HORMONY
Hormon - jest to związek chemiczny wytwarzany przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych (bez przewodów wyprowadzających), przenoszony przez krew i wpływający na czynności innych narządów i tkanek.
Hormony, których wydzielanie pozostaje pod wpływem pobudzenia nerwowego (oksytocyna, wazopresyna, adrenalina, noradrenalina) określa się mianem neurohormonów.
Ogólna charakterystyka hormonów:
Hormon jest to substancja wydzielana przez komórki gruczołowe do otaczającego je środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew, chłonka)
Z otaczającego komórkę środowiska hormon jest transportowany do komórek
docelowych
3. Z komórkami docelowymi hormon reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów
Działanie hormonu na komórki docelowe wywołuje swoistą reakcję fizjologiczną,
morfologiczną i biochemiczną
Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako źródło energii,
ani jako produkt metabolizmu
Kontrola humoralna w organizmie wiąże się z przenoszeniem informacji zakodowanych w postaci przekaźników chemicznych do których należą hormony. Wspólną cechą wszystkich hormonów jest to, że wytworzone w jednym narządzie, tkance lub komórce są przenoszone przez płyny ustrojowe i oddziałują na czynność innych narządów, tkanek i komórek. Przekaźniki chemiczne wydzielane do płynów ustrojowych powstają w:
-wyspecjalizowanych narządach - gruczołach dokrewnych (hormony gruczołów dokrewnych)
-w komórkach rozsianego układu wydzielania wewnętrznego (hormony tkankowe)
-w komórkach o innej wyspecjalizowanej funkcji (hormony o działaniu ogólnym lub
miejscowym)
Gruczoły dokrewne są to narządy gruczołowe, które nie mają przewodów wyprowadzających i oddają swą wydzielinę bezpośrednio do krwi.
Zadanie hormonów polega na regulowaniu i koordynowaniu czynności narządów oraz na utrzymywaniu stałości składu środowiska wewnętrznego. Pełnią one zatem rolę podobną do układu nerwowego, z którym zresztą pozostają w ścisłym związku czynnościowym. Różnica polega na tym przede wszystkim, że regulacja nerwowa odbywa się znacznie szybciej i jest raczej krótkotrwała, natomiast regulacja hormonalna jest wolniejsza i działa dłużej.
Hormony są wytwarzane i działają w niezmiernie małych ilościach. Wspólną cechą wszystkich hormonów jest to, że wytworzone w jednym narządzie, tkance czy komórce są przenoszone przez płyny ustrojowe i oddziałują na czynność innych narządów, tkanek, komórek.
PODZIAL HORMONÓW
Hormony można podzielić ze względu na miejsce działania, miejsce powstania, budowę chemiczną, a także na funkcje jaką pełnią w organizmie.
Hormony miejscowe - zalicza się do nich związki chemiczne, takie jak acetylocholina, serotonina, histamina, prostoglandyny, wytwarzane przez różne komórki i działające w najbliższym sąsiedztwie miejsca uwalniania.
Hormony tkankowe - są to związki chemiczne wytwarzane w komórkach nie skupionych w oddzielnych gruczołach wydzielania wewnętrznego i wpływające na czynność innych narządów w miejscu swojego uwalniania. Należy do nich duża grupa hormonów przewodu pokarmowego (gastryna, cholecystokinina, sekretyna). Do hormonów tkankowych zalicza się również hormony wytwarzane przez nerkę (renina i erytropoetyna).
Hormony o działaniu ogólnym wydzielane są przez swoiste gruczoły dokrewne i działają na komórki docelowe wyłącznie za pośrednictwem układu krążenia:
Hormony pod względem budowy chemicznej można podzielić na:
Zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych
Pochodne cholesterolu
Pochodne hormonów gruczołu tarczowego
Związki pochodne aminokwasów, powstają w komórkach:
-podwzgórza
-części gruczołowej przysadki
-części pośredniej przysadki
-szyszynki
-tarczycy
-przytarczyca
-wysp trzustkowych
-rdzenie nadnerczy
Hormony steroidowe pochodne cholesterolu, powstają w:
-korze nadnerczy
-jądrach w komórkach śródmiąższowych
-jajnikach w komórkach pęcherzyków jajnikowych (Graffa)
-jajnikach w komórkach ciałka żółtego
Do pochodnych hormonów gruczołu tarczowego należą:
-trijodotyronina
-tyroksyna
-kalcytonina
Hormony aminokwasowe: adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, trijodotyronina i melatonina. Są rozpuszczalne w wodzie, z trudnością przenikają przez bariery lipidowe.
Hormony polipeptydowe: mają budowę cząsteczkową zaczynając od trójpeptydu (hormon uwalniający hormon tyreotropowy - TRH), a kończąc na złożonych łańcuchach polipeptydowych (hormon wzrostu - GH). Są rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej.
Hormony steroidowe: wytwarzane przez korę nadnerczy (glikokortykoidy, mineralokortykoidy, androgeny), gonady (testosteron, estrogeny, progesteron) i łożysko, a ponad to zalicza się do nich aktywną postać witaminy D3. Są rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ także na ośrodkowy układ nerwowy.
Hormony zbudowane z aminokwasów i związków pochodnych, przede wszystkim hormony peptydowe i białkowe, mają inny mechanizm działania na komórki narządów docelowych w porównaniu do mechanizmu działania hormonów steroidowych. Hormony peptydowe i białkowe wiążą się z receptorem w błonie komórkowej komórek docelowych, zmieniają metabolizm wewnątrzkomórkowy, w tym również aktywność enzymów. W wyniku tego dochodzi do zmian w procesie syntezy związków wytwarzanych przez komórki docelowe.
Hormony steroidowe wnikają natomiast przez błonę komórkową do wnętrz komórek docelowych i w połączeniu z receptorem cytoplazmatycznym wpływają na transkrypcję cząsteczek mRNA w jądrze komórkowym. Wywołuje to zmianę w syntezie białek strukturalnych i wydzielanych przez komórki na zewnątrz.
Kontrola wydzielania dokrewnego
Kontrola typu nerwowego związana jest z regulacją czynności dokrewnych przez układ autonomiczny. Przykładem może być uwalnianie adrenaliny przez nerwy cholinergiczne lub amin katecholowych przez rdzeń nadnerczy pod wpływem cholinergicznych zakończeń współczulnych.
Kontrola typu hormonalnego gruczołów dokrewnych polega na bezpośrednim działaniu pobudzającym hormonów na wydzielanie tych gruczołów oraz na ich wpływie troficznym. Przykładem może tu być troficzne i pobudzające działanie hormonów tropowych przysadki na podległe im gruczoły dokrewne np. ACTH na korę nadnerczy w wyniku czego pobudzeniu ulega wydzielanie kortyzolu.
Regulacja metaboliczna dotyczy bezpośredniego wpływu substratów lub produktów na wydzielanie dokrewne. Przykładem może być wpływ jonów wapnia na wydzielanie parathormonu (PTH), wpływ pobudzający glukozy na wydzielanie insuliny i hamujący na sekrecję glukagonu.
Podstawowym mechanizmem kontroli syntezy i wydzielania hormonów jest sprzężenie zwrotne. Wydzielany hormon działa na komórkę docelową powodując wzrost wydzielania substancji (zwykle innego hormonu). Substancja ta działa zwrotnie, najczęściej hamująco, na gruczoł, którego wydzielina stymulowała jej sekrecję. Jest to ujemne sprzężenie zwrotne.
Najważniejsze hormony człowieka:
Gruczoł dokrewny |
Hormon |
Działanie |
Skutki nadmiaru |
Skutki niedoboru |
Podwzgórze |
Wazopresyna |
pobudza zwrotne wchłanianie wody z moczu pierwotnego |
zbyt duże uwodnienie organizmu |
utrata wody |
|
Oksytocyna |
pobudza skurcze macicy i jajowodów |
|
|
|
Liberyjny |
uwalniają hormony tropowe |
Zaburzenia w gospodarce hormonalnej całego organizmu |
|
|
Statyny |
hamują uwalnianie hormonów tropowych |
|
|
Przysadka mózgowa |
hormon wzrostowy GH |
pobudza wzrostu |
gigantyzm |
Karłowatość |
|
hormony tropowe (tyreotropina, gonadotropiny, adrenokortykotropina) |
pobudzają czynności innych gruczołów (tarczycy, gonad, kory nadnerczy) |
podobne do nadczynności danych gruczołów |
Podobne do niedoczynności danych gruczołów |
Tarczyca |
tyroksyna |
zwiększają tempo przemiany materii |
nadpobudliwość, podwyższona temperatura ciała, wychudzenie |
kretynizm (u dzieci) |
|
Kalcytonina |
obniża poziom wapnia we krwi |
niedobór wapnia we krwi |
nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości |
Przytarczyce |
parathormon |
podwyższa poziom wapnia we krwi |
nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości |
Niedobór wapnia we krwi |
Trzustka |
glukagon |
uwalnia do krwi glukozę z glikogenu w wątrobie |
|
|
komórki β |
insulina |
wiąże glukozę z krwi w glikogen w wątrobie |
niedobór cukru we krwi (hipoglikemia) |
Cukrzyca |
Kora nadnerczy |
kortyzol, aldosteron |
regulują gospodarkę jonami sodu i potasu oraz węglowodanową i wodną |
zaburzenia w gospodarce jonowej i węglowodanowej |
|
|
androgeny |
odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych oraz za gospodarkę białkową |
chłopcy - zbyt wczesne dojrzewanie |
|
Rdzeń nadnerczy |
adrenalina |
wzrost poziomu cukru we krwi, ciśnienia krwi, tempa bicia serca, tempa oddechu |
|
|
Jądra |
męskie hormony płciowe: |
odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, popęd płciowy, płodność |
|
brak męskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności |
Jajniki |
żeńskie hormony płciowe: |
odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, cykl płciowy, popęd płciowy, biorą udział w kontroli przebiegu ciąży |
|
brak żeńskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności |
Nadrzędnym gruczołem dokrewnym u kręgowców jest podwzgórze i przysadka mózgowa, której przedni płat produkuje hormony tropowe, wpływające na czynność wydzielniczą innych gruczołów.
PODWZGÓRZE
Część międzymózgowia
Międzymózgowie (diencephalon) - część mózgowia kręgowców zawierająca trzecią komorę mózgu. Po obu stronach zlokalizowane jest wzgórze (thalamus) podzielone na wiele jąder. Do tylnej powierzchni wzgórza przywierają ciała kolankowate (corpora geniculata) zawzgórza (metathalamus). Sklepienie trzeciej komory (nadwzgórze epithalamus) róznicuje sie na narządy szyszynkowe: szyszynkę, narząd przyszyszynkowy, czołowy i ciemieniowy. Dno trzeciej komory (podwzgórze hypothalamus) składa się z części wzrokowej (przysadka, lejek, pasma wzrokowe i ich skrzyżowanie) i sutkowatej. Międzymózgowie położone jest między spoidłem mózgu przednim (commissura cerebri anterior) i tylnym (c. c. posterior).
Ośrodek regulacji metabolizmu. Międzymózgowie otrzymuje informacje czuciowe ze wszystkich układów czuciowych z wyjątkiem węchowego wysyłając połączenia do kory, jąder podstawy i podwzgórza. Odgrywa bardzo istotną rolę w integracji informacji czuciowych i ruchowych. Wzgórze jest podstawowym ośrodkiem czucia powierzchniowego. Narządy szyszynkowe mają funkcję wewnątrzwydzielniczą lub są wrażliwe na światło. Podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem układu autonomicznego.
Przysadka jest między innymi gruczołem dokrewnym w której znajdują się m.in. komórki nerwowe, które potrafią zmienić sygnał elektryczny na biochemiczny. Wydzielanie substancji dokrewnych przez neurony nazywa się neurosekrecją.
W podwzgórzu w jądrze przykomorowym i w jądrze nadwzrokowym są u człowieka syntetyzowane dwa pre-pro-hormony: pre-pro-wazopresyno-neurofizyna druga (pre-pro-AVP-NP II) i pre-pro-oksytocyno-neurofizyna pierwsza (pre-pro-OXY-NP I). Cząsteczki pre-pro-hormonów upakowane w perykarionie do pęcherzyków neurosekrecyjnych zwanych również ziarnistościami neurosekrecyjnymi, przesuwane są wewnątrz aksonów do tylnego płata przysadki. W czasie transportu aksonalnego zachodzi w pęcherzykach potranslacyjna modyfikacja pre-pro-hormonów, w wyniku czego w zakończeniach aksonów w pęcherzykach neurosekrecyjnych znajdują się oddzielne cząsteczki neurohormonów wazopresyny argininowej i neurofizyny II w neuronach wazopresynoergicznych oraz oksytocyny i neurofizyny I w neuronach oksytocynoergicznych. Uwalnianie neurohormonów - wazopresyny i oksytocyny - z części nerwowej przysadki do krwi polega na egzocytozie pęcherzyków neurosekrecyjnych z zakończeń aksonów w czasie depolaryzacji ich błony komórkowej. W procesie tym współdziałają jony wapniowe.
Reasumując. Podwzgórze produkuje hormony hipofizotropowe (liberyjny i statyny), wpływające na czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki oraz wazopresynę i oksytocynę.
Hormony podwzgórza:
Skrót lub symbol |
Nazwa hormonu |
AVP, ADH |
Wazopresyna argininowa |
OXY |
Oksytocyna |
CRH |
Hormon uwalniający hormon kortykotropowy = kortykoliberyna |
TRH |
Hormon uwalniający hormon tyreotropowy = tyreoliberyna |
GnRH |
Hormon uwalniający hormony gonadotropowe = gonadoliberyna |
GRH |
Hormon uwalniający hormon wzrostu = somatokrynina |
SRIF |
Hormon hamujący uwalnianie h. wzrostu = somatostatyna |
PIF |
Czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny = prolaktostatyna |
Biosynteza i wydzielanie podwzgórzowych hormonów do przysadkowego układu wrotnego są kontrolowane przez:
-transmitery wydzielane na synapsach otaczających neurony wydzielnicze
-hormony wydzielane przez zależne gruczoły dokrewne (kora nadnerczy, gruczoł tarczowy, gruczoły płciowe) oddziałujące na podwzgórze na drodze zewnętrznego sprzężenia zwrotnego
-hormony części gruczołowej przysadki wpływające na podwzgórze dzięki wewnętrznemu sprzężeniu zwrotnemu
-wytwarzane w podwzgórzu prostaglandyny zwiększające przepływ krwi przez przysadkowe naczynia wrotne
-inne bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego
Układ hormonalny działa w oparciu o zasadę osi. W autoregulacji wydzielania hormonów można wyróżnić trzy osie:
oś ultrakrótką - sprzężenie o.u.n i podwzgórze
oś krótką - podwzgórze i przysadka
oś długa - sprzężenia za pośrednictwem hormonów gruczołów wydzielania wewnętrznego dla hormonów tropowych, lub za pośrednictwem produktów przemian metabolicznych i bodźców nerwowych dla hormonów troficznych
podwzgórze -- przysadka mózgowa -- narząd docelowy.
W ramach tej osi działają mechanizmy sprzężeń zwrotnych. W narządach docelowych znajdują się receptory odznaczające się wysoką specyficznością. Reagują tylko i wyłącznie na cząsteczki hormonu skierowanego do oddziaływania z tą tkanką docelową (narządem docelowym).
Wśród części układu hormonalnego wyróżnia się, jako mające szczególne znaczenie dla funkcjonowania organizmu:
oś podwzgórze-przysadka-tarczyca (hormony - tyroksyna i trójjodotyronina(T3)
oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy (hormon - kortyzol)
Hormony podwzgórza pobudzające wydzielanie hormonów w przysadce.
Kortykoliberyna CRH:
Peptyd pobudzający wydzielanie ACTH w przednim płacie przysadki stosowana w diagnostyce choroby Cushinga i innych zaburzeń czynnościowych nadnerczy.
Gonadoliberyna GnRH:
Peptyd, który zwiększa wydzielanie hormonów gonadotropowych. W okresie przed osiągnięciem dojrzałości pobudza głównie FSH, który powoduje u chłopców dojrzewanie nabłonka plemnikotwórczego, a u dziewczyn dojrzewanie pęcherzyków w jajniku. Dorosłych pobudza wydzielanie LH powodującego u mężczyzn zwiększone wydzielanie testosteronu a u kobiet progesteronu. Na potrzeby medycyny otrzymano syntetyczny hormon gonadorelinę i jej analogii.
Gonadorelina (Relisorm L-100 amp, Zyklomat Pulse Set Lutrelef)
Stosowana w niewydolności jajników spowodowanej niedoborem GnRH, w hipogonadyzmie hipogonadotropowym, w opóźnieniu dojrzewania płciowego i w diagnostyce niedoczynności przysadki.
Goserelina (Zoladex 3,6 mg, Zoladex LA 10,8 mg amp-strzykawka)
Syntetyczny analog gonadoliberyny. Posiada znacznie dłuższy okres półtrwania w organizmie oraz większe powinowactwo do receptora niż GnRH. Długotrwałe stosowanie prowadzi prawie do całkowitego zahamowania syntetyzowania i uwalniania gonadoliberyny co prowadzi do zahamowania czynności gonad i zmniejszenia stężeń hormonów płciowych do wartości kastracyjnych.
Wskazania:
Gozerelina stasowana w endomteriozie, mięśniakach macicy, w hormonoterapii nowotworów, a zwłaszcza raka gruczołu krokowego. W dawce 3,6 mg w leczenie raka sutka.
Działania niepożądane:
Bóle stawowe, ginekomastia, bolesność sutków, osłabienie popędu płciowego.
Triptorelina (Dipherelie S.R. 11,25 mg amp, Decapeptyl Depot 3,75 mg)
Wskazania jak w przypadku Gosereliny.
Leuprorelina (Enantone L.P 3,75 mg amp, Lucrin, Lucrin Depot, Supron, Supron Depot amp), buserelina (Profact amp, Profact Depot, Suprecur, Suprefact), nafarelinum (Synarel aerozol do nosa)
Somatorelina GHRH, GRH
Pobudza wydzielanie hormonu wzrostu. Służy do oceny wydzielania hormonu wzrostu w diagnostyce różnicowej zaburzeń wzrostu: w akromegalii i u ludzi zdrowych zwiększa wydzielanie z przysadki natomiast nie wykazuje tego działania u ludzi z niedoczynnością przysadki. Stosuje się także Sermorelinę.
Tyreoliberyna TRH
Pobudza wydzielanie hormonu tyreotropowego w przysadce.
Protirelina (TRH Berlin Chemie amp)
Syntetyczna tyreoliberyna stosowana w diagnostyce wydzielania TSH w przysadce. Pobudza wydzielanie prolaktyny. Może powodować hipotensję duszność drgawki, odczyny anafilaktyczne.
Somatostatyna SRIF, GHRIF
Hamuje uwalnianie hormonu wzrostu z przysadki, a ponadto hamuje również wydzielanie insuliny, glukagonu, enzymów trzustkowych, soku żołądkowego, pepsyny, gastryny, hamuje perystaltykę jelit i ukrwienie trzewne.
Podczas leczenia należy kontrolować stężenie glukozy we krwi.
Wskazania:
Stosowana do interwencyjnego leczenia krwotocznych nieoperacyjnych przetok żołądka, dwunastnicy, jelita lub trzustki.
Do celów lecznictwa jest otrzymywana drogą syntezy chemicznej.
Działania niepożądane:
Po szybkim wstrzyknięciu somatostatyny obserwuje się nagłe zaczerwienienie, nudności, bóle brzucha, biegunkę, może wystapić zmniejszenie stężenia glukozy we krwi.
Preparaty: Modustatine, Somatostatin-UCB.
Oktreotyd (Sandostatin amp)
Analog somatostatyny o przedłużonym działaniu.
Wskazania:
Leczenie krwotocznych nieoperacyjnych przetok żołądka, dwunastnicy, jelita lub trzustki.
Dodatkowa hamuje kurczliwość pęcherza moczowego i działa p/biegunkowo.
Hormony przysadki
W części gruczołowej przysadki występują komórki wydzielające hormony:
-hormon wzrostu (hGH) - komórki somatotropowe
-prolaktynę (PRL) - komórki prolaktynowe
-hormon kortykotropowy (ACTH) - komórki kortykotropowy
-hormon tyreotropowy (TSH) - komórki tyreotropowe
-hormony gonadotropowe (FSH i LH) - komórki gonadotropowe
W części pośredniej przysadki komórki nabłonkowe wydzielają u ludzi hormony melanotropowe: α, β, γ MSH, fragment hormonu kortykotropowego (ACTH) zwany kortykotropowym peptydem części pośredniej przysadki - CLIP, oraz α lub β endorfinę.
Neurony dopaminergiczne podwzgórza wysyłają aksony biegnące przez lejek do części pośredniej przysadki, stale hamując wydzielanie hormonów. Natomiast brak hamowania ze strony neuronów dopaminergicznych wyzwala wydzielanie hormonów przez część pośrednią przysadki. Hormon melanotropowy wywołuje u ludzi zmianę rozmieszczenia melaniny w skórze oraz uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej. Na przykład nienormalna bladość powłok ciała jest cechą charakterystyczną występującą przy niedoczynności przysadki. Przebarwienie skóry występuje u chorych z niedoczynnością nadnerczy, spowodowaną pierwotnym schorzeniem tego gruczołu. Właściwe występowanie przebarwienia skóry w powiązaniu z niewydolnością nadnerczy wyklucza możliwość, że niedoczynność nadnerczy jest schorzeniem wtórnym w stosunku do schorzenia przysadki, ponieważ przysadka musi pozostać nieuszkodzona, aby pigmentacja mogła wystąpić.
Hormon tyreotropowy TSH
Hormon przedniego płata przysadki. Jego wydzielanie pobudza tyreoliberyna wydzielana przez podwzgórze.
TSH pobudza tarczyce do wydzielania trójodotyroniny T3 i tyroksyny T4 .
Przy niedoborze TSH występuje niedoczynność tarczycy, a nadmiar wywołuje nadczynność tarczycy. Hormon tyreotropowy pochodzenia zwierzęcego wywiera wpływ na człowieka, co jest wykorzystywane w diagnostyce gruczołu tarczowego.
Hormon adrenokortykotropowy ACTH
Znany także jako kortykotropina, pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo działających androgenów.
ACTH jest zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego zawierającego 39 aminokwasów. Aktywność biologiczna jest zależna od 20 N-końcowych aminokwasów ACTH. CRH jest najważniejszym czynnikiem pobudzającym uwalnianie ACTH. ACTH, kortyzol i inne kortykosteroidy (włączając w to steroidy egzogenne), krążąc w surowicy, wywołują na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamowanie wydzielania CRH i ACTH. Oś CRH-ACTH-kortyzol odgrywa podstawową rolę w odpowiedzi ustroju na stres. Przy braku ACTH kora nadnerczy zanika i wydzielanie kortyzolu ustaje.
ACTH stosowany jest w diagnostyce pierwotnej niewydolności kory nadnerczy, a także po długotrwałym stosowaniu kortykosteroidów.
Tetracosactidum - Synacthen amp 0,25 mg/1 ml, Synacthen Depot 1 mg/ 1 ml
Hormon wzrostu DH, HGH
Stara nazwa - somatotropina - obecnie niepoprawna i nie stosowana ze względu na fakt, że hormon wzrostu nie jest hormonem tropowym polipeptydowy hormon produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. W ciągu doby wydzielane jest do krwioobiegu około 0,5 mg tego hormonu. Wydzielanie hormonu wzrostu odbywa się pulsacyjnie, a częstość i intensywność pulsów zależna jest od wieku i płci.
Głównym działaniem hormonu wzrostu jest pobudzanie wzrostu masy ciała i wzrost.
Nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu prowadzi do wystąpienia schorzeń:
- w wypadku gdy ma ono miejsce przed zakończeniem wzrostu kośćca prowadzi do gigantyzmu, który charakteryzuje się nadmiernym wzrostem
Brak lub niedobór wydzielania hormonu wzrostu u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej.
Wpływ hormonu wzrostu na organizm:
-pobudza wzrost organizmu
-pośrednio wpływa na wzrost kości długich
-wzmaga transport aminokwasów
-ukierunkowuje metabolizm
-przyczynia się do wzrostu poziomu glukozy we krwi
-pobudza układ tłuszczów zapasowych
-zatrzymuje jony wapniowe i fosforanowe
(NIEDOCZYNNOŚĆ.: u dzieci - karłowatość; NADCZYNNOŚĆ: u dzieci - gigantyzm, u dorosłych - akromegalia).
W farmakologicznym leczeniu nadmiernego wytwarzania hormonu wzrostu stosuje się bromokryptynę i oktreotyd.
Somatropina
Syntetyczny hormon wzrostu. Stosuje się w leczeniu karłowatości przysadkowej, przyspiesza gojenie ran, odleżyn, poparzeń. Przy długotrwałym stosowaniu może powodować akromegalię i przejściową cukrzycę.
Przeciwwskazania:
Czynny przebieg choroby nowotworowej
Preparaty:
Genotropin, Humatrope, Norditropin, Saizen, Zomacton amp.
Prolaktyna PRL
Prolaktyna podobnie jak hormon wzrostu, wzmaga syntezę białka komórkowego w całym organizmie u obu płci. Wydzielanie jej jest stale hamowane przez uwalniany z podwzgórza hormon hamujący wydzielanie prolaktyny, którym jest dopamina. Wydzielanie prolaktyny staje się bardziej aktywne podczas snu, wysiłku fizycznego, stresu fizycznego i psychicznego. U kobiet w czasie ciąży wydzielanie prolaktyny zwiększa się, osiągając największe stężenie we krwi przed porodem. Po porodzie stężenie to zmniejsza się do wartości poprzedzających ciążę. W okresie laktacji drażnienie receptorów w brodawce sutkowej przez ssącego oseska powoduje każdorazowo znaczny krótkotrwały wzrost wydzielania prolaktyny i wzmożoną syntezę białka wydzielanego z mlekiem z gruczołów sutkowych. U kobiet karmiących po porodzie, czyli w okresie laktacji, przez PRL hamowane jest wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH) i nie dochodzi do owulacji, jak również cykli miesiączkowych. Nadmiar prolaktyny u kobiet może być odpowiedzialny za bezpłodność.
Nadmiar prolaktyny u kobiet powoduje mlekotok i brak miesiączki. U mężczyzn prowadzi do hipogonatyzmu, zmniejszenia wytwarzania testosteronu, zaburzeń erekcji i obniżenia libido.
W leczeniu nadmiernego wydzielania prolaktyny są stosowani agoniści receptora dopaminowego: bromokryptyna, chinagolid oraz niekiedy witamina B6
Bromokryptyna (Bromergon 2,5 mg, Ergolaktyna, Parlodel, Bromocorn 2,87 mg)
Półsyntetyczna pochodna ergotaminy pobudzająca receptory dopaminergiczne. Hamuje wydzielanie prolaktyny, a także poprzez oddziaływanie na jądra podkorowe zmniejsza objawy choroby Parkinsona (stymulacja postsynaptycznych receptorów dopaminergicznych).
Podawana jest też w przypadku niektórych postaci niepłodności.
Działania niepożądane:
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczucie zmęczenia, hipotonia ortostatyczna. Antybiotyki makrolidowe nasilają działanie bromokryptyny.
Chinagolid (Norpolac 25 mmg, 50, 75, 150, plus zestaw startowy)
Wybiórczy agonista receptorów D2 nie będący pochodna alkaloidów sporyszu. Silnie hamuje uwalnianie prolaktyny jednocześnie nie wpływając na stężenie innych hormonów. Ogranicza rozrost makrogruczolaków przysadki wydzielających prolaktynę. Działania niepożądane są charakterystyczne dla tej grupy leków i pojawiają się zazwyczaj w pierwszym okresie leczenia.
Oksytocyna OXY (Oxytocin amp)
Hormon peptydowy (cykliczny hormon złożony z 9 aminokwasów - nonapeptyd o masie cząsteczkowej 1007 Da), uwalnia się okresowo, dobrze rozpuszczalny w wodzie. Wytwarzany jest w jądrze przykomorowym i nadwzrokowym podwzgórza i poprzez układ wrotny przysadki przekazywany i magazynowany w tylnym płacie przysadki. Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów). Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten sposób krwawienie po urodzeniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.
Przeciwwskazania:
Ciąża mnoga, poprzeczne ułożenie płodu, cesarka, nadciśnienie.
Demoksytocyna- działanie podobne ale silniejsze niż oksytocyna.
Ergometryna, metyloergometryna - (Metyhylergometrin amp)
Wykazują działanie kurczące mięsień macicy oraz zwiększające napięcie. Zwęża naczynia krwionośne.
Prostaglandyny:
Dinoproston (Prepidil żel dopochwowy, Prostin E)
Syntetyczna prostaglandyna PGE2 działająca przez układ fosfatydyloinozytolu. Inicjuje i wzmaga rytmiczne skurcze macicy, nie zwiększając jej tonicznego napięcia, przyspiesza poród.
Wskazania:
Sprowokowanie porodu: w przypadku śmierci wewnątrzmacicznej płodu, w konflikcie serologicznym, cukrzyca i nadciśnienie matki.
Przeciwwskazania:
Astma, jaskra, cesarskie cięcie.
Dinoprost (Enzaprost F, Miniprostin F2amp)
Syntetyczna prostaglandyna PGF2λ .Działanie j.w plus może powodować podrażnienia w miejscu podania.
Leki tokolityczne - zmniejszające czynność skurczową macicy
- β-adrenergiczne (Fenoterol tabl, Salbutamol)
- progesteron i jego pochodne (Luteina 50 mg ling, glob)
- siarczan magnezu (Imjectio Magnesii sulfurici 20% amp)
Hormon antydiuretyczny, wazopresyna argininowa (ADH)
Występuje u człowieka jako cykliczny dziewięciopeptyd o masie cząsteczkowej 1084. Syntetyzowany w podwzgórzu, a następnie w połączeniu z białkiem transportującym neurofizyną II, przedostaje się do tylnego płata przysadki gdzie jest magazynowany.
Wazopresyna kurczy mięśnie naczyń krwionośnych i zwiększa resorpcję zwrotną wody w nerkach. W związku z tym jest również nazywana hormonem antydiuretycznym - ADH. Za pośrednictwem receptora V2 i dzięki przyspieszonej syntezie cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP) w komórkach kanalików nerkowych zwiększa się resorpcja zwrotna wody w częściach dalszych kanalików nerkowych i w kanalikach zbiorczych.
Wzrost ciśnienia osmotycznego krwi pobudza osmodetektory znajdujące się w okolicy jądra nadwzrokowego podwzgórza. Powoduje to uwalnianie niewielkich ilości wazopresyny z części nerwowej przysadki do krwi i zahamowanie utraty wody przez organizm. Jednocześnie zostaje pobudzony ośrodek pragnienia w podwzgórzu, który kieruje aktywnością somatyczną człowieka prowadzącą do wypicia wody, a tym samym do obniżenia ciśnienia osmotycznego krwi. W warunkach fizjologicznych impulsacja z receptorów objętościowych i baroreceptorów układu sercowo-naczyniowego stale hamuje uwalnianie wazopresyny do krwi.
Obniżenie ciśnienia tętniczego na skutek utraty krwi wywołuje wydzielanie do krwi znacznych ilości wazopresyny. Wydzielanie wazopresyny w czasie obniżonego ciśnienia tętniczego zachodzi na skutek braku impulsacji aferentnej z baroreceptorów zatok tętnic szyjnych i łuku aorty oraz zwiększenia zawartości we krwi angiotestyny II. W tych warunkach wazopresyna wydzielana do krwi kurczy mięsnie gładkie naczyń krwionośnych, działając za pośrednictwem receptora V1A. Tym samym zwiększa całkowity opór naczyń obwodowych, podwyższa ciśnienie tętnicze i poprawia warunki krążenia krwi.
Brak ADH spowodowany zniszczeniem komórek tylnego płata przysadki, (która wydziela ten hormon a podwzgórze go produkuje), np. w skutek urazu jest przyczyną choroby zwanej moczówką prostą, która charakteryzuje się wzmożonym pragnieniem i wydalaniem dużej ilości moczu o niskim ciężarze właściwym.
W leczeniu moczówki prostej wykorzystuje się ADH, a także chlorpropamid (Chlorpropamid, Diabinese tabl 250 lek p/cukrzycowy), który nasila działanie ADH na kanaliki nerkowe.
W niektórych przypadkach działanie lecznicze wykazuje chlorotiazyd lub inne pochodne tiazydowe.
Wazopresyna, Lipresyna, Ornipresyna, Felipresyna
Aktualnie otrzymywana jest syntetycznie. Stosowana w diagnostyce i leczeniu moczówki prostej. Dodatkowo znalazła zastosowanie w atonii pooperacyjnej układu pokarmowego, hamowanie krwawień z przełyku.
Podczas podawania mogą wystąpić bóle głowy, zaburzenia pracy serca i układu krążenia (przeciwwskazanie).
Terlipresyna (Remestyp amp.)
Selektywny agonista receptorów V1 o przedłużonym działaniu. Działanie nasilają chlorpropamid, karbazmazepina, TLP, sole Li. Zakaz podawania po wstrząsie aseptycznym.
Desmopresyna (Minirin tabl, aerozol do nosa, Adiuretin amp, krople do nosa)
Syntetyczny analog wazopresyny. Działa silniej i dłużej presyjnie na naczynia krwionośne. Stosowana w leczeniu moczówki prostej i moczenia nocnego. Ma wpływ na homeostazę, zwiększając poziom czynnika VIII i czynnika von Willebranda (brak hemofilia A, choroba V.Willebranda)
Przeciwwskazania:
Ciężka postać hemofilii A i choroby V.Willebranda.
Może powodować zaczerwienie twarzy, bóle głowy, zatrzymanie wody.
12