PRAWO CYWILNE - PRAWO SPADKOWE

1. ISTOTA PRAWA SPADKOWEGO

PRAWO SPADKOWE

To zespół przepisów regulujących losy majątku pozostawionego przez zmarłą osobę fizyczną.

• Reguluje przejście tego majątku, a więc praw i obowiązków majątkowych zmarłego, na inne osoby fizyczne i prawne.

• Stanowi jeden z działów prawa cywilnego

• Jego podstawowe przepisy są zawarte w art. 922- 1087 kodeksu cywilnego.

Rola prawa spadkowego:

• Wiąże majątkowo członków rodziny i osoby bliskie

• Powoduje wzrost zamożności kolejnych pokoleń

• Stwarza majątkowe podstawy podejmowania działalności gospodarczej lub innej przez ludzi młodych, którzy odziedziczyli majątek

• Ma istotne znaczenie dla niektórych innych osób fizycznych i prawnych, w tym przede wszystkim dla wierzycieli zmarłego.

2. SPADEK

„Prawa i obowiązki majątkowe w zasadzie nie wygasają wskutek śmierci człowieka, do którego należały, lecz przechodzą na inne osoby”

SPADEK

Ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego o charakterze cywilnoprawnym w chwili jego śmierci.

• Majątkowe prawa i obowiązki wynikające z innych przepisów nie należą do spadku.

• Nie należą do spadku prawa i obowiązki osobiste, np. użytkowanie, prawa wynikające ze służebności osobistej, osobiste prawa autorskie, prawa i obowiązki alimentacyjne i in. Szczegółowe rozstrzygnięcia w tym zakresie wynikają z przepisów prawa cywilnego.

W SKŁAD SPADKU WCHODZĄ:

• Prawa majątkowe (np. własność rzeczy, wierzytelność, autorskie prawa majątkowe do utworu muzycznego)

• Obowiązki (np. dług z tytułu zaciągniętego kredytu) (podlegają dziedziczeniu na równi z prawami)

3. POJĘCIA PRAWA SPADKOWEGO

SPADKODAWCA

• Zmarły, którego śmierć zapoczątkowuje proces dziedziczenia.

• Tylko osoba fizyczna.

• Także człowiek, który został uznany za zmarłego orzeczeniem sądu.

SPADKOBIERCA

• Osoba, która dziedziczy lub mogłaby dziedziczyć po zmarłym.

• Może nią być zarówno osoba fizyczna jak i prawna.

• Przesłanki, które należy spełnić aby być spadkobiercą:

• Osoba prawna musi istnieć, a osoba fizyczna musi żyć w chwili śmierci spadkodawcy.

• Wśród osób fizycznych spadkobiercą może być też dziecko już poczęte, ale jeszcze nie urodzone, jeżeli urodzi się żywe, a wśród osób prawnych nie istniejąca jeszcze fundacja, jeżeli zgodnie z przepisami ustawy o fundacjach zostanie utworzona po śmierci spadkodawcy, który w testamencie przeznaczył jej majątek.

2. Spadkobierca musi być godny dziedziczenia.

• Niegodny dziedziczenia jest np. ten, kto:

• umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

• umyślnie podrobił albo zniszczył testament

• groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia testamentu o określonej treści

• Niegodność dziedziczenia stwierdza sąd na żądanie osoby mającej w tym interes prawny.

• Spadkobierca przestaje być niegodnym, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

3. Spadkobierca nie zrzekł się dziedziczenia.

DZIEDZICZENIE

Podstawowy mechanizm przenoszenia prawa własności majątku spadkowego (obok zapisu). W wyniku dziedziczenia spadkobierca z mocy prawa nabywa całość lub część spadku.

ZAPIS

• Zawarte w testamencie rozporządzenie spadkodawcy, zobowiązujące spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wskazanej w zapisie osoby. Np. wypłacenia pewnej kwoty, wydania księgozbioru, biżuterii itd.

• Zapis nie powoduje przejścia własności zapisanych rzeczy na zapisobiercę, a tylko daje mu roszczenie wobec spadkobiercy o ich wydanie.

• Między zapisobiercą a spadkobiercą powstaje stosunek wierzyciela i dłużnika, a więc stosunek zobowiązaniowy.

POLECENIE

Polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek pewnego działania, np. zobowiązuje go do zorganizowania pogrzebu, kremacji zwłok itp.

OTWARCIE SPADKU

Określenie oznaczające chwilę śmierci spadkodawcy. Z tą chwilą następują skutki dziedziczenia, bez względu na konieczną procedurę ustalania praw do spadku (skutki ex tunc).

4. DZIEDZICZENIE USTAWOWE




DZIEDZICZENIE USTAWOWE:

• Zachodzi gdy:

• Spadkodawca nie zostawi testamentu

• Gdy testament okazał się nieważny

• Gdy wszyscy powołani w testamencie spadkobiercy odrzucili spadek

• Gdy wszyscy spadkobiercy testamentowi zostali uznani za niegodnych

• Może zachodzić co do części spadku, np. gdy spadkodawca objął testamentem jedynie część swojego majątku.

• Reguły dziedziczenia ustawowego oparte są na zasadzie, że w braku wyraźnej woli zmarłego powinny po nim dziedziczyć osoby najbliższe, tzn. małżonek i krewni, zwłaszcza bliscy. Kolejność i zakres dziedziczenia osób z tego kręgu wyznacza ustawa.

• W pierwszym rzędzie dziedziczą po zmarłym jego dzieci i małżonek- w równych częściach.

• Do dziedziczenia powołane są zarówno dzieci urodzone w małżeństwie, jak i dzieci urodzone poza małżeństwem, jeżeli ich pochodzenie od spadkodawcy zostało prawnie ustalone (uznanie dziecka, sądowe ustalenie ojcostwa).

• Małżonek dziedziczy po zmarłym, z którym pozostawał w związku małżeńskim w chwili jego śmierci.

• Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

• Gdy w dziedziczeniu bierze udział czworo lub więcej dzieci spadkodawcy, ich części wskutek tego ulegają stosownemu zmniejszeniu,

• Jeżeli w chwili otwarcia spadku któreś z dzieci spadkodawcy nie żyje, jego część przypada jego dzieciom w równych częściach. To samo odnosi się do dalszych zstępnych.

• W braku małżonka cały spadek dziedziczą zstępni spadkodawcy.

• Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie rozwodu okazało się uzasadnione. Orzeka o tym sąd w procesie wytoczonym przez któregokolwiek z pozostałych spadkobierców ustawowych.

• Jeżeli w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) żadne z jego dzieci ani ich dzieci i dalszych zstępnych nie żyje, po zmarłym z mocy ustawy dziedziczy jego małżonek, rodzice, rodzeństwo.

• W takim przypadku udział małżonka wynosi połowę spadku.

• Udział spadkowy każdego z rodziców dziedziczących w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy wynosi jedną czwartą część tego, co łącznie przypada rodzicom i rodzeństwu. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w równych częściach.

• Jeżeli jedno z rodziców nie żyje w chwili otwarcia spadku, jego udział przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.

• Gdy w dziedziczeniu obok małżonka biorą udział tylko rodzice, albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w równych częściach to, co przypada łącznie rodzicom i rodzeństwu.

• Udział brata lub siostry spadkodawcy, który nie żyje w chwili otwarcia spadku, przypada jego dzieciom i ewentualnie dalszym zstępnym.

• W razie braku dzieci i ich zstępnych, rodziców oraz rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek dziedziczy małżonek. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Jeżeli w chwili otwarcia spadku nie żyje (nie może, albo nie chce dziedziczyć) żadna z wymienionych osób, spadek z mocy ustawy przypada Skarbowi Państwa.

• Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych na równi z dziećmi naturalnymi, i odwrotnie- oni dziedziczą po przysposobionym. Przysposobiony nie dziedziczy natomiast po swoich naturalnych rodzicach i oni nie dziedziczą po nim.

• Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami ustawowymi może żądać poza swoim udziałem spadkowym przedmiotów urządzenia domowego, z których poprzednio korzystał wspólnie ze spadkodawcą lub sam. Roszczenie to nie może być jednak skierowane przeciwko dzieciom spadkodawcy, które mieszkały z nim w chwili jego śmierci. Nie służy ono także małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

5. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

1. ISTOTA TESTAMENTU

TESTAMENT

Z prawnego punktu widzenia jest jednostronną czynnością prawną osoby fizycznej, zawierającą rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci (mortis causa).

TESTAMENT:

• Może być sporządzony tylko przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych.

• Może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. (Prawo spadkowe nie dopuszcza więc znanych niektórym ustawodawstwom tzw. testamentów wspólnych, zawierających rozporządzenia majątkowe kilku osób, w szczególności małżonków.)

• Może być w każdej chwili odwołany, zarówno w całości, jak i co do poszczególnych postanowień. Odwołanie testamentu może nastąpić zarówno przez jego zniszczenie lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność (np. wymazanie podpisu), jak i sporządzenie nowego.

• Nowy testament uchyla poprzedni w całości lub w części, zależnie od swojej treści. Jeżeli spadkodawca nie zaznaczył w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu.

• Testament może być sporządzony tylko OSOBIŚCIE (nie można się posłużyć pomocnikiem).

• Testament jest nieważny w trzech przypadkach:

• jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli,

• gdy sporządzono go pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządził by testamentu tej treści

• jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby

• Na wymienione przyczyny nieważności testamentu osoba mająca w tym interes prawny (np. odsunięty spadkobierca ustawowy) może się powoływać jedynie w ciągu 3 lat od dnia, w którym się o nim dowiedziała, w każdym razie nie dłużej niż 10 lat od otwarcia spadku.

• Wykładnia testamentu- kodeks cywilny nakazuje tak tłumaczyć testament, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a nie trzymać się jego literalnego brzmienia.

2. FORMA TESTAMENTU

W zależności od tego, czy testament jest sporządzony w normalnych, czy też nadzwyczajnych okolicznościach wyróżnia się:

1) TESTAMENTY ZWYKŁE

TESTAMENT HOLOGRAFICZNY (WŁASNORĘCZNY)

Sporządza spadkodawca spisując swoją ostatnią wolę pismem ręcznym oraz zaopatrując ją podpisem i datą.

• Wyłączone jest więc stosowanie wszelkiego rodzaju pisma mechanicznego.

• Brak daty nie pociąga za sobą nieważności dokumentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do treści testamentu, zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia lub wzajemnego stosunku kilku testamentów.

• Może być przechowywany w dowolnym miejscu, powierzony zaprzyjaźnionej osobie, spadkobiercy, notariuszowi itd.

TESTAMENT NOTARIALNY

Powstaje w ten sposób, że spadkodawca ustnie oświadcza notariuszowi swoją ostatnią wolę, a ten nadaje jej formę aktu notarialnego.

TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

Powstaje przez oświadczenie woli złożone przez spadkodawcę ustnie wójtowi lub innemu stale urzędującemu członkowi władz gminy w obecności dwóch świadków.

• Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty.

• Protokół podpisuje spadkodawca, osoba sporządzająca protokół oraz świadkowie.

• W opisany sposób nie może sporządzić testamentu osoba głucha lub niema.

2) TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

• Mogą być sporządzone jedynie w sytuacjach określonych przez prawo spadkowe.

• Ich moc prawna jest ograniczona w czasie- tracą one moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.

• Dziedziczenie na mocy testamentu szczególnego ma miejsce tylko wówczas, gdy spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

TESTAMENT USTNY

• Może być sporządzony w dwóch wypadkach:

• Jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy

• Jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione (np. w razie umieszczenia spadkodawcy w izolowanym szpitalu dla zakaźnie chorych, gdy jego stan zdrowia uniemożliwia ręczne pisanie).

• Spadkodawca oświadcza wolę ustnie w jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, następnie treść ustnego testamentu zostaje spisana i podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków, albo przez trzech świadków.

• Treść ustnego testamentu, gdy nie stwierdzono jej na piśmie, może być w ciągu 6 miesięcy odtworzona przed sądem na podstawie zeznań świadków.

TESTAMENT SPORZĄDZONY PODCZAS PODRÓŻY NA POLSKIM STATKU MORSKIM LUB POWIETRZNYM

• Spadkodawca może sporządzić testament podczas podróży, ustnie oświadczając swoją ostatnią wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków.

• Zostaje ona spisana i odczytana, poczym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie i dowódca statku lub jego zastępca.

TESTAMENT WOJSKOWY

Może być sporządzony jedynie w czasie mobilizacji, wojny albo przebywania w niewoli, przez osoby określone w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

3. ZACHOWEK

• Instytucja prawa spadkowego, która w pewnym stopniu ogranicza swobodę spadkodawcy w rozporządzaniu majątkiem na wypadek śmierci.

• Służy przede wszystkim ochronie interesów członków rodziny spadkodawcy.

• Jego istotą jest przyznanie niektórym spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie, prawa żądania od spadkobiercy lub spadkobierców oznaczonego świadczenia.

• Prawo do zachowku przysługuje małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy. Każda z wymienionych osób może żądać od spadkobiercy (spadkobierców) połowy wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

• Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy, albo uprawniony o zachowku zstępny jest niepełnoletni- mogą żądać 2/3 udziału.

• Spadkobierca ustawowy może być pozbawiony prawa do zachowku, jeżeli zachowuje się nagannie. Może tego dokonać spadkodawca na drodze wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku. Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie, w którym spadkodawca powinien też podać przyczyny wydziedziczenia.

• Spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku, jeżeli ta:

• Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

• Dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci,

• Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

• Spadkodawca nie może wydziedziczyć spadkobiercy uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

6. NABYCIE SPADKU

Kodeks cywilny przyznaje spadkobiercy prawo decydowania, czy chce dziedziczyć spadek, do którego został powołany.

Spadkobierca może w tym zakresie podjąć jedną z następujących decyzji:

1. przejąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste)

2. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)

3. odrzucić spadek.

PROSTE PRZYJĘCIE SPADKU

• Powoduje przejście na spadkobiercę całego majątku spadkodawcy, a więc zarówno wszystkich jego praw majątkowych jak i obowiązków (przede wszystkim długów).

• Wiąże się to bezpośrednio z zakresem odpowiedzialności spadkobiercy, który w takim przypadku odpowiada za długi spadkodawcy bez ograniczeń, zarówno odziedziczonym jak i własnym majątkiem.

• Ponieważ długi spadkowe mogą przekraczać aktywa, oczywista jest konieczność podejmowania decyzji o przyjęciu spadku w sposób odpowiedzialny, po dokładnym zaznajomieniu się z sytuacją majątkową spadkodawcy i ze świadomością skutków danego oświadczenia.

PRZYJĘCIE SPADKU Z DOBRODZIEJSTWAMI INWENATRZA

• Spadkobierca również ponosi odpowiedzialność za odziedziczone długi, ale tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie to ulega zniesieniu w razie popełnienia przez niego nadużyć przy ustalaniu inwentarza.

ODRZUCENIE SPADKU

• Musi być stanowcze i bezwarunkowe.

• Nie można odrzucić spadku na korzyść innej osoby.

• Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wytwarza taką sytuację, jakby odrzucający spadek spadkobierca nie żył w chwili śmierci spadkodawcy. Między innymi może to spowodować powołanie do dziedziczenia jego spadkobierców.

• Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Dla spadkobiercy ustawowego dniem tym jest zazwyczaj dzień śmierci spadkodawcy.

• Jeżeli jednak nie było wiadomo, że spadkodawca sporządził testament, albo spadkobierca wiedział o istnieniu innych, bliższych spadkobierców, którzy wyłączają go od dziedziczenia, termin sześciomiesięczny może biec od innej, nieraz znacznie późniejszej daty, np. uzyskania wiadomości o odrzuceniu spadku przez inną osobę. Przy dziedziczeniu testamentowym wspomniany termin biegnie z reguły od dnia uzyskania wiadomości o istnieniu testamentu i jego treści.

• Jeżeli spadkobierca w ciągu 6-miesięcznego okresu nie złoży oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, uważa się, że przyjął spadek wprost. Nie dotyczy to jednak osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc przede wszystkim dzieci, osób, co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia, a także osób prawnych. W tych przypadkach brak oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

• Prawnym świadectwem nabycia spadku przez spadkobiercę jest postanowienie sądu o nabyciu spadku, wydane po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. W postanowieniu tym sąd ustala kto dziedziczy po spadkodawcy i w jakiej części.

• Spadkobierca, który spadek przyjął, może zbyć go w całości lub w części innej osobie. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego. Nabywca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spadkobiercy i odpowiada za długi spadkowe w tym samym zakresie co spadkobierca. Ich odpowiedzialność wobec wierzycieli jest solidarna.

• Niedopuszczalne jest dysponowanie przyszłym spadkiem w czasie, gdy spadkodawca jeszcze żyje. Wyjątek: możliwość zawarcia umowy między spadkodawcą i spadkobiercą, w której spadkobierca zrzeka się dziedziczenia. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych spadkobiercy, chyba, że strony w umowie postanowiły inaczej. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez nową umowę między tymi samymi stronami, także zawartą w formie aktu notarialnego.

1

---