4553


LOGOPEDIA - ZAGADNIENIA

1. Przedmiot i działy logopedii.

Logopedia - z gr. logos (słowo); paideia (wychowanie) - obejmuje zagadnienia związane z komunikowaniem się. Zajmuje się systemem leksykalnym, gramatycznym i fonologicznym języka.

Logopedia wywodzi się z 3 koncepcji:

  1. Medyczna - zaburzenia, profilaktyka i korekcja mowy

  2. Pedagogiczna - problemy kształtowania mowy u dzieci z uszkodzonym słuchem, zagadnienia dotyczące porozumiewania się głuchoniewidomych

  3. Holistyczna - logopedia jako samodzielna nauka zajmująca się wszystkimi aspektami mowy

Teoria logopedii:

  1. Diagnostyka - dostarcza empirycznych opisów zaburzeń mowy i ich interpretacji

  2. Prognostyka - prowadzi do racjonalnych i uzasadnionych badań programów postępowania terapeutycznego

  3. Anagnostyka - sposoby interpretowania przejawów zaburzeń mowy w przeszłości i metody prowadzące do ich usuwania

  4. Praktyka logopedyczna - buduje kompetencje językowe i komunikacyjne, usprawnia realizację aktów komunikacyjnych

Przedmiotem zainteresowań logopedii są:

- prawidłowy proces nabywania kompetencji i rozwoju sprawności językowej oraz komunikacyjnej,

- profilaktyka (zapobieganie nieprawidłowym zachowaniom językowym),

- pochodzenie i przyczyny powstających odstępstw od normy w rozwoju mowy,

- mechanizm powstawania tych odstępstw,

- ich związek z innymi zaburzeniami rozwojowymi,

- ich wpływ na psychikę i funkcjonowanie społeczne,

- korekta wad wymowy,

- reedukacja zaburzeń mowy, w przypadku utraty nabytych już umiejętności porozumiewania się,

- terapia zakłóceń i zaburzeń rozwoju mowy oraz zaburzeń mowy,

- oddziaływanie na psychikę pacjenta w celu umożliwienia mu prawidłowego funkcjonowania społecznego,

- zapobieganie wtórnym skutkom zaburzeń mowy.

Działy logopedii (Kaczmarek)

- teoria mowy

- embriologia mowy

- nauczanie mowy dzieci upośledzonych

- językowe porozumiewanie się głuchoniewidomych

- percepcja wypowiedzi słownych

- fonetyka artykulacyjna i akustyczna, audytywna i wizualna

- zaburzenia komunikacji językowej

- kultura żywego słowa

2. Specjalności logopedii

Logopedia:

  1. Teoretyczna - integrowanie i wskazywanie możliwości wykorzystania w praktyce wyników badań poświęconych komunikacji językowej i jej zaburzeniom

  2. Stosowana - rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej oraz usprawnianie realizacji aktów komunikacyjnych

a) ogólna - kształtowanie prawidłowej mowy i doskonalenie mowy już ukształtowanej

* logopedia wychowawcza - zapobieganie patologii mowy i głosu

* logopedia artystyczna - interesuje się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną i artystyczną

b) specjalna - usuwanie zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej; minimalizowanie psych. skutków tych zaburzeń

* logopedia korekcyjna - usuwanie zaburzeń mowy i głosu oraz trudności w nauce czytania i pisania; nauczanie mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami oun

* surdologopedia - kształtowanie i rozwój mowy osób z uszkodzonym słuchem; postępowanie z tymi osobami

3. Interdyscyplinarność logopedii.

Logopedia wiąże się z dziedzinami wiedzy takimi jak:

- pedagogika - sposoby postępowania i pracy z dzieckiem

- foniatria - dostarcza wiedzy o fizjologii i patologii narządu mowy, głosu i słuchu

- audiologia - diagnozowanie i leczenie zaburzeń słuchu

- ortodoncja - umożliwia ocenę przyczyn wad wymowy spowodowanych nieprawidłowym zgryzem lub uzębieniem
- neurologia i fizjologia - ułatwiają zrozumienie mechanizmów kierujących procesem nadawania i odbioru mowy, wyjaśniają też patogenezę zaburzeń mowy.
- językoznawstwo - dostarcza wiedzy na temat budowy języka, podstaw fonetyki, morfologii.
- psychologia rozwojowa - dostarcza wiedzy na temat rozwoju psychomotorycznego dziecka, etapów kształtowania i rozwoju mowy;
- psychologia kliniczna - ułatwia zrozumienie psychologicznych skutków zaburzeń mowy;
- psycholingwistyka i socjolingwistyka rozwojowa - wyjaśnia mechanizm opanowywania przez dziecko umiejętności językowych oraz przebieg kształtowania się i rozwoju mowy;
- neuropsychologia - tłumaczy mózgową organizację języka oraz zaburzenia tego procesu.

4. Pojęcia

Diagnoza logopedyczna - określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zaburzeń mowy oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów. W szerokim znaczeniu diagnozowanie to całość postępowania badawczego: rozpoznanie, program terapii, prognoza.

W wąskim znaczeniu diagnoza obejmuje samo rozpoznanie zaburzenia.

Przebieg procesu diagnozowania zaburzeń mowy wg Grabiasa:

  1. ustalenie inwentarza odbiegających od normy zachowań językowych

  2. orzeczenie o dysfunkcjach w zakresie przebiegu określonych czynności biologicznych, psychicznych, społecznych i powiązanie ich z odbiegającymi od normy zachowaniami językowymi.

  3. dotarcie do przyczyn dysfunkcji wywołujących zaburzenia mowy.

Terapia logopedyczna - całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia / rozumienia).

Oddziaływania te mają na celu usuwanie zaburzeń mowy, nauczanie mowy która się wykształciła, wyrównywanie opóźnień w rozwoju mowy, przywracanie mowy w przypadku jej utraty, wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności komunikacyjnej, likwidację pierwotnych przyczyn i skutków zaburzeń procesu porozumiewania się oraz skutków wtórnych.

Korekta logopedyczna - jest pojęciem bardzo wąskim, odnosi się jedynie do postępowania w przypadku zaburzeń artykulacji, czyli do usuwania wad wymowy.

Błędna wymowa - odstępstwo od normy na rzecz dialektu lub języka obcego; wynik naśladowania nieprawidłowych wzorców. Nie jest patologią - wystarczy uświadomić fakt popełnianego błędu, by zyskać poprawną wymowę.

Błędna jest wymowa:

- hiperpoprawna (przesadne wymówienia `ząb' , `dąb')

- z nieprawidłowym akcentem

- przestarzała

- z naleciałościami gwarowymi

- bez częściowego rezonansu nosowego (np. jadom wozy drogom)

Przejęzyczenie - przypadkowa, jednorazowa deformacja wyrazu; niezamierzone odstępstwo od mowy wymawianej, powstałe niezależnie od stopnia opanowania mowy.

Jest jednym z objawów zniekształceń syntagmatycznych formy wyrazu, występujących jako: asymilacja, metateza, elizja, antycypacja (przedwczesne użycie jakiegoś członu wypowiedzi), perseweracja (powtarzanie któregoś członu wypowiedzi), kontaminacja (tworzenie jednego wyrazu z dwóch innych wyrazów), redukcja grup spółgłoskowych.

5. Okresy rozwoju mowy

1) okres prenatalny

- rozwój słuchu w życiu prenatalnym

- rozwój aparatu mowy (narządów artykulacyjnych)

- kształtowanie się układu nerwowego

2) okres melodii (0-1 r. ż.)

- początkowo nieświadomy krzyk sygnalizujący potrzeby i komunikację z otoczeniem a także wpływający na ćwiczenie narządów artykulacyjnych

- głużenie (3 miesiąc) - występuje u każdego dziecka; jest nieświadome u dzieci głuchych

- gaworzenie (6 miesiąc) - bardzo zróżnicowane powtarzanie dźwięków (formy: głoski, twory onomatopeiczne, mlaski, świsty); nie występuje u dzieci głuchych

- dziecko poprawnie wymawia samogłoski a e i, spółgłoski m b n t d, półsamogłoskę j


3) okres wyrazu (1-2 r. ż.)

- dziecko zna ok. 30 - 50 wyrazów

- dziecko potrafi właściwie użyć wszystkich samogłosek ustnych (i y e a o u), brak jest samogłosek nosowych; grupy spółgłoskowe są zazwyczaj upraszczane do jednej spółgłoski zwartej.


4) okres zdania (2-3 r. ż.)

- dziecko zna ok. 300 - 1000 wyrazów

- wypowiedzi nie zawsze są zbudowane zgodnie z tradycją językową

- następuje rozwój gramatyki - dziecko zna wszystkie samogłoski, większość spółgłosek, sporadycznie pojawiają się przedniojęzykowe s z c dz i dziąsłowe sz ż cz dż

- najczęściej używane są rzeczowniki, będące nazwami konkretnych przedmiotów, występujących w otoczeniu dziecka

- okres zadawania pytań pojawiajacy się ok. 3-4 r.ż. (odpowiadamy językiem zrozumiałym dla dziecka, prawdziwie i adekwatnie do jego wieku, nie używamy zdrobnień)


5) okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.)

- dziecko zna ponad 4 tys. wyrazów

- dziecko buduje wiele zdań

- utrwalają się spółgłoski s z c dz, pod koniec 4 r.ż. zostaje opanowana spółgłoska r oraz sz ż cz dż

- pojawiają się twory językowe, które powstają wskutek nie utrwalenia w pełni zasad budowania wypowiedzi, drogą analogii i kontaminacji

- odrębności językowe pojawiające się w tym okresie:

* sylaby początkowe w roli całego wyrazu

* reduplikacja sylaby końcowej / akcentowanej

* powtarzanie wyrazu jednosylabowego

* opuszczanie sylaby początkowej / środkowej / końcowej

* skrócenia

* augmentatywa

* metatezy

* zniekształcenia wyrazu

6. Błędy językowe wg Kaczmarka

- sylaby początkowe w roli całego wyrazu (mi - miś; ko - koń)

- reduplikacja sylaby końcowej (kaka - kaczka)

akcentowanej (popa - gosposia)

- powtarzanie wyrazu jednosylabowego (de-de-de - daj)

- opuszczanie sylaby początkowej (molot - samolot)

środkowej (lomotywa - lokomotywa)

końcowej (palas - parasol)

- skrócenia (gigy - guziki)

- augmentatywa (nuchy - nogi)

- metatezy (algest - agrest)

- zniekształcenia wyrazu (ołmpocik - kompocik)

7. Dwujęzyczność i przyswajanie języka drugiego.

Uczenie się języka - następuje w sposób zamierzony

Przyswajanie języka - następuje w sposób niezamierzony. Odnosi się do procesów w których wyniku uczący się może zostać osobą dwujęzyczną, które doprowadzają do ograniczonej lub przemijającej kompetencji w języku drugim oraz które spowodują osłabienie kompetencji w języku pierwszym, zastępując go drugim.

Dwujęzyczność rodzima - jednoczesne uczenie się 2 języków od urodzenia

Osoba dwujęzyczna - osoba, która do pewnego stopnia opanowała znajomość więcej niż 1 języka

Konsekwencje pochodzenia z rodziny dwujęzycznej:

- problem z gramatyką i prawidłowym akcentem

- problem z nawiązywaniem kontaktów

- mowa rozwija się gorzej a słownictwo wolniej

Przyczyny mylenia języków:

- dziecko częściej słyszy jak mówi się w jednym języku

- dziecko szybciej zapamiętuje dany język i później wybiera łatwiejszy wyraz

- niekonsekwencja rodziców w posługiwaniu się danym językiem (oboje rodziców muszą trzymać się swojego języka rozmawiając z dzieckiem, by to lepiej go przyswajało)

Od czego zależy uczenie się drugiego języka?

- poziom trudności języka

- predyspozycje

- motywacja:

a) integracyjna - przebywanie wśród obcojęzycznych znajomych lub chęć zapoznania się z nową kulturą motywuje nas do nauki języka

b) instrumentalna - doskonalenie swoich umiejętności językowych w związku z chęcią podniesienia kwalifikacji (szybsza nauka języka)

Metody uczenia się języka:

- gramatyczno - tłumaczeniowa - przekazywanie języka drugiego w języku pierwszym ucznia, czyli przygotowywanie tłumaczeń i czytanie, bez prowadzenia konwersacji

- bezpośrednia - lektor i uczniowie mówią podczas zajęć tylko w języku obcym, położony jest nacisk na bezpośredni, ustno - słuchowy kontakt z językiem obcym.

Analiza kontrastywna - porównanie dwóch systemów językowych w celu wyodrębnienia różnic, które pozwolą przewidzieć błędy, jakie popełni uczący się oraz właściwie zaprojektować program nauczania. Tworzy się wówczas transfer pozytywny (odnajdywanie wspólnych lub podobnych elementów w dwóch językach - np. czeskim i polskim) i negatywny (utrudniający poznanie języka; brak jest podobnych elementów).

Model rywalizacji - model psycholingwistyczny, często wykorzystywany w badaniach nad przyswajaniem języka drugiego. Zakłada, że interpretacja zdań zależy od zgromadzonej wiedzy na temat prawdopodobieństwa tego, iż dany wskaźnik będzie spełniał funkcję semantyczną.

Podejście społeczno - kulturowe - podkreśla, że uczenie się drugiego języka to bardziej włączanie się w nową kulturę niż przyswajanie innego systemu gramatycznego czy ćwiczenie wymowy. Kładzie się w nim nacisk na uczenie się reguł skutecznego komunikowania się i społecznej poprawności.

8. Czynniki rozwoju mowy i języka

a) wewnętrzne:

b) zewnętrzne:

9. Dyslalia - podział, rodzaje wad wymowy, przyczyny wad wymowy.

Dyslalia to ogólne pojęcie stosowane przy określaniu różnych postaci wad wymowy (wszystkie formy sygmatyzmu, rotacyzmu, kappacyzmu i gammacyzmu, mowa bezdźwięczna, nieprawidłowa wymowa głosek wargowych (p b, pi-bi), wargowo-zębowych (f-w, fi-wi) i przedniojęzykowo-zębowych)

Podział rodzajów dyslalii wg Emiluty - Rozyi i Mierzejewskiej

  1. Dyslalia anatomiczna ruchowa - spowodowana wadami budowy aparatu artykulacyjnego

  2. Dyslalia funkcjonalna - spowodowana nieprawidłowymi nawykami ruchowymi wskutek nieprawidłowego przebiegu czynności fizjolog. w obrębie obwodowego narządu mowy

  3. Dyslalia anatomiczna słuchowa - spowodowana wadą budowy lub uszkodzeniem narządu słuchu

Podział rodzajów dyslalii wg Kaczmarka

  1. Dyslalia jednoraka (jeden fonem jest realizowany odmiennie)

- prosta

- złożona

2) Dyslalia wieloraka (wadliwa realizacja fonemów w obrębie 2 i więcej stref artykulacyjnych)

- prosta

- złożona

3) Dyslalia całkowita (wadliwa wymowa w obrębie kilku sfer artykulacyjnych)

Rodzaje wad wymowy i ich przyczyny:

Sygmatyzm - nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych jednego, dwóch lub trzech szeregów (s z c dz ; ś ź ć dż ; sz ż cz dż). Sposoby realizacji dźwięków:

- sygmatyzm właściwy - nieprawidłowa wymowa spółgłosek zębowych, dziąsłowych i palatalnych. Wyróżnia się seplenienie międzyzębowe, boczne, wargowo - zębowe itp.

- parasygmatyzm - zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. To zjawisko jest dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy, utrzymujące się dłużej jest uznawane za patologię.

- mogisygmatyzm - opuszczanie dźwięku. Głoski dentalizowane mogą być opuszczane lub w ogóle nie realizowane

Przyczyny:

- nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych (zniekształcenie zgryzu; anomalie zębowe; rozszczep podniebienia)

- niska sprawność narządów artykulacyjnych, zwłaszcza języka

- upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, decydujących o barwie głosek dentalizowanych

- choroby górnych dróg oddechowych, zwłaszcza niedrożność nosa

- naśladowanie nieprawidłowych wzorców

- zbyt długie używanie smoczka

Rotacyzm - nieprawidłowa wymowa głoski `r'.

Występują 3 formy wadliwej realizacji głoski `r' :

- rotacyzm właściwy - tworzenie dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym danego języka; brzmienie `r' jest zdeformowane na skutek zmiany miejsca artykulacji

- pararotacyzm - zastępowanie głoski `r' innymi głoskami, wymawianymi prawidłowo

- mogirotacyzm - opuszczanie głoski `r' jako jednego ze składników wyrazu

Przyczyny:

- nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych (języka; anomalnie podniebienia twardego; anomalnie zgryzowe)

- niska sprawność języka - zbyt krótkie wędzidełko

- naśladowanie nieprawidłowych wzorców

- niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków

Kappacyzm - nieprawidłowa wymowa głoski `k'

Występują 3 formy wadliwej realizacji głoski `k' :

- kappacyzm właściwy - deformacja głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego; powstają brzmienia zbliżone do `k'

- parakappacyzm - zamiana `k' na `t'

- mogikappacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych

Przyczyny:

- niska sprawność ruchowa języka - nieharmonijny rozwój sfery słuchowej i ruchowej

- zła praca języka, zwłaszcza w tylnej części, wynikająca z ograniczonych możliwości fizjolog.

Gammacyzm - nieprawidłowa wymowa głoski `g'

Lambdacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski `l'

Betacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski `b'

Mowa bezdźwięczna - wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki.

Postacie mowy bezdźwięcznej:

- deformacja - spółgłoski dźwięczne są realizowane w postaci głosek półdźwiecznych, z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową

- paralalia - zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie bezdźwięczne

- mogilalia - opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych

Przyczyny:

- niedokształcenie słuchu fonematycznego

- niedosłuch

- trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady

- uszkodzenie centralnego systemu nerwowego

10. Jąkanie - teorie, przyczyny, rodzaje. Metody badania.

Jąkanie to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Teorie:

1. Teorie rozwojowe

Jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy na skutek specyficznych czynników działających w tym okresie na dziecko. Dziecko w wieku przedszkolnym nie może jeszcze płynnie wyrazić swych myśli, czasem przeszkadzają mu napięcia emocjonalne. Gdy jest karcone lub ciągle poprawiane, zaczyna odczuwać nieudolność swego wyrażania się i powtarza wyrazy tak długo, dopóki nie wypowie ich bez trudu.

2. Teorie organiczne
Jąkanie jest wynikiem różnic konstytucjonalnych lub neurologicznych w centralnym układzie nerwowym. Wyniki niektórych badań wskazują, że jest ono następstwem chorób, np. epilepsji.
3. Teorie neurotyczne
Jąkanie łączy się ze stanami nadpobudliwości nerwowej. Staje się nerwicą, gdy zahamowania w mowie dojdą do świadomości mówiącego i zacznie on odczuwać lęk przed mówieniem.
4. Teorie psychologiczne
Jąkanie jest reakcją nabytą. Pojawić się może w wyniku zaburzeń emocjonalnych, zmian osobowości z powodu nieprzystosowania społecznego.

Przyczyny jąkania:

1.Czynniki predysponujące

- występowanie jąkania u niektórych krewnych
- opóźnienie rozwój mowy lub artykulacji
- obecność wielu sytuacji stresowych
2.Czynniki wywołujące

- wypadki
- choroby
- nieszczęścia rodzinne
- oddzielenie od rodziców
- pójście do szkoły

3.Czynniki podtrzymujące

- duże wymagania otoczenia, które dotyczą mówienia
- napięta atmosfera domowa
- duży krytycyzm rodziców w stosunku do dzieci

Rodzaje jąkania:

Podział ze względu na rodzaj dominujących skurczy:
- jąkanie kloniczne,
- jąkanie toniczne,
- jąkanie kloniczno-toniczne.
Podział ze względu na lokalizację skurczy w aparacie mowy:
- jąkanie oddechowe,
- jąkanie fonacyjne,
- jąkanie artykulacyjne.
Podział na podstawie logofobii (lęku przed mówieniem):
- jąkanie preneurotyczne (brak logofobii)
- jąkanie neurotyczne (występuje logofobia)


W Polsce stosowane są dwie metody badania:

1. Kwestionariusz Cooperów do Oceny Jąkania zaadaptowany przez Chęćka i przeznaczony jest dla pacjentów w wieku powyżej 11 roku życia. Składa się z siedmiu prób oceniających:

- odsetek objawów niepłynności mówienia,
- średni czas trwania najdłuższych niepłynności,
- unikanie sytuacji komunikacyjnych,
- lokalizację i nasilenie współruchów,
- akceptację jąkania.

2. Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii opracowany przez Tarkowskiego składający się z trzech części oceniających:
- nasilenie niepłynności mówienia,
- nasilenie logofobii,
- lokalizację współruchów i objawów wegetatywnych

11. Schemat badania logopedycznego wg Jastrzębowskiej

I. Określenie problemu (zebranie informacji umożliwiających dokonanie wstępnego rozpoznania.)

  1. Badanie wstępne (wywiad; obserwacja; orientacyjne badanie mowy - przeprowadzane w trakcie rozmowy z pacjentem, zwraca się tu szczególna uwagę na zachowania werbalne i niewerbalne)

  2. Badanie uzupełniające (logopeda w zależności od rodzaju zaburzenia zwraca uwagę na sprawność aparatu artykulacyjnego, sprawdza funkcje oddechowe i połykowe, bada orientacyjnie słuch fizjologiczny i fonematyczny, sprawdza się pamięć słuchowa, kinestezje mowy, płynność i prozodie mowy, bada emisje głosu, praksję i gnozję, lateralizację)

II.  Sformułowanie hipotez (celem jest potwierdzenie wcześniejszych przypuszczeń dotyczących

rodzaju i przyczyn występujących zaburzeń)

  1. Badanie podstawowe (badanie rozumienia, mówienia, badanie czytania i pisania za pomocą narzędzi takich jak kwestionariusze, próby i testy)

  2. Badanie specjalistyczne (obejmuje konsultacje z innymi specjalistami m.in. laryngologiem, neurologiem, foniatra, pedagogiem, psychologiem)

III.  Weryfikacja hipotez (ustalenie programu terapii, czyli czas jej trwania, częstotliwość spotkań, prognozę, dobór metod i technik pracy, narzędzia i środki).


Wyszukiwarka