System prawa RP
Elementy Teorii Prawa
1. Omów dowolną koncepcję prawa
Koncepcja prawnonaturalna - prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i ludzie związani są także prawem naturalnym, normami lub choćby ideałami nie będącymi wytworami ludzkiego stanowienia
Tradycyjne (np. tomistyczne) ujęcie charakterystyki prawa naturalnego:
prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach
prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości
w przypadku sprzeczności między nakazami prawa naturalnego i prawa pozytywnego, prawo naturalne ma pierwszeństwo i pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania
We współczesnym ujęciu charakterystyki prawa naturalnego rozumie się je nie tylko jako dar od Boga, ale wynik działalności ludzkiego rozumu, dorobku cywilizacyjnego itd. - odwołując się do prawa naturalnego de facto tworzy się je - nadto współczesne koncepcje prawa naturalnego nie dają mu mocy do uchylania prawa pozytywnego
Dzisiaj za prawa naturalne uznaje się prawa człowieka, prawa do wolności itd.
Prawa naturalne mogą mieć zmienną treść, gdyż ich kształt zależy od aktualnej kondycji moralnej społeczeństwa, wyznawanych przez niego wartości itd.
2. Przeprowadź analizę porównawczą dwóch dowolnie wybranych definicji prawa
Prawo materialne |
Prawo formalne |
Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień |
Określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym |
3. Problemy związane z definiowaniem prawa
Pojęcie prawa odnosi się do szczególnego porządku społecznego, tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany - niezależnie od tego najszerszego znaczenia i oprócz prawa w sensie prawa naturalnego i pozytywnego, w naukach prawnych i praktyce prawniczej funkcjonują rozmaite pojęcia szczególne, których nie należy ze sobą mylić. Najczęściej spotykane opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa. Pojęciem prawa posługujemy się też dla oznaczenia konkretnych uprawnień, zespołów uprawnień lub rodzajów uprawnień, które służą rozmaitym podmiotom
4. Prawo jako element systemu norm społecznych
Prawo jest zjawiskiem społecznym
pojawia się tylko wówczas, gdy podejmujemy się wyznaczania sposobów zachowania jednostek ludzkich w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej
nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, do bóstwa, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne
prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym; ma je chronić i urzeczywistniać
prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego - mniej lub bardziej sformalizowanego - toczącego się w ramach grup społecznych, w tym zwłaszcza w takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo
prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pomocą jego instytucji
realne istnienie norm prawnych jest uzależnione od społecznego przyzwolenia dla prawa
Prawo ma charakter perswazyjny - zakłada, że posłuch obywatela jest rezultatem dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru
Posłuch wobec prawa może wynikać z:
szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)
chęci uzyskania korzyści bądź uniknięcia kar (postawa oportunistyczna)
chęci naśladowania zachowań innych osób lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna)
5. Wielość systemów norm społecznych
systemy regulatorów ludzkich zachowań możemy podzielić na normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje, mity). Poza tym system norm społecznych zależy od społeczeństwa, w którym się znajdujemy i w którym uczestniczymy - często powoduje to nakładanie się norm na siebie, a niekiedy nawet ich sprzeczność
6. Wypowiedź performatywna
Za jej pomocą tworzymy własną rzeczywistość, wyraża sens aktów konwencjonalnych, takich czynności, z którymi łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (nadanie imienia, powołanie na stanowisko)
Na nieskuteczność wypowiedzi wskazuje:
pozorność
ukryta
zapowiedziana
żart
realna groźba
błąd
O doniosłości prawnej
w aspekcie generalnym - powszechnie obowiązuje prawo
w aspekcie indywidualnym - prawo personalne
O doniosłości quasi-prawnej
7. Czasowniki performatywne
Oznaczają czynność, jaka nie mogłaby być wykonana bez formy pisanej lub mówionej
8. Wypowiedź optatywna
Życzenie: UTINEM P
Utinem - oby zostało zachowane
p - poprawne zachowanie
9. Dyrektywa i sposoby jej wyrażania
rozkaz, prośba zalecenie
nakaz - dyrektywa konieczności
zakaz - dyrektywa niemożności
D („ut” p)
D - dyrektywa
„ut” - utinem (żeby)
p - pożądane zachowanie
10. Język prawny i język prawniczy
Język prawny - odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu) - wypowiedzi normatywne
Język prawniczy - język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia - język ten zróżnicowany jest ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują
11. Pojęcie normy prawnej
Norma prawna - najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa
reguła generalna - skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego - wskazanie następuje poprzez ich cechy rodzajowe
reguła abstrakcyjna - wzór zachowania określony przez wskazanie rodzajowych cech tego zachowania
12. Poglądy na budowę normy prawnej
Koncepcja normy sprzężonej:
norma sankcjonowana - określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)
norma sankcjonująca - stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków
Koncepcja trójczłonowa normy prawnej
hipoteza - określenie adresata i pewnych warunków, w jakich jest on zobowiązany do pewnego zachowania się
dyspozycja - treść uprawnień i obowiązków
sankcja - ustalenie konsekwencji grożących w wypadku zachowania się sprzecznego ze wskazanym wzorem
Teoria reguł pierwotnych i wtórnych Harta:
reguły pierwotne - zakazy i nakazy określonych zachowań
reguły wtórne - konieczne, aby utrzymać ład społeczny
reguła uznania - określają, co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca
reguła zmiany - określa sposoby zmieniania reguł
reguła orzekania - upoważnia określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można się posłużyć sankcjami
13. Budowa normy kolizyjnej
Norma kolizyjna - norma nie rozstrzygająca o prawach i obowiązkach osób występujących w stosunkach prawnych, ale wskazująca jedynie na ten system prawny, który będzie właściwy do oceny praw i obowiązków, czyli wskazująca prawo, w jakim należy szukać norm merytorycznych
zakres (hipoteza) - jaka musi pojawić się sytuacja
łącznik (dyspozycja) - odsyła do systemu prawnego
14. Klasyfikacje norm prawnych
normy bezwzględnie wiążące (norma imperatywna, ius cogens) - wskazuje jeden rodzaj należnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego
normy względnie wiążące (ius dispositivum) - ustanawia wzorzec zachowania, ale dopuszcza odmienne zachowanie wybrane przez adresata
normy jednostronnie bezwzględnie wiążące (norma semiimperatywna) - gwarantują minimum uprawnień, ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień, zapewniają możliwość zwiększenia uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia
15. Cechy specyficzne normy prawnej
16. Normy sprzężone
Norma sprzężona
norma sankcjonowana - określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)
norma sankcjonująca - stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków
17. Norma autonomiczna i jej znaczenie w budowaniu systemu prawa
Norma autonomiczna - norma obowiązująca ze względu na społeczne przekonanie o jej słuszności, sprawiedliwości i niezbędności - w procesie wychowania normy moralne są wpajane i przyjmowane za własne (internalizacja norm) - kształtuje to społeczeństwo od strony, od której nie poradziłyby sobie normy prawne
18. Hipoteza jako element normy prawnej
dotyczy elementów podmiotowych, gdy wskazuje adresata i jego cechy
może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania
dotyczy elementów przedmiotowych gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata
może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej
19. Dyspozycja jako element normy prawnej
Czyny i czynności konwencjonalne
czyny - faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest regulowane przez prawo
czyny konwencjonalne - zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenia
prawnie istotne
prawnie obojętne
Czynności prawne - zachowania mające charakter czynności konwencjonalnych prawnie istotnych, wymagają oświadczenia woli i zmierzają do wywołania określonych skutków
Kwalifikacja zachowań - norma prawna może różnie kwalifikować zachowanie określone w dyspozycji (nakaz, zakaz, dozwolenie)
nakaz
obejmuje tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można
obejmuje 1 typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach
zaniechanie - powstrzymanie się od zachowania nakazanego jest sankcjonowane
zakaz
wskazuje typy zachowań niedopuszczalne
zakazane przez prawo są czyny
poprzez użycie funktora normotwórczego
poprzez sformułowanie normy określającej sankcję
dozwolenie - w państwie prawa obywatelom i innym podmiotom (nie będącymi organami władzy) dozwolone jest wszystko, co nie jest zakazane bądź nakazane
dozwolenie słabe - swoboda działania polega na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny (nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa, jeśli nie określa go ustawa)
dozwolenie mocne - zachowania uregulowane przez prawo, które rodzą skutki prawne mimo iż nie są wprost nakazane ani zakazane adresatowi
20. Sankcja - spory wokół jej znaczenia dla społecznej roli normy prawnej
Sankcja w prawie - dolegliwość spotykająca naruszyciela normy
Sankcja językowa - treść normy, słowna zapowiedź dolegliwości
Sankcja realna - fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec naruszycieli norm
21. Rodzaje sankcji
Rodzaje sankcji:
sankcja egzekucyjna - przymusowe wykonanie niedopełnionego obowiązku lub przymusowe unicestwienie rzeczy uzyskanych wbrew zakazowi
sankcja nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej - odebranie czynności skuteczności prawnej
nieważność bezwzględna - z mocy samego prawa uznaje się, że czynność nie wykonała żadnych skutków prawnych gdy:
czynności dokonała osoba, która nie mogła jej dokonać
czynność została dokonana bez zgody organu władzy państwowej
czynność została dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy
nieważność względna - na wniosek określonej osoby do odpowiedniego organu
sankcja karna (represyjna, penalna) - pozbawienie naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr
funkcje kary:
odpłata
resocjalizacja przestępcy
odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych
izolacja przestępcy od społeczeństwa
izolacja przestępcy na zawsze
22. Sankcja rozproszona i sankcja skupiona
Sankcja skupiona - reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na działaniu sformalizowanej instytucja, podjętym w przepisanym trybie
Sankcja rozproszona - reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na potępieniu i odrzuceniu ze strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z powinnością
23. Pojęcie przepisu prawnego
Wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w treści aktu normatywnego
24. Klasyfikacja przepisów prawnych
Ogólna klasyfikacja:
ogólne (leges generale) - regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania
szczegółowe (leges speciale) - ustanawiają wyjątki i odrębne uregulowania
odsyłające - ustanowione w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia tych samych treści, dzięki nim można zmniejszyć objętość aktów normatywnych
odsyłania do kodeksów etyki zawodowej
odsyłania do szczególnych zasad moralnych
odsyłania do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości
Rodzaje przepisów
blankietowe - wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić - pozwala to uniknąć zbyt wielkiego luzu decyzyjnego
przejściowe
o charakterze kolizyjnym - regulujące nadmiar prawa powstałego pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów oraz powstałych pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne
o charakterze regulacji ad hoc - regulują stan rzeczy tymczasowo, na niedługi okres czasu
uchylające - określają które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego
wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowoustanowionego aktu normatywnego
końcowe - zbiorcza nazwa dla przepisów uchylających i wprowadzających
25. Spory wokół relacji przepis prawny - norma prawna
Treść prawa wyrażają normy, przepisy są formą słowną, w którą ujęta jest ta treść
Normy prawne wyprowadzane są z przepisów
Norma prawna może być zawarta w różnych aktach normatywnych
26. Klauzule generalne
Zapewniają elastyczność prawa oraz określone sposoby interpretacji takich subiektywnych zwrotów jak „dobra wiara”, „ważne powody” itd.
27. Obowiązywanie prawa w czasie i konflikty na tym tle
obowiązywanie w ujęciu aksjologicznym - zgodność norm z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi, polegająca na uznaniu norm stanowionych za niewiążące w wypadku ich niezgodności z określonymi wartościami
realistyczne obowiązywanie prawa - polega na występującym w masowej skali zjawisku zgodności zachowania adresatów z tymi normami. Można mówić, że prawo nie obowiązuje, jeśli się stwierdzi, że w masowej skali jego adresaci zachowują się niezgodnie z dyspozycjami norm w warunkach określonych przez hipotezy. Pojawia się problem odwyknienia (desuetudo) - zjawiska długotrwałego niestosowania lub nie przestrzegania norm lub przepisów prawnych
formalne - polega na uznaniu, że prawo obowiązuje gdy zostało ustanowione, właściwie ogłoszone, nie zawiera postanowień sprzecznych i nie zostało uznane za sprzeczne z konstytucją - wyklucza się istnienie desuetudo, gdyż przepisy prawne obowiązują tak długo, aż nie zostaną uchylone
Obowiązywanie w czasie - norma obowiązuje od momentu, który wyznacza ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym, chyba że przepis wprowadzający podaje jakiś inny termin. Jeśli ustawodawca chce, aby akt normatywny obowiązywał od innego dnia, zamieszcza zastrzeżenie będące częścią przepisów końcowych. Czas dzielący dwie daty opublikowania i wejścia w życie określa się mianem vacatio legis - jest on wykorzystywany na zapoznanie się z nowym prawem. Zwykle akty normatywne nie przewidują końcowego obowiązywanie, są jednak wyjątki, jak choćby obowiązywanie ustawy budżetowej do 31 grudnia każdego roku
28. Zasada lex retro non agit
Prawo nie działa wstecz - czyny popełnione przed zmianą prawa nie podlegają prawu nowemu
29. Obowiązywanie prawa w przestrzeni
Prawo wewnętrznkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, może też obowiązywać na część, np. prawo miejscowe. Każdy, kto znajduje się na terytorium danego państwa, podlega jego prawu. Umowy międzynarodowe prawa publicznego nie stosują sankcji prawa wewnątrzkrajowego wobec niektórych podmiotów np. personelu dyplomatycznego. Obserwuje się rozwój ponadpaństwowych systemów ochrony praw człowieka, usprawiedliwiających międzynarodowe interwencje w celu ochrony tych praw. Prawo wewnątrzkrajowe dopuszcza w pewnych przypadkach stosowanie prawa obcego, np. w prawie małżeńskim przy zawieraniu małżeństwa przez osoby o różnych narodowościach
30. Pojęcie luki w prawie
Luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony i gdyby ustawodawca działał racjonalnie, to stan ten uregulowałby
Konstrukcyjne luki w prawie:
swoista luka w prawie - ustawodawca nie zakończył procesu ustawodawczego zgodnie z zapowiedzią
luka techniczna - mimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię
Niektórzy uważają, że w systemie prawa nie ma luk, gdyż ustawodawca uregulował prawnie wszystko i tylko to, co chciał uregulować, niczego nie pozostawiając poza sferą swoich działań. Inni twierdzą, że poza kwestiami uregulowanymi istnieją też takie, które z różnych względów nie zostały uregulowane, choć powinny
31. Luka w prawie w procesie racjonalnego tworzenia prawa
Luki aksjologiczne - przez wielu uważane za luki pozorne, istniejące tylko w wyobraźni osób opisujących prawo
występuje wtedy, gdy ustawodawca ma się kierować pewnymi założeniami aksjologicznymi i zaniedbał ich przestrzegania, co teraz musi naprawić
występuje również wtedy, gdy ustawodawca nie przyjął tych założeń, lecz żąda się od niego, by to uczynił, korygując zarazem obowiązujące unormowania prawne
32. Analogia w prawie
Reguły inferencyjne - logiczne reguły wnioskowań, akceptowane i szeroko wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego, do reguł tych zaliczamy wnioskowanie przez analogię, które znajduje zastosowanie przy usuwaniu luk w prawie
Rodzaje analogii
analogia z ustawy - polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką prawną
analogia z prawa - polega na sformułowaniu nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy
Nauka i praktyka prawa nie są zbyt przychylne analogiom w prawie - w prawie karnym są one niedozwolone
33. Gałęzie prawa
Podstawowe kryteria podziału prawa na gałęzie:
charakter stosunków społecznych - które prawo reguluje dany problem, wedle tego kryterium wyróżniamy grupę gałęzi prawa publicznego (konstytucyjne, administracyjne, finansowe), grupę prawa prywatnego, prawo rodzinne, prawo handlowe, prawo pracy, prawo bankowe i wiele innych
podmiot regulacji - określenie kogo prawo dotyczy, podział na prawo dla cywilów i wojskowych
zakres terytorialny regulacji - np. prawo o zasięgu ogólnopaństwowym tworzone przez organy państwa, albo prawo o zasięgu lokalnym tworzone przez organy administracji rządowej
Charakterystyczne jest prawo międzynarodowe publiczne:
powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi państwami
nie ma zwierzchności jednych podmiotów nad innymi
sankcje prawa międzynarodowego
34. Pojęcie „źródło prawa”
Fons iuris (łac.), różnoznacznie rozumiane - przez źródła prawa rozumie się zazwyczaj akty normatywne, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa
w znaczeniu materialnym - ma się na uwadze ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego w danym państwie prawa
w znaczeniu instytucjonalnym - instytucje, które tworzą prawo lub sankcjonują np. organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści danej normy prawnej
w znaczeniu faktowym - fakty tworzące prawo, będące dziełem różnych instytucji funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym np. umowy międzynarodowe, orzeczenia sądowe itp.
Źródła poznania prawa - dokumenty i publikacje zawierające informacje prawne, a także pomniki literatury pięknej, z których można zaczerpnąć wiadomości o prawie współcześnie lub kiedyś obowiązującym
35. Omów źródła prawa w RP
Prawo powszechnie obowiązujące - normy nakładające na podmiot prawa ciężary i obowiązki
konstytucja - ustawa zasadnicza
jedyny akt normatywny o tej nazwie (inaczej jest tylko w państwach federalnych)
najwyższa moc, prawny fundament państwa
uchwalenie nowej czy też zmiany obowiązującej konstytucji odbywają się w szczególnym trybie, przy bardzo wysokich wymogach formalnych - uniemożliwia to zmianę konstytucji w sposób pochopny i nieprzemyślany
zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, społecznego, gospodarczego państwa
umowy międzynarodowe i prawo europejskie
konstytucje demokratyczne uznają je za część krajowego porządku prawnego
ratyfikacja dokonywana jest przez uprawniony konstytucyjnie organ, zaś jej warunkiem jest wyrażenie zgody w formie ustawy, przed którymi ratyfikacja ma pierwszeństwo
ustawa
akt parlamentu, który może być uregulowana każda kwestia nie będąca kwestią regulacji konstytucji - niektóre kwestie jak np. budżet państwa muszą być uregulowane drogą ustawy
z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe akty normatywne, zaś sama ustawa musi być zgodna z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
akty normatywne o randze ustawy
dekrety prezydenta Mościckiego na mocy noweli sierpniowej z 1926 roku, wydawane w momencie rozwiązania parlamentu lub w sprawach ważnych
dekrety prezydenta Mościckiego na mocy konstytucji kwietniowej
dekrety Rady Państwa 1947-1989 wydawane między sesjami sejmu
art. 234 Konstytucji przewiduje, że w wypadku niemożności zwołania sejmu w stanie wojennym prezydent może wydać dekret z mocą ustawy
rozporządzenia wykonawcze
musi być zgodne z wyższymi aktami normatywnymi
może zostać nakazane lub upoważnione przez ustawę
Prawo o charakterze wewnętrznym - normy obowiązujące wewnątrz organów władzy publicznej np. uchwały, zarządzenia ministrów, prezydenta itp.
36. Publikacja aktów prawnych
Akt normatywny - dokument władzy publicznej zawierający normy prawne, regulujący jakiś zespół stosunków społecznych, będący tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych
Warunkiem wejścia w życie aktu prawnego jest jego ogłoszenia (promuglacja). Według obecnych unormowań akty prawne ogłaszane są w Dzienniku Ustaw RP. Obwieszczanie aktów prawa miejscowego może mieć różne formy - od rozplakatowania obwieszczeń, poprzez wywieszki w urzędach aż po zwykłą informację na tablicy ogłoszeń.
Akty normatywne prawa o charakterze wewnętrznym są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” lub w innych dziennikach urzędowych (np. ministrów)
Jeśli przy druku aktu normatywnego zdarzył się błąd na tyel istotny, że może utrudnić stosowanie opublikowanych przepisów, dokonuje się wówczas sprostowania takiego błędu - następuje to w drodze obwieszczenia w tym samym dzienniku urzędowym, w którym akt był ogłaszany.
37. Proces stanowienia prawa
38. Pojęcie ustawodawcy
Ustawodawca - termin techniczny języka prawniczego, nie musi się odnosić do jakiejś konkretnej osoby piastującej urząd publiczny, ani do organu kolegialnego o znanym składzie personalnym. Jest to postać, której na mocy obowiązujących przepisów można przyznać autorstwo norm prawnych, a także uznać ją za odpowiedzialną za wprowadzenie ich do systemu prawa. Rzeczywistym autorem regulacji mogą być członkowie komisji kodyfikacyjnej, lecz z formalnego punktu widzenia jest nim sejm. Termin ustawodawca odnosi się zwyczajowo nie tylko do tego, kto uznaje się za dającego ustawy, ale także do każdego twórcy prawa, nawet o niższej niż ustawowa randze. Poprawnie byłoby odróżnić ustawodawcę od prawodawcy, gdyż termin prawodawca jest nadrzędny
39. Budowa aktu normatywnego
nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie)
data uchwalenia aktu
tytuł określający zapis przedmiotowy (o ...)
preambuła (arenga) - uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele - nie jest elementem koniecznym, występuje sporadycznie, często w przypadku konstytucji
część ogólna - obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne (zwykle elementy hipotez), umieszczone są tu również definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie
część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnoszącą się do dyspozycji i, niekiedy, sankcji
przepisy końcowe - termin wejścia aktu w życie, akty normatywne uchylane niniejszym aktem
podpis - w wypadku ustaw prezydencki
Materia zawarta w akcie normatywnym jest usystematyzowana w części, księgi, tytuły, działy, rozdziały, artykuły, paragrafy, punkty, ustępy, wszystkie numerowane, przy czym numeracja musi być w całym akcie ciągła
40. Pojęcie rodziny prawa
Rodzina prawa - zespół norm prawnych tworzący się według podobieństwa i asymilacji następujących cech:
sposób powstawania
wspólna historia rozwoju
zasięg geograficzny
Np. rodzina prawa anglosaskiego - zmieszanie prawa celtyckiego z saksońskim, wymieszanie się norm prawnych i stworzenie nowych kodyfikacji po podboju Wielkiej Brytanii przez Wilhelma Zdobywcę w 1066 roku, utworzenie własnych zasad i terminów prawnych, odrębność od istniejącego na kontynencie prawa romańskiego
41. Omów system źródeł prawa dowolnej rodziny prawa
Rodzina prawa religijnego:
kanonicznego
prawo boskie - Stary Testament
prawo ludzkie
apostolskie - bosko-apostolskie i apostolskie stworzone przez uczniów Chrystusa i zapisane w Nowym Testamencie
kościelne - ustanowione przez papieża
bulla - pisma papieskie wielkiej wagi w języku łacińskim
breva - mniej uroczyste pismo, czasem w języku naturalnym
listy apostolskie
encykliki
prawo soborowe
prawo zakonne
kodeks kanoniczny
konkordat - połączenie elementów prawa kanonicznego ze świeckim prawem, głównie administracyjnym i międzynarodowym
islamskiego
ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny (VII w.)
Koran
powtarzane przypowieści o Allach
tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenia (dżihad itd.)
42. Wykładnia prawa - pojęcie i spory wokół koncepcji wykładni
Wykładnia (inaczej interpretacja) prawa oznacza proces ustalenia właściwego ustalania przepisów prawnych. Przedmiotem wykładni nie są normy, ale przepisy prawne, jest ona bowiem jedną z czynności wiążących się z wyprowadzaniem norm prawnych z przepisów
dwa stanowiska wobec wykładni
klasyfikacyjna koncepcja wykładni - wykładni dokonuje się tylko na tyle, o ile wymagają tego niejasności tekstu, które wykładnia ma usunąć i jest to jej jedyne działanie
zwolennicy tej koncepcji mówią, ze nie powinno się dokonywać wykładni tego, co jest jasne, zaś potrzeba wyprowadzenia wykładni wynika z:
nieuniknionych naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego
błędów popełnionych przez ustawodawcę
zamierzonych i świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę nieostrości wypowiedzi normatywnych, co ma niekiedy związek z rozchwianiem się jego preferencji aksjologicznych i politycznych
zestarzenia się regulacji normatywnych oraz pojawienia się rozziewu między regulacją normatywną a rzeczywistością
derywacyjna koncepcja wykładni - wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalenia normy prawnej - wykładnia jest tu traktowana jako konieczna czynność w procesie wyprowadzania norm prawnych z przepisów
zwolennicy tego stanowiska uważają argumenty klasyfikacyjnej koncepcji za niewystarczające - podstawowym zadaniem wykładni jest odkodowanie normy z przepisów, a nawet sformułowanie pełnej reguły zachowania ze wszystkimi warunkami składającymi się na hipotezę, dyspozycję i sankcję
43. Rodzaje wykładni prawa
Zróżnicowanie wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący:
wykładnia autentyczna - dokonywana przez tego, kto przepis ustanowił
wykładnia legalna - dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa (1947-1989 Rada Państwa, 1989-1997 Trybunał Konstytucyjny, Konstytucja 1997 nie wyznaczyła nikogo do oficjalnego pełnienia roli wykładniczej)
wykładnia operatywna - na użytek aktów stosowania prawa objętych kompetencją danego organu mogą jej dokonywać wszystkie organy władzy publicznej, szczególne znaczenie ma tu wykładnia sądowa
wykładnia doktrynalna - każdy może dokonać prywatnie wykładni prawa na swój użytek, lecz nie ma ona dla nikogo mocy wiążącej
Zróżnicowanie wykładni ze względu na sposób jej wykonywania:
wykładnia językowa - polega na wykonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego
wykładania systemowa - polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego
wykładnia funkcjonalna - jej istota wyraża się w ustaleniu znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis
wykładnia porównawcza - polega ona na ustaleniu znaczenia przepisów przez porównanie ich z innymi
Zróżnicowanie wykładni ze względu na jej wyniki
wykładnia literalna (dosłowna, ścisła) - występuje wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskiwanych za pomocą odmiennych rodzajów wykładni wybierzemy to, które zostało ustalone dzięki zastosowaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka
wykładnia rozszerzająca - polega na porównywaniu wyniku wykładni językowej oraz wykładni systemowej
wykładnia zwężająca - przyjmuje węższe rozumienie przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej
44. Pojęcie stosunku prawnego
Stosunki prawne są jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji pomiędzy przynajmniej dwiema osobami, w których zachowania jednej strony wywołuję reakcje drugiej strony i podlegają kontroli norm społecznych - w stosunkach prawnych występuje zależność między podmiotami prawa. Dzięki koncepcji stosunku prawnego bierzemy pod uwagę dynamikę relacji między ludźmi wynikającą z tego, że prawne obowiązki i usprawnienia uczestników zmieniają się wraz z ich zachowaniami
45. Obowiązek i uprawnienie
Obowiązek - polega na tym, ze norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach nakaz lub zakaz określonego zachowania - od obowiązku należy odróżnić poczucie obowiązku, które jest kategorią psychiczną, etyczną lub społeczną
Uprawnienie - polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata
uprawnienia podmiotów do własnych zachowań - wynikają z obowiązywania norm prawnych oraz z zakazu ingerencji w określoną sferę zachowań podmiotu uprawnionego
wolności prawnie chronione - sytuacje, które polegają na możliwości podejmowania zachowań o charakterze czynów; immunitety (przypadek szczególny)
prawa-upoważnienia - określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych; przywileje
uprawnienia sensu stricto - uprawnienia jednego podmiotu odpowiadają obowiązkowi drugiego podmiotu wobec pierwszego
46. Rodzaje stosunków prawnych
Zróżnicowanie ze względu na metodę regulacji prawnej
stosunki cywilnoprawne
strony są równoprawne
nawiązanie stosunku jest często dobrowolne
przedmiot i treść stosunków są określane swobodnie przez strony
obowiązuje sankcja nieważności lub egzekucyjna
stosunki prawno-administracyjne
strony nie są równoprawne
stosunek prawny może nie być dobrowolny dla jednej lub obu stron
podmiot i treść stosunku są z reguły normą iuris cogentis, a zatem nie mogą być dobrowolnie ustalane przez strony
obowiązuje sankcja egzekucyjna lub karna
stosunki prawno-karne
nawiązywanie są w wyniku popełnienia przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego
stroną tego stosunku obok przestępcy jest państwo działające za pośrednictwem organów, nie są to więc stosunki równorzędne
położenie prawne stron wyznaczone jest przez normy o charakterze iuris cogentis
obowiązują sankcje karne, egzekucyjne
Zróżnicowanie ze względu na liczbę podmiotów
stosunki prawne dwustronne
stosunki prawne jednostronne
Zróżnicowanie ze względu na stopień aktualizacji
stosunki dwustronne zindywidualizowane - wskazanie tożsamości stosunki
stosunki jednostronne zindywidualizowane - tylko jedna osoba musi być wskazana co do tożsamości, inne występują anonimowo
stosunki obustronne niezidnywidualizowane - żaden podmiot nie jest znany co do swojej tożsamości
47. Fakt prawny
Fakty prawne - wydarzenia powodujące powstanie lub zmianę stosunków prawnych
zdarzenia - wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, wynikające często z działania sił przyrody
zachowania - zdarzenia zależne od ludzkiej woli
czyny
zgodne z prawem
niezgodne z prawem
czynności konwencjonalne
czynności władcze organów władzy publicznej związane za stosowaniem prawa
czynności władcze organów władzy publicznej związane z tworzeniem prawa
czynności prawne wymagające oświadczenia woli przez osoby fizyczne lub prawne
48. Podmiot, przedmiot i treść stosunku prawnego
Podmioty stosunku prawnego są to osoby, które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego
w prawie konstytucyjnym podmiotami mogą być państwo, naród lub każdy obywatel
w prawie administracyjnym podmiotami mogą być organy państwa, samorządu, cudzoziemcy, podatnicy, banki, szkoły
w prawie karnym podmiotami mogą być organy ścigania, wymiar sprawiedliwości, sprawcy czynów
w prawe cywilnym podmiotami mogą być osoby fizyczne i prawne
osoba fizyczna - każdy człowiek od urodzenia do śmierci, posiada zdolność prawną, czyli możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych, której nie można odebrać ani ograniczyć
osoba prawna - twór organizacyjny powstały na podstawie i zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego i zwykle dysponująca pewnym majątkiem
zrzeszenia - zgrupowanie pewnej liczby osób fizycznych i prawnych
zakłady - zgrupowanie pewnego majątku
powstawanie osób prawnych
tryb rejestrowy - osoba prawna jest powoływana z inicjatywy założycieli, a osobowość prawną uzyskuje w chwili wpisu do odpowiedniego rejestru na podstawie decyzji organu państwa (sądu rejestrowego)
tryb ustawowy - w drodze ustawy tworzona jest pewna instytucja, a przepisy tej ustawy nadają jej osobowość prawną
tryb notyfikacyjny - warunkiem powstania osoby prawnej jest powiadomienie odpowiednich władz państwowych
Przedmiotem stosunku prawnego może być określone zachowanie, przedmiot materialny lub prawo. Na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki tego podmiotu - zwykle są one rozłożone między wszystkie podmioty