Biologiczne Podstawy Zachowania -III-

„Motywacja i zachowania popędowe”

Telenomiczność zachowania:

• Zachowanie ludzi i zwierząt jest przeważnie ukierunkowane na realizacje określonych działań, czyli jest celowe,

• W drodze ewolucji mechanizm biologiczny zachowań ukształtował się tak, że służą one np. zachowaniu życia, prokreacji itp.

Telenomiczność zachowania:

• Ukierunkowanie na cel działania są realizowane w dwojaki sposób:

• Za pomocą odruchów wrodzonych działających na poziomie łuku odruchowego.

• Za pomocą zachowań popędowych - przez wzbudzenie odpowiednich struktur mózgowych.

„Definicja” motywacji:

• Motywacją (zdaniem Chmurzyńskiego) nazywamy całokształt mechanizmów sterujących zachowaniem popędowym.

• Czynniki motywacyjne to bodźce uruchamiające popędy.

Zachowania popędowe:

• Pobudzenie i zaspokajanie popędów jest źródłem kompleksowego zachowania, zmian wegetatywnych wewnątrz ustroju oraz procesów subiektywnych zwanych emocjami.

• Wszystkie te zjawiska przebiegają równocześnie - nazywamy je czynnościami popędowo-emocjonalnymi.

Co to jest popęd?

• Popęd - wewnętrzne źródło działania osobnika, jest wynikiem pobudzenia pewnych struktur mózgowych, które uruchamiają aktywność organizmu ukierunkowaną na zaspokojenie pewnej potrzeby biologicznej lub usunięcie się z pod działania szkodliwego czynnika.

Co to jest potrzeba biologiczna?

• Za potrzebę biologiczną uważamy fizjologiczny stan organizmu, będący odchyleniem od homeostazy lub optimum etologicznego, wynikający z braku lub nadmiaru jakiegoś czynnika.

• Oprócz potrzeb biologicznych są jeszcze społeczne (pozwalające tworzyć grupy i żyć w grupach).

Dwa aspekty emocji:

• Subiektywny - związany z istnieniem pewnej potrzeby biologicznej i jej zaspokojeniem.

• Obiektywny - obejmuje on zmiany zachowania (mimika, ruchy wyrazowe, pozy ciała) i funkcjonowanie narządów (przyspieszenie tętna, zwężenie lub rozszerzenie źrenic itp.).

Emocje i popędy:

• Związek emocji z popędami jest dwojaki:

• Z jednej strony emocje towarzyszą zaspokajaniu popędów,

• Z drugiej strony, subiektywne doznania emocji można podzielić na przyjemne lub przykre, a to prowadzi do warunkowania na nagrodę lub karę - emocja staje się nowym popędem (wtórnym) [np. gdy popęd nie jest zaspokajany w sposób oczekiwany rodzi się frustracja będąca wtórnym popędem awersyjnym].

Taksonomia popędów:

• Ze względu na stosunek organizmu popędy dzielimy na:

• apetytywne(+) prowadzące do kontaktu z bodźcami atrakcyjnymi (np. woda, pożywienie, partner seksualny, rodzic itp.),

• awersyjne(-) prowadzące do usuwania się organizmu spod działania bodźca przykrego (np. ból, strach, hałas itp.).
  

Taksonomia popędów:

• Wg lokalizacji działania bodźca popędy dzielimy na:

• Endogenne (wewnątrzpochodne) - ich mechanizmy mózgowe pobudzane są przez czynniki wewnętrzne [humoralne]

• Egzogenne (zewnątrzpochodne) - ich mechanizmy mózgowe pobudzane są przez bodźce eksteroceptywne [zewnętrzne].

Taksonomia popędów:

• W zależności czy popędy są dziedziczne czy wyuczone dzielimy je na:

• Wrodzone (pierwotne) - odziedziczone i zawsze występujące w określonej sytuacji,

• Nabyte (wtórne) - powstałe przez warunkowanie w toku zbierania doświadczenia przez osobnika.

Łańcuchy zachowań:

• Każde zachowanie instynktowne składa się z szeregu zachowań przygotowawczych (zachowań apetencyjnych) oraz ogniwa końcowego, nazywanego działaniem spełniającym lub konsumacyjnym.

• Łańcuch może się przerwać w dowolnym momencie i kolejność zachowań apetencyjnych jest sztywna.

Metody badania motywacji:

• Metody etologiczne prowadzące do rozpoznawania zachowań w naturalnym środowisku (Zasada Hinde'a - tendencja do danego typu zachowania zmienia się wolniej niż zachowanie, a więc dwie reakcje behawioralne sąsiadujące ze sobą w czasie mają wspólną przyczynę)

• Behawioralne metody laboratoryjne, gdzie motywacje mierzy się za pomocą wyuczonych zachowań.

Behawioralne miary motywacji:

• Pomiar intensywności zachowań apetencyjnych:

• Test otwartego pola,

• Warunkowanie instrumentalne,

• Pomiar natężenia działań spełniających.

• Pomiar wrażliwości na bodziec kluczowy.

• Pomiar szybkości uczenia się zadania.

Zasada podwójnej kwantyfikacji K.Lorenza:

• W analizie pomiarów siły motywacji zachowania uzględnia się ZPK K. Lorenza.

• Zasada podwójnej kwantyfikacji polega na tym, że siła ośrodkowego pobudzenia uruchamiającego reakcję popędową stanowi sumę siły motywacji (deprywacji popędowej) i siły pobudzenia wywołanej przez zewnętrzny bodziec wyzwalający.

Zasada podwójnej kwantyfikacji:

• Z- zachowanie (pobudzenie ośrodkowe motywujące do zachowania),

• P - pobudzenie popędowe (wewnętrzne),

• B - pobudzenie bodźcowe - (środowiskowe),

• Z= P + B

• bk - bodziec kluczowy

Popędy wyzwalają zachowanie ukierunkowane gdyż:

• Indukują ogólne pobudzenie ruchowe,

• Ułatwiają jedne zachowania przy jednoczesnym hamowaniu innych,

• Odpowiednio modyfikują percepcję,

• Ułatwiają uczenie się,

• Są spowinowacone - więc występują w odpowiednich sekwencjach - łańcuchach.

Zachowania spełniające:

• zachowanie spełniające -to końcowy etap zachowania instynktownego złożony z czynności wrodzonych - składa się ono z dwóch komponentów:

• Właściwego dla danego instynktu i specyficznego gatunkowo sztywnego wzorca zachowania,

• Ukierunkowującej ten wzorzec składowej orientacyjnej.

---