z37, 1rok-egzamin


Alegoria - pojedynczy motyw lub rozwinięty zespół motywów ( sceneria, postacie, wydarzenia) w utworze, który poza znaczeniem dosławnym i bezpośrednio przedstawionym ma jeszcze inne, ukryte znaczenie, którego należy się domyślać (czyli alegoryczne)

Powstaje ono na fundamencie znaczenia dosłownego, a łącząca je więź ma charakter w dużym stopniu konwencjonalny, oparty na odpowiedzialności ustalonych przez np. tradycję literacką, kulturalna, religijną itp. rzadko motywowana jest naturalnym podobieństwem tudzież zależnościami jezykowymi.

Odczytanie znaczenia alegorycznego wymaga pewnej eurydycji wychodzącej poza prostą znajomość języka bądź umiejętnoścć rozpoznawania przedstawionych treści.

- alegoria - w literaturze sztuce obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens symboliczny

Apokryf - tekst niepewnego pochodzenia o charakterze religijnym, często zawierającym wiedzę tajemną skrywaną przed profanami, dostępna tylko wybranym. Pisma apokryficzne żydowskie, chrześcijańskie oraz gnostyckie , przypisywane znanym postaciom religijnym, wiązały się tematycznie i genealogicznie z Biblią, pozostawałyjednak poza księgami kanonicznymi Starego i Nowego Testamentu.

Do nich należa m.in. Życie Adama i Ewy, Testament Adama, Psalmy Salomona

Nowotestamentowe apokryfy dzielą się na:

- ewangelię: Tomasza, Judasza, Ebionitów, Historia dzieciństwa Jezusa

- dzieje apostolskie, czyli Akta ( Jana, Andrzeja)

- listy ( Jana do Jakuba jerozolimskiego, Jakuba do Kwadratusa, Listy Barnaby)

- apokalipsy ( Piotra, Bartłomieja)

Legendarne motywy i wątki pochodzące z apokryfów szeroko rozpowszechniły się w narracji lit. Średniowiecznej, zwłaszcza w hagiografii;

W Polsce najobszerniejszym tekstem opartym na opowieściach apokryficznych są tzw. Rozmyślania przemyskie

Arkadia - wyidalizowana kraina spokoju, ładu i wiecznej wiosny, zamieszkująca przez prostych pasterzy, którzy zyli tam szczęsliwie i w harmonii z naturą. Poezję, która tak przedstawiała obraz zycia nazywamy poezją arkadyjską, Poetycki obraz tejkrainy pojawił się poraz pierwszy w IV eklodzie Wergiliusza, wzorowanej na bukolicznych utworach Teokryta, Świat Arkadii jest jednym z przejawów manifestującycej się różnorodnie w lit. europejskiej (np. w legendach o złotym wieku, wyspach szczęśliwych czy ogrodzie Edenu) ucieczki od konfliktów, jakie stawiał rozwój cywilizacji, komplikacje stosunków miedzyludzkich i naturalne braki egzystencji.

Arkadia jest wyrazem tesknoty za ładem i harmonią opartą na prawach natury. Mieszkańcy poetyckiej Akradii, jakkolwiek nie znający cięzaru pracy, trosk materialnych i uciążliwości klimatu - byli przedstawiani jako nie wolni od rozpaczy wywołanej przez nie odwzajemnione uczucia iod grozy śmierci. Tym własnie doznaniom dawała wyraz pieśń pasterska będąca manifestacja stanów emocjonalnych i sposobem opanowania dolegliwości dręczących człowieka.

Poetycka kraina była więc także Arkadią sztuki, której przypisana została ogromna rola w osiąganiu ideały ludzkiej egzystencji.

Wergiliuszowski mit arkadyjski zrobił wielka karierę w sztuce europejskiej. Idealna krainę prostych i szczęśliwych pasterzy przedstawiali przede wszystkim malarze i autorzy sielanek oraz romansów pasterskich.

Motywy arkadysjkie były popularne w pasterskiej w lit. rokoka i sentymentalizmu.

ars moriendi - SZTUKA UMIERANIA - w lit. Religijnej późnego średniowiecza gatunek obejmujący utwory mające charakter rozmyślań na temat śmierci i przygotowujący człowieka na jej przyjście. Publikacje ars moriendi były zazwyczaj bogato zdobione i dzieki temu wprowadziły osobny temat do ikonografii śmierci, który rozwijany był w cyklach obrazów ukazujących walkę między piekłem a niebem o dusze człowieka. Z ikonografii ars moriedni zrodził się motyw danse macabre (taniec śmierci). Jedną z pierwszych popularnych ars moriendi był Ars bene moriendi. (1440) przypisywany m.in. Mateuszowi z Krakowa. Bliski temy gatunkowy jest Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (XV w.)

cenzura - kontrola nad wszelkiego typu wypowiedziami artystycznymi, publicystycznymi, naukowymi, dokonywana przy wprowadzeniu ich w obieg społeczny. Cenzura może mieć charakter zwyczajowy, gdy nie sformalizowana presja społeczna nie dopuszcza do głoszenia wypowiedzi podejmujących określone tematy lub wyrażających nie aprobowaną ideologię, ale może też mieć charakter instytucjonalny wówczas, gdy istnieje powołany przez państwo bądź inne organizacje (np. Kościół), urząd, którego specjalnym zadaniem jest kontrolowanie wypowiedzi i w określonych wypadkach niedopuszczanie ich do widomości społeczeństwa.

Formą tej ostatniej jest cenzura prewencyjna, która zabiegów kontrolnych dokonuje przed publikacją druku bądź przed premiera widowiska teatralnego. W innych przypadkach cenzura zarządza wycofanie tekstów już publikowanych bądź zdjęcie granej sztuki z afiszu. Cenzura dotyczyć może wielu sfer zjawisk, przede wszyskim jednak obejmuje problemy polityczne i ideologiczne, nie dopuszczając do rozpowszechnienia idei zagrażających grupom sprawującym władzę bądź instytucja, kótre maja duże wpływy. Często cenzura kieruje swoje zainteresowania ku sprawom obyczajowym, nie dopuszcza do przekroczenia tego, co uważa za granicę przyzwoitości.

Deizm - Pojemny wyraz stosowany na określenie poglądów wielu angielskich, europejskich i amerykańskich pisarzy XVII oraz XVIII wieku, którzy w różny sposób kładli nacisk na rolę rozumu w religii i odrzucali objawienie, cuda i jakikolwiek wpływ Opatrzności na naturę i na dzieje ludzkie. Niektórzy współcześni teolodzy w Europie i Ameryce Północnej negując jakiekolwiek szczególne działanie Boże w świecie stają się deistami naszych czasów.

-Filoz.-rel. pogląd, wg którego Bóg stworzył świat, lecz nie interweniuje w bieg jego zdarzeń; przeciwieństwo prowidencjalizmu

Humanizm - (łac. humanitas 'człowieczeństwo', 'ludzkość'), prąd umysłowy renesansu, poprzedził jakby całą epokę, był jej zwiastunem, 'świtem' - jak zwykło się mówić. Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowieniu sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości (humanus "ludzki"). Hasłem humanistów było hasło Terencjusza "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" (Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto). Stawiało ono nieograniczone możliwości poszukiwaniom wszechstronnej wiedzy o człowieku. Średniowieczne 'zanurzenie' jednostki w uniwersum świata, przypisanie jej ściśle określonego miejsca w powszechnie obowiązującej hierarchii bytów i ról odbierało poczucie indywidualności, czyniło człowieka anonimowym, choć niezbędnym trybem machiny, od którego wymagano idealnej, lecz typowej dla spełnianej funkcji doskonałości. W ten sposób 'ustawiony', świadomy swej roli i przeznaczenia człowiek zyskiwał poczucie bezpieczeństwa i nie wchodził w konflikt ze światem, ani tym bardziej z samym sobą, wiedząc, kim jest i jak ma postępować. Tymczasem to, kim i jakim jest człowiek, stanowiło centrum zainteresowania humanistów. Jest zdumiewająca prawidłowość w tym, że jeden z pierwszych, Francesco Petrarca, czytał ze średniowiecznych autorów nie św. Tomasza, lecz św. Augustyna, a zwłaszcza jego porażające wyznanie: 'I ludzie chodzą podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbują'. Potrzeba poznania i formowania indywidualnej osobowości poddała program zarówno studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, jak i kształcenia się na świetnych zdobyczach i wzorach ludzkiego ducha, najpełniej objawionych w starożytnej wiedzy o człowieku, czyli w antycznej filozofii, literaturze i sztuce. Reformacja - drugi z głównych prądów renesansu - była także efektem jego odwagi, nie cofającej się nawet przed kwestionowaniem dogmatów religijnych. Reformacja stworzyła wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze, w której Bóg widzi tylko 'smród i plugastwo'. Renesansowa harmonia i równowaga zaczęły chwiać się wobec zagrożenia samotnością, wobec rozterek duchowych. Podobnie jak cała epoka, reformacja nie wyrosła 'z niczego', nagle, lecz przygotowywały ją stopniowo wcześniejsze (od XIV w.) kryzysy w Kościele oraz piętnastowieczne dążenia do podporządkowania soborowi absolutnej dotąd władzy papieża. Bezpośrednią przyczynę wybuchu reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra (1483 - 1546), który w 1517 r. w Wittenberdze ogłosił swe słynne tezy o odpustach; choć atakowały one tylko pewne praktyki, negując możliwość uzyskania zbawienia za cenę dobrych uczynków i świadczeń, zwłaszcza pieniężnych, to jednak rozjątrzyły kurię rzymską. Powód bowiem krył się w ostatecznej konkluzji rozumowania Lutra, z której wynikało, że Kościół na ziemi nie jest w stanie udzielić odpustu i rozgrzeszyć człowieka, a tym samym uwolnić go od przyszłych mąk czyśćcowych. Potępiająca reformatora bulla papieska (spalona przez Lutra publicznie) stała się zaczynem ostrych walk religijnych, które ostatecznie rozbiły uprzednią wyznaniową wspólnotę europejską. Siła wybuchu reformacji istotnie przypominała potężną detonację. Ogarniętą gorączką sporów Europą wstrząsały niepokoje, męczyły ją prawie przez cały XVI w. wojny religijne. Reakcja Kościoła katolickiego (sobór Trydencie 1545-1563), jakkolwiek później, w końcu stulecia, dość skuteczna, nie przywróciła jednak nigdy w pełni dawnego układu. Niepokoje wyznaniowe. Państwa europejskie (luterańskie Niemcy, Francja, kalwińska Szwajcaria i Niderlandy, Anglia - oderwana od papieskiej zwierzchności, z własnym narodowym Kościołem, Czechy - z silnie rozwiniętą Jednotą Bracką, tzw. braćmi czeskimi, Polska) podlegały dramatycznemu ciśnieniu reformacji przede wszystkim w tym sensie, że utraciły poczucie stabilizacji światopoglądowej. Istota problemu sprowadzała się do pytania: jak wierzyć?, pytania istotnego dla ówczesnych ludzi, bo rozstrzygającego o ich pośmiertnych losach (zbawieniu lub potępieniu). Niepokój w tej mierze wyrażano wielokrotnie, np. Mikołaj Rej, wspominając w 'Żywocie...' o różnych wyznaniach, z których każde 'inaczej' wierzy, dodawał bezradną (mimo swego zdeklarowanego kalwinizmu) uwagę: 'a tak nie wiedzieć, czego się dzierżeć'. Doktryna Lutra konkurowała z doktryną Kalwina, a najbardziej jątrzące wydawały się propozycje antytrynitarzy (anti 'przeciw'; trinitas 'trójca'), atakujących dogmat Trójcy Świętej. Luteranizm propagował teorię ufnej wiary w zbawienie, jedynej szansy pozyskania nieba przez człowieka - posiadacza tak skażonej natury, że niezdolnego do samodzielnego zdobycia zbawienia przez jakiekolwiek, nic nie znaczące działania i dobre uczynki. Zarazem przekonanie o tym, że wszystkie prawdy wiary można samemu znaleźć w Biblii, zwłaszcza w Ewangelii ('ewangelicy'), zwalniało od autorytatywnych orzeczeń i wymagań instytucji kościelnej, dając człowiekowi samodzielność, ale i ryzyko dociekań. Kalwinizm znów, najsilniej chyba ze wszystkich wyznań, oba- rczał jednostkę poczuciem niepewności i zagrożenia; teoria tzw. Predestynacji (przeznaczenia) głosiła bowiem, że Bóg z góry przeznacza człowieka do zbawienia lub potępienia, niezależnie od jakichkolwiek jego osobistych starań. Reformacja a sztuka. Obyczajowa surowość reformacji i postulowana cnota pracy, szczególnie w jej kalwińskim wydaniu, zaważyły na obliczu kultury, którą chciano skutecznie pozbawić uroków śmiechu i zabawy. Dosłownie zaś przestrzeganie starotestamentowego zakazu czynienia wizerunków Boga i wszelkich istot żyjących pozbawiło sztukę reformacyjną malarstwa sakralnego (walki przeciw świętym wizerunkom znane już były dawniejszym sektom) i prowokowało liczne polemiki z katolikami 'o obraziech i bałwaniech'. Ponieważ jednak sztuka nie lubi próżni, to niedobór z jednej strony (malarstwa) równoważono czym innym, to jest muzyką, która w krajach protestanckich doszła do znakomitego rozkwitu, a jego ostatecznym ukoronowaniem stały się genialne dzieła Jana Sebastiana Bacha.

Furor poeticus - (łac. = szał poetycki) - w platońskiej i neoplatońskiej teorii aktu twóczego główne źróło twórczości poetyckiej; szczególny stan niezwykłego podniecenia umysłu spowodowany ingerencją siły nadprzyrodzonej, umożliwiający działalność kreacyjną bez znajomosci reguł i zasad sztuki. Przez niektórych teoretyków bywa utożsamiany z natchnieniem. Inne nazwy to : furor divinus, vis divina.

Gotycyzm - zespół dentencji przejawiających się w europejskiej sztuce, obyczaju iliteraturze, związanych z reweloryzacją deprecjonowanej odtąd przeszłości historycznej, szczególnie średniowiecza. G. upatrując w architekturze średniowiecznych gotyckich zamków i w obyczajowości rycerskiej istotne walory estetyczne preferował sztuke, kótra przedstawiała atmosferę odległej przeszłości i wykorzystywała elementy grozy, cudowności , tajemniczości, a często także sentymentalnej melancholii, odwoływała się do kategori wzniosłości.

G. rozwijał się najpierw w Anglii.

W Polsce pojawił się najpierw w architekturze ogrodowej, później w powieściach A. Mostowskiej, w twórczości poetów uprawiających dumę oraz w dramatach grozy. Jedną z form była także poezja ruin. Tendencje gotycyzmu odegrały istotną role w kształtowaniu się twórczości wielu poetów romantycznych; lezały u podstaw frenezji romantycznej.

Imitacja - (łac. = naśladowanie) - łaciński odpowiednik greckiej - mimesis; kluczowy termin w teoriach estetyczno-literackich od starożtności do końca XVIII w. Zasadniczej zgodności pogladów n atemat naśladowania jako podstawowej właściwości i ceu sztuki towarzyszyły w tym długim okresue kuczne rozbieżności w okreslaniu przedmiotu i sposobu nasladowania. Przedmiotem imitacji mogła albo różnie pojmowana natura, albo dzieła sztuki uznane za doskonałe wzory twórczości. Ta ostatnia koncepcja ukształtowała się w renesansie, dominowała w klasycyzmie. W teoriach romantycznych kategoria imitacji ustąpiła miejsce koncepcjom wysuwającym na plan pierwszy w procesie twórczym wyobraźnię.

Konceptyzm - jeden z kierunków w poezji baroku, bliski marinizmowi i kultyzmowi, ukształtowany w lit. hiszpańskiej i włoskiej, oddziaływujący na kulture innych krajów. Zmierzał do oparcia wypowiedzi poetyckiej na koncepcie rozumowanym jako pojęcie subtelne i pomysłowe; w przeciwieństwie do marizmu nie ograniczał się do liryki świeckiej, wpłynął także na język poezji religijnej.

Reformacja -

Kontrreformacja - prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. "reformy chrześcijańskiej". Ogromną rolę w określaniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici. Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami. W konsekwencji doprowadziła do cenzury kościelnej, do tworzenia indeksów ksiąg zakazanych, do rozmnożenia się małowartościowej literatury dewocyjnej.

Libertynizm - (łac. wolnościowy) - nawiązującydo tradycji humanizmu renesansowego ruch umysłowy, który ukształtował się w XVII w. we Francji. Oparty na pogladach filozoficznych P. Gassendiego, odziaływał na kulture i literature oświecenia. Zwolennicy libertynizmu przeciwstawiali się autorytetom religii, mysleniu scholastycznym i wzorcom społeczno-obyczajowym upowszechnionym przez Kościół.

Dążył do kształotwania postawy laickiej i wolnomyślicielskiej, połączonej ze sceptyzmem, swobodną w wyborze norm estetycznych i tendencjami hedonistycznymi. Elementy L. Występowały w twórczości polskich poetów oświeceniowych m.in. K. Węgierskiego i S. Trembeckiego.

Mecenat - opieka nad artystami i rozwojem sztuk, zapewniana przez osoby prywatne, dwory, instytucje społeczne i państwowe

NAZWA: pochodzi od rzymskiego arystokraty Mecenasa, który opiekował się m.in.Horacym i Wergiliuszem.

Mecenat miał zawsze duże znaczenie dla rozwoju lit. i innych sztuk, gdyż umożliwiał twórcom skupieni się na działalności artystycznej. Forma mecenatu jest tworzenie instytucji, które umozliwiały by artystom swoja działalność. M. miał szczególne znaczenie w okresie feudalizmu, a więc wtedy, gdy nie istniał jecxsze rynek sztuki w dzisiejszym sensie i nie było nowocześnie ukształtowanej publiczności lit.. Mecenat wiązał się często z wymaganiami stawianymi przez protektora, które ograniczły inicjatywy artysty i zmuszała go do kompromisów.

nowela - ( z włoskiego znaczy nowość) - krótki utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłość kompozycji ( punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się n ajednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukształtowała się one we Włoszech w renesansie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury środowiska mieszczańskiego z jego życiem codzinnymi ludźmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraźnie odrózniało ten gatunek od epiki wierszowanej.

Charakteryzowała się:

panegiryk - uroczysty tekst pochwalny (mowa, wiersz, list, toast itp.) sławiący jakąś osobę, czyn, wydarzenie, pełen przesadnego zachwytu, często o charakterze pochlebczym. W starożytnej Grecji nazwą tą określano mowy wygłaszane na pogrzebach wybitnych osobistości, wodzów i polityków, sławiące ich zasługi obywatelskie i patriotyczne. Powszechny zwłaszcza w XVI - XVIII w. Pisany często przez poetów związanych z dworami królewskimi lub magnackimi. W dobie oświecenia starano się zwalczać panegiryzm. W staropolskiej poezji gatunek uprawiali m.in.: J. Kochanowski, S. Szymonowic, A. Morsztyn, I. Krasicki, A. Naruszewicz, S. Trembicki.

W rzymie mowy panegiryckie dotyczyły tylko osób żyjących.

Rozwinął się w warunkach mecenatu artystycznego na gruncie poezji dwroskiej, gdzie stanowił formę wdzięczności twórcy dla możnego opiekuna czy chlebodawcy. Pochwała osoby mecenasa, bliska najczęściej odzie, wymagała posługiwania się rozwiniętym repertuarem konwencjonalnych motywów, hiperbolizujących chwytów stylistycznych, aluzji mitologicznych i historycznych, mających za zadanie kształtować uwznieśony portret bohatera.

Parenetyka - utwór upowszechniający wzorce osobowe; literatura pouczająca, przedstawiająca jakieś postawy i czasami zachęcająca do przyjmowania tych postaw.

Poezja metafizyczna - nurt poezji barokowej zapoczątkowany przez angielskiego poetę Johna Donne'a. Występowała na przełomie XVI i XVII w. Łamiąc wcześniejsze reguły poeci wprowadzali do liryki język nauki, filozofii i teologii. Wiersze tego typu mieszały tematykę religijną, filozoficzną i erotyczną, przy czym znakomicie wyrażały atmosferę sceptycyzmu i niepewności, charakterystyczną dla czasów po gwałtownym zmierzchu renesansu.

Reprezentanci poezji metafizycznej to: John Donne, Thomas Traherne, Richard Crashaw, George Herbert, Henry Vaughan. Związani ze światopoglądem chrześcijańskim i postawą żarliwej wiary, modlitwy, tworzyli poezję intelektualną wyrosłą z europejskiego barokowego niepokoju, atmosfery niepewności, świadcząc utworami lirycznymi o wielkości i głębi zawierzenia Bogu. Twórczość poetów odnosiła się do rozwiązania zagadki ludzkiego bytu. Cechował ją intelektualizm i powaga tematu.

Poezja metafizyczna w Polsce

W Polsce poezję metafizyczną pisali m.in. Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski i Sebastian Grabowiecki. Poruszała problematykę przemijania człowieka, marności i nietrwałości istnienia (np.Sonet I, O krótkości i niepewności żywota na świecie żywota człowieczego,Sonet IV, O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem, Sonet V, O nietrwałej miłości rzeczy świata tego- Mikołaj Sęp Szarzyński, Krótkość żywota, Marność, Do Anny- Daniel Naborowski ), wyrażała nadzieję na zbawienie i ratunek w Bogu (Sęp Szarzyński w swoim cyklu sonetów) a także nawiązywała do pokus, słabości i namiętności doczesnego życia człowieka, w świecie materialnym; wyraża postawę człowieka rozdartego pomiędzy cielesnością a życiem wiecznym, który jest świadomy tego, że powinien żyć tak, aby dojść do zbawienia, ale jednocześnie nie może oprzeć się pokusom na jakie wystawia go szatan i świat, w którym żyje, nie potrafi pokonać swoich słabości.

Poezja metafizyczna wpłynęła na lirykę współczesną (m.in. na takich twórców jak: Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert)

poezja kunsztowna -

poezja światowych rozkoszy - Wymowa dzieła polega na uświadomieniu, że świat jest świetny, że należy go przyjąć jakim go Pan Bóg ubudował. Nie zawsze opisanym rozkoszom świata towarzyszy autentyczne przeżycie autora.

Rozkosze są nietrwałe i nie warto się skupiać na nich i uważać za cel swego życia. Natomiast można pogodzić wartości ziemskie z religijnością. Dopiero po śmierci człowiek spotka rozkosze niepozorne, trwałe. Wystarczy chyba umiejętnie z rozkoszy życia korzystać, w zgodzie z Bogiem, a nie przeciw Niemu.

Główny przedstawiciel: Hieronim Morsztyn

rama utworu -

retoryka - pierwotnie sztuka pięknego, logicznego mówienia oraz wyrażania uczuć, wchodząca w skład podstawowego wykształcenia humanisty. Retoryka ukształtowała się w starożytnej Grecji, za jej ojca uchodzi Isokrates, a rozwijali ją m.in.: Arystoteles, Gorgiasz, sofiści, w Rzymie zaś - Cyceron, Kwintylian, Tacyt, Hermogenes.

W starożytności retoryka odgrywała olbrzymią rolę w życiu publicznym, a traktaty retoryczne stanowiły ważną część piśmiennictwa. Kładziono nacisk na perswazyjną umiejętność przekonywania i główne czynniki wypowiedzi retorycznej: dydaktyczne, estetyczne i emocjonalne.

Silva rerum - dosłownie - las rzeczy; zbiór utworów różnych autorów i różnej treści. W okresie staropolskim także księga domowa lub rodzinna, w której zapisywano różne wydarzenia, teksty literackie, praktyczne przepisy i porady domowe, sentencje.

Utopia - gatunek dydaktycznej literatury, zarysowujący idealny obraz życia.

Utwory należące do tego gatunku prezentują wzorowo zorganizowane społeczeństwa, projekty sprawedliwych ustrojów państwowych i bezbłędne funkcjonowanie instytucji.

Utopia literacka ma zazwyczaj formę powieściową. Dążąc do uprawdopodobnienia wyidealizowanego świata, pisarze wykorzystywali najczęściej realistyczną technikę narracyjno-fabularną.

Wolterianizm - zespół tendencji ideologicznych, estetycznych i literackich ukształtowany przez twórczość Woltera. Przejawiał się w szyderczejkrytyce feudalnych instytucji i obyczjów, w propagowaniu tolerancji, libertynizmu i idei postępu. Niezależność i racjonalizm myśli wolteriańskiej współistniały z błyskotliwością i wdzięckime literackiego wyrazu, a operowanie paradoksem, dowcip, zaskakujące pomysły i bystrość rozumowania, towarzyszące ostrym, ale i eleganckim polemikom, należały do najbardziej rozpoznawalnych właściowości wypowiedzi uznawanych za reprezentatywne dla wolteranizmu.

wolterianizm - ogół tendencji filozoficznych i politycznych, głoszonych przez Woltera, a propagowanych przez jego zwolenników. Istotą tej koncepcji jest wolnomyślicielstwo, tolerancja, prawo do posiadania i głoszenia swoich poglądów przy szacunku dla postaw innych ludzi. Wolterianizm to także styl charakterystyczny dla Woltera - błyskotliwy, elegancki, dowcipny.


Wyszukiwarka