycyjnych, tonu, refleksji, ekspresji), niekiedy w jednej bajce łączył motywy z paru dawniejszych utworów. Oryginalność Krasickiego polega na sposobie wykorzystania motywów: — unikał rozwlekłości, — wyostrzał i wysubtelniał puentę, — wprowadzał indywidualną barwę uczuciową, — precyzował rytm, — dynamizował akcję, — mistrzowsko operował paralelizmem i kontrastem. “Bajki i przypowieści na cztery części podzielone” powstały w latach 1776-78, a wydane zostały w roku 1779 r., natomiast “Bajki nowe” - to efekt pracy Ignacego Krasickiego z lat 1779-1800. Obie serie ukazały się w roku 1804 r. w wydaniu zbiorowym “Dzieł poetyckich”, w t.
Wśród utworów Krasickiego można wskazać bajki:

Ezopowe (od imienia twórcy, Ezopa - pisarza greckiego z VI w. p.n.e.). Jej bohaterami są zwierzęta prezentujące określone typy ludzkich osobowości: np. lew: odwaga, siła, lis: spryt, baran: głupota. (“Kruk i lis”)

Narracyjne (epickie). Utwór przyjmuje postać wierszowanej nowelki o nieskomplikowanej fabule. Bohaterowie i zdarzenia pełnią funkcję przypowieści stosującej się do świata ludzkiego. Sens utworu najczęściej pojawia się w postaci wniosku wypowiadanego przez narratora lub bohatera, w zakończeniu bajki. (z tomu “Bajki nowe”, np. “Przyjaciele”)

Jednak prawdziwe mistrzostwo osiągnął jako twórca:

Epigramatyczne (liryczne; większość z tomu “Bajki i przypowieści”)

— najkrótsze bajki (typową miarą jest cztero- i sześciowiersz);

— ujęte w regularne 13-zgłoskowce parzyście rymowane;

— o zwięzłej konstrukcji opartej na paralelizmie (równoległe, odmierzone równymi odcinkami tekstu, opisy dwóch istot, związanych kontrastem lub współdziałaniem);

— pozbawione elementów fabularnych;

— z niekiedy występującymi cechami dramatyczności (klęski najczęściej zawinionej, wynikającej z głupoty lub zarozumiałości

Streszczenie

“Wstęp do bajek”: utwór rozpoczyna wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom, np. młody, “który życie wstrzemięźliwe pędził'' czy “minister rzetelny”, który “o sobie nie myślał”. Utwór kończy żartobliwa pointa utwierdzająca czytelnika w przekonaniu, że sytuacje takie nie są możliwe w realnym życiu.

Arcydzieło lapidarności i jasności. Powtarzanie czasownika “Był...” wiąże zdania w konstrukcję wyliczania, wytwarza melodyjność i nastrój baśniowy.

“Drzewo”: najkrótsza bajka epigramatyczna. “Wielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ Rzekło drzewo: “Cóż po tym! - grzeje, ale ginie”.

“Szczur i kot”: zarozumiały szczur siedząc podczas nabożeństwa na ołtarzu szczyci się ze swej pozycji. Wkrótce jednak okazuje się, że opary kadzideł nie uchroniły go przed niebezpieczeństwem - schwytał go kot.

Utwór cechuje szczególnie kunsztowna składnia operująca szykiem przestawnym (inwersją).

"Filozof" Pewny siebie filozof póki dopisywało mu zdrowie - głosił ateizm, kiedy jednak przyszła choroba, szybko zwrócił się nie tylko ku Bogu, ale i ku magii (upiorom).

"Groch przy drodze": Przypowieść o gospodarzu, który, utrudzony nieskuteczną walką ze złodziejami, postanowił posiać groch z dala od drogi, za zbożem. Szybko jednak okazało się, że stracił podwójnie: groch i tak ukradziono a przy tym stratowano żyto. Całość kończy nauka: “I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi”.

“Jagnię i wilcy”: czterowersowa scenka, w której wilki, na pytanie jagnięcia jakim prawem chcą je zjeść, szczerze odpowiadają: “Smacznyś, słaby i w lesie”.

“Dewotka”: opowieść o wątpliwej pobożności pani, która wbrew słowom modlitwy: “...i odpuść nam winy” dotkliwie każe służącą za drobne przewinienie.

“Kruk i lis” (z Ezopa): popularna opowieść o kruku trzymającym ser w pysku i przebiegłym lisie, który sprytnie namawiając ptaka do śpiewu prowokuje go do otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera.

“Przyjaciele”: historia zajączka, który dzięki zaletom charakteru zjednał sobie miłość zwierząt. Jednak, gdy myśliwi urządzili polowanie, wśród “przyjaciół” nie znalazł się nikt, kto zechciałby mu pomóc.

Utwór ilustruje popularne przysłowie, że prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie, które w czasach Krasickiego było również interpretowane politycznie.

“Ptaszki w klatce”: najpopularniejsza bajka “polityczna” o dwu czyżykach, z których jeden rozpacza nad swą niewolą, drugi zaś, który wolności nigdy nie zaznał, dziwi się smutkowi towarzysza.

Jest w niej ostrzeżenie i apel do ambicji młodego pokolenia, któremu “wygody” nie powinny zastąpić wolności.

“Kulawy i ślepy”: tytułowi bohaterowie podróżują. Wszystko było dobrze dopóki ślepy niósł kulawego, kiedy jednak role odwrócili (ślepy postanowił zawierzyć kijowi) - “zginęli pospołu”.

2. Przedstaw tragedię obozów (lagrów i łagrów) i ludzi w nich zamkniętych ukazaną w „Opowiadaniach T.Borowskiego i „Innym świecie” G. H. Grudzińskiego.

Narrator bohater wobec doświadczeń w hitlerowskich obozach i sowieckich łagrach. ('człowiek złagrowany' a 'człowiek zlagrowany').

Mianem "człowieka zlagrowango" określamy człowieka, który zmuszony był żyć w hitlerowskich obozach koncentracyjnych (Bohater prozy Borowskiego). Samo pojęcie pochodzi od niemieckiego słowa 'lager', oznaczającego właśnie obóz. Tadeusz Borowski jest między innymi autorem zbioru opowiadań pt. "Pożegnanie z Marią", w którym przedstawia właśnie takiego zlagrowanego bohatera. Natomiast "człowiek złagrowany" to więzień sowieckich obozów pracy, czyli łagrów. Z wizerunkiem człowieka złagrowanego spotykamy się w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, przede wszystkim w "Innym świecie".
„Opowiadania” Tadeusza Borowskiego Głównym problemem jest wpływ obozu koncentracyjnego na psychikę i kodeks etyczny człowieka. Ludzie osadzeni w obozach mają bowiem kilka możliwych postaw do wyboru (walka z obozową rzeczywistością, całkowita bierność, czyli tak zwani "muzułmanie"). Ostatnią możliwością jest przystosowanie do obozowych reguł. Cechuje to tych co wiedząjak należy żyć w obozie. Ci interesują Borowskiego najbardziej. Bada on stan w jakim znajduje się psychika ludzi zlagrowanych.okazuje się, że warunkiem przeżycia w obozie jest zmiana kodeksu etycznego człowieka, absolutne przemianowanie wartości. Zdaniem Autora "Pożegnania z Marią" przeżyć morzna było tylko w jeden sposób; kosztem innych. Powoduje to zanik etyki chrześcijańskiej, w obozie koncentracyjnym nie obowiązuje dekalog. Kradzieże i zabójstwa są na początku dziennym. "Pożegnanie z Marią" Tadeusza borowskiego to zbiór opowiadań obrazujących życie w hitlerowskich obozach koncentracyjnych bez retuszowania, upiększania, wygładzania prawdy o ludziach. Borowskiemu udało się ukazaćnajbardziej harakterystyczną cechę lagrów:powodują one proces dehumanizacji człowieka, zaniku wartości moralnych i etycznych.człowiek zlagrowany, czyli dostosowany do warunków obozowej rzeczywistości, kieruje się tak odmiennym kodeksem etycznym, że często nie potrafi odnaleźć się na wolności. Obozowe opowiadania Tadeusza Borowskiego również ukazują życie i zachowanie więźniów (są także napisane techniką behawiorystyczną) i stają się oskarżeniem hitlerowskiego systemu masowej zagłady. Jednak Borowski pisze o obozach w sposób inny niż wszyscy inni przed nim. Czyni narratorem obozowego cwaniaka który prezentuje obozową hierarchię wartości będącą przeciwieństwem tej do której przywykliśmy na co dzień. Najwyższym dobrem jest życie i przetrwaniu podporządkowane jest wszystko. Nie ma miejsca na litość czy współczucie dla słabszych i mniej zaradnych więźniów. W ujęciu Borowskiego obóz koncentracyjny jest miejscem do którego można się przyzwyczaić, nauczyć się sobie radzić tak, aby przetrwać - zwłaszcza jeśli się jest więźniem z jakiegoś powodu uprzywilejowanym. Uczynienie człowieka skrajnym egoistą, zniszczenie więzi międzyludzkich, uczucia przyjaźni, miłości, życzliwości, solidarność - to najostrzejsze zarzuty stawiane systemowi zagłady. Opowiadania Borowskiego posiadają głęboko pesymistyczny wydźwięk, polegający na ukazaniu kruchości, absolutnych wydawało by się, wartości w warunkach ekstremalnych. "Opowiadania" w przeciwieństwie do "Medalionów" nie mają ściśle reporterskiego charakteru. W swej fabularnej formie są żywsze, barwniejsze, realniejsze, wydają się bliższe życia w czym tkwi ich ogromna siła wyrazu (choć beznamiętny, dziennikarski ton "Medalionów" budzi chyba większągrozę). Autor skupia się wyłącznie na zjawiskach zewnętrznych, obserwuje ludzkie zachowanie, gesty, odruchy, wrażenie obiektywizmu, surowej prawdy. Obóz jest sumą przemocy, tych, którzy gwałt zadają i tych którzy mu ulegają. Vorarbeiter Tadek potrafił poradzić sobie w obozowej rzeczywistości, moralność człowieka zlagrowanego, przypadek Żyda, który zabił syna za kradzież chleba.
"Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest zaś próbą pokazania sowieckiego obozu pracy, jak i jego wpływu na psychikęi kodeks moralno-etyczny. Więźniowie aby przeżyć, muszą zapomnieć o wartościach, jakie dotychczas wyznaczały granice ich postępowania. Jeśli chcą myśleć o przetrwaniu, muszą dostosować się do reguł rządzących w gułagach. Grudziński opisuje proces degradacji społeczeństwa, do którego doprowadza stworzony przez Rosjan cały system wymyślnych represji i ograniczeń Rzeczywistośćłagrowa to przede wszystkim ciężka, katorżnicza praca. Więźniowie stanowią tanią siłę roboczą sąwięć bezwzględnia i maksymalnie wykorzystywani. Życie ludzkie nie przedstawia tu żadnej wartości, każdego więźnia można zastąpić innym. Donosy, gwałty i mordowanie chorych oraz niezdolnych do pracy są na porządku dziennym. Więźniowie są zmuszani do składania obciążających zeznań, zanikają uczucia miłości i przyjaźni. Trudno jednoznacznie zinterpretować "Inny świat". Książka ta może być bowiem odbierana jako świadectwo triumfu totalitarnego systemu dehumanizacji i zniewalania ludzkich umysłów. Dowodem na to może być wizerunek człowieka złagrowanego, dostosowanego do rzeczywistości obozowej, akceptującego zaistniały stan żeczy. Z drugiej jednak strony nie wolno zapominać, że sam Grudziński wyraźnie wskazuje na konieczność niepoddawania się terrorowi. Nie akceptuje jednoznacznie negatywnej oceny moralności ludzi osadzonych w łagrach. "Inny świat" ukazuje przecież postawy piękne. Symbolicznego wymiaru nabiera scena z "Epilogu". Żydowski architekt, którego zeznania przyczyniły się do śmierci czterech więźniów niemieckich, już po wojnie, w Rzymie spotyka narratora i opowiada mu swoją historię licząc na zrozumienie i rozgrzeszenie. Jednak nie dostaje go. Świadczy to o nieprzejednanej postawie Grudzińskiego, zło nie może zostać usprawiedliwione, nawet pomimo okoliczności. Człowiek musi walczyć nie tylko o swoje życie, ale przede wszystkim o zachowanie człowieczeństwa, nawet w sowieckich łagrach na "nieludzkiej ziemi". Książka jest autobiografią polskiego oficera, zesłanego z "kontrrewolucyjnego" wyroku do lagru na dalekiej północy. Autor opisuje życie obozowe, panujące w nim specyficzne zasady i reguły. Opisuje udręki głodu, zimna, nadmiernej i niebezpiecznej pracy. Wszechwładzę i samowolę obozowych władz. Nienawiść i okrucieństwo przestępców w stosunku do więźniów politycznych. Oszustwa w rozliczaniu wyników pracy. Kradzież żywności i żebraninę przy kuchni. Maksymalne wykorzystywanie więźniów, z morderczym systemem motywacyjnym w postaci różnego rozdziału żywności i związane z tym oszustwa w rozliczaniu wyników pracy. Mękę oczekiwania na koniec wyroku i związane z tym niespodzianki, zawody i tragedie. Rozkład więzów rodzinnych, w społeczeństwie piętnującym i szykanującym nawet rodziny "pasożytów społecznych". Podobnie jak hitlerowski obozy zagłady, tak i sowiecki system rabunkowego wykorzystania siły roboczej doprowadzał do nieuchronnych zmian w psychice ludzkiej i do zatracenia zwykłych norm i wartości. Zmuszał do kradzieży, lizusostwa, donosicielstwa, żebraniny,kobiety do prostytucji. "Inny świat", podobnie jak "Opowiadania" Borowskiego, posiada fabularyzowaną formę, przeplataną obszernymi refleksjami autora, opisami szczególnych zjawisk życia obozowego itp. Nawet jeżeli powstały silniej oddziałujące dzieła z zakresu literatury lagrowej, to ta pozycja i tak zajmuje niepoślednie miejsce dzięki bystrości obserwacji, barwności języka i ostrości analizy.Cechą wspólną prozy Tadeusza Borowskiego i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest ukazanie świata obozów koncentracyjnych. Rzeczywistość obozowa jest podobna, niezależnie od tego czy są to niemieckie lagry, czy sowieckie łagry. Ci, którzy chcą przeżyć, są zmuszeni zaakceptować nową moralność obozową, całkowicie inną od przyjętych kodeksów etycznych opartych choćby na dekalogu. Podstawowa różnica pomiędzy nimi polega na tym, że bohater Tadeusza Borowskiego przyswaja sobie kodeks obozowy i ulega mu, natomiast bohaterowi Gustawa Herlinga-Grudzińskiego udaje się uratować swój własny świat wartości a odrzucić obozowy sposób życia. Gustawa Herlinga- Grudzińskiego, cechy literatury faktu i literatury pięknej, każdy rozdział ukazuje inny aspekt obozowego świata, obozowe zniewolenie - to fizyczne i psychiczne załamanie człowieka, Kostyliew, samo okaleczenie by uniknąć pracy, bunt przeciwko zniewoleniu, Marusia oddaje się Kowalowi, ten dzieli się nią z kolegami, "generalska doczka" zmuszona głodem do zrezygnowania z cnoty, głodówka autora.

3. Dialekty regionalne w Polsce. Z jakich rejonów pochodzą poniższe teksty? Podaj ich cechy charakterystyczne. Dokonaj podziału dialektów polskich.

- Tam darowanemu koniowi nie zagląda się w zamby, a kiedy na łące pasie się Krasula, mówi się: widza ta krowa.

W lesie zbiera sie grziby ‚ a starzik siedzi z fajka przi domu. Ja tam byłech i my bylichmy. - śląski

- Tu słysy sie jak od casu do casu mówią cystą gwarą. Gdyby tu zyły strusie, chowałyby głowy w psiasek.

Mieszkańcy wolą psiwo(miękkie) niz bziałe wzino. - mazowiecki

Dialekty: małopolski, wielkopolski, mazowiecki, kaszubski, śląski.

Dialekt to mowa ludności pewnej dzielnicy kraju różniąca się od języka ogólnonarodowego swoistymi cechami fonetycznymi i leksykalnymi.
Dialekt małopolski: obejmuje pd-wsch i środkową część Polski. Małopolskę cechuje mazurzenie (zastępowanie w wymowie spółgłosek dziąsłowych szumiących "sz", "cz", "dz", "dż" przez zębowe syczące "s", "c", "z", "dz") i fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (udźwięcznienie ostatniej spółgłoski poprzedzającego wyrazu).Typowo małopolską cechą jest przejście wygłosowego "ch" w "k". Część górska Małopolski ma asynchroniczną wymowę samogłosek nosowych.
Dialekt mazowiecki: obejmuje pn-wsch. i środkową część Polski jest poza kaszubskim najbardziej odrębny z dialektów polskich i zarazem najbardziej ekspansywny. W dialekcie mazowieckim występuje mazurzenie fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca (ubezdźwięcznienie spółgłosek przed samogłoskami w nagłosie następnego wyrazu). Z innych ważniejszych cech należy wymienić asynchroniczną wymowę spółgłosek wargowych palatalnych (zmiękczonych).Występuje także zrównanie "y" z "i". Uderzające jest twarde "l" przed "i" np. "lyst", "lyna". Mazowsze cechuje monoftongiczna wymowa samogłosek. W ostatnich czasach coraz bardziej się szerzy mazowiecki przyrostek "-ak" w nazwach istot niedorosłych": cielak, kurczak itd.
Dialekt śląski: zachował się w pd-zach. części Polski, a także na niewielkim terenie byłej Czechosłowacji. Dialekt ten nie ma tak swoistych cech jak inne dialekty, jest jednak bardzo charakterystyczny głównie przez to, że najwyrazistsza cecha - szeroka wymowa "ę" - występuje w okręgu przemysłowym także wśród ludności nierolniczej. Na pn-zach. wygłosowe "aN", "eN", "yN", "iN" przechodzą we wtórne nosówki: potą (potem),vą (wiem). Szeroka wymowa "ę" nie obejmuje całego Śląska, z drugiej strony spotyka się ją w resztkach w dialekcie małopolskim. Na pn. Śląsku występuje mazurzenie, natomiast Śląsk pd. nie mazurzy. Cecha wyraźnie odcinającą dialekt śląski od małopolskiego jest brak na Śląsku przejścia "-ch" w "-k". Na pn. Śląsku charakterystyczna jest dyftongiczna wymowa niektórych samogłosek.
Dialekt wielkopolski: obejmuje teren ograniczony linią przechodzącą na pd. od Koła, Kalisza, Ostrowca Wlkp. Na pn. od Noteci koło Krzyża i dalej Notecią do jej źródeł i do Warty. W dolnej wlkp. Nie ma mazurzenia, z wyjątkiem niewielkiego obszaru na pn. zachodzie. Fonetyka międzywyrazowa jest udźwięczniająca. Inne ważne cechy to dyftongiczna wymowa niektórych samogłosek, wąska i rozłożona wymowa samogłosek nosowych, utrzymanie dźwięczności "v" po spółgłoskach bezdźwięcznych oraz uproszczenia grup spółgłoskowych.
Dialekt Kaszubski: obejmuje dziś tereny od morza do Brdy. Dialekt kaszubski jest tak odrębny, że się przeciwstawia wszystkim innym dialektom polskim.

Zestaw XX

1. Liryka osobista i patriotyczna Słowackiego: „Testament mój”, „Grób Agamemnona”, „Hymn”.

Oba utwory mają charakter wyznania, refleksji, podsumowania;

"Grób Agamemnona" jest wierszem wynikającym z przemyśleń autora podczas pobytu w Grecji, a bezpośrednio wykorzystał poeta motyw przebywania w rzekomym grobie herosa Agamemnona; dotyczą one jego własnej twórczości i oczywiście Polski i Polaków; jest również odwołaniem do wojny trojańskiej; pierwszą refleksją jest oczywiście ta o przemijalności i znikomości rzeczy ludzkich; po nich zostają najwyżej wspomnienia, oraz ślady w poezji (z tym związane jest "Jak mi smutno"); po wszystkich, nawet największych namiętnościach, walkach o sławę, pozostają tylko głazy grobowe, wśród których wzdycha wiatr i cykają czasem świerszcze; musi też coś powiedzieć o swojej twórczości: chce być polskim Homerem, aby na jego harfie (poezji) opiewać dzieje Polski; jednak w jego rękach struna poezji (struna światła w grobie) nie brzmi pięknie, albo raczej nie ma on posłuchu, bo któż by miał go słuchać; jest on wygnańcem wśród obcych, nikt go i jego poezji nie rozumie i nie docenia; także historia Polski nie jest taka sławna i pełna bohaterskich czynów jak Grecka; druga część wiersza polega właśnie na porównaniu dziejów tych krajów, aby wyciągnąć z tego wnioski i dokonać bolesnego rozrachunku z ojczyzną; tu właśnie pokazuje Słowacki, że nie ma w Polsce bohaterów takich jak Leonidas, ani mogił tak sławetnych, jak ta w Termopilach; jest tu też przeciwstawienie nagiego, ale jednocześnie "czystego i wolnego od wad" trupa Leonidasa i ubranego w kontusz, "Dejaniry palącą koszulę" i tym podobne przymioty trupa Polski; ten cały ubiór wad narodowych trzeba odrzucić, aby istniała nadzieja i szansa na odzyskanie niepodległości; rzuca nawet w twarz matce-ojczyźnie oskarżenie, że jest niewolnicą, papugą wręcz innych narodów, co nie świadczy o niej zbyt dobrze; technika Słowackiego polega na rozdrapywaniu starych ran i bolesne wskazywanie prawdy o wadach Polski, ale wszystko to płynie z wielkiej synowskiej miłości do matki-Polski; Wiersz "Grób Agamemnona" dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji, dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona, króla Argos i Myken, naczelnego wodza wojsk Achajów pod Troją. Przypominając krwawe dzieje rodu Atrydów poeta jak gdyby uświadamia sobie, że dawne, bohaterskie dzieje zna dzięki Homerowi. Promień słońca wdzierający się do grobowca poprzez zasłonę z liści został porównany przez poetę do struny z harfy Homera. Wówczas Słowacki oddając hołd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa niedoskonałość własnej poezji, przyznaje, że nie umie wydobyć czarownych dźwięków ze strun Homerowej harfy. Jak w wielu innych utworach, Słowacki żali się na niezrozumienie własnej poezji wśród "słuchaczów głuchych". Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Słowacki w poetyckiej wizji ukazuje siebie mknącego na koniu przez Grecję. Żaden Polak nie ma prawa zatrzymać się pod Termopilami, gdzie Grecy bohatersko walcząc z Persami zginęli (wszyscy), nikt nie oddał się do niewoli, a czyn ich na zawsze pozostał symbolem patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny. Niestety, Polacy nie wykazali się taką odwagą i gotowością poświęcenia życia dla ojczyzny. Polacy, nadal skrępowani łańcuchem niewoli, nie mogą bez zażenowania stanąć nad mogiłą Leonidasa. Jedynym miejscem, godnym Polaka jest niestety Cheronea, gdzie Grecy ponieśli klęskę (uciekli z pola walki) i utracili niepodległość. Tak surowo oceniając postawę Polaków w powstaniu listopadowym, w dalszej części wiersza Słowacki stara się odnaleźć przyczyny upadku niepodległości. Tkwią one w wadach szlachty, która została nazwana "czerepem rubasznym". Szlachta nie pozwoliła dojść do głosu masom ludowym, to znaczy więziła "duszę anielską narodu". Oddziaływanie szlachty na naród porównane zostało do zabójczego działania koszuli Dejaniry, która spowodowała śmierć Heraklesa w straszliwych męczarniach. Słowacki wytyka też polskiej szlachcie skłonność do wystawnego, pełnego przepychu życia i do naśladowania obcych wzorów: "Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą Pawiem narodów byłaś i papugą, A teraz jesteś służebnicą cudzą". W wierszu zawarta została również wizja nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego, spójnego wewnętrznie, a tak potężnego, że "ludy przelęknie". Nie szczędząc słów oskarżenia pod adresem rodaków poeta wyznaje ze wstydem, że sam również nie wziął udziału w powstaniu. Identyfikuje się więc z narodem, oskarżając siebie, ma prawo oskarżać cały naród: "Mówię - bom smutny - i sam pełen winy".

"Testament mój" jest zamkniętym w formę ostatniej woli umierającego podsumowaniem i refleksją o znaczeniu poezji i zadaniom, jakie przed nią i przed całym narodem postawił; zaczyna od podkreślenia, że żył z narodem i dla niego: "póki okręt walczył - siedziałem na maszcie, A gdy tonął - z okrętem poszedłem na dno"; nie pozostawił jednak żadnego potomka, ani następcy poetyckiego, miał także niewielką grupę znajomych i zwolenników, ale mimo to, a może to wynikało z tego, że spełniał "twardą bożą służbę"; zostawia dość konkretne rozporządzenia: prosi o oddanie serca matce (dość makabryczne), o wspomnienie i o kontynuowanie jego dzieła oświecania narodu (pozytywizm?), budzenia nadziei i podtrzymywania ducha i woli walki; jest to podsumowanie całej ideologii poety: trzeba walczyć, bo innej drogi do zwycięstwa nie ma; podkreśla, że również po śmierci będzie służył społeczeństwu swoją poezją; jest to utwór należący do liryki bezpośredniej: zwraca się pod. lir. do sobie współczesnych - romantyków, no i oczywiście do potomnych; jest podkreślone przekonanie o przemijalności człowieka, oraz o subiektywnym odczuciu, że przeminęło życie bardzo szybko; z kazań Piotra Skargi zaczerpnął porównanie Polski do tonącego okrętu; jego poezja ma pozamieniać zwykłych ludzi w anioły - istoty lepsze, wyższe i uduchowione;

2 Który z twórców literatury obcej XX wieku dostarczył Ci najwięcej przeżyć i pobudził cię do myślenia? Omów go (np. Proces” F.Kafki, „Mistrz i Małgorzata” M. Bułhakowa, „Dżuma” A.Camusa, „Lord Jim” J.Conrada i inne). PRZEDSTAW

„Lord Jim” - Joseph Konrad - ogólniej ujmując, problematykę powieści można określić jako dramatyczne zmagania szlachetnej jednostki z losem, także rzecz o odwiecznych relacjach między winą i karą, o wzajerrmych relacjach między marzeniami człowieka a realiami życia, to wreszcie rzecz o TAJEMNICY, jaką stanowi istota ludzka.

Postać tytułowego bohatera: prezentowana przez pryzmat widzenia kilku narratorów (najważniejszy: oficer Marlowe jego narracja prowadzona w I osobie) prezentują WIELOASPEKTOWĄ, ujawniającą różne, nieraz skrajnie odmienne, opinie o tytułowym bohaterze

—* taki zabieg autora sugeruje czytelnikowi zdumiewającą ZŁOŻONOSĆ istoty ludzkiej (przypomnij sobie, jak bardzo różnią się od siebie sądy na temat J wypowiadane przez oficera francuskiej kanonierki, kupca Steina, kapitana Brierly ego. Browna, wreszcie — narratora odautorskiego).

* Lord Jim od wczesnej młodości marzył o bohaterskich czynach szukając dla n sposobności” zostaje oficerem marynarki. Narrator wielokrotnie podkreśla. ze bohater nie jest tchórzem (dał tego później liczne dowody) - a przecież w porywie niewytłumaczalnego impulsu ucieka z „Patny” wraz z szyprem i mechanikiem - pozostawiając na pokładzie zagrożonego utonięciem statku setki śpiących pielgrzymów. Ten skok” z „ Patny” zawazył na całym jego późniejszym życiu, które było niekończącą się próbą ekspiacji i zadośćuczynienia za chwilę słabości.

• męstwo i poczucie odpowiedzialności - to cechy kierujące jego późniejszym postępowaniem (gdy dwaj członkowie załogi „Patny”, tchórząc, nie stawiają się przed sądem - um stawia czoła sędziemu - on jeden nie uchylił się przed odpowiedzialnością, twierdzi, że nie przystoi uciekać, że z godnością trzeba przejść przez to piekło”);

3. Wyjaśnij na przykładzie: fabuła, akcja, wątek, epizod.

 AKACJA Akcja to ciąg zdarzeń dający się wyodrębnić w fabule dzieła literackiego(dramatu, opowiadania, powieści, poematu epickiego), pozostających ze sobą w związku przyczynowo - skutkowym i stanowiących rezultat celowego postępowania postaci literackich. Akcji przeciwstawia się kontrakcje -równoległy, lecz zmierzający w odwrotnym kierunku ciąg zdarzeń; zespól wysiłków podjętych przez obóz przeciwny dla opóźnienia lub uniemożliwienia osiągnięcia celu. Zderzenie akcji i kontrakcji stanowią podstaw konfliktu, a najwyższe ich nasilenie to punkt kulminacyjny

EPIZOD rozbudowane zdarzenie lub zespól kilku zdarzeń pozostających w luźnym związku

FABULA Fabuła to układ zdarzeń przedstawionych w utworze. Fabuła obejmuje zdarzenia połączone ze sobą w jednym lub w wielu watkach, z których każdy skupiony jest na ogól wokół działań dwóch lub więcej postaci, zespolony więzią przyczynowo - skutkowa, następstwem w czasie albo dążeniem, do określonego celu. Fabuła wielowątkowa składa się zazwyczaj z wątku głównego i wątków pobocznych, choć może wystąpić ich równorzędność. W skład fabuły wchodzą również epizody, a wiec wydarzenia luźno tylko związane z głównym ciągiem zdarzeń, choć niekiedy cala fabuła może mięć charakter epizodyczny i być utworzona z samodzielnych w dużym stopniu zdarzeń. Fabuła przedstawiona jest w utworze zgodnie z porządkiem narracji, nie zawsze wiec z zgodnie porządkiem obiektywnym zdarzeń (zaręczyny poprzedzają wesele, a śmierć pogrzeb).

WĄTEK logiczny ciąg zdarzeń dotyczących określonej postaci, grupy postaci lub problemu

Zestaw XXI

1. Porównaj konwencje dramatu antycznego i dramatu szekspirowskiego, w oparciu o ,,Antygonę'' i ,,Makbeta'' lub inne utwory.

Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem boga Dionizosa, boga wina i urodzaju, a także narodzin i śmierci. Dla uczczenia Boga, starożytni wyprawiali dwa razy w roku huczne uroczystości, które z początkowego orgiastycznego charakteru, pod wpływem kultu Apollina (boga poezji, muzyki i sztuk) uległy złagodzeniu i zrytualizowaniu.

Małe Dionizje - obchodzone na wsi, urządzane były na jesieni, połączone były z winobraniem. Z pieśni o zaczepnym, żartobliwym charakterze śpiewanych przez ludzi urządzających procesje, czyli przez tzw. komos, wykształciła się komedia.

Wielkie Dionizje - obchodzone w mieście w końcu marca i na początku kwietnia; masowa degustacja wina. Z pieśni na cześć Dionizosa - dytyrambu - powstała tragedia oparta na dialogu koryfeusza (przodownika) z chórem. Nazwa tragedia bierze się z dwóch wyrazów: tragos (kozioł) i ode(pieśń) i znaczy pieśń kozłów. [warto tu chyba dodać, że pierwszego dnia Wielkich Dionizji czyniono ofiarę z kozła]  

Rozwój tragedii - Pierwszego aktora wprowadził Tespis, tworząc przez to dialog aktora z chórem, czyli zaczątek akcji, kolejną ważną postacią był Frynichos, który wprowadził do występów chóru i dialogu aktora z chórem inne tematy poza związanymi z bogiem Dionizosem, Drugiego aktora wprowadził Ajschylos, autor Oresteji, od tego momentu zaczęto pisać scenariusze do przedstawień - odrębny dla aktorów i odrębny dla chóru. Trzeciego aktora dodał Sofokles. Akcję stwarzały dialogi aktorów, a śpiewy chóru traktowano jako przerywniki. Do wielkich twórców greckich zaliczyć możemy poza Ajschylosem i Sofoklesem także Eurypidesa (Medea, Elektra), zaś komedie pisał Arystofanes (Ptaki, Żaby).  

Cechy tragedii - Tragedie, najwyżej ceniony gatunek oparte były na konflikcie tragicznym. Bohater musiał wybrać pomiędzy dwiema równorzędnymi, przeciwstawnymi racjami, a każdy wybór zbliża go do katastrofy, zagłady.

Kompozycja

- prologos, czyli wstęp. Wprowadza w treść utworu

- parodos, pieśń chóru, opowiada jak doszło do konfliktu

- epojsodion, epizod, zawiera treść utworu wypowiadaną przez aktorów,

- stasimon, pieśń chóru, komentarz. Akcję stanowiły powtarzające się epojzodiony i stasimony. Epojsodionów było zwykle pięć, w czwartym odbywał się punkt kulminacyjny.

- kommos, w Antygonie lament przedśmiertny Antygony

- exodos, ostatnia pieśń chóru - podsumowanie dramatu

Zasady:

• trzech jedności: miejsca (tylko w jednym miejscu), czasu(jeden dzień, a dążono do tego aby czas sztuki pokrywał się z czasem rzeczywistym), jedności (zawężenie treści do jednego, głównego wątku).

• decorum, czyli odpowiedniości stylów i postaci. Tragedia mogła być pisana jedynie stylem wysokim, podniosłym, występować w niej mogły “wielkie” postacie - szlachetnie urodzone, zaś komedia pisana stylem lekkim, żartobliwym, nawet rubasznym, a występowały w niej osoby o rodowodzie plebejskim.

• niezmienności charakteru postaci - bohaterowie nie podlegają transformacjom, nie popadają w skrajne stany emocjonalne, takiej kreacji służyło noszenie przez całe przedstawienie jednej maski,

• nie przedstawiania bezpośrednio krwawych scen, informowano o nich w dialogu

• na scenie mogło być jedynie trzech aktorów.

Kategorie i pojęcia:

katharsis - oczyszczenie. Jest to pojęcie związane z terapeutyczną rolą tragedii. Oznacza wyzwolenie duszy z win, oczyszczenie ze złych emocji poprzez przeżycie litości i trwogi. Widz śledząc akcję miał przeżyć litość, gdy obserwował tragedię niewinnego człowieka, zaś trwogę, gdy oglądał dramat człowieka, w którym odnajdywał siebie samego. konflikt tragiczny  

fatum - przeznaczenie, los. Grecy byli przeświadczeni, że los człowieka jest z góry przeznaczony, a nad jego biegiem czuwają mojry. Klato i Lachezis przędły niż życia, cięła ją zaś w chwili śmierci Atropos.

Cechy antycznej tragedii, jej budowa na przykładzie „Antygony”:

Tragedia antyczna to najwyżej ceniony przez starożytnych gatunek literacki. Zrodził się on w starożytnej Grecji, wywodził się z obrzędów religijnych (Dionizje Wielkie). Cechuje go:
- Utwór sceniczny, przedstawiany przez trzech aktorów (role kobiece grali mężczyźni, aktorzy dla podniesienia wzrostu grali w butach na koturnie)
- Zasada trzech jedności : - jedności miejsca- całość zdarzeń rozgrywa się w jednym ograniczonym miejscu (komnata, pałac itd.). To co działo się poza tą przestrzenią było relacjonowane np. przez posłańca. - jedności czasu - wszystko musiało odbyć się w jak najkrótszym czasie (1 doba, nieraz 2 dni); czas akcji miał się pokrywać z czasem spektaklu. - jedności akcji - jednowątkowość, bez rozwijania epizodów czy wątków pobocznych.
- Podstawowym pojęciem tragedii Katharsis - oczyszczenie, przez rozczulenie, wzruszenie, oderwanie od przyziemności, widzowie mięli się duchowo oczyścić (głównie Sofokles); dzieło antyczne miało celowo oddziaływać na reakcje i przeżycia odbiorców.
- Występuje ironia tragiczna lub dramatyczna - bohater nie wie, nie zdaje sobie sprawy, że popełnia zbrodnię.
- Istotą tragedii jest konflikt tragiczny - nierozwiązywalny. Jest to istnienie dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru.
- Bohaterowie znajdują się w trudnej sytuacji,( tragizm - to właśnie sytuacja);uwikłani są w konflikty między własnym działaniem, a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury; o ich sytuacji decyduje los, fatum, przeznaczenie.
- Opinia o bohaterach "ukrywa się" w pieśniach chóru, jest on komentatorem i opowiada zdarzenia, które dzieją się poza sceną.
Tragedia antyczna składała się z:
1.Prolog = wstęp; aktor wygłaszał zapowiedź tragedii, dialog zapowiadający treść utworu ( np. dialog Antygony z Ismeną) - informacja o dawnej i najnowszej przeszłości Teb, kontrastowa charakterystyka dwóch sióstr, zapowiedź kierunku akcji, czyli podanie tematu.
2.Parados -wejście chóru na scenę, pierwsza pieśń chóru - piękny hymn do wschodzącego słońca, które wzeszło „Nad ogród siedmiu tebańskich bram”.
3.Epejsodion -czyli "epizod", część akcji - schwytanie Antygony, jej starcie z Kreonem i Ismeną, ogłoszenie wyroku, powtórzenie wyroku przez Kreona, złamanie zakazu, wiadomość podana przez strażnika, polemika Kreona z Hajmonem, informacja o oburzeniu ludu, „Kosmos” - lament Antygony idącej do grobu, pożegnanie ze słońcem, miastem rodzinnym i życiem, przekonanie o niesprawiedliwości wyroku, przybycie Tyrezjasza, zapowiedź kary, przełom w postawie Kreona, świadomość winy.
4.Stasimon -czyli komentarz chóru - pochwała rozumu, woli i inwencji człowieka, pochwała państwa, aprobata postępowania Kreona, współczucie dla losu Antygony, ogólne refleksje, że cierpienie jest wspólnym losem ludzi, hymn do Erosa, mówiący o potędze miłości, wyliczanie tych, którzy cierpieli podobnie jak Antygona, litość dla bohaterki, poparta wyliczaniem tych, którzy cierpieli podobnie, „Promień złudnej nadziei” rozbłyskający
5.Exodos = zakończenie, ostatnia pieśń, wyjście chóru - katastrofa, śmierć trojga bohaterów i klęska moralna Kreona, świadomość winy. Antygona jako utwór o państwie i władzy ”Antygona” - budowa

Kreon - reprezentując losy państwa wydał zakaz pochowania Polinejkesa. Chciał pokazać, że jest władcą bezwzględnym dla innych. Kreon występował jako władca, który chciał przestrzec innych władców przed jakąkolwiek formą przeciwstawiania się władzy. Kreon nie zmienił decyzji za namową ludu, gdyż nie chciał pokazać, że jest człowiekiem, który łatwo, za namową innych zmienia zdanie. Boi się ludu. Chce pokazać, że on jest władcą i panem. Podporządkowuje sobie całe państwo zamiast się nim opiekować. Hajman uważa natomiast, że Kreon nadużył swojej władzy, oraz że wycofanie się z tej decyzji mogłoby podnieść autorytet władzy.

Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach:

Stasimon pierwszy - Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi - To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci - Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem. „Szczęśliwi, których żyją Szczęśliwi, których życie nie, Niezwyciężona twoja moc, Herosie, Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowiekiem”.

Formalne wyznaczniki dramatu antycznego

Elementy budowy dramatu antycznego:

parodos - pieśń na wejście chóru , sksodos - pieśń na zejście chóru , komos - scena lamentu i żalu , stasimon - pieśń chóru

epejsodion - dialogi bohaterów , Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.

Chór spełnia rolę opinii publicznej w utworze i pełni następujące funkcje:

wypowiadanie ogólnych refleksji , komentowanie wydarzeń akcji , zapowiada pojawienie się bohatera na scenie

Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie było tylko trzech aktorów. Scen zbiorowych nie było, a o zdarzeniach, w których bierze udział wiele osób opowiadała specjalnie do tego przeznaczona osoba.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:

Dramat Szekspirowski - "Makbet":
-zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca (pole, komnata zamkowa, pokoje w pałacu królewskim, Szkocja, Anglia) czasu ( nie ma jednoznacznych oznaczeń w tekście, obejmuje okres od objęcia władzy przez Makbeta, jego panowanie i upadek). akcji (obecność epizodów naświetlających nastroje społeczne) -zerwanie z zasadą decorum -sceny zbiorowe (tłum na scenie) -zerwanie z zasadą jedności estetycznej (sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi) -brak retardacji -dwie konwencje świata przedstawionego - realistyczna i fantastyczna -dwojaka motywacja zdarzeń: nadprzyrodzona (żądza władzy zostaje obudzona przez czarownice) psychologiczna -pejzaż nieobojętny (tragedia Makbeta rozgrywa się w typowej sceneri koszmaru - noc, burza)
-w przeciwieństwie do tragedii antycznych nie działa fatum -bohaterów cechuje tragizm, ale np. Makbet to jednocześnie zbrodniarz (tzw. Bohater - łotr) Popełniona zbrodnia powoduje, że Makbet staje się ofiarą własnych halucynacji (duch Banka widziany na uczcie), przywidzeń, które stają się przyczyną kolejnych zbrodni. Wydarzenia rozgrywają się często w nocy - porze strachu.

Cechy dramatu szekspirowskiego. Co to jest sielanka - podaj przykłady.  

- Szekspir wykorzystuje do twórczości tematykę historyczną, jednak dowolnie obrabianą do potrzeb

- lekceważenie jedności (czasu, miejsca i akcji)

- ukazywanie wzorców osobowych, dużo uwago poświęca psychice bohaterów; sploty intryg

- łączy ze sobą elementy tragiczne i komiczne

- wprowadza elementy nierealne i fantastyczne; pojawiają się nawet czary

- zwykle pokazany jest jeden ważny etap w życiu bohatera (albo dwóch), zwykle pochodzących z wysokiego i ważnego rodu, akcja zwykle kończy się śmiercią bohatera; są to ludzie nieprzeciętni, uwikłanie w konflikty zewnętrzne i wewnętrzne; biegiem akcji rządzi człowiek, a nie fatum czy przypadek

- pięć etapów (Makbet): ekspozycja / wprowadzenie (spotkanie i przepowiednie czarownic), powstanie konfliktu (konflikt wew. - przemyślenia nad przepowiednią, konflikt zew. - plan zamordowania Dunkana), jego rozwój (kolejne morderstwa, narastanie akcji), kryzys (śmierć Lady M. i podejście wojsk pod zamek Makbeta), rozwiązanie (zabicie Makbeta przez Makdufa, napięcie opada)

2. Jakie pytania stawia W.Szymborska współczesnemu człowiekowi? Odpowiedz na pytanie w oparciu o wybrane przez Ciebie wiersze poetki (np.”Schyłek wieku” „„Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej” i inne).

Poezja Wisławy Szymborskiej koncentruje się wokół problemów egzystencjalnych człowieka - przemijania, stosunku do historii, praw przyrody:
- przemijanie, niemożliwość dokonania korekty poprzednich wydarzeń, trudności w porozumieniu się "Nic dwa razy",
- trudności w porozumieniu się "Niespodziane spotkanie", "Na wieży Babel", "Przy winie" - dodatkowo możliwość kreowania się nawzajem,
- fascynacja przyrodą, jej prawami, harmonią "Obmyślam świat", "Rozmowa z kamieniem" (agnostycyzm),
- refleksja nad ludzką naturą, wskazanie wad umysłowości i charakteru człowieka XX wieku "Konkurs piękności męskiej", "Dwie małpy Breughela", "Zdumienie", "Sto pociech",
- pogląd na współczesną poezję i jej odbiorcę, uwikłanie ludzi w schematy, radość tworzenia "Nagrobek", "Wieczór autorski", "Radość pisania",
- ironia losu, dominacja brutalności "Lekcja", - tragizm bezimiennego świadka i uczestnika dziejów; bestialstwo ludzi wobec ludzi "Obóz głodowy pod Jasłem".
W poezji Wisławy Szymborskiej dominuje łagodny nastrój. Wiersze są rytmiczne, mają specyficzny klimat, subtelnie skłaniający odbiorcę do przemyśleń. Dominuje w nich liryczna ironia, groteska, czasem żart z siebie i innych ludzi lub tworzonego przez nich świata.

"Pytania zadawane sobie" - problemy egzystencjalne w poezji Wisławy Szymborskiej.

W poezji Szymborskiej odnajdujemy prawdę o sobie i świecie, który nam zagraża.
CECHY:
- pointa - koncept, komizm językowy, - wykorzystanie języka - wieloznaczność, dowcip, gra słów, mowa potoczna,
- intelektualizm - wyraża uczucie światopoglądowe przez ironię i drwinę, - metafora.
Pytania:
1. Co jest najważniejszą informacją o człowieku? Uczucia, wizje, wspomnienia, a nie urzędowe fakty. Znikomość człowieka w cywilizacji. W świecie prawda o człowieku i on sam nie może zaistnieć. Prawdy nikt nie chce. ("Pisanie życiorysu").
2. Pyta o sens życia człowieka na ziemi (szereg paradoksalnych pytań w "Zdumieniu").
3. "Sto pociech" - człowiek naiwnie dąży do wolności i prawdy, ma moralne szanse na realizację ideałów.
4. Intelekt przeciw lenistwu <-- cywilizacja ("Nagrobek").
5. Ludzi, którzy zginęli na wojnie "zaokrągla się" (nikt nie chce znać szczegółów, ludzi interesują dane statystyczne) - "Obóz głodowy pod Jasłem".
6. Wydarzenia siłą i brutalnością górują nad uczuciami ("Lekcja"). Historia nie rozwiązuje problemów jednostek.
7. "Wieczór autorski" - co dziś bawi ludzi? Analiza nieprawidłowości, schematyzm siła. Pytanie o miejsce poezji.
8. "Konkurs piękności męskiej" - wyższość siły nad intelektem, złe rozumienie piękna.
9. Człowiek jest uwikłany w schematy i formy ("Dwie małpy Breughela").
10. Ludzie nie potrafią ze sobą rozmawiać. Pytanie o sens życia. ("Niespodziewane spotkanie", "Wieża Babel").
11. Człowiekowi niepotrzebny jest czas, cierpienie, brak komunikacji. Dlaczego ciągle musimy się bać? Inne go życia nie będzie ("Obmyślam świat").
12. Życie jest jedno, nieuchwytne i niepowtarzalne. Co będzie dalej? ("Nic dwa razy").
13. Agnostycyzm, niedoskonałość człowieka ("Rozmowa z kamieniem").

„O śmierci bez przesady” - śmierć przedstawiona jako mierny fachowiec od zabijania, który nie zna się na niczym, niezdarny, nie jest dobra w swej pracy gdyż wielu jej się wymyka, a świadectwem jest fakt, że my jeszcze żyjemy a ludzie się rodzą.

Zestaw XXII

1. Troska o Rzeczpospolitą: „O miłości ojczyzny” - Piotr Skarga, „O poprawie RP” - Modrzewski, „Pieśń o spustoszeniu Podola” - Kochanowski,

„O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA)

Dzieło to nawiązuje do myśli Arystotelesa i Cycerona i związane jest z ówczesną myślą społeczno-polityczną zapoczątkowaną przez Erazma z Rotterdamu. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w Polsce, stosunków politycznych, społecznych, ekonomicznych i religijnych w niej panujących. Jest to pięcioksięgowy traktat polityczny. Modrzewski uważał, że są trzy wyznaczniki prawidłowego państwa: uczciwe zwyczaje, srogie, ale sprawiedliwe sądownictwo i biegłość w sztuce wojennej

KSIĘGA I „ O obyczajach” - Jest to traktat o uczciwości i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Mówi też o sprawiedliwości; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakością i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu.

KSIĘGA III - Potępia on wojnę i uważa, że walczyć można tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne (śmierć, cierpienie). Spory należy rozstrzygać pokojowo - dyplomatycznie. Wojny są wywołane przez władców, którzy chcą dać ujście zapędom przywódczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyną kalectwa fizycznego i psychicznego. To prości ludzie cierpią, a nie władcy, którzy je wywołują.

KSIĘGA IV - Nawołanie do reformy kościoła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. Powinno propagować wartości duchowe i moralne, a nie zabiegać o doczesność, jednocześnie pragnąc władzy.

KSIĘGA V - Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli. Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę. Korzyści płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie powinni być księża lecz ludzie świeccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralności i wykształcenia intelektualnego.

„PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI

Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości.

„ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Akcja tej tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od wojny czy pozostawić ją w Troi według życzenia królewicza, a ojczyznę narazić na wojnę. Staje się to uniwersalnym problemem przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (poseł przekupny). Troja to alegoria Polski, świadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej , podobieństwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych ciał. Pouczenie polskich rządzących. Władcy otrzymali władzę od Boga , a to pociąga za sobą odpowiedzialność. Mają dbać o swoich poddanych. Poddani zaś muszą umacniać państwo umysłem, szlachetnością i mądrością. Trwałość i potęga państwa zależy od poszanowania prawa i przez rządzących jak i poddanych.

„KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA

Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić sytuację poprzez jedność wiary. Chciał wzmocnić władzę centralną. Według niego Polska cierpiała na pewne choroby: nieżyczliwość i chciwość - brak patriotyzmu, niezgody sąsiedzkie, naruszenie jedności katolickiej, osłabienie władzy i dostojności królewskiej, niesprawiedliwe prawa, grzechy i jawne złości

W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie wszyscy dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią się, a należy uratować okręt czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddała wszystko dzieciom, a one są niewdzięczne. Matkę trzeba szanować „okręt” czyli Polskę by Miłość do ojczyzny powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie. Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę. Szlachtę zaś poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan, niesprawiedliwość w kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować. W „Kazaniach” zawarty został patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Chęć pokierowania narodem i wskazania mu właściwej drogi.

Kazanie VIII - poświęcone jest wyjaśnieniu "szóstej choroby" Rzeczpospolitej. Piotr Skarga nawiązuje w nim do biblijnych przypowieści o upadku Jerozolimy. Gani szlachtę za wyzyskiwanie chłopów i ich poniżanie. Króla oskarża o nadawanie szlachcie przywilejów, które ugruntowują bezkarność szlachty. Porównuje sprawy państwa do rozmowy Boga z Izajaszem. Stwórca mówi, że ludzie odsuwają się od niego, czyniąc zło i niesprawiedliwość. Skarga przepowiada bliski upadek Rzeczypospolitej i wielką niewolę oraz ubóstwo.

2. Wrzesień 1939r. w twórczosci poetów starszego pokolenia: „Bagnet na broń” - Broniewski i ,,Alarm” Słonimskiego.

Wojna zabiera szczęśliwą młodość i niszczy życiowe plany człowieka.

Jestem z pokolenia ludzi młodych, który o wojnie wiedzą z lekcji historii, filmów, wspomnień. Zdobyte prze zemnie wiadomości o latach pogardy i nieszczęść Polaków. W czasie II wojny światowej, utwierdziły mnie w przekonaniu, że wojna na pewno zabiera szczęśliwą młodość i niszczy życiowe plany człowieka. Przed wybuchem II wojny światowej byli tacy, którzy przeczuwali zbliżające się niebezpieczeństwo dla ojczyzny i rodaków.

Poeta W. Broniewski w wierszu pt. “Bagnet na broń” ostrzega Polaków przed nadchodzącym kataklizmem. Apeluje do narodu o czuwanie, strzeżenie granic ojczyzny. Jego apel brzmi jak rozkaz. Nakazuje, by Polacy byli gotowi, gdy przyjdzie potrzeba, stanąć do walki. Broniewski jako poeta wyznacza rolę dla poezji wojennej. Prosi, aby wiersz był “rowem strzeleckim” a nie “pieśnią troski”. Apeluje, aby w razie potrzeby poeci gotowi byli stanąć do walki. Te same intencje przekazuje w swym utworze pt. “Alarm” Antoni Słonimski, który wzywa mieszkańców Warszawy do obrony stolicy. Pragnie zmobilizować Polaków do walki, więc przywołuje zwycięskie bitwy Napoleona. Utwór zawiera proroczą wizję poety. Przepowiednia ziściła się, Warszawa legła w gruzach. Bohaterska walka młodych ludzi, ich cierpienia uwznośniały stolicę.

3.Wyjąśnij jaka jest różnica między arcydziełem, bestsellerem, a czytadłem.

Arcydzieło - utwór o niepowtarzalnej wartości estetycznej, zasługujący na trwałe miejsce w życiu duchowym ludzkości (np. ,,Faust”)

Bestsellerem - książka ciesząca się w pewnym czasie ogromnym zainteresowaniem na rynku wydawniczym, niezależnie od wartości literackiej (np. ,,Czwarty protokuł”, F.Forsyth)

Czytadło- ksiązka o niskiej wartości literackiej, popularna w pewnych kręgach (np. romanse dla samotnych, nie atrakcyjnych kobiet)

Zestaw XXIII

1. Najpiękniejsze literackie portrety kobiet. Dokonaj wyboru i oceń je. Możesz wybrać spośród bohaterek takich, jak „Pan Tadeusz” A.Mickiewicza ‚„Nad Niemnem” E.Orzeszkowej „ „Lalka” B.Prusa lub „Ludzie bezdomni” S.Żeromskiego.

*”Moralność pani Dulskiej” - kobieta fałszywa, starająca się zachować pozory, dbająca o atuty zewnętrzne, skąpa.

*Joanna D'arc - poświęciła życie walce z Anglikami, spalona na stosie, bogobojna dziewica.

*”Lalka” B. Prus - Izabela Łęcka - materialistka, zwodziła Wokulskiego, okrutna.

*”Pan Tadeusz” - Zosia - niewinna, adorowana przez wszystkich.

*”Antygona” - silny charakter, nieugięta, kochająca, bogobojna.

2. Białoszewski - poeta awangardowy: Zilustruj wypowiedz na przykładzie jego prozy lub poezji. Oprzyj się na wierszach : „Karuzela z madonnami” „ Szare eminencje zachwytu” lub innych fragmencie „Pamiętnika z powstania warszawskiego”.

"Pamiętnik z powstania warszawskiego" to bodaj jedyna książka o tym wydarzeniu napisana przez cywila, nie biorącego bezpośrednio udziału w walkach partyzanckich na terenie miasta. Na tym polega szczególność tego dzieła i odpowiedzialność autora. Musiał on ukazać "najprawdziwszą prawdę" po to, by nie zostać posądzonym o degradowanie heroicznego czynu.
W utworze nie znajdziemy planu historycznego, poza kilkoma dygresjami umieszczonymi z punktu widzenia pisarza żyjącego w powojennej rzeczywistości. Prywatność odbioru pogłębia osadzenie akcji w jego własnej rodzinie oraz wśród znajomych i przypadkowo poznanych w wojennych okolicznościach ludzi. Książka ta ma na celu odheroizowanie czynu powstańczego; pokazanie życia cywilów w jakże dramatycznym momencie całej historii miasta. Autor zwraca naszą uwagę na położenie kilkuset tysięcy Warszawiaków wobec walk kilku tysięcy powstańców ze znacznie przeważającymi siłami wroga, stosującymi wszelkie dostępne mu metody likwidacji gatunku ludzkiego i substancji miasta.
Relacje Białoszewskiego są szczere, świadczy o tym chociaż nadzwyczajna ilość szczegółów z życia walczącej stolicy, składających się na logiczną całość i uzupełniających wydarzenia wojskowe. Wreszcie ranga wydarzenia została podniesiona w oczach autora przez jego własne uczestnictwo zarówno w życiu społeczności podczas walk, jak i w ich następstwach.
Ponadto opisując powstanie z perspektywy ponad 20 lat mógł pisarz spojrzeć inaczej na ówczesne wydarzenia, a przede wszystkim postawy pojedynczych ludzi. Nie wolno nigdy zapomnieć, że człowiek niezależnie od sytuacji jest człowiekiem i kierują jego postępowaniem prawa ludzkiego gatunku. Poprzez swoją relację autor musiał uświadomić odbiorcom, że akty heroiczne są równie częste jak tchórzostwo i obojętność. Zrelacjonowane zachowania, jak "latanie" w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca, życie w świadomości ciągłego zagrożenia uwiarygodniają obraz poniżenia człowieka w czasie działań wojennych, który jednak może zredukować swoje wymagania. Relacja z powstania pozwala poznać głębiej psychikę ludzką, szczególnie w czasie zagrożenia, kiedy to wychodzą na jaw zarówno jej słabe, jak i mocne strony. Dowiadujemy się, że możliwe jest stworzenie nowej społeczności, żyjącej w hierarchii i podziale obowiązków; ważna jest rola przywódcy, będącego animatorem życia i gwarancją zapobieżenia konfliktom.
Rolą autora było odtworzenie prawdziwego obrazu powstania, zniekształconego na przestrzeni ponad 20 lat od momentu historycznego do czasu powstania książki przez środki masowego przekazu, publikacje, zacieranie się faktów w pamięci ludzkiej jak też świadome zmienianie faktów przez cenzurę. Postawę narratora cechuje wyśrodkowanie postawy między zwolennikami i oponentami tego czynu zbrojnego. Stawia to autora w sytuacji dużego nacisku opinii publicznej; musi on położyć szczególny nacisk na przekazanie prawdy tak, aby żadna ze stron nie miała zastrzeżeń co do tendencyjności, jaką niewątpliwie prezentowały oficjalne publikacje, tak krajowe, jak i emigracyjne.
Forma opisu jest również wybitnie niekonwencjonalna. Można tu dostrzec dodatkowe zadanie dla autora: nie stracić walorów faktograficznych pomimo zastosowania nowej formuły językowej. Zdecydowanie łatwiej byłoby stworzyć dzieło - opowiadanie, napisane stylem potocznym i uznanym przez większość twórców. Tymczasem nowo stworzona formuła przemieszania prozy z fragmentami typowymi dla komiksów mogła wpłynąć na obniżenie poziomu odbioru dzieła; jednak pisarz wywiązał się ze swojego zadania, pogłębiając w ten sposób odbiór i urealniając wydarzenia poprzez wprowadzenie efektów dźwiękowych.

3 . Wymień style funkcjonalne i zakwalifikuj fragment.

Style: urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski, potoczny, artystyczny.

Fragment w stylu urzędowym.

Zestaw XXIV

1.. Jak rozumieli romantycy rolę poety i poezji ? Wypowiedź oprzyj o „Konrada Wallenroda” A.Mickiewc:a ,„Grób Agamemnona” i „Testament mój” J.Słowackiego, „Nie - Boską Komedię” Z.Krasińskiego lub inne utwory.  

„Konrad Wallenrod” - Pieśń Halbana, Konrad samotny, którego nikt nie rozumie, występuje przeciwko Bogu (typowy mit poety romantycznego): - Poeta wyniesiony ponad tłumy zwykłych ludzi na szczytach gór w pojedynku z Bogiem, mający misję do spełnienia

- poezja jest skarbcem pamiątek narodowych, - poezja ma siłę zagrzewania do walki - poezja tyrtejska:

·poezja narodowa spełnia rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach uczucie patriotyzmu

·na wzór poezji tyrtejskiej rozpala w narodzie nienawiść do wroga i pragnienie walki o ojczyznę, mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, nawet do poświęcenia siebie, ·pieśń zawiera wzorce postępowania i zachowań, które mogą przejąć młodsze pokolenia

·poezja zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje je i utrwala jego historię, przekazuje ją młodszym pokoleniom: Pieśń Wajdeloty

Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła (...), O wieści gminna, Ty arko przymierza,, Między dawnymi i młodszymi laty.

W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty

III cz. Dziadów - Wielka Improwizacja Poezja - moc twórcza prawdziwego mistrza sprawia, że nikt go nie rozumie, jest on samotny lecz za to obdarzony wielką siłą - tworzy (jak Bóg) i jest nieśmiertelny (też jak Bóg) Poeta może swoją pieśnią poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać do buntu - nawet przeciw Bogu.

„Kordian” - J. Słowacki Prolog - trzy Osoby prezentują odrębne stanowiska w sprawie poezji, wizja mesjanizmu i poety Mesjasza, Osoba I wyobraża pogląd Mickiewicza - poezja mesjanizmu - poświęcenie wybitnej jednostki, jaką jest poeta, która to koncepcja przynosi w konsekwencji uśpienie biernego narodu. Osoba II - głosi poezję tyrtejską - sprzeczna wobec I teorii walczy, domaga się aktywności i czynu. Lecz i ta nie jest zwycięska. Osoba III - wyraża pogląd Słowackiego. jest to mit poezji jako "narodowej urny pamięci" która przechowa wartości narodu by wydobyć je i wykorzystać w odpowiedniej chwili

Grób Agamemnona - poezja jako lutnie Homera - czarowna struna, której używać można do utrwalenia i rozsławienia czynów zwycięskich i chwalebnych. Koń poezji PEGAZ unosi poetę w poszukiwaniu wzorów. Poeta wrysowuje marzenie o Polsce idealnej, jednolitej, nagiej w swej doskonałości, ojczyzny, której naród się wskrzesił, opłacił śmiercią oczyszczenie grzechu. Jest to portret Polski idealnej, potrzeba poezji tyrtejskiej, która sięgnie do wnętrz i pobudzi do czynu, rozgniewa, nawet uleczy.

Testament mój - poezja jest siłą, która trwa, jest wieczną i ma moc przekształcenia ludzi małych, szarych, zwykłych w aniołów czyli w bohaterów. Koncepcję poezji łączącą horacjańskie Non omnis moriar z ideą koncepcji tyrtejskiej. „Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”.

Wezwanie do bohaterstwa, do poświęcenia, wierzy Słowacki, że poezja będzie oddziaływać na przyszłe pokolenia.

Beniowski - Pieśń V - wyznaczająca rolę poezji, poety, sługi , przewodnika ludu chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa. Poezja musi wydobyć prawdę, uwypuklić, a nie uwięzić, poezja ma być prosta i zrozumiała, łączyć pokolenia, poeta czuje się spadkobiercą J. Kochanowskiego. "Język giętki" - to umiejętność żonglowania różnymi stylami i konwencjami, podporządkowywanie słowa, treści, to radość która wynika z tworzenia. Poezja musi dawać, być pożyteczna, poeta musi stać na czele ludu, prowadzić i nauczać. Poeta śpiewa "sam sobie" na siebie bierze "ciężar walki", ucho ludzi jest mu zupełnie zbędne.

Nie-boska komedia Z. Krasiński - Poezja może być przekleństwem lub błogosławieństwem. Poeta musi spełniać wielkie obowiązki - oto musi odznaczać się czystością moralną w życiu prywatnym, być istotą szlachetną, niewinną. Romantyczne ujęcie poezji wszechwładnej, siły nadprzyrodzonej stwarzającej lub niszczącej (Henryk - poeta fałszywy, Maria i Orcio - poeci prawdziwi, błogosławieni). Poezja jest wielkim dobrem, wynosi ponad tłumy, poeta jest sposobem na poznanie prawdy, życie poety i jego czyny nie mogą być w sprzeczności z tymi ideałami. Trudno o ideał człowieka godny nazwy poety.

2. Przedstaw tragedię obozów ukazaną w „Opowiadaniach T.Borowskiego.

Autor w swoich opowiadaniach stara się zwrócić uwagą czytelnika na to, co w obozowej rzeczywistości strach i tchórzostwo mogą zrobić z człowiekiem. Te dwie cechy są u Borowskiego głównymi słabościami ludzi. Doprowadzają do degradacji moralnej, upadku człowieka, zatracenia wszelkich wartości. W ekstremalnej sytuacji, jaką z pewnością jest przebywanie w obozie, znikają cechy powszechnie uważane za humanitarne, nie ma tu współczucia, miłości. Jest tylko chęć przeżycia za wszelką cenę. Więźniowie przechodzą proces stopniowego obojętnienia wobec cierpienia i śmierci innych. Ciągle walczący o żywność, borykający się z chorobami i wycieńczeniem zatracają powoli ludzkie cechy. Nie są zdolni do litości, przyjaźni, miłości, czy chociażby poczucia solidarności. Wydawałoby się, że wspólna niewola, zagrożenie i niepewność, co przyniesie następny dzień, powinny zbliżać więźniów do siebie, rozwinąć w nich współczucie i przyjaźń. Jednak tak nie jest. Są to ludzie bezwzględni wobec innych. Potrafią spokojnie patrzeć, jak kapo znęca się nad współwięźniem i nie reagować na ten widok. Strach o samego siebie, strach przed karą paraliżuje wszelkie działania. On też sprawił, że bardzo szybko ludzie przyzwyczaili się do codziennego mordowania towarzyszy niedoli. Z czasem śmierć bliźniego przestała wywierać jakiekolwiek wrażenie. Godność człowieka nie istnieje, jest dla więźniów abstrakcją. Nikt nie kryje się z tym, że okradł współwięźnia, lub że życzy mu śmierci. Nikt też nie wstydzi się, że szuka jedzenia w śmietniku. W obozie nie ma także pojęcia dobra. Dobitnie ukazuje to scena, w której więźniowie nie potrafią współczuć idącym na śmierć kobietom, choć wiedzą co ich czeka. Inna scena przedstawia kobietę, która wyrzeka się własnego dziecka, aby tylko przeżyć i uratować się przed komorą gazową. Wszystko to sprawiły ekstremalne warunki, w jakich znaleźli się więźniowie. Zamknięci w obozach koncentracyjnych, skazani na zagładę, bądź przetrwanie kosztem drugiego człowieka. Dlatego nie było mowy o solidarności czy współczuciu. Uleganie emocjom równało się bowiem śmierci.

Borowski w swoich opowiadaniach pokazuje, że normy etyczne straciły rację bytu i zastąpione zostały nowym kodeksem opartym na negatywnych aspektach duszy ludzkiej: strachu i tchórzostwie, które gwarantowały choć w minimalnym stopniu szansę przeżycia.

Zarzucona Borowskiemu, że pokazywał w swych utworach całkowitą bierność i nie uwzględniał istniejącego oporu. Był to celowy zabieg, który miał na celu przedstawienie całej okrutnej prawdy o człowieku, do czego jest zdolny kiedy jest głodny i chce przetrwać. Borowski uważa, że największe słabości człowieka to strach i tchórzostwo, znalezienie innych pozostawia czytelnikowi. (więcej: Zestaw XIX).

Zestaw XXV

2. Czy Tadeusz Różewicz może pomóc ci znaleźć nauczyciela i mistrza? W wypowiedzi wykorzystaj wybrane wiersze poety(np. „Ocalony”, „Żart patetyczny”, „List do ludożerców” i inne). "Ocalałem prowadzony na rzeź" - o konsekwencjach ocalenia w poezji Tadeusza Różewicza.

Tadeusz Różewicz brał czynny udział w walkach w czasie wojny. Ocalał, lecz wojna odcisnęła piętno na jego twórczości. Motto: "Przeżyłem śmierć i znam wartość życia". Towarzyszy mu obsesja wspomnień i lęków, poczucie obcości i utraty wartości.
CECHY POEZJI - kolokwialna, klockowa. - budzi uczucie, jakby chciał zacząć wszystko od nowa, inaczej szukać znaczeń i sensu słów,
- upodobnienie do prozy (język potoczny), - oszczędność - dużo znaczeń, mało słów - lapidarność, - zwięzły sąd, refleksja lub informacja o odczuciu poety, - brak interpretacji, metafor.
UTWORY:
- "Zostawcie nas" - alienuje się, zamyka z doświadczeniami odczłowieczania. Zabije go świadomość, że jest człowiekiem. Cały jego świat legł w gruzach. Bóg nie jest punktem odniesienia. - "Róża" - człowiek jest słabszy nawet od roślin. - "Powrót" - ludzie są zezwierzęceni. Wojna ich niczego nie nauczyła (wstyd).
- "Jak dobrze", "Chleb" - rehabilitacja, prostota, pierwsze doświadczenia, wiara w człowieka.
Świat jest okrutny i bezwzględny. Człowiek nie liczy się w świecie. Różewicz nie wierzy w moralność. Nic nie powstrzymuje od zabicia człowieka. Poeta rzuca światu w twarz obrazy wojny. Czeka na odpowiedź - nie umie jednoznacznie ocenić wydarzeń i ludzi ("Co to dobro i co zło?"). Uważa, że nie miał młodości. Brak heroizmu. Pragnie zapomnienia. Nie potrafi odróżnić: miłości od nienawiści, dobra od zła, cnoty od występku, prawdy od kłamstwa. Filozofia, religia, etyka są puste. Jest okaleczony, nie może się przystosować do normalnego życia (nie może pisać utworów klasycznych).
Różewicz odnalazł potem sens życia w prostocie. Pisał też o ludziach (płytcy, oschli, obojętni, egoistyczni, nie cenią życia). Utwory: "List do ludożerców", "Opowiadanie o starych kobietach".

Tadeusz Różewicz

„Ocalony" kompozycja klamrowa (pierścieniowa), widać symetrię, dwudzielność w budowie, przedostania wyeksponowana specyficzne zestawienia - zest. składni (człowiek i zwierzę, miłość i nienawiść), paradoks - zestawia przeciwstawne pojęcia brak środków poetycznych, poezja ascetyczna, bo środki poetyckie upiększają, ważniejsza treść, celowo nie stosując środków poetyckich uzyskuje efekt - świat pusty,
wypalony, pozbawiony wartości („człowieka tak się zabija jak zwierzę"), doszło do sytuacji zaniku różnicy, nie ma wart. odróżniających człow. od zwierz. relatywizm moralny - obowiązująca postawa (np. szef z opowiadania Borowskiego) podmiot liryczny: ocalałem i szukam - czasowniki charakteryzują sytuację podm. lir. szuka kogoś, kto przywróci porządek; jest chaos, niczego nie dostrzega, wszystko przemieszane; niech stworzy świat od nowa, bo przeżycia wojenne spowodowały przeświadczenie o tym, że świat się skoczył, bieg dziejów dobiegł kresu, że funkcjonuje w próżni i potrzeba nowego mitu kreacyjnego; on wie, że ocalał i że był prowadzony na rzeź ten wiersz - stan świadomości człowieka ocalałego

2. Znaki naturalne i sztuczne. Podziel podane zjawiska na znaki naturalne (symptomy) i sztuczne (umowne). Omów znaki naturalne i sztuczne. Wyjaśnij różnice między nimi.

Symptomy naturalne - nie zostały celowo nadane, tworzą kod jednostronny

Umowne(sztuczne) - sygnały (obrazy i symbole: rzeczowe lub językowe), nadane dla oddziaływania na odbiorcę

- świecące słońce, ziewanie, łzawienie oczu, kwitnięcie kasztanów - znaki naturalne

- polecenie: otwórz drzwi, wywieszenie białej flagi - znaki sztuczne

Zestaw XXVI

2. Jaką rolę przypisuje poecie i poezji Czesław Miłosz? Odpowiedz, odwołując się do wybranych przez siebie wierszy np. : Który skrzywdziłeś”, „Campo di Fiori”-, ”Traktat poetycki”, „W Warszawie”, „Piosenka o porcelanie”.

Poeta rozważa problem roli poety we współczesnym świecie. Miłosz zauważa, że pragnął być poetą radosnym, lecz historia i rzeczywistość nie pozwalają na to. Poeta musi upamiętnić dzieje swojej epoki, być jej obiektywnym świadkiem, sumieniem, ocalić “prawdę i sprawiedliwość”, głosić przestrogę dla pokoleń, karę dla zbrodniarzy. “Nie bądź bezpieczny, poeta pamięta” - cytat z wiersza “Który skrzywdziłeś”.
- poezja jest szansą i ma nieść ocalenie ("Campo di Fiori"), zaangażowanie, moralizatorstwo ("W mojej ojczyźnie"), optymizm,
- poetyka prosta, migawki, plastyka, impresja,
- "Walc" - pisze nie dla współczesnych, bo oni nie umieją wyjść z koła (nic nie rozumieją, myślą schematami). Poezja musi być zaangażowana,
- poeta pamięta - "Który skrzywdziłeś". Poeta winien prowokować i rozliczać,
- wskazuje wartości i walczy z ogólną znieczulicą,
- stoi na straży człowieczeństwa, jest sumieniem narodu. Ma nieść dobro i piękno, w prosty sposób zapewnić ludzkości rozwój (poezja patriotyczna),
- poezji zagraża mitologizacja narodu, a nie może uwolnić się od historycyzmu. Musi ocalić człowieczeństwo ("W Warszawie"),
- chce połączyć prozę i poezję. Poetyka immanentna. Chce być i tworzyć poza konwencjami. Poezja musi dotrzeć do odbiorcy (prosta i komunikatywna). Artysta ma opanować zło i czynić dobro. Sztuka ma przekazywać dobre treści ("Ars poetica").

„Campo di Fiori” — Cz. Miłosz wiersz— wiersz jest wyrazem przekonania, ze moralnym obowiązkiem poety jest wzniecić bunt na każdym Campo di Fiori”. tzn wszędzie tam, gdzie wśród ludzkiej obojętności SAMOTNIE GINĄ NIEWINNI (współczesnym Campo di Fiori był Plac Krasińskich w Warszawie w 1943 beztroski, rozbawiony tłum na karuzelach wesołego miasteczka śmiechy ludzi skoczna muzyka mieszają się z odgłosem strzałów w pobliskim getcie, gdzie trwała okrutna pacyfikacja zbrojnego powstania)

„Campo di Fiori” - dwa place: rzymski, gdzie spalono Jordana Bruno, widok placu targowego, sprzedaż, zabawa , w radości ukazana jest tragedia ale to wydarzenie nie robi wrażenia na „widzach”. Drugi plac to plac warszawski, obraz powstania w getcie, pogodny dzień, ludzie bawią się, a za murami słychać salwy. Wiersz wskazuje na obojętność ludzi, niezauważenie celowe lub bez wiedzy cierpień ludzi, samotność ginących, którzy nie zostali dostrzeżeni, tylko poeta jest dość wrażliwy by zobaczyć tragedię jaka się rozgrywa, poeta powinien wiedzieć więcej niż tłum.

"W Warszawie" - w czasie wojny konieczna jest obrona podstawowych wartości moralnych, o wojnie nie można zapomnieć. Tragizm poety, który nie może uwolnić się od czasów wojny, czuje moralny obowiązek pisania o tym co się dzieje - choć bardzo pragnie tworzyć na zupełnie inne tematy.
.”Piosenka o porcelanie” Czesława Miłosza

Jest to przykład wiersza, w którym dominuje konkretny obraz, a który nie podaje przewodniej myśli na dłoni. Pierwsza zwrotka to obraz pozornie łagodny, trochę niezwykły, a nawet wręcz urokliwy. Oto ziemia zasłana jest “bryzgami kruchej piany” porcelanowych spodeczków i filiżanek. Widok jest wdzięczny, gdyż “krucha piana” mieni się kolorami, wabi oczy widocznymi jeszcze wzorami kwiatów na filiżankach, a wietrzyk "puchy z pierzyny roni", jest tu także "złamany cień jabłoni”. Obraz zmienia jednak swój charakter, gdy poznajemy przyczyny rozsypania się porcelany w "kruchą pianę”. Oto okazuje się, że po niej “przeszły tanki " i bezustannie:

"Słychać gdzie ziemia stęka, Ma1eńkich spodeczków trzaski". Pozornie lekki porcelanowy puch wygląda teraz zupełnie inaczej:

"Teraz ach zaplamione, Brzydką zakrzepłą farbą,, Leżą na świeżych kurhanach, uszka i denka i dzbany". Poeta wspomina jeszcze o tych, którzy byli twórcami tych pięknych cacek, wspomina majstrów, którzy wtopili w nie swe “sny drogocenne", a teraz już "żadnej o nich pamięci". Ktoś, kto maluje ten obraz zniszczenia swemu rozmówcy, czy tylko słuchaczowi, trzykrotnie podkreśla: "Niczego mi proszę pana, Tak nie żal jak porcelany” Być może ta nieodżałowana porcelana to symbol kultury, poezji, czy w ogóle piękna, które wojna niszczy przede wszystkim, które nie mają moż1iwości bytu w czasach przemocy, bestialstwa i prymitywnej siły. W " Piosence o porcelanie" wyrażony jest żal i tęsknota za zniszczonym przez wojnę światem. Trudno jest skleić porcelanę, a jak łatwo ją zniszczyć. Tak samo nie było trudno zniszczyć wartości etycznych i kulturowych. Wojna rozbiła w puch to wszystko, w co wierzono, wykazywała nieaktualność praw moralnych. Tych, którzy prze-żyli, czeka teraz trudne zadanie odbudowania świata wartości. Czy jest to możliwe nie wiadomo... W konfrontacji z brutalną siłą, którą w wierszu reprezentują tanki, kultura, ta krucha porcelana ludzkiej myśli, jest bezsilna. Prawda przekazana w tym wierszu jest niezwykle brutalna. "Piosenka o porcelanie" jest wierszem, którego znaczenie i sens określają dwa pojęcia podane w tytule: „piosenka " i "porcelana" . Skojarzenia są oczywiste. Piosenka (a  więc nie: pieśń, oda, hymn) jest czymś lekkim, radosnym, beztroskim. Porcelana kojarzy się z kruchością, kunsztem artystycznym, sztuką. Tak więc już sam tytuł sugeruje, że będziemy mieli do czynienia z lekkim utworem, mówiącym o pięknie i zachwycie nad sztuką. To pierwsze wrażenie spotęgowane jest przez dobór słów, jakimi poeta opisuje świat przedstawiony w wierszu. Nie ma tu mowy o żadnych wulgaryzmach, brutalizacji języka, aliterackości. Miłosz stosuje często zdrobnienia: "spodeczki", "kwieciste filiżanki ", " uszka”, "rzeczka ", " wietrzyk ", niczym ma1arz sięga po jasne kolory i światło: "różowe spodeczki", “świecidełka”, nawet o zaschniętej krwi pisze wymijająco, nazywając ją "zakrzepłą farbą". To estetyzowanie służy poecie do przekazywania prawdy niezwykle brutalnej i tragicznej.

"Piosenka o porcelanie" jest bowiem wierszem o wojnie, o zniszczeniach niesionych przez wojenną pożogę, o zagładzie kulturowej i cywilizacyjnej ludzkości. Wojna jest w wierszu ciągle obecna, choć poeta wspomina o niej tylko raz, bardzo zresztą nieprecyzyjnie “przeszłości tanki” (czołgi) . Pozornie poprzestając na trosce o los rozbitej w czasie wojny porcelany podmiot liryczny wyraża swój żal za niszczonymi wartościami etycznymi, moralnymi, kulturowymi. Porcelana oznacza w wierszu dorobek kulturowy całej ludzkości: “Ziemia, gdzie spojrzysz zasłana, Bryzgami kruchej piany (...), Równina do brzegów słońca, Miazgą skorupek pokryta”

Jest to obraz zniszczenia totalnego, całkowitego. Wszystko to, co stworzył człowiek, zostaje teraz strzaskane, zmiażdżone, rozbite. Wojna niszczy wypracowany przez wieki w ogromnym trudzie efekt dążeń wielu pokoleń filozofów, artystów, myślicieli i poetów: “Sny majstrów drogocenne, Pióra zamarzłych łabędzi”

Miłosz wskazuje także na kruchość ludzkich ideałów i norm etycznych. Skontrastowanie porcelany z czołgiem ma uświadomić, że kultura i myśl ludzka są bezradne w konfrontacji z brutalną siłą. Obraz świata jest realistyczny, przesadzony-cały krajobraz aż do widnokręgu zasypany jest okruchami potłuczonych spodeczków i filiżanek, których skorupki chrupią pod butami.

Wiersz stanowi refleksję nad sobą, Polską, poezją. W języku polskim odnajduje poeta ład moralny, piękno i sens uprawiania sztuki poetyckiej. Język wypowiedzi jest subtelny, z wyraźnymi zabiegami estetyzującymi (lekki rytm trójzestrojowca, zdrobnienia, plastyczne epitety i poetyzmy), styl wyraźnie dopasowany do tematu porcelany, która jest przedmiotem kruchym, delikatnym. Wiersz ma charakter polifoniczny, jest to utajony dialog. Rytm, pod-kreślony refrenem. Przykład dostosowania języka do rodzaju wypowiedzi (piosenka). Przesłanie-celem poezji jest ocalenie świata. Utwór napisany jest łatwo wpadającym w ucho rytmem wiersza tonicznego, trójzestrojowego (tylko nieliczne wersy mają po dwa zestroje), o przeplatanych rymach. Rytmiczna tytułowa “piosenkowość” służy zamierzonej estetyce: wiersz ma być ładny. Inną interpretację wiersza można przedstawić następująco. I głos wypowiada refleksje dotyczące wojny, przynoszącej zniszczenie. II głos, prawdopodobnie kobiecy, sądząc z języka, prezentuje wąski punkt widzenia-wojna przyniosła stratę ulubionych przedmiotów. Porcelana jest tu symbolem kultury, sztuki, poezji (“sztuka dla sztuki”), która nie nakłada na siebie obowiązków moralnych. Wojna udowodniła, że taka poezja nie ma racji istnienia, wojna zmieniła ją jak porcelanę.

Wiersz został napisany w Waszyngtonie w l949 roku i zamieszczony w tomie “Światło dzienne”, wydanym w l953 roku.

3. W podanych zdaniach wskaż błędy językowe, popraw je i wyjaśnij mechanizm ich powstawania.

W szkole nie było sześć uczniów. - ma być ,,sześciu”

Trawa w parku jest bardziej zieleńsza niż w lesie. - ma być ,,bardzie zielona”

Zasypali swoje ślady liściami. - ma być ,,liśćmi”

Oglądaliśmy wczoraj nowy akwen wodny. - akwen zawsze jest ,,wodny”

Jacek spotkał się ze swoimi przyjacielami. - ma być,przyjaciółmi”

Błędy językowe, pleonazm i kontaminacja.

Pod pojęciem błędu językowego rozumiemy odstępstwo od współczesnej normy językowej usankcjonowanej zwyczajem językowym i poczuciem językowym środowisk uznawanych za użytkowników kulturalnej odmiany języka ogólnonarodowego. Błędy językowe powodowane są poprzez nieznajomość ogólnopolskiej normy językowej, niedostateczną troskę o poprawną formę wypowiedzi, biernością myślową mówiącego lub twórcy tekstu. Ze względu na zakres normy, którą narusza dany element językowy wyróżniamy:

- błędy leksykalne - polegające na użyciu wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, np. oportunista w znaczeniu "ten, co stawia opór" lub w zniekształconej postaci, np. predestynacja zamiast predestynacja.

- błędy gramatyczne - dotyczące odmiany wyrazów (błędy fleksyjne) lub budowy zdania (błędy składniowe)

- błędy frazeologiczne - niewłaściwe użycie stałych połączeń wyrazowych, np. naruszenie stałości związków frazeologicznych, krzyżowanie dwóch związków frazeologicznych (kontaminacja)

- błędy stylistyczne - polegają na użyciu w danej wypowiedzi środków nie dostosowanych do jej charakteru i funkcji, wyrażenie, składające się z wyrazów prawie to samo znaczących (powtórzenie znaczeń) to pleonazm, np. cofnąć się do tyłu, wracać z powrotem

- błędy fonetyczne - to błędy wymowy, polegające na niewłaściwym akcentowaniu wyrazów, niepoprawnym wymawianiu poszczególnych głosek, nadmiernym upraszczaniu grup spółgłoskowych.

Czasem do błędów językowych zalicza się błędy ortograficzne i interpunkcyjne.

Zestaw XXVII

1. Przedstaw problematykę pozytywistycznych nowel: „Mendel Gdański”, „Antek”.

Mendel Gdański - Mendel Gdański to stary Żyd, od urodzenia mieszkający w Gdańsku, zrośnięty z miastem, jego dziejami i mieszkańcami. Od 27 lat mieszkał na tej samej ulicy, w tej samej izbie, gdzie prowadził niewielki zakład introligatorski. Lubili go i szanowali sąsiedzi, a i on przywiązał się do nich i pomagał w razie potrzeby. Wychowywał dziesięcioletniego wnuka, Jakuba. Od pewnego czasu stary Mendel coraz częściej słyszał słyszał słowa, które napawały go lękiem i których nie mógł zrozumieć - "Żydów mają bić! Jakich Żydów?" - pytał. Jeżeli złodziei krzywdzących ludzi, on sam jest gotów wymierzać im karę. Rozmowa z zegarmistrzem potwierdziła pogłoski, a przyczyny narastającej atmosfery antyżydowskiej ograniczały się właściwie do stwierdzenia - "Żyd zawsze Żydem, a Żyd to element obcy". Stary Mendel nie mógł tego pojąć. Następnego dnia banda pijanych i rozwrzeszczanych niedorostków zaatakowała mieszkania, warsztaty i sklepy żydowskie. Sąsiadka Mendla próbowała go ratować stawiając w oknie krucyfiks, ale on się na to nie zgodził. Stanął wraz z wnukiem w oknie mając nadzieję, że dotrze do ludzkich uczuć zbliżającego się tłumu. Kamień rzucony z ulicy trafił w głowę małego Jakuba. Sytuację uratował pewien student, który własnym ciałem zasłonił okno. Chłopcu nic poważnego się nie stało, ale stary Mendel Gdański nigdy już nie będzie taki jak dotąd. Umarło w nim to, co pozwalało mu żyć i czuć się w pełni człowiekiem. Tak o tym sam powiedział: "u mnie umarło to, z czym ja się urodził, z czym ja sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Nu, u mnie umarło serce do tego miasta!...".

ANTEK -Nowela opisuje życie chłopca wiejskiego, "zakochanego" w wiatrakach. Strugał je w każdej wolnej chwili, nawet w czasie pasania bydła, dlatego musiano mu dawać do pomocy młodszą siostrę. Na pytania kim chce być odpowiadał bez namysłu, że budowniczym wiatraków. Gdy siostra zachorowała, to włożono ją na trzy "zdrowaśki" do pieca, by wypędzić z niej chorobę - zmarła w strasznych męczarniach. Później wysłano do szkoły Antka, bo profesor uczył dzieci abecadła w przód i w tył, w ciągu trzech lat. "Profesor" uczył 4 liter abecadła, a później skrobania kartofli, pomagania w oborze. Matka nie miała w końcu pieniędzy na naukę i Antek "wyleciał" ze szkoły. Oddano go wtedy do kowala, u którego zbyt szybko się nauczył zawodu. Po powrocie do domu rzeźbił piękne figury, które sprzedawał za marny grosz. W końcu wylała rzeka, doprowadzając rodzinę do nędzy i Antek musiał pójść "w świat". W noweli przedstawiony jest poziom życia chłopów, wyzysk warstw najbiedniejszych przez "wykształcone" osoby (profesor, kowal).

2 . Modele rodziny w „Tangu” i „Moralności Pani Dulskiej”

Krytyka moralności drobnomieszczańskiej w "Moralności pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej.

Drobnomieszczaństwo, to część mieszczaństwa, która posiadała mały majątek, fabryki, zakłady rzemieślnicze. Warstwa ta nie dorównywała burżuazji pod względem majątkowym, aczkolwiek nie należała do najbiedniejszych. Zapolska nie krytykuje jednak ich zamożności, ale dotyka przede wszystkim sposobu bycia drobnomieszczaństwa. Dla niego najważniejsze były pieniądze i dobra opinia wśród społeczeństwa, kultura nauka i sztuka był na bardzo odległym planie. Mieszczanie nie pomagali reszcie społeczeństwa i próbowali odseparować się reszty społeczeństwa. Przykładem tego typu ludzi jest Dulska, kobieta skąpa, uważająca się za osobę skromną i bogobojną. Uważa ona, że dopuszczalne są wszystkie możliwe występki, byle tylko wieść o nich się nie rozeszła. Skąpstwo pani Dulskiej objawia się nawet w jej stosunku do męża. żałuje mu cygar, oszczędza na każdym kroku, w tramwaju prosi córkę aby skurczyła się nieco i wyglądała na dziecko, które miałoby ulgowy bilet. Poza tym Dulska wyrzuca lokatorkę, która próbowała popełnić samobójstwo, a toleruje kobietę żyjącą z nierządu, gdyż ta uprawia swój zawód z pełną dyskrecją i co ważne - terminowo płaci rachunki. Dulska nie umie też wychowywać swoich dzieci. Przykładem na to jest Zbyszek i w pewnym sensie Hesia. Dulska była również przeciwna kupowaniu i czytaniu gazet. Świadczą to o braku zainteresowania kulturą i polityką. Podobną osobą jest Juliasiewiczowa, która najbardziej ceni pieniądze. Nie ważne są dla niej uczucia. Lubi znęcać się psychicznie nad innymi i jest niezwykle mściwa. Typowym drobnomieszczaninem jest Zbyszko. Różni się jednak od Dulskiej i Juliasiewiczowej. Jest świadomy złego postępowania, ale nie chce pracować nad sobą i zmianą swego trybu życia. Ceni sobie nocne zabawy i hulanki, nienawidzi rodziny. Miłością darzy jedynie pieniądze. Kolejną postacią jest Hesia, która od małego nasiąkła atmosferą panującą w domu Dulskich. Śmieje się z cudzego nieszczęścia, jest okrutna. Podziwia Zbyszka i chce być kobietą, która będzie postępowała wedle własnych, niekoniecznie dobrych zasad.

"Moralność pani Dulskiej" tragifarsą mieszczańską
- Dramat Zapolskiej obnaża obłudę moralną i mentalność mieszczańską. Życie Dulskich jest farsą w tym sensie, że toczy się poprzez nieustanne kontrasty głoszonych zasad i cnót oraz co-dziennej życiowej praktyki, która tym zasadom przeczy.
- Filozofia Dulskiej sprowadza się do tezy, że dla ludzi, na zewnątrz, trzeba się prezentować jak najkorzystniej. Jej życiem rządzi gra pozorów (inne czyny i słowa dla obcych, inne dla swoich).
- Osobowość tej kobiety zdominowała wszystkich domowników. Dawno stracił autorytet mąż, Felicjan, który całkowicie poddał się tyranii żony. Zadawalają go wydzielane przez nią groszaki na kawę i cygara.
- Córki Dulskiej zestawiła Zapolska na zasadzie kontrastu: wrażliwa Mela, zagubiona, cho-rowita i bezradna oraz Hesia, wierne odbicie matki. Dulska dba o wychowanie dzieci. Posyła córki na pensję, łoży na ich lekcje muzyki i tańca, jednocześnie jednak wpaja im zasady swojej moralności i uczciwości (każe się Hesi kurczyć w tramwaju, aby zapłacić zań ulgowy bilet).
- Zbyszko to młody człowiek obdarzony inteligencją i krytycyzmem, wyostrzonym prawdo-podobnie przez kawiarniane kontakty ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Nie ukrywa swej wrogości wobec wszystkiego co prezentuje matka. Jednak jego bunt jest krótkotrwały, oka-zuje się za słaby na walkę z kołtuństwem.
- Farsa ta powoduje tragedię ludzi reprezentujących odmienny sposób myślenia (Mela i Han-ka).

- Jednak w zakończeniu tryumfuje zakłamanie Dulskiej - Zapolska ośmieszyła zakłamaną mo-ralność, ale podkreśliła jednocześnie jej ponurą trwałość.

3. Funkcja tekstów i języka: wymień, omów jedną z nich, zakwalifikuj przykłady.

Podstawową funkcją języka mówionego i pisanego jest- porozumiewanie się ludzi, czyli ich komunikowanie się.

- funkcja komunikatywna.

- funkcja informacyjna -

- funkcja ekspresywna - dzięki tej funkcji języka możemy przekazywać odbiorcy własne stany wewnętrzne (uczucia). Odbiorca wówczas wie czy nadawca jest w złym czy dobrym nastroju.

- funkcja impresywna -

- funkcja poetycka Oprócz wymienionych najważniejszych funkcji języka, można także wyróżnić funkcje:

- funkcja fatyczna.

Hasło z encyklopedii. - f. informacyjna

Komenda wojskowa: ,,biegiem marsz”. - f. impresywna

Kartka z pamiętnika z opisem przeżyć. - f. ekspresywna

,,O, Pieśni gminna! Ty arko przymierza” - f. poetycka

Zestaw XXVIII

1. Bunt przeciwko Bogu: „Święty Boże” Kasprowicza, „Tren X” - Kochanowski, „Dziady” - Mickiewicz.

Konrad z III Cz. „Dziadów” (Wielka Improwizacja) polski Prometeusz”. Spróbuj uzasadnić takie określenie wobec ponurego poety” z bazyliańskiej celi więziennej. W czym dostrzegasz źródła buntu, a nawet bluźnierstwa wobec Stwórcy? Zapamiętaj jego słowa kierowane do Boga: ..(...) Nazywam się Mililon - bo za miliony, Kocham i cierpię katusze (, „(...) patrzę na ojczyznę biedną,, jak syn na ojca wplecionego w koło (...)„:, „(...) Kłamca, kto ciebie nazwał miłością,, Ty jesteś tylko mądrością(...)”.

• kulminacja buntu —* w słowach wypowiedzianych przez złe duchy bluźniercza myśl, (która „gra się w duszy” Konrada) — że „Bóg nie jest ojcem, ale CAREM ŚWIATA”

„Ginącemu światu” Jana Kasprowicza Podmiot liryczny ze zbioru HYMNÓW stawia fundamentalne pytania natury filozoficznej i egzystencjonalnej, wynikające z katastroficznych niepokojów kryzysu wartości typowych dla schyłku XIX wieku:

• czy istnieje Bóg? • jeśli tak, to dlaczego udziałem człowieka jest zło, krzywda i cierpienie? • kogo uznać za winowajcę podlegającego oskarżeniu - człowieka, czy Boga, skoro, cała nędza świata i grzech to Jego dzieło? Poczucie buntu podmiotu lirycznego wynika z NIEZGODY na taką konstrukcję istoty ludzkiej, w którą Bóg wpisał dobro i zło. Stwórca jest tak samo grzeszny jak człowiek:

„Przede mną przepaść zrodzona przez winę, Przez grzech Twój, Boże!.... ginę! ginę! ginę!”.

Bolesława Leśmiana „wadzenie się z Bogiem” zilustruj jego wierszami:

• „Dusiołek”, • „Trupięgi”, • Urszula Kochanowska”.

W dwóch pierwszych utworach — podmiot liryczny (wykreowany przez poetę - prosty, ubogi, zmagający się z trudami i nędzą życia człowiek) ma pretensje do Stwórcy, nieczułego, okrutnego kreatora losu ludzkiego naznaczonego cierpieniem: Stąd gniewne tupanie” na Boga w zaświatach oraz oskarżenie kierowane do nieba przez Bajdałę:

„(...) Nie dosyć C żeś potworzył mnie, szkapę i wołka, to jeszcze musiałeś zmajstrować takiego Dusiołka?”

Zwróć uwagę na postawę przekory wobec chrześcijańskiej koncepcji nieba (wiersz „Urszula Kochanowska” aluzyjne i polemiczne nawiązanie do Trenu czarnoleskiego poety)

* Poezja K.K. Baczyńskiego (a zwłaszcza jego liryka religijna (np. Psalm 4”, „Modlitwa do Bogarodzicy”) — przejmujące wyznanie człowieka porażonego grozą wojny, chaosem świata, naporem „ciemności”, w której rodzi się zło i cierpienie. Poeta wyznaje swoją (wobec nich) bezradność w apostrofie kierowanej do Stwórcy. „(...) tylko się krzywdy nauczyć i ludzi się uczyć nie umiem”. Bóg Baczyńskiego jest wciąż „ze wszystkiego - święty”. Dramatyczne jest - zrodzone z okrucieństwa wojny - przekonanie, że człowiek przestał być istotą stworzoną n wzór i podobieństwo.

2. Zinterpretuj tytuły dwóch wybranych utworów XX-lecia międzywojennego (np. ,,Granica'', ,,Przedwiośnie”)

Nałkowska prezentuje nam obraz społeczeństwa polskiego w okresie międzywojennym
Pokazuje pozostałości feudalizmu: głębokie i mające duży wpływ na karierę podziały społeczne
Także „zepsucie” ludzi z różnych stref (zwłaszcza wyższych) powodowane jest przez podziały i narastające uzależnienie ludzi od pieniędzy (Ziembiewicz)
Te pozostałości feudalizmu i zepsucie moralne są pokazane jako granice i ich przekraczanie
Jakie są to granice?
Społeczna: podziały społeczne związane z urodzeniem i przynależność do danej warstwy społecznej; powoduje to nierówne szanse w zdobyciu wykształcenia (pieniądze) i ogłady towarzyskiej; wiele rzeczy dzieli grupy społeczne: sytuacja materialna, możliwości dalszego rozwoju, prawa, obyczaje, poglądy, pozycja towarzyska: granice nie do przebycia; to praktycznie uniemożliwia ludziom z niższych warstw awans społeczny; także związane są z tym przeszkody dla ewentualnych związków miłosnych miedzy warstwami: traktowane są nadal jako mezalians (Zenon i Justyna); Symboliczną granicą społeczną są sufity w kamienicy Kolichowskiej - od pieniędzy mieszkańca (a więc i od statusu) zależy miejsce zamieszkania (dół - piwnice)
Moralne: zepsucie Zenona wiążące się z pogonią za wartościami doczesnymi (przyjemnością i pieniądzem, stanowiskami); przekracza on kolejne, teoretycznie nieprzekraczalne granice: odpowiedzialności za siebie i innych, granice sumienia, po ich przekroczeniu przestaje się być sobą (zdanie Elżbiety); 1. Wykorzystanie Justyny, skrzywdzenie jej i porzucenie, gdy zaszła w ciążę, nigdy nie myślał poważnie o związku z nią (granica społeczna); także w związku z tym Zenon oszukiwał Elżbietę; 2. Pośrednio przyczynił się do wydania rozkazu strzelania do robotników; będąc przy władzy starał się tylko utrzymać porządek, stawiając to ponad prawa robotników do życia (zostają przecież, po zwolnieniu, bez środków do życia); 3. Zaprzedaje się Czechlińskiemu (i bogatemu ziemiaństwu), porzucając swoje zasady podporządkowuje się im (jako redaktor „Niwy” i potem prezydent), cały czas ucisza swoje sumienie, ten proces następuje powoli, wręcz niezauważalnie dla Zenona;
Psychologiczna: między sądem jednostki a zbiorowości (zwana też filozoficzną); Nałkowska zastanawia się jak ta granica przebiega i jakie są granie ludzkiego poznania, ogarnięcia wszystkiego co się wokół niego dzieje; m.in. romans z Justyną: on uważał się ostatecznie, że jest w porządku wobec niej, ale inni (zwłaszcza Elżbieta) uważają to za niedopuszczalne (granica moralna); poza tym też wytrzymałość psychiczna: Justyna po porzuceniu jej przez Zenona i dokonaniu aborcji popada w chorobę psychiczną
Filozoficzna: Rozmowa Karola z ks. Czerlonem o problemie obiektywnego poznania świata: Karol mówi o ogromnych możliwościach ludzkiego rozumu, od Boga otrzymał chęć poszerzania swoich horyzontów i odsuwania granicy nie poznanego; Czerlon uważa, że granicą niepoznawalnego jest stała i dotyczy udziału Boga w stworzeniu świata - to pozostanie domeną Boga, podobnie jak sama postać Boga; Obaj podkreślają wyjątkowość człowieka, jego złożoność, pozwalającą m.in. prowadzić abstrakcyjne poznawanie świata.

„Granica” - powieść Zofii Nałkowskiej - jest ogromnie zastanawiająca, a szczególnie zastanawia w niej tytuł. W nim zawiera się ideowy i artystyczny sens powieści. Sens ten składa się z kilku odrębnych znaczeń:

• granica jako bariera społeczna i obyczajowa. Odnosi się do istniejących przedziałów klasowych odgradzających świat posiadających i świat nędzarzy, bezrobotnych, wyzyskiwanych. Między jednym a drugim istnieje przepaść - stan posiadania, możliwości życiowe, prawa, obyczaje. Nikt ze świata nędzy nie przekracza granicy, jaka dzieli go od świata uprzywilejowanych. Odgrodzeni są: Bogutowa od Tczewskich, tłum bezrobotnych od właściciela huty, robotnicy folwarczni od Waleriana Ziembiewicza, ci „spod podłogi” - Gołąbscy, Chąśbowie, Borboccy od właścicielki kamienicy Cecyli Kolichowskiej, manifestanci od dygnitarzy. Granice jako przegrody obyczajowe z góry skazują na podeptanie daremne uczucie miłości Justyny do Zenona.

• w płaszczyźnie psychologiczno - moralnej pojęcie granicy odnosi się do problemu tożsamości bohatera. Przekroczenie określonych norm stawia tę tożsamość pod znakiem zapytania - istnieje „jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą, której nie można przekroczyć jeżeli chce się ocalić własną wrażliwość i odpowiedzialność moralną.

• · „granica odporności moralnej” - między indywidualnym poczuciem moralności a konformistycznym przystosowaniem się jednostki do reguł postępowania narzuconych przez interesy klasowe. Odporność moralna jednostki często zmniejsza się, granica jej przesuwa się coraz dalej. W wirze przemian społecznych, politycznych i obyczajowych normy moralne ulegają nieznacznym, lecz stałym przemianom, granice między dobrem a złem przesuwają się.

• płaszczyzna filozoficzna - tytuł jest pytaniem o granicę poznania świata przez człowieka, o możliwości ogarnięcia rzeczywistości, o jej zrozumienie. To pytanie widoczne jest w rozmowie między księdzem Czerlonem a młodym naukowcem, Karolem Wąbrockim. Zdaniem pierwszego - przed człowiekiem stoi ciemność i niewiadoma. Zdaniem drugiego - horyzonty człowieka coraz bardziej poszerzają się, są ruchome i wciąż otwarte, między człowiekiem a rzeczywistością nie ma granicy nieprzekraczalnej - świadomość ludzka, kształtująca świat jest zarazem jego częścią.

Granica między tym, co subiektywne i tym, co obiektywne - między sądem jednostki i sądem zbiorowości, między wewnętrznym poczuciem odrębności człowieka a jego widzeniem przez innych. Autorka stawia pytanie: czy wiedzę człowieka o sobie można uważać za pełną i pewną, czy do obiektywnej prawdy zdolni są tylko inni ludzie?

,,Przedwiośnie”:

Tytuł powieści ma aż trzy znaczenia: . jedno dosłowne -- określenie pory roku, kiedy Cezary wkracza na polską ziemię ("Był pierwszy dzień przedwiośnia..."), a także, gdy widzimy go po raz ostatni, biorącego udział w manifestacji robotniczej . dwa metaforyczne -- jest to nazwa etapu wstępnego w budowaniu niepodległej Polski ("To dopiero przedwiośnie nasze" - deklaruje Gajowiec); -- okres w życiu jednostki poprzedzający dojrzałość i charakteryzujący się wybuchem nieposkromionych sił witalnych pchających ku miłości (miłosne zbliżenie kochanków to "najistotniejszy, najzdrowszy, najtęższy obraz przedwiośnia" - stwierdza sam autor w przypisie do sceny miłosnej).

3. Objaśnij i wytłumacz pojęcia.

Do składniowych środków stylistycznych należą:

apostrofa - bezpośredni zwrot do autora do osoby, bóstwa, przedmiotu czy pojęcia (np. Inwokacja z ,,Pana Tadeusza”)

animizacja - ożywienie polegające na przenoszeniu cech przyrody żywej na przyrodę mar-twą, np. wiatr wyje

personifikacja - uosobienie, polega na przypisywaniu cech ludzkich zwierzętom i przy-rodzie martwej. Personifikacja całkowita występuje wówczas, gdy przedmioty zachowują się jak ludzie, np. mróz baranią czapkę nacisnął

peryfraza - omówienie cech, czynności zamiast podania właściwej nazwy przedmiotu, np. złota kula-słońce

epitet - poetyckie określenie uwydatniające charakterystyczne cechy przedmiotów, epitetem może być przymiotnik, imiesłów, rzeczownik, np. aksamitne spojrzenie

oksymoron - wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu, np. słodki ciężar, przewielebne głupstwo

hiperbola - wyolbrzymienie, polega na powiększeniu, spotęgowaniu w celu wytworzenia nastroju, uroczystego tonu, wzmocnieniu zabarwienia emocjonalnego (często występuje m. in. w wierszach Morsztyna)

porównanie - zestawienie cech z zastosowaniem spójników lub przysłówków porów-nawczych: jak, jako, jak gdyby, np. “gryka jak śnieg biała”, “wóz jak łódź brodzi”

anafora - powtórzenie tego samego wyrazu lub połączenia wyrazowego na początku następujących po sobie zdań (np. ,,Nie ma myśli - są tylko instynkta, nie ma pragnień - są tylko apetyty”)
Zestaw XXIX

1. Przedstaw własną ocenę osobowości szlachcica - Sarmaty na podstawie poznanych utworów W. Potockiego (np. „Zbytki polskie”) i I.Krasickiego (np. „Satyry”),J.Paska (,,Pamiętniki”).

Sarmatyzm - W wieku XVII sarmatyzm stał się podstawą szlacheckiego światopoglądu, stanową ideologią. Charakteryzowała się ona przede wszystkim przekonaniem o absolutnej wyższości polskiego modelu politycznego, sposoby życia, obyczaju, ba, nawet stroju nad wszystkimi innymi. Szlachta polska krytycznie zaczęła patrzeć na kulturę Zachodu. Obyczaje szlacheckie i moda cechowały się orientalnym zgoła przepychem. Wystawne uczty, ceremonialne zaślubiny, niebywałe uroczystości pogrzebowe (np. jednego z magnatów chowało 10 biskupów, 60 kanoników i 1705 księży), bogate kontusze, lite pasy, złote gózy, zdobione szable - wszystko to zadziwiało przybyszów z innych krajów Europy, którzy zresztą przyjmowani byli w Polsce z coraz większą niechęcią.

W drugiej połowie XVII stulecia ideologia sarmacka zaczęła zdecydowanie kostnieć. Wiara e własną doskonałość sprawiała, że odrzucano próby reform państwa. Kwitł kult przeszłości, rodowej tradycji, szlacheckiego herbu. To, cordzime, swojskie uznawane było ze najlepsze. Prowadziło to nieraz do koncepcji dziwacznych i śmiesznych. Np. jeden z pisarzy XVII w. Udowadniał - przekonany o wyższości języka polskiego - że Pan Bóg przemawiał w raju do Adama i Ewy po ...Polsku.

Szlachcic-ziemianin, wolny pan na swojej ziemi, zazdrośnie strzegł swoich przywilejów, nie dostrzegając przemian zewnętrznego świata.

Niezależnie od historycznych ocen szlacheckiej ideologii sarmatyzm jest jednak zarazem oryginalnym polskim wkładem w kulturę europejską. Sarmackie zamiłowanie do pompatyczności, teatralności i przepychu można na przykład uznać za specyficznie polski przejaw barokowych gustów. Takie zjawiska jak poezja sarmacka czy też szlachecki portret trumienny (charakteryzujący się prostotą techniczną, brutalnym czasem realizmem i uderzającą siłą analizy psychologicznej) nie mają odpowiedników w całej Europie.

PASEK - Pasek portretuje się jako wierny obrońca szlacheckich swobód, dzielny, choć czasem okrutny i chciwy łupu żołnierz, dobry gospodarz i mąż. Na świat spogląda z naiwna dociekliwością. Nie umie jednak zdobyć się na krytycyzm wobec siebie samego i swojego stanu. Jest przekonany że to, co jest dobre dla niego - a więc absolutna wolność - jest zarazem dobre dla Rzeczypospolitej.

Często koloryzuje i wyolbrzymia swoją rolę w różnych wydarzeniach, dlatego nie jesteśmy do końca pewni czy niektóre Paskowe przygody są prawdziwe czy też nie. Np. w roku 1664 miał pan Pasek miał uczestniczyć w pogromie aktorów, którzy wystawili sztukę poświęconą triumfowi Francuzów nad cesarzem. W finałowej scenie, gdy zwycięzcy wiedli na łańcuchu pokonanego cesarza, jeden z widzów - przejęty najwyraźniej teatralną akcją - zawołał: "Zabijcie tego, takiego syna!" Oczywiście aktorzy podążali nadal za swoim scenariuszem, nie zwracając uwagi na krzyki krewkiego Sarmaty. Wtedy obrażony szlachcic Porwie się do łuku, nałożywszy strzałę, jak wytnie pana cesarza w bok, aż drugim bokiem żelezie wyszło... Drudzy Polacy do łuków; kiedy wezmą szyć w owę kupę, naszpikowano Francuzów, samego, co siedział in persona[łac. W osobie , w roli]króla postrzelono.

Naród sarmacki - przez który rozumiał poeta szlachtę - odgrywa w tych planach rolę szczególną. Polska walcząca z Turcją ochraniała bowiem całą Europę i jest prawdziwym przedmurzem chrześcijaństwa. Triumf bitwie pod Wiedniem był dla Kochanowskiego znakiem nieustającej opieki Stwórcy nad swoim narodem wybranym, król Jan III Sobieski został zaś przedstawiony w Psalmodii polskiej jako prawdziwy mąż opatrznościowy, Sarmata idealny. Potocki dostrzegał przepaść pomiędzy sarmackimi ideałami a sarmacka rzeczywistością. Prawdziwy Sarmata jest według niego przede wszystkim obywatelem, który zawsze kieruje się dobrem państwa. Potocki był przywiązany do narodowych tradycji, cenił wysoko starożytność herbu. Uważał jednak, że przynależność do stanu szlacheckiego jest w równym stopniu przywilejem, co obowiązkiem. Szlachcic musi bowiem sprostać wysokim sarmackim ideałom moralnym. Potocki wymagał od szlachty mądrości, dzielności i poświęcenia. Dostrzegał raczej wokół siebie ciemnotę, samowolę, fanatyzm religijny i nietolerancję.Potocki z upodobaniem opisuje szlacheckie życie i obyczaje. Umiłowaniu ziemiańskiego świata towarzyszą jednak wciąż krytycyzm moralisty i przenikliwość satyryka. Poeta niemiłosiernie drwi ze szlacheckich słabości, czasem zaś - jak w sławnym wierszu Niech śpi pijany - zdobywa się na niesłychanie sugestywną wizję głębokiego upadku ojczyzny. Potocki nie wierzy w godność i piękno człowieka - całą nadzieję pokłada zaś w jego rozumie. Tak jak poeci metafizyczni, widzi w człowieku istotę słaba, zagrożoną przez licznych wrogów: Jako żołnierz w fortecy, tak w człowieczym ciele, rozumna dusza, żeby go nieprzyjaciele: grzech, świat, pokusa i śmierć, szturmujący srodze, nie dobyli... Rozum to jedyny obrońca ludzkiej fortecy. Dlatego największym przeciwnikiem człowieka jest w gruncie rzeczy głupota, której liczne przykłady dostrzegał poeta w sarmackim świecie.

Bohaterem eposu, idealnym Sarmatą jest hetman Jan Karol Chodkiewicz, oddany całkowicie sprawom ojczyzny i głęboko przekonany o wyższości sarmackiego narodu nad innymi nacjami. Jego pełne patosu mowy, z pozoru zagrzewające rycerstwo do boju z Turkami, są w zasadzie skierowane do szlacheckich czytelników poematu. Ma to być dla nich wyzwanie i przestroga. Czyny ojców oskarżają gnuśność i lenistwo synów. Do najświetniejszych partii eposu należą barwne opisy bitew, porażające plastyką języka i brutalnym realizmem. Poeta jakby "atakuje" zmysły i wyobraźnię czytelnika, pragnąc nim wstrząsnąć, poruszyć go do głębi. Oto np. zaskakująco śmiała, daleka od literackich konwencji scena z chocimskiej batalii: Pełno ran, pełno śmierci; wiązną konie w mięsie, Krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie; Ludzie się niedobici w swoich kiszkach plączą; Drudzy chlipią z paszczęki posoką gorącą. Wojna chocimska jest niewątpliwie szczytowym osiągnięciem literackim sarmackiego baroku, dziełem oryginalnym, przewyższającym nawet siłą wyrazu inne XVII-wieczne eposy europejskie.

“Zbytki polskie”- Potocki - Autor opowiada o szlachcie, która interesuje się tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia najważniejsze przyjemności do których dąży społeczeństwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokazać. Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, która nie jest zainteresowana obroną Rzeczypospolitej. Utwór kończy się pewną przestrogą: wszystkie bogactwa może człowiek utracić, Pogoń za rzeczami zbytecznymi powoduje utratę majątków i osłabia polskie społeczeństwo.

pospołu”.

2. Zaprezentuj jak została przedstawiona rewolucja w ”Przedwiośniu” S. Żeromskiego i „Szewcach” Witkacego.

Rewolucja to wyraz pochodzenia łacińskiego, w znaczeniu szerokim i metaforycznym - wszelka szybka i głęboka zmiana ( np. rewolucja obyczajowa, przemysłowa, techniczna ), w znaczeniu węższym - gwałtowna zmiana ustroju politycznego i organizacji społecznych, odbywa się przy znacznym, zaangażowaniu społeczeństwa i przy zastosowaniu środków niezgodnych z prawem. Często jest ona buntem jednej klasy przeciwko drugiej. Przykładem może tu być rewolucja francuska.
"Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego również pokazuje rewolucję, jednak z innej strony. Panuje tu bezprawie i anarchia. Rewolucja zagraża ładowi społecznemu, a rewolucjoniści dochodzą jedynie bezmyślnie swoich praw. Dążenie do władzy odbywa się na zasadzie "cel uświęca środki", nie wyrasta ono z czysto ludzkich potrzeb. Rewolucja zabija bezmyślnie. Nie jest ważna płeć, wiek, a jedynie przynależność do nieodpowiedniej grupy społecznej, czy też mniejszości narodowej. (Cezary Baryka pracuje jako woźnica i przewozi zwłoki ludzkie, jego uwagę przykuwa ciało młodej, pięknej kobiety - bezsensownej ofiary strasznej rewolucji. Cezary Baryka wyobraża sobie, że dziewczyna mówi do niego) "Za coście mię zamordowali podli mężczyźni? (.) Nie zapomnij krzywdy mojej, woźnico młody! Przypatrz się dobrze zbrodni ludzkiej! Strzeż się! Pamiętaj!". Ta bezbronna ofiara niszczycielskiej siły rewolucji jest dowodem na bezsensowność rewolucji i straszne dla społeczeństwa jej skutki. W czasie rewolucji nie istnieje również prawo. Złodzieje rozbestwiają się, tracą miarę moralności, przyzwoitości, a inni, jakby w myśl zasady: "okazja czyni złodzieja" nie pozostają bezczynni. Zarekwirowane zostaje mieszkanie Baryków: "Mieszkanie Seweryna Baryki zarekwirowano. Do salonu, gabinetu, sypialni, jadalni wprowadzili się nowi ludzie. Rozsiedli się na meblach i zagarnęli wszystko, co było w mieszkaniu. Cezary z matką mieścił się teraz w najmniejszym pokoiku, a sypiał w niszy, gdzie dawniej było legowisko pokojówki." Matka Baryki zaopiekowała się księżną Szczerbatow-Mamajew, która swoje kosztowności schowała do piecyka. Jednak kiedy przychodzi władza, znajduje je i zabierają bezwzględnie. Kosztowności zostaną najprawdopodobniej przeznaczone na kapitał wojenny, bądź dla najwyższych rangą urzędników czy wojskowych. ".tejże nocy zwaliła się do mieszkania rewizja. Precjoza znaleziono i zabrano" Rewolucjoniści jawią się nam jako ludzie bez idei, zaś sama rewolucja jest prymitywną rzezią skłóconych ze sobą narodów. Tatarzy i Ormianie mordują się nawzajem, napadają na siebie. Rewolucja przedstawia sobą chaos i zbrodnię. Pytanie, które stawiamy sobie: Czy taka rewolucja jest komukolwiek potrzebna? Nie, ponieważ niesie ze sobą więcej krzywd, tragedii, niż pozytywnych reakcji, efektów. Żeromski przestrzega przed rewolucją, nie mówi, że to konieczność, taki sposób "poprawy" to zwyczajna zbrodnia. Autor wskazuje na konieczność wprowadzania w żyice radykalnych przemian, ale ocenia negatywnie bezprawny charakter rewolucji. Dokonuje ostrej oceny dwóch postaw bohaterów "Przedwiośnia". Pierwszą z nich reprezentuje Gajowiec, pozytywista z ducha, człowiek o bardzo lojalistycznych poglądach, chcący naprawić rzeczywistość za pomocą "małych kroczków". Drugą postawę zaś reprezentuje Lulek, fanatyk rewolucji proletariackiej - internacjonalnej, lewak. W jego działaniu zauważamy dochodzenie za wszelką cenę personalnych, prywatnych krzywd. Bezsensowność i straszliwość rewolucji podkreśla również fakt, że straszono nią Polaków.
Ignacy Witkiewicz w "Szewcach" przedstawia rewolucję, jako groteskę. W dramacie pokazane są trzy rewolucje. Pierwsza to dojście do władzy faszystów. Tytułowi szewcy, wraz z księżną zostają uwięzieni. Ich pozbawia się pracy, a ona jest do niej zmuszana. Panuje totalitarna władza, zobrazowana oczywiście w groteskowy sposób. Co jakiś czas do celi wchodzi strażnik, wyciąga jednego z czeladników i bije go bez przyczyny, po czym wrzuca z powrotem. Dzięki wysiłkowi szewców dochodzi do następnej rewolucji. Tym razem do władzy dochodzi "klasa robotnicza", jest to więc rewolucja proletariacka. Jednak szewcy, gdy osiągnęli cel, zmieniają swoje poglądy i stają się tacy jak inni na wysokich stanowiskach - zdegenerowani, zepsuci: (II czeladnik do Scurvy'ego) "Gdzie pełzniesz, ścierwo zatracone, chrówno sobacze?", dążący jedynie do zaspokojenia własnych potrzeb. Rewolucja jest tu pokazana, jako środek na dojście do władzy totalitarnej. Czeladnicy zabijają nawet swojego przywódcę - Sajetana, ponieważ osiągnęli, to, co chcieli, a on próbuje wprowadzić w życie stare idee. Poza tym każda władza potrzebuje swojego świętego, przywódca żywy może się zmieniać, martwy zaś nie. W razie niepowodzeń istnieje możliwość zrzucenia odpowiedzialności na przywódcę. Mówi się wtedy, że gdyby żył, to byłoby lepiej, wszystko szło by jak z płatka, teraz zaś podejmowane są próby mozolnego likwidowania problemów. Księżna jest w "Szewcach" symbolem tej części społeczeństwa, która zawsze "sypia z władzą", czyli przyjmuje postawę podporządkowania się kaprysom rządzących. Takich ludzi, jak Księżna, fascynuje sama istota władzy. Są oni amoralni, nie mają poczucia winy, postępują wbrew zasadom etyki. Niezależnie od tego, kto rządzi - Księżna posłusznie stosuje się do nakazów Scurvy'ego, Szewców czy też Technokratów.
Ostatnią rewolucją jest rewolucja techniczna, przeprowadzona prze towarzysza Abramowicza i towarzysza X. Są oni technokratami, którzy muszą użyć innych, aby wprowadzić przemiany. Towarzysze to ludzie perfidni, z łatwością, niestety, manipulujący ludźmi. Do swoich celów wykorzystują Hiper-robociarza, głupiego robotnika, który powtarza zasłyszane od nich slogany, techniczne pojęcia:
"Materializm biologiczny, jako szczyt dialektycznego poglądu na świat, nie znosi mitów i tajemnic" ".my idziemy pracować nad technicznym aparatem, nad aparaturą i strukturą dynamizmu i równowagi sił tego rządzenia. Good bye!" Witkacy pokazuje tu niebezpieczeństwo rewolucji dla świata, która może być zagrożeniem dla całego dorobku naszej cywilizacji i kultury. Możliwe jest nadejście czegoś w rodzaju biblijnej apokalipsy. Witkacy pokazuje, że nie ma przed nią ratunku. "Szewcy" są również panoramą polskiego społeczeństwa w 30-tych latach. Tytułowi bohaterowie nie rozumieją, że czasy się zmieniły, żyją dalej w sposób w jaki egzystowali w XIX wieku. Między tymi trzema obrazami rewolucji zauważamy dużo podobieństw. To co wspólnego jest w "Nie-Boskiej komedii", "Przedwiośniu" i w "Szewcach" to spojrzenie na rewolucję, jako na siłę niszczącą, prowadzącą do zbrodni, przestępstw. Rewolucja pociąga za sobą widno śmierci. We wszystkich trzech dziełach literackich giną ludzie w wyniku przewrotu. Rewolucja związana jest nieodłącznie z ludzkim cierpieniem, dramatami zarówno jednostek jak i społeczności. W "Nie-Boskiej komedii" ginie hrabia Henryk, w "Przedwiośniu życie traci kilkadziesiąt tysięcy Ormian i Turków: "W ciągu czterech dni Tatarzy wzięli odwet, mordując siedemdziesiąt kilka tysięcy Ormian, Rosjan i wszelkich innych, jacy się na placu znaleźli." W "Szewcach" zaś ginie Sajetan - przywódca klasy robotniczej oraz Scurvy - przewodnik faszystów. u Krasińskiego, mimo bezsensowności walki i zabijania pojawia się przekonanie, że rewolucja, jej gwałtowność jest głównym czynnikiem pozwalającym zmienić istniejącą rzeczywistość. Upadek klasy szlacheckiej jest nieunikniony, a więc zmiany w wyniku buntu są bolesne, lecz konieczne. Żeromski i Witkacy pokazują bezsensowność buntu, jako elementu niosącego ze sobą tylko i wyłącznie zło. Jej powodzenie, w "Szewcach" i "Przedwiośniu" wiąże się z powstaniem nowej totalitarnej i niesprawiedliwej władzy, którą na pewno ktoś będzie chciał obalić. Nic więc się nie zmienia, prócz nazwisk osób rządzących. Nigdy w wyniku przeprowadzenia rewolucji nie znikną problemy społeczne, konflikty pomiędzy ludźmi, stanami, czy klasami. We wszystkich dziełach pojawiają się przedstawiciele najbiedniejszej klasy, bądź stanu. W "Nie-Boskiej komedii" są to rzeźnicy, przechrzty, dziwki. W "Przedwiośniu" to Lulek i jemu podobni, wszyscy ci, którzy w pierwszy dzień przedwiośnia wyszli na ulicę, aby uczestniczyć w manifestacji, to również ludzie spod fabryki. W "Szewcach" najbiedniejszą grupę reprezentują: Sajetan i czeladnicy. Wszystkie trzy utwory pokazują również bezwzględna walkę o władzę, w czasie której na wierzch wychodzi pewna zwierzęcość ludzi, ich naturalna agresja: (I czeladnik w "Szewcach") "Słyszę w sobie dziwny śpiew To tak śpiewa nasza krew.
Chamska dzika i śmierdząca, Ale za to tak gorąca" Walczących nie obchodzi, że drugi człowiek jest człowiekiem, traktują go tak, jakby to była zwierzyna, którą mają pokonać. Władza, jak również walka o nią pokazana jest jako czynnik demoralizujący, pozbawiający człowieka wszelkich granic moralnych. Rewolucja w Baku jest tego najlepszym przykładem, chociaż patrząc na obóz rewolucjonistów w "Nie-Boskiej komedii", oraz na chęci lewicowców i lewaków w "Przedwiośniu" widzimy, co prawda w mniejszym stopniu, ale zawsze, ludzi zdolnych do wszystkiego, aby tylko osiągnąć swój cel. W tych trzech obrazach widzimy głównie chęć zniesienia istniejącego systemu, bądź władzy. Zlikwidowania istniejących praw, obowiązków "uciskanych". Rzadko można zobaczyć, że ludzie, cali pochłonięci przez żądzę władzy, mają jakieś skrystalizowane plany na przyszłość, o których wiadomo, że będzie można je wprowadzić i które mają zapewnić szczęście ocalonej części rewolucjonistów. Objąć władzę jest dużo łatwiej, aniżeli potem ją utrzymać i dobrze wykorzystać. Dobrych żołnierzy jest znacznie więcej, aniżeli dobrych przywódców narodów.

Zestaw XXX

1. Motyw pracy w literaturze: „Nad Niemnem”, „Inny świat”, Kochanowski, Rej.

Inny świat - Gustaw Herling-Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. "Inny świat" - chłodną relację, nie przesyconą zbytnim ładunkiem emocji, lecz nie pozbawioną refleksji filozoficznych. "Inny świat" obejmuje dwa lata obozowego życia - od aresztowania za przestępstwo "bycia Polakiem" po styczeń 1942 - kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do Armii Andersa. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat. Świat łagru sowieckiego, w którym "preparuje się więźnia" - tzn. człowiek popada w stan, w którym "uczucia i myśli obluzowują się", "pomiędzy skojarzeniami powstają luki" - coś na kształt tępoty, posłuszeństwa, uległości - po to, aby przeżyć lub choćby uniknąć bólu, czy głodu. Obozowe zniewolenie - to fizyczne i psychiczne złamanie człowieka. Grudziński poraża czytelnika panoramą łagru, jaką odmalowuje w powieści. Oto kolejne części utworu dotyczą różnych sfer obozowego życia: praca, posiłki, choroba, spotkania z ludźmi z zewnątrz, wiara, życie seksualne. Te cząstki składają się na zorganizowaną całość, która ma być nie tylko dowodem potworności, lecz także próbą analizy i zrozumienia tak niepojętego systemu. Oto realia obozu sowieckiego: - selekcja i niszczenie słabszych (klasyfikacja ludzi wg kotłów), - "wyższość" więźniów przestępczych (urków) nad politycznymi, - śmierć - wciąż obecna i stanowiąca cały proces: od chorób, głodu, męki psychicznej, - samobójstwo staje się aktem wolności i stanowienia o sobie, - śmierć nie czyni wrażenia na tych, którzy zostają,

- katorżnicza praca, - wzajemna nieufność i powszechne donosicielstwo, - "sponiewieranie" ciała ludzkiego: odmrożenia, wypadanie zębów i włosów, kurza ślepota, - absolutna zmiana znaczeń wartości takich jak miłość, wolność, miłość fizyczna, macierzyństwo. Grudziński odtwarza łagrowy świat z dużą precyzją i dokładnością. Jest to

świat totalnie inny - za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawienie go indywidualności. Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego "uciekania" przed wysiłkiem. "Ręka w ogniu" to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: "nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia". Inny przykład rzeczy straszliwej to nocne łowy i historia Marusi... Łowy "na kobiety" i gwałty nie mieszczą się w wyobraźni, fakt, że w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, "oddaje" ją im jak "rzecz" do użytkowania - dławi w gardle. Podobnie historia "generalskiej doczki", którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z "cnotliwości". Udało się. Odstąpiwszy od swych zasad raz - dziewczynie stało się obojętne: z kim, gdzie i kiedy - byle zdobyć jedzenie... Szybko utraciła urodę i jasność myślenia. Podobnie tragiczny jest przypadek Pamfiłowa - bezgranicznie pogrążonego w miłości do syna, który wyrzeka się go, by nie być "rodziną przestępcy" - lecz sam potem trafia do obozu. Poraża i napawa wstrętem wszechogarniająca siła donosu - w świat totalnie inny - za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawienie go indywidualności. Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego "uciekania" przed wysiłkiem. "Ręka w ogniu" to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: "nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia". Inny przykład rzeczy straszliwej to nocne łowy i historia Marusi... Łowy "na kobiety" i gwałty nie mieszczą się w wyobraźni, fakt, że w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, "oddaje" ją im jak "rzecz" do użytkowania - dławi w gardle. Podobnie historia "generalskiej doczki", którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z "cnotliwości". Udało się. Odstąpiwszy od swych zasad raz - dziewczynie stało się obojętne: z kim, gdzie i kiedy - byle zdobyć jedzenie... Szybko utraciła urodę i jasność myślenia. Podobnie tragiczny jest przypadek Pamfiłowa - bezgranicznie pogrążonego w miłości do syna, który wyrzeka się go, by nie być "rodziną przestępcy" - lecz sam potem trafia do obozu. Poraża i napawa wstrętem wszechogarniająca siła donosu - w przypadku Grudzińskiego wsypał go najlepszy przyjaciel... Analiza głodu - zwłaszcza gdy bohater podejmuje głodówkę pod koniec pobytu w Jercewie, gdy uwolniono Polaków po pakcie Sikorski - Majski, a kilku (w tym Grudzińskiego) pominięto - etapy puchnięcia głodowego, psychiki wyniszczonego człowieka odbierają czytelnikowi sen.

ETOS PRACY W NAD NIEMNEM

Etos to obyczaje, normy, wartości, wzory postępowania składające się na styl życia i charakter danej grupy ludzi, określające jej odrębność; ogólna orientacja danej kultury, przyjęta przez tę społeczność, hierarchia wartości formułowana wprost lub dająca się wyczytać z ludzkich zachowań. W "Nad Niemnem" najważniejszą wartością jest praca. Najlepiej widać to na przykładzie rodziny Bohatyrowiczów. Ich szlachectwo wywodzi się z pracy; starają się stale podtrzymywać tradycje XVI w.; dla nich praca jest w tym najważniejsza, staje się miernikiem wolności, określa człowieka. Są bardzo sumienni, wykonywanie obowiązków jest dla nich przyjemnością, esencją życia. Dlatego pracę na roli traktują jako naturalny porządek świata, w którym żyją i są mu posłuszni. Podobnie traktuje pracę Benedykt Korczyński, jest ona jego stylem bycia, najważniejszą rzeczą w życiu. Podejmuje ideał pracy organicznej, aby utrzymać majątek w swoich rękach, natomiast nie stara się nawet pracować u podstaw. Niemniej oprócz takich postaci są również te, które lekceważą znaczenie pracy. Różyc, Zygmunt, Kirło to degeneraci, nie mogący normalnie egzystować w społeczeństwie.

„NAD NIEMNEM” Jak Orzeszkowa widzi swoją współczesność w Nad Niemnem? Czy i w jaki sposób odnosi się do przyszłości? System wartości w Nad Niemnem.

Orzeszkowa żyje w epoce pozytywizmu. Zadaniem powieści Nad Niemnem jest propagowanie idei pozytywistycznych:

- idea pracy - praca jest najważniejszą dla pozytywistów wartością, szczęście można sobie tylko wypracować, do niepodległości Polska ma dojść tylko przez pracę (już nie przez czynną walkę, jak to było w romantyzmie), w Nad Niemnem pozytywnymi postaciami są tylko ludzie pracujący (Benedykt Korczyński, Marta Korczyńska, Jan i Anzelm Bohatyrowiczowie, Justyna Orzelska, Witold Korczyński). Ci ,,bez pracy” są nieszczęśliwi, znudzeni bądź (i) chorzy.

- scjentyzm - wiedza, nauka są prawdziwą wartością. Potrzebę nauki udowadnia m.in. osoba Witolda (postać pozytywna), ma wiele planów na przyszłość - a to dzięki naukom, które pobiera i które będzie umiał spożytkować.

- utylitaryzm - hasło ściśle związane z postulatem pracy. Ludzie muszą być użyteczni dla kraju, społeczeństwa. ,,Pasożyci” są w powieści nieszczęśliwi, bezużyteczni, nie widzą sensu w życiu (Różyc, Emilia, Zygmunt, Kirła).

- ziemia jako idea ojczyzny. Patriotyzm jest także ważną wartością w pozytywizmie (więc i w Nad Niemnem), ale jest w nim pojmowany nieco inaczej. Po klęsce powstania styczniowego uznano, że walką niepodległości się nie odzyska (można ją tylko wypracować). Uznawano natomiast, że ziemia polska jest ziemią polską bez względu na zabory i trzeba o tę ziemię dbać, w ten sposób, czynnie czekając na wolność. Taki pogląd głosi Benedykt, Witold, potwierdza go też tryb życia Bohatyrowiczów.

- praca organiczna (społeczeństwo jest jak organizm, trzeba dbać o wszystkie jego części). Porównanie społeczeństwa do organizmu jest adekwatne w przypadku bohaterów Nad Niemnem. Oglądamy tu arystokrację, szlachtę ziemiańską, szlachtę zaściankową - niemal schłopiałą. Tylko ta ostatnia wydaje się być zdrowa, wyższe dotknięte są chorobą i wymagają reform. W dodatku są to warstwy skłócone - trudno więc, by współdziałały w jednym organizmie. Postulat o ,,leczenie” - reformy i pojednanie jest w powieści wyraźny.

W ten sposób Orzeszkowa postuluje o wniesienie w życie idei pozytywistycznych. Jest przekonana, że ich stosowanie przyniesie korzyści w przyszłości. Korzyści dla kraju, społeczeństwa, jednostki.

Miłość także zajmuje wysokie miejsce w systemie wartości w Nad Niemnem. Ci, którzy kochają są szczęśliwi. Marta Korczyńska w młodości odrzuciła Anzelma Bohatyrowicza (bała się pracy), którego kochała. Zapłaciła za to samotnością całego smutnego życia.

Związek chłopów z ziemią w utworach Władysława Reymonta”
Aby odnaleźć związek chłopów z ziemią, należałoby najpierw odpowiedzieć sobie na znaczące w tym przypadku pytanie jakie nasuwa się na myśl, mianowicie „co takiego mogła dawać chłopom ziemia, którą posiadali?”.
Jak doskonale wiemy, od czasów gdy człowiek nauczył się uprawiać rolę, ziemia była niezwykle ważnym czynnikiem w jego życiu. Początkowo ludzie mieli w posiadaniu tylko tyle gruntu, ile potrzebowali aby móc przeżyć. Odkryto jednak, że można czerpać zyski z posiadanych przez siebie terenów. Od tego czasu człowiek starał się mieć jak najwięcej gruntów. Ziemia była nie tylko źródłem utrzymania, ale również wskaźnikiem zamożności jej właścicieli i wyznacznikiem w hierarchii danego społeczeństwa. Za czasów średniowiecznych toczono liczne boje, których głównym celem było przejęcie możliwie jak największych terenów, które można by uprawiać i czerpać z nich zyski finansowe.
Podobnie było w czasach ówczesnych autorowi „Chłopów”. Władysław Reymont w swoim utworze niezwykle dokładnie przedstawił jaką rolę odgrywała posiadana przez chłopów ziemia. Pokazał on, iż była przede wszystkim źródłem ich utrzymania. Uprawiając ją mogli bezpośrednio wykorzystywać wyhodowane przez siebie dobra w swoim gospodarstwie, jak również mieli sposobność czerpania zysków poprzez sprzedaż zebranych plonów na targu. Tak jak zawsze, nie bez znaczenia była tu ilość posiadanej ziemi, gdyż jak łatwo można z powyższego wywnioskować - ilość zebranych plonów jest odpowiednio proporcjonalna do ilości i jakości gruntu, jaką posiadał ówczesny gospodarz.
Oprócz czynników finansowych jakie można dostrzec, istniały jeszcze inne aspekty dla których ziemia była tak kluczową sprawą w życiu tamtejszych gospodarzy. Jednym z nich jest miejsce jakie zajmował chłop w danej społeczności, które zależało od ilości posiadanych gruntów - im więcej, tym wyższy szczebel w danej hierarchii. Jako przykład może nam posłużyć główny bohater „Chłopów” - Maciej Boryna. Mimo, iż nie piastował on żadnego państwowego urzędu (tak jak to miało miejsce w przypadku wójta), jego pozycja we wsi była znacząca, a z jego głosem liczyli się wszyscy, gdyż był on jednym z bardziej majętnych gospodarzy, a wyznacznikiem jego zamożności była wielkość jego posiadłości.
Własność ziemska, przekazywana z pokolenia na pokolenie, była również największą przyczyną waśni w rodzinach. Pierwsza jaka przychodzi mi do głowy, to spór Boryny ze swoim synem Antkiem, który nie chciał pogodzić się z faktem iż jego ojciec zapisał część gruntów Jagnie - jego przyszłej macosze. W wyniku tego doszło do konfliktu między ojcem a synem. Nie jest to jedyny przykład walki o ziemię. Kolejna niezgoda jaką opisał Reymont w swoim utworze, to spór Dominikowej ze swoim synem Szymkiem. Nie chciała przepisać ziemi na syna, jak również nie pozwalała mu na małżeństwo z Nastką Kłebówną u której, jak twierdziła „siedzi dziesięć gęb na trzech morgach”. Oprócz wyżej wymienionych, rozgorzała jeszcze jedna walka o tereny, o nieco szerszym zakresie - między lokalnym chłopstwem, a dworem. Chodziło tu o sprawę serwitutów, czyli prawa chłopów do korzystania z ziemi dworskiej. Dwór postanowił sprzedać swoją ziemię Żydom, którzy z kolei chcieli wykarczować las, aby sprzedawać chłopom drewno na opał. Chłopi widząc swoją biedę i trudną sytuację jaka może ich spotkać, postanawiają siłą powstrzymać dwór przed ich postanowieniami. Walce chłopów z dworem przewodniczył sam Maciej Boryna.
Kolejnym związkiem z ziemią jaki można zauważyć, to zależność chłopów od natury. Sama struktura utworu (podział na cztery księgi, każda opisująca jedną porę roku) mówi sama za siebie. Ich rozkład dnia jest ściśle związany z porami roku, a w związku z tym z możliwością uprawy roli w danym czasie. W „Chłopach” bardzo dokładnie możemy zauważyć ten charakterystyczny cykl; powieść rozpoczyna się od jesieni, czyli pory zasiewów i umierania, a kończy na lecie - porze żniw.
Odpowiedź na tytułowe pytanie jest więc niezwykle proste: związek chłopów z ich ziemią jest niezwykle silny. Władysław Reymont poruszając ten temat wiedział w jaki sposób go przedstawić, aby czytelnik się nie zagubił.

2 Dojrzewanie, niedojrzałość i poszukiwanie świadomości: „Przedwiośnie”, „Ferdydurke”i „Tango”.Bohater dramatu współczesnego - charakterystyka: „Tango” - Artur.

Artur - jest w pewnym sensie konserwatystą i postanawia odbudować zachwiany w rodzinie system wartości, zlikwidować konwencję braku konwencji, wyeliminować z życia najbliższych, wszystko jedność, byle jakość. Artur nie ma się przeciw czemu buntować, ponieważ rodzice - byli rewolucjoniści - złamali już wszystkie bariery. Wszystko jest dozwolone, nie ma barier ani tabu obyczajowo - moralnych, a jednak Artur buntuje się, gdyż w domu panuje bałagan, chaos, bezideowość. Artur próbuje uratować rodzinę przez narzucenie jej odrzuconej formy czyli tradycyjnego ślubu „z orszakiem ślubnym” oraz uporządkowania mieszkania. Po dokonaniu rodzinnego zamachu Artur zdaje sobie sprawę z tego, że nie wystarczy forma, aby uporządkować świat, w którym tradycja jest czymś martwym. Forma jest nie istotna, konieczna jest idea. Tą ideą staje się zamiar opanowania rzeczywistości przez brutalną siłę i terror. Bohater okazuje się zbyt słaby, gdyż informacja o zdradzie Ali załamała go. Wołał wprawdzie „jestem energią, jestem siłą”, ale nie był zdolny do wprowadzenia terroru i nie zabił wuja Eugeniusza.

3. Podane wyrazy uporządkuj według typów oboczności fonetycznych. Wyjaśnij historyczne pochodzenie tych oboczności w polszczyźnie: stół: stołu (wzdłużenie zastępcze) „ sen : snu (,,e” ruchome), kwiecie : kwiat (przegłos polski), pleciesz: plotę (przegłos polski, wół: wołu (wzdłużenie zastępcze), noga :nóżek (wzdłużenie zastępcze), płot: płocie, pies: psa (,,e” ruchome),, pień : pnia (,,e” ruchome),, wieniec: wianek(przegłos polski), pieróg : pieroga (wzdłużenie zastępcze), wieźć : wiozę(przegłos polski). Gramatyka historyczna: przegłos polski, miękkość spółgłoski, e- ruchome, wokalizacja jerów.

Przegłos Polski - zachodzi między IX a XI w, tylko w Polsce. Jeżeli staropolskie „e” lub „e z daszkiem” znajdowało się po spółgłosce miękkiej, a przed spółgłoską przednią językową zębową twardą(t, d, n, s, z, r, ł), to wówczas „wówczas” przechodziło w „o”, a „e z daszkiem” przechodziło w „a” np.: żena - żona, powiadać - poviedać, las - les, wiosna - viesna, śmiałość - śmielość,

Palatalizacja(zmiękczenie) spółgłosek „spółgłosek”, „spółgłosek”, „ch” - zachodzi, jeżeli spółgłoski „k lub g lub ch” znajdują się w sąsiedztwie samogłosek przednich: „e z daszkiem”, „e, i, ę, b, „ wówczas zmieniały miejsce artykulizacji przechodząc w spółgłoskę „cz” lub „c” lub „ ż” lub „dz” lub „sz” np. ręka - ręczyć, mogę - możesz, wilk - wilczy, mucha - muszę, grzesznik - grzech, boży - bóg.

Spółgłoska tylniejęzykowa … musiała znajdować się w sąsiedztwie przedniej … i zmieniła swoje miejsce artykulizacji przechodząc w spółgłoskę….

Wokalizacja jerów - zanik, występował od XI do XII w., jery = b(samogłoska miękka), „b z wężykiem” (samogłoska twarda). Pozostałością wokalizacji jerów jest:

a) „e” ruchome: pojawia się i znika np. pies - psa - pbsa - pbsb - pes, wszystkie zmiękczenia przez „i” są wynikiem wokalizacji jera miękkiego”b”. Jeżeli w środku wyrazu znajdował się jer twardy, to zanikając przekształcił się w „miękkość” np. pes.

b) miękkość spółgłosek: jeżeli w środku wyrazu znajdował się jer miękki, to zanikając przekształcał się w „e” i zmiękczał spółgłoskę poprzedzającą np. p'es.

c) wzdłużenie zastępcze: jeżeli wyraz kończył się na spółgłoskę dźwięczną i jer , a w poprzedzającej sylabie znajdowała się samogłoska „o”, to wówczas zanikający jer na końcu wyrazu wydłuża samogłoskę „o” np. rów - rooov (długie „o” się ścieśniło,pocyliło i powstało „ó”

---