ANTROPOLOGIA KULTUROWA

1. Jaka jest genealogia pojęć „kultura” i „cywilizacja”?

GENEALOGIA POJĘCIA KULTURA.

Rodowód sięga starożytnego Rzymu. W łacinie wyraz cultura oznaczał uprawę roli. Pierwszy przenośnie użył go Cyceron (I w.p.n.e.) odnosząc do uprawy umysłu- cultura animi, co właściwie oznaczało aktywność duchową. Zwykle odnoszono ten termin do obiektywnych zespołów jak uprawy czegoś, doskonalenia np. kultura rolna i późniejsze kultura literacka. Dopiero wiek XVIII przyniósł we Włoszech., Francji i Anglii obecne rozumienie tego terminu (życie umysłowe, duchowe oraz jego cechy i wytwory). W Niemczech pojęcie kultura oznaczało kształcenie, proces ewolucji ludzkości od najniższego poziomu, wspólnotę kulturową narodu, rozwój ducha. Herder traktował kulturę jako narzędzie przystosowania człowieka. Rekompensować miała ona w walce o byt braki wyposażenia fizycznego człowieka. W przekazywaniu i przejmowaniu tradycji dostrzegał źródło człowieczeństwa. W Polsce jako jeden z pierwszych używał J. Lelewel, jako doskonalenie moralne i umysłowe człowiek, a także jako rozwój sztuki, wiedzy, idei i religii.

GENEALOGIA POJĘCIA CYWILIZACJA.

Pochodzi od łacińskiego słowa civis - obywatel. Pojęcie to rozpowszechniło się dopiero w XVIII we Francji, a następnie we wszystkich krajach Zachodu. Często używano go zamiennie z kulturą np. W Anglii. We Francji dominowało określenie cywilizacja, w Niemczech-kultura. Do rozumienia tych pojęć przyczyniły się w dużym stopniu pozycje wydane w XIX np. H.T. Buckl'e „Historia cywilizacji Anglii”(1861) J Bruckhardt odnosił ją do ogólnego stanu duchowego określonego czasu i narodu, a Taylor- zwracał uwagę na jej odmiany.

2. Podaj i omów wybraną definicję „kultury”.

GLOBALNE ANTROPOLOGICZNE POJĘCIE KULTURY (KŁOSKOWSKA)- obejmuje następujące postacie zjawisk: przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności, same działania, a wreszcie stany psychiczne człowieka: postawy, dyspozycje, nawyki, stanowiące rezultat wcześniejszych oddziaływań oraz przygotowanie i warunek przyszłych działań.

KULTURA (Kłoskowska)- może się niewątpliwie przejawiać w aktach odosobnionej jednostki, ale żyje i rozwija się tylko na drodze międzyludzkich kontaktów, których sieć określa zakres i struktura różnorodnych grup społecznych.

3. Jakie relacje zachodzą między kulturą a naturą?

S. Pufendorf kulturę przeciwstawia naturze, określając tę pierwszą jako usunięcie niewiedzy i panowanie rozumu.

Natura - pojęcie używane jako przyroda, bądź biologiczne, wrodzone wyposażenie człowieka, które jest wynikiem ścisłego związku człowieka. ze światem przyrody. Pojęcie natury dotyczy tego, co występuje w człowieku zawsze i wszędzie, kultura obejmuje to, co występuje tylko niekiedy i w niektórych miejscach. Pojęcie natury odnosimy do tego, co wrodzone i spontaniczne, kultura to, to, co wyuczone i dyktowane przez normę.

Kultura (Niżnik) to sposób istnienia człowieka, który może przetrwać o tyle, o ile uczestniczy w określonej kulturze,

Kultura jest systemem zrozumiałym jedynie przez odniesienie się do natury, a natura daje się zrozumieć bez czegokolwiek poza nią. Genetyka głosi, że człowiek ma wrodzoną zdolność do nabywania kultury.(np. badania E. Morina nad rezusami)

4. Jakie relacje zachodzą między kulturą a cywilizacją?

Aby rozróżnić cywilizację od kultury trzeba przyjąć, że Cywilizacja to całość dorobku kulturalnego, organizacyjnego i technicznego człowieka, a Kultura to religia, moralność, ideologia i sztuki piękne.

Tatarkiewcz rozgranicza je w następujący sposób: „ Cywilizacja oznacza wszystko, co ludność stworzyła i dodała do natury dla ułatwienia i ulepszenia życia. Kultura to te przeżycia i czynności poszczególnych ludzi, którzy wytworzyli cywilizację i z cywilizacji korzystają, tym właśnie różnią się od pierwotnych ludzi”. Wg tego Cywilizacja to nadbudowa nad naturalną prymitywną egzystencją, to zespól rzeczy, które ludzie wytworzyli, czynności, organizacje, ustrój kraju i system zarządzania nim, prawo, moralność, wyznawana religia, zdobywana i utrwalana wiedza, formułowany przez artystów i krytyków smak artystyczny, a przede wszystkim ideologie. Wkład w powstawanie cywilizacji mają bardzo licznie ludzie; największy jednak posiadają wynalazcy i działacze społeczni.

Kultura natomiast stanowi bogactwo duchowe człowieka, wyższą formę bytowania ludzkiego, stan subiektywny, psychiczny, wewnętrzny, indywidualny, dla każdego różny, choć wielorako podobny do ludzi żyjących jednocześnie i blisko siebie. To właściwość osoby wykształconej, która rozwinęła swój smak, zmysł krytyczny i sąd. Ludzie jednego czasu i kraju żyją w tej samej cywilizacji, ale każdy ma swoją kulturę, wyższą lub niższą.

Pomiędzy kulturą i cywilizacją dokonuje się wymiana: jednostki o wyższej kulturze przyczyniają się do postępu cywilizacji, a postępująca cywilizacja przyczynia się do podniesienia kultury innych jednostek.

Współcześnie zaznacza się tendencja do nierozdzielania pojęć kultura i cywilizacja. Używa się ogólnego terminu - kultura. Terminu cywilizacja współcześnie używa się do określenia pewnego etapu rozwoju kultury np. w znaczeniu cywilizacji miejsko-przemysłowej.

5. Co rozumie się przez elementy kultury i jakie powszechnie się wyróżnia.

ELEMENTY KULTURY

(1. wartość, 2. norma, 3. wzór, 4. kanon, 5. kod, 6. obyczaj, 7. etos, 8. mit, 9. obrzęd, 10. rytuał, 11. utopia, 12. symbol, 13. twórca, 14. odbiorca, 15. znak, 16. styl, 17. tekst)

Wartość i wzór wydają się pełnić pierwszorzędną rolę.

Wartość- to idee, przekonania, ideały, przedmioty materialne, uznawane przez zbiorowość społeczną za szczególnie cenne.

Kluckhohn- Wartość- to, co godne pożądania, charakterystyczne dla jednostki lub grupy i wywierające wpływ na wybór spośród dostępnych sposobów, środków i celów działania..

W psychologii traktuje się jako zjawisko psychiczne o charakterze poznawczym, zbliżone do terminu „postawa".

Socjologia- wartość w odniesieniu do wpływów grupy społecznej, społeczne funkcjonowanie wartości.

Wartości kulturowe- to wartości dominujące w danym społeczeństwie, wpływające na większość jego członków.

Są to powszechnie pożądane dobra lub przekonania. Wartości kultury zależne są od warunków bytowych i historycznych.

Podział w socjologii:- wartości deklarowane, -wartości wyznawane, -wartości praktyczne.

Gołaszewska: l).wartości zastane 2). Realizowane 3).aktualizowane

Podział ze wzgl. na Trwałe wartości(mają wymiar moralny i estetyczny): dobro, piękno, prawda

Wzory- normy wyrastające z systemów wartości, są one systemem postulowanych zasad postępowania ludzi, instytucji (wzór pracownika, placówki). Świat kultury ludzkiej jawi się jako zbiór wzorów.

Wzór kultury (Żygulski)- każda prawidłowość, norma, powtarzająca się forma, w jakiej pojawiają się i funkcjonują rzeczy, znaki i zachowania oraz ich kompleksy, dobra kompleksowe.

Jedna i ta sama wartość może wytwarzać wiele wzorów i wzór kulturowy może realizować więcej niż jedną wartość.

Kroeber wyróżnia 3 typy wzorów:

l. podstawowe wzory kultury( wzory systemowe)- stymulują rozwój innych elementów kultury

2.wzory stylu- odnoszą się do określonych sposobów postępowania, są rezultatem ich wyboru

3.wzory całościowo-kulturowe- charakteryzują cały okres w kulturze(np. kultura odrodzenia we Włoszech)

Wg Schelera- wzór osobowościowy jest konkretyzacją wartości: Hierarchia wzorów- postać świętego, - geniusz naukowy, - artysta, - wzór bohatera

6. Wybierz jeden z elementów kultury i dokładnie go omów.

Wartość- to idee, przekonania, ideały, przedmioty materialne, uznawane przez zbiorowość społeczną za szczególnie cenne.

Kluckhohn- Wartość- to, co godne pożądania, charakterystyczne dla jednostki lub grupy i wywierające wpływ na wybór spośród dostępnych sposobów, środków i celów działania..

W psychologii traktuje się jako zjawisko psychiczne o charakterze poznawczym, zbliżone do terminu „postawa".

Socjologia- wartość w odniesieniu do wpływów grupy społecznej, społeczne funkcjonowanie wartości.

Wartości kulturowe- to wartości dominujące w danym społeczeństwie, wpływające na większość jego członków.

Są to powszechnie pożądane dobra lub przekonania. Wartości kultury zależne są od warunków bytowych i historycznych.

Podział w socjologii:- wartości deklarowane, -wartości wyznawane, -wartości praktyczne.

Gołaszewska: l).wartości zastane2). Realizowane 3).aktualizowane

Podział ze względu na trwałe wartości (mają wymiar moralny i estetyczny): dobro, piękno, prawda

7. Jak definiuje się pojęcie wartości w poszczególnych dyscyplinach naukowych i w jakich znaczeniach mówi się o relatywizmie kulturowym?

W psychologii traktuje się jako zjawisko psychiczne o charakterze poznawczym, zbliżone do terminu „postawa".

Socjologia- wartość w odniesieniu do wpływów grupy społecznej, społeczne funkcjonowanie wartości.

Wartości kulturowe- to wartości dominujące w danym społeczeństwie, wpływające na większość jego członków.

Są to powszechnie pożądane dobra lub przekonania. Wartości kultury zależne są od warunków bytowych i historycznych.

Podział w socjologii:- wartości deklarowane, -wartości wyznawane, -wartości praktyczne.

Gołaszewska: l).wartości zastane2). Realizowane 3).aktualizowane

Podział ze względu na trwałe wartości (mają wymiar moralny i estetyczny): dobro, piękno, prawda

8. Jaka zachodzi różnica w treści pojęć: obyczaj, obrzęd, rytuał?

Obyczaj-Powszechnie przyjęte sposoby postępowania, najczęściej utwierdzone tradycją, mające miejsce na określonym terenie i dotyczące pewnej grupy ludzi.

1. Stanowią swoisty system kontroli społecznej. Naruszanie obyczaju powoduje negatywna reakcję ze strony grupy- dezaprobatę, nawet wyobcowanie ze zbiorowości, usunięcie ze składu ( Jagusia Boryna z,, Chłopów" Reymonta).

2. Jako ukształtowane formy stereotypowych zachowań na przestrzeni długiego okresu historycznego służą zespoleniu danej zbiorowości wyodrębniając ją od innych.

3. W społeczeństwach pierwotnych obyczaje zastępowały prawo, i nawet dziś sądownictwo w przypadku luk prawnych odwołuje się do tzw." prawa obyczajowego"'.

4. W środowiskach miejskich i małomiasteczkowych mają one charakter „niepisanych praw"- egzekwowanych bezwzględnie.

5. Funkcjonują na zasadzie przeżytków hamujących postęp społeczny, z dużym oporem ulegają same przemianom w wyniku przeobrażeń społecznych.

6. Moda jest swoistym typem obyczaju, ale nie wymaga aprobaty tradycji. Moda jest obyczajem przejściowym i dotyczy spraw mniej istotnych społecznie.

Zwyczaje- sposoby postępowania wynikające z przyzwyczajenia, mogą się z czasem przekształcić w obyczaje.

Obrzędy- utożsamiane z ceremoniami lub obyczajami. Są to uświęcone tradycją zespoły czynności i praktyk towarzyszące uroczystościom rodzinnym, społecznym, religijnym.

1. obrzędy inicjacyjne( obrzezanie, chrzciny)

2. obrzędy afirmacyjne( jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego)

3. obrzędy współżycia( obrzędy świąt rodzinnych, ludowych, kościelnych)

4. obrzędy izolacji( pożegnania pracownika, pogrzeb)

Najczęściej obrzędy dzielimy na:- religijne; - świeckie

Rytuały- zespół czynności stanowiących formę zewnętrzną obrzędu religijnego, uroczystości, ceremonii

9. Proszę omówić rytuały w życiu codziennym i ich funkcje.

Mamy już za sobą kolejny okres wzajemnego obdarowywania się prezentami, składania sobie życzeń, wybaczania sobie dawnych uraz i przewinień, wystrzeliwania fajerwerków, odliczania sekund do Nowego Roku, świątecznej i sylwestrowej atmosfery.

Coroczne generalne porządki, ubieranie choinki, wieczerza wigilijna z obowiązkowymi tradycyjnymi potrawami, łamaniem się opłatkiem i dawaniem prezentów. Do tego jeszcze doszło uczestnictwo w pasterce czy innych ważnych religijnych obrzędach w przypadku osób wierzących.

Wieczerzę wigilijną spożywa się raz w roku. Ale nie jest to jedyny czas kiedy jemy uroczysty posiłek, wymieniamy się czymś, spotykamy się z bliskimi, mówimy sobie miłe słowa. Codziennie mamy do czynienia z rytuałami, chociaż nie zawsze tak wyraźnymi i intensywnymi jak różnego rodzaju święta i uroczystości. Witamy się, żegnamy, pozdrawiamy, kłaniamy sobie, prosimy o coś, dziękujemy, uśmiechamy itd. Nawet w zwykłej rozmowie wyróżnić można elementy skonwencjonalizowanego rytuału. Jeśli ktoś pochwali nową fryzurę koleżanki z pracy to przyczyną tego niekoniecznie musi być szczery, nieudawany zachwyt jej uczesaniem. Po prostu wypada, żeby wypowiedzieć kilka słów pochwały. Podobnie bywa z wieloma powszednimi tematami pogawędek jak pogoda, polityka czy plotki o znajomych. Ich funkcją nie jest samo przekazywanie sobie informacji ale także podtrzymywanie więzi grupowych, rodzinnych, koleżeńskich a nawet podtrzymywanie samej interakcji. Chyba każdy zna z autopsji sytuację, w której wyczerpały się wszelkie tematy rozmowy i zapadło kłopotliwe milczenie toteż trzeba było jakoś kontynuować pogawędkę.

Funkcje:

Rytuały inicjują jednostkę do życia zbiorowego. Zespalają one zbiorowości. Grupy społeczne dokonują poprzez obrzędy czasowo swej reafirmacji. Codzienne życie oddala ludzi od siebie. Obchodzone co pewien czas uroczystości stają się potrzebne, aby jednostki mogły odczuć swą jedność moralną i wzmocnić swe wzajemne związki przez intensywne przeżycie tychże wydarzeń. Podobną funkcję pełnią też święta narodowe, zjazdy, zgromadzenia itd. Wystarczy spojrzeć na amerykańskie kampanie prezydenckie i ich jarmarczno-festynowy charakter czy skrajnie zrytualizowane przemówienia Adolfa Hitlera.

Rytuał podtrzymuje nasze zaufanie do podstawowych stosunków społecznych.

10. Co oznacza mit w węższym i szerszym znaczeniu?

Mit- w języku potocznym to podanie o bogach, legendarnych bohaterach, fantastycznych zdarzeniach, w przenośnym wymysł, bajka, z greckiego „ mythos"- legenda, bajka

-Celem każdego mitu jest danie odpowiedzi na pytanie dotyczące życia i śmierci, dobra i zła, pochodzenia, przeznaczenia i natury świata człowieka

-W węższym znaczeniu to opowieść sakralna o wierzeniach religijnych, związanych z magią, kultem i rytuałem

-W szerszym znaczeniu to konstrukcje światopoglądowe i artystyczne zbliżone formą i funkcją do mitów w tradycyjnym znaczeniu.

-Mity wywodzą się z pierwotnych religii. Są one rodzajem pierwotnej poezji- operują przenośniami, symbolami, alegoriami

11. Co rozumie się przez „systemy kultury” i jakie są podstawowe systemy kultury?

Systemy kultury charakteryzują się uporządkowanym i skoordynowanym zespołem swoistych elementów, powiązanych wzajemnymi relacjami, składających się na zwarty obraz odpowiedniej dziedziny kultury.

Podstawowe systemy kultury:

• nauka

• religia

• sztuka

• język - komunikacja

• filozofia

• ideologie

• zabawa

• moralność

12. Na czym polega istota religii, jej mechanizmy psychologicznego oddziaływania i rola w kulturze?

Religia

l .Ujmowana jako stosunek człowieka do sacrum, to, co święte jest różnie ujmowane w różnych religiach (r. Monoteistyczne- oznacza Boga, w r. politeistycznej- panteon bóstw, w buddyzmie- wartości moralne, w innych jeszcze bezosobową siłę-mana). Sacrum wywiera istotny wpływ na życie człowieka i los świata.

2. Nacisk na potrzeby i wartości. Religia jest wyrazem i formą lub substytutem wartości i potrzeb poznawczych, moralnych, obyczajowych, społecznych.

Geneza religii:

w marksizmie- łączy się z czynnikami natury:

-natury przyrodniczej-zależność człowieka od sił przyrody

-natury społecznej- określony układ stosunków społecznych natury psychologicznej

-psychologicznej-dotyczy działalności poznawczej, życia uczuciowego

-wierzenia religijne (J. Keller) powstawały aby wyjaśnić wszystkie niezrozumiałe zjawiska, z którymi człowieka się spotkał w swoim życiu.

Klasyfikacja religii:

1. zasięg oddziaływania( religie plemienne, narodowe-hinduizm, światowe-islam),

2. przedmiot kultu(monoteistyczne, politeistyczne ateistyczne).

3. sposób powstania(spontanicznie ukształtowane, złożone-islam)

W religiach można wyróżnić 4 aspekty:

l. doktrynę,

2. kult- zespół aktów i czynności stanowiących wyraz czci dla sacrum,

3. organizację,

4. przeżycie

W miarę rozwoju religii powstawało wiele dzieł pod wpływem głębokich przeżyć religijnych, bądź inspirowanych przez religię na zamówienie kościoła.

13. Jakie miejsce wśród systemów kultury zajmuje język - komunikacja i na czym polega jego doniosłe znaczenie?

Język-komunikacja

Komunikacja językowa odgrywa bardzo ważna rolę w całości kultury

-Zdolność posługiwania się językiem należy do najistotniejszych cech wyróżniających czł. od innych istot żyjących

-Język stanowi podstawowy środek komunikacji- funkcja jego to przekazywanie treści myślowych (f. komunikatywna)

-determinuje w pewnym zakresie sposób widzenia świata; kształtuje rzeczywistość człowieka i tym samym determinuje rezultaty poznania.(śnieg u Eskimosów)

-Język jest podstawowym warunkiem ciągłości kulturalnej społeczeństw i ich rozwoju. Osiągnięcia myśli ludzkiej i wszystkie wydarzenia historyczne są utrwalone i przekazywane w dokumentach językowych.

Rola języka:

l. Język jako określony system znaków stanowi warunek konieczny myślenia pojęciowego;,

2. Językjest pośrednikiem miedzy tym, co wspólne, społeczne, a tym co indywidualne i twórcze w myśleniu jednostkowym,

3. Język(jak stwierdza Sapir) można uznać za symboliczny przewodnik po kulturze

-Język pełni f. identyfikacyjną- powiązanie obrazu rzeczywistości i sposobów myślenia

-Język uwarunkowany jest bardzo silnie strukturą społeczną. Posługiwanie się językiem to przekazywanie kultury.

-Język w postaci ograniczonego kodu powoduje trudności a poszerzony kod językowy jest czynnikiem awansu kulturowego.

-Język jest bardzo ważny dla każdego narodu, dlatego troszczymy się o jego zachowanie i rozwój, jasne są stwierdzenia:„naród tak długo żyje jak język jego żyje", „Kto zna i miłuje swój język jest patriotą"

14. Jaka jest treść i zakres pojęcia procesy kultury?

Procesy kultury- to przebieg następujących po sobie działań ludzkich i zjawisk powiązanych ze sobą przyczynowo. Chodzi tu głównie o rolę tradycji w rozwoju kultury, zachodzące zmiany.

15. Jakie funkcje pełni uczestnictwo w kulturze i jakie wyróżniamy jego formy?

Uczestnictwo w kulturze to proces, ma duże znaczenie, określa aktywny stosunek ludzi do dóbr kultury, korzystanie z niej, wzbogacanie. Uczestnictwo w dużym stopniu rzutuje na pracę zawodową oraz formy spędzania wolnego czasu, służy kształtowaniu wszechstronnie rozwiniętej osobowości, sprzyja tworzeniu wartości naczelnych w życiu człowieka., uczy jak żyć.

FUNKCJE UCZESTNICTWA

1. f. integrująca- zespalanie uczestników zajęć, przynajmniej na czas ich trwania, grupa odbiera te same treści, poddawana ty samym wpływom;

2. f. socjalizująca- uspołecznianie poszczególnych jednostek przez włączanie ich do grupy, korygowanie zachowań i zjawisk niezgodnych;

3. f. uniformizująca- ujednolicenie zachowań, uczestnicy zajęć upodobniają się do siebie zainteresowaniami, a także strojem i zachowaniem;

4. f. indywidualizująca- stworzenie się sytuacji do pokazania się Jednostki, podkreślenie swojej rangi, walorów zewnętrznych i duchowych;

5. f. aktywizująca- wzajemne pobudzanie się do działań wspólnych

6. f. inspirująca- wyzwalanie ekspresji twórczej, pobudzanie(stymulowanie) do działania, wyzwalanie pomysłowości, inicjatywy.

FORMY UCZESTNICTWA

1. zajęcia zbiorowe (masowe)- udział w różnych formach masowych, prelekcje, pogadanki, wykłady, spotkania w wybitnymi ludźmi, zwiedzanie muzeów, wycieczki, oglądanie przedstawień teatralnych i programów TV, słuchanie muzyki. Zajęcia te mają na celu skupienie większej liczby uczestników w celu rozbudzenia ich zainteresowań, wymiany doświadczeń, pogłębiania przeżyć, zachęcanie do wspólnego działania;

2. zajęcia zespołowe- charakteryzują się w odróżnieniu od zbiorowych długotrwałą działalnością, opartą na wspólnie ustalonym programie. Wśród członków zespołu jest podział zadań- to gwarantuje każdemu zaspokojenie własnych zainteresowań oraz wykorzystanie uzdolnień. Zespół oddziałuje intensyfikująco i uspołeczniająco, dostarcza nowych doświadczeń, wrażeń, przeżyć;

3. zajęcia indywidualne- podejmowane przez poszczególne jednostki, mają na celu kształtowanie pożądanych cech charakteru, postaw i aktywności. Są to te wszystkie zajęcia wykonywane oddzielnie, bez wchodzenia w interakcje z innymi osobami(np. lektura dzieł naukowych, literatury pięknej, prace twórcze z zakresu nauki, techniki, sztuki);

16. Wymień powszechnie wyróżniane procesy kultury współczesnej.

1) juwenalizacja: kult młodości, postrzeganie młodych ludzi jako pierwszoplanowych w całym społeczeństwie, mocno eksponowane takie postawy jak: spontaniczność, żywiołowość, aktywność, idealizm, krytycyzm, optymizm, coraz częściej dzieci stają się nauczycielami dorosłych, dużą popularność zdobywają zabiegi rewitalizujące , osłabiają się takie zjawiska jak: zainteresowanie przeszłością, historią, dziedzictwem kulturowym, podważanie autorytetu ludzi starszych , unikanie odpowiedzialności za siebie i drugiego człowieka, marginalizacja problemów choroby, starości , śmierci

2)globalizacja: jedna globalna kultura

może przybierać dwie postacie: 1) homogenizacji: dominacja jednych kultur nad drugimi 2) hybrydyzacji: łączenie elementów z różnych kultur w jedną

3)liberalizacja: brak występowania norm w kulturze i sztuce, tolerancja i szacunek do inności, akceptowanie niektórych wartości kontrkultury,

4) indywidualizacja: mocne wyeksponowanie podmiotowości każdego człowieka, prymat dobra jednostki nad dobrem społeczeństwa

5) konsumpcjonizm- czerpanie z dóbr materialnych

6) mediatyzacja i wirtualizacja: media masowe i globalne stały się narzędziami ilościowego i jakościowego rozwoju kultury, pojawiły się nowe formy twórczości w tym kreacje multimedialne. Dzięki nim wiele milionów ludzi na całym świecie uzyskało możliwość bezpośredniego przeżywania ważnych wydarzeń historycznych, uczestnictwa w życiu religijnym i kulturalnym, poznawania innych ludzi i społeczeństw

• Jaka rola przypada tradycji w rozwoju kultury.

ROLA TRADYCJI W ROZWOJU KULTURY

Tradycja- łać. „tradition", oznacza przekazywanie z pokolenia na pokolenie treści kultury. Dziedziczymy od poprzedników wytwory, obyczaje, wzory i normy zachowania, umiejętności też. Ważne dziedzictwo języka

Tradycja nie jest identyczna z całokształtem dziedzictwa kulturowego.

W zależności od wartości w różnych narodach, grupach społ., warstwach, społeczeństwach poszczególne treści są mniej lub bardziej ważne, doniosłe dla współczesności, dla przyszłości i te doniosłe są przejmowane dla rozumienia pojęcia tradycja.

Szacki rozróżnia trzy różne, lecz komplementarne pojęcia tradycji:

l .czynnościowe- ośrodkiem zainteresowania staje się czynność i przekazywanie z pokolenia na pokolenie duchowych dóbr danej zbiorowości

2.przedmiotowe- społeczne dziedzictwo dorobku przeszłości- zwraca się uwagę jakie dobra są przekazywane 3.podmiotowe- chodzi o stosunek danego pokolenia do przeszłości, jego zgoda na dziedziczenie lub protest przeciwko temu dziedzictwu.

Tradycje nie są uczuciowo neutralne. Obserwuje się przejawy silnego przywiązania do przeszłości

Postawy do tradycji:

1. tradycjonalistyczna-afirmacja przeszłości jako takiej

2.utopijna- całkowita negacja przeszłości

3.romantyczna- afirmacji podlega tylko wybrana część przeszłości

Tradycja „żywa "- to, co narody, klasy wybierają z całokształtu tradycji zastanej do swojej tradycji

Tradycja „martwa"- to, czego nie przejmują, odrzuca j ą(współcześnie do tradycji martwej można zaliczyć narzeczeństwo i zwyczaje nocy poślubnej)Tradycja stanowi formę przenikania przeszłości z jej treściami kultury do współczesności i włączanie jej do aktualnej świadomości społecznych - uznawanych hierarchii

Zwartości w różnych narodach, grupach społecznych, warstwach, społeczeństwach poszczególne treści są mniej lub bardziej ważne, doniosłe dla współczesności, dla przyszłości i te doniosłe są przejmowane dla rozumienia pojęcia tradycji:

19. Wymień znane ci cechy chłopskiej kultury tradycyjnej.

• odizolowana świadomościowo i kulturowo

• charakter rolniczy - przywiązanie do ziemi

• samowystarczalność

• religijność, magia

• stałość osiedlenia

• ustny przekaz pokoleniowy

• wielopokoleniowe rodziny mieszkające razem

• patriarchalny ustrój rodziny

• wspólne więzi wewnętrzne i niechęć do obcych

Warunki istoty kultury chłopskiej:

• patriarchalny układ rodzin

• selekcja dziedzictwa kulturowego

• treść przekazów związanych z tradycjami, zwyczajami (uprawa roli, piosenki)

• autorytety - ludzie starzy

• urządzenia kulturowe np. stół +chleb=szacunek (ripekt)

• spotkanie towarzyskie- jarmark, droga do kościoła all together, darcie pierza, pogrzeby

20. Jaki wpływ na rozwój kultury mają warunki ekonomiczne, społeczno - kulturowe, historyczne i polityczne?

UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE.

Bardzo dobre warunki ekonomiczne sprzyjają rozwojowi kultury. Dobrobyt może prowadzić do rozwoju kultury i wzbogacenia wewn. czł., a skrajne ubóstwo może doprowadzić do degradacji osobowości, do lekceważenia zasad moralnych i upadku godności. Czł., który ma zaspokojony byt, potrzeby podstawowe, nie musi się o to martwić czy walczyć, może się poświęcić tworzeniu wyższych wartości.

Również prawdą jest to, że człowiek syty nic wielkiego nie stworzy, gdyż b. Dobre warunki materialne mogą powodować wynaturzenie i rozleniwienie czł. i prowadzić do upadku kultury( okres po Romane). Tak samo jest z ubóstwem: czł. bogaty wewn., a biedny nie musi ulegać degradującej presji złych warunków materialnych, może w takich sytuacjach szukać rekompensaty w świecie wyższych wartości, oddawać się sztuce, nauce- może tworzyć

UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO - KULTUROWE:

Epoki społeczne i ich swoiste cechy wyciskają piętno na rozwoju kultury. Kultura feudalna czy chłopska jest niemal identyczna od granic i barier narodowościowych Współczesne uczestnictwo w kulturze odnosi się do instytucji publicznych i mediów: książki , radio, film, prasa, teatr, muzea. W korzystaniu z nich bierze się pod uwagę kategorie społeczne: wiek, płeć, zawód, pochodzenie społ., wykształcenie. Aktualny model uczestnictwa kulturowego oparty na zasadach demokracji umożliwia pełen udział w kulturze szerokim rzeszom społeczeństwa

UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE.

Mają znaczący wpływ na rozwój kultury. Okres kataklizmów historycznych- wojny, zabory, okupacje- oznacza najczęściej upadek kultury lub jej zastój. Walka z kulturą podbitego kraju jest prowadzona nie mniej zaciekle niż walka zbrojna. Sztuka ambitna i zaangażowana patriotycznie schodził do podziemi.

UWARUNKOWANIA POLITYCZNE

Polityka (jako ogół sposobów myślenia i działania z wykorzystaniem władzy) wywierała zawsze nacisk na kulturę, próbując ją sobie podporządkować. Dzięki mądrej polityce zapewnione są optymalne warunki do rozwoju kultury. Państwo pełni rolę mecenasa, zapewnia wsparcie i swobodę twórczą. Polityka może być czynnikiem budującym bądź niszczącym i te dwie tendencje przeplatają się. Niszczące okazują się systemy totalitarne- dyktatorskie, charakteryzują się nietolerancją i dyskryminacją. Budujące- systemy de Pluralizm poglądów.

21. Jakie zabiegi służą zwiększaniu konsumpcji kultury?

Coraz częściej kulturę ujmuje się w kategoriach ekonomicznych, w kategoriach rynku. Produkty kultury traktowane są jako towar wystawiany na sprzedaż i podlegający prawom rynku. Produkcja ich powinna się opłacać i przynosić zyski. Cena na produkty zależy od zapotrzebowania na rynku. Produkty kultury są nabywane. Nabywcy- uczestnicy kultury traktowani są jako konsumenci.

Konsumpcja przebiega w 2 płaszczyznach:

-jednej powszechnej, obejmuje wytwory masowe odpowiadające zapotrzebowaniom przeciętnych i powszechnych gustów, szerokich rzesz odbiorców,

-w drugiej, bardziej elitarnej, obejmuje wytwory dla bardziej wysublimowanych gustów. Im bardziej masowa konsumpcja, tym większe zyski, produkty maja niższą, przystępną cenę.

Zwiększenie popytu na wytwory kultury przebiega w 3 płaszczyznach:

1.Przez reklamę wytworów w mas mediach

2.Przez uruchomienie i stworzenie krytyki kulturalnej, akceptującej wzory, zachęcającej do jej nabywania(ogłaszanie listy bestsellerów, kreowanie gwiazd)

3.Rozbudzanie potrzeb dzięki zabiegom edukacyjnym- kształtowanie kulturalnych zainteresowań i postaw. Nabycie czy odbiór wytworu ma wynikać z uświadamiania odpowiedniej potrzeby nawyków, ma być odbiciem ukształtowanych postaw estetycznych.

Traktowanie kultury jako towaru prowadzi do określonych konsekwencji:

1.popieranie wytworów obliczonych na zysk(przemysł rozrywkowy zaspokajający tanie gusty odbiorców)

2.regres kultury ambitnej jako nieopłacalnej, bo nie cieszącej się popularnością szerokich gremiów. Ambitne stają się drogie- mało zarabiający nie mogą sobie na nie pozwolić, pogłębia się podział na kulturę elitarną i popularną czy masową.

3.Komercjalizacja powoduje obniżenie poziomu kultury na rynku, rzeczy wartościowe nie pojawiają się na rynku lub uzyskują bardzo wysoka cenę, są dla elitarnych odbiorców. Następuje zalew łatwych, płaskich treści masowej rozrywki, co psuje smaki prowadzi do obniżenia poziomu kultury.

22. Jaką rolę pełni kultura w utrwalaniu tożsamości narodowej?

Kultura służy utrwaleniu tożsamości narodowej. Jako system komunikacji stanowi płaszczyznę wzajemnego porozumiewania się ludzi. Naród jako podstawowy rodzaj wspólnoty ludzkiej, a nie państwo, nie ma już prawie państw, które byłyby w 100 % jednolite narodowo i nie ma narodu, który żyłby w ramach jednej organizacji państwowej. Grupy etniczne wzbogacają kulturę globalną.

Kultura (wg Kaj Smith) to" cudowne drzewo, które wyrosło w ciągu stuleci. Szarpało nim burze, połamały jego gałęzie, wichry zdmuchnęły liście i kwiaty, lecz ono samo stoi mocno, nieuszkodzone i gdy słońce zaświeci, znów rozwinie się w całej okazałości i stanie się jeszcze mocniejsze i potężniejsze. Każda kultura i każdy naród ma swoiste własne piętno, lecz wszystkie gałęzie kultury odrosły od jednego pnia i wszystkie żywią się tymi samymi sokami".

Kultura spełnia rolę czynnika tożsamości narodowej. Budzenie świadomości narodowej małych grup społecznych ma miejsc w obrębie większych państw. Zagrożenia dla tożsamości narodowej i rozwoju własnej kultury niosą treści przekazywane przez mas media- TV kablowa, TV satelitarna, video, Rozgłośnie radiowe i TV pokazują rzeczy komercyjne, na niskim poziomie, zwłaszcza amerykańskie, a nie liczą się z kulturą narodową. Przegrywa z nimi TV publiczna dostarczająca częściej programów kulturalnych na wysokim poziomie i programów propagujących kulturę narodową.

23. Na czym polegają zagrożenia w rozwoju kultury?

Te zagrożenia budziły niepokój, dlatego też przedstawiciele 130 państw podczas konferencji zwołanej przez UNESCO w 1982 r. podpisali tzw. DEKLARACJĘ MEKSYKAŃSKĄ- dokument poświęcony sprawom polityki kulturalnej, na pierwszym miejscu stawia się tożsamość narodową.

1." Każda kultura stanowi całokształt niepowtarzalnych i nie dających się zastąpić wartości, ponieważ tradycje i formy ekspresji narodu są bardzo ważnym źródłem, przy pomocy, którego naród może zamanifestować swą obecność na świecie

2.Afirmacja (aprobowanie, potwierdzenie) tożsamości kulturowej sprzyja wyzwoleniu narodów i na odwrót: każda forma dominacji jest zaprzeczeniem lub osłabieniem tej tożsamości

3.Tożsamość kulturalna jest stymulującym bogactwem, które rozszerza możliwości rozwoju ludzkiego skłaniając każdy naród, każdą grupę, aby żywiła się swą przeszłością i aby przyswajała elementy z zewn., możliwe do pogodzenia ze swoim charakterem w ten sposób kontynuowała proces swojej własnej kreacji.

4.Wszystkie kultury są częścią wspólnego dziedzictwa ludzkości. Tożsamość kulturalna narodów odradza się i wzbogaca w wyniku kontaktów z tradycjami i wartościami innych narodów. Kultura to dialog, wymiana idei, doświadczeń oraz uznania dla innych wartości i tradycji. W izolacji kultura więdnie i ginie.

Tożsamość kulturalna narodu jest siłą motoryczną, dzięki której może ona trwać i tworzyć siebie. Tożsamość to świadomość przeszłości, pamięć, a także wspólne przeżywanie teraźniejszości i budowanie na niej wspólnej przyszłości. Tożsamość kulturalna narodu związana jest z trzema wielkimi czynnikami- historycznym(historia cementuje naród), lingwistycznym(naród żyję dopóki język jego żyje) i psychologicznym(struktury umysłowe, mentalność narodu). Obok tych czynników na tożsamość narodową składają się formy produkcji, styl życia, religia, organizacja biologiczno-społeczna.

24. Wskaż podstawowe pojęcia dotyczące zderzenia kultur.

Pojęcia związane ze zderzeniem kultur

Akulturacja- odnosi się do zmian w kulturze, 2 grupy ludzi o różnych kulturach znajdują się w bezpośrednim i

ciągłym kontakcie. Zmiany zachodzą we wzorach kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur

Kontrkulluracja- odnoszenie się z rezerwą, odrzucanie lub unikanie kultury drugiej grupy

Transktdluracja- rozszerzenie się elementów jednej kultury na drugą w wyniku zapożyczeń i przymusowego

importu. Dochodzi do selekcji i przekształcenia elementów przeniesionych

Rekulturacja- dążenie do przywrócenia kultury rodzimej, częściowo zapomnianej lub porzuconej

Integracja kulturowa- długotrwały proces scalający kulturę i dążący do utrzymania jej jako całości

Bariery kulturalne- ograniczają wzajemną komunikację, stanowią utrudnienia we wspólnej tożsamości (np. odrębny język, brak jego znajomości przez jednych i drugich przedstawicieli)

Rezultaty kontaktu kultur:

1.Akceptacja rezultatów- postawa tolerancji, przyjazny stosunek, przyjęcie wartości kultury

2.Przejawy oporu przeciw rezultatom zderzenia, postawa obronna, kpiarski stosunek

3.Powstanie subkultury- kultury grupy cząstkowej, wyodrębniają się od kulturowej wspólnoty wiekiem, zawodem, sytuacją materialną, regionem, albo całkowicie przeciwstawiają się całości.

25. Dlaczego tak duże znaczenie przypisuje się w zbliżaniu narodów dialogowi kultur?

17. Scharakteryzuj „uczestnika kultury” we współczesnym ujęciu.

11

---