Metoda ośrodków pracy, pedagogika rewalidacyjna i nie tylko


Metoda ośrodków pracy, jako jeden ze sposobów
skutecznego oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego
w pedagogice specjalnej.

Celem ogólnego programu nauczania dzieci upośledzonych umysłowo jest osiąganie przez wychowanków możliwego do zaakceptowania poziomu dojrzałości społecznej, zawodowej i osobistej, pozwalającego na ich przystosowanie się do wymagań społeczeństwa. Tak więc cele te sprowadzają się

1.do kształtowania umiejętności współżycia z innymi ludźmi, dostosowania się i radzenia sobie z wymaganiami w pracy, właściwego obchodzenia się z urządzeniami użyteczności publicznej, wykorzystania wolnego czasu.
Właściwa organizacja pracy z dzieckiem o obniżonym poziomie intelektualnym, mająca za zadanie realizację owych celów wymaga od nauczyciela poszukiwania optymalnych sposobów nauczania z wykorzystaniem odpowiednio dobranych form, środków dydaktycznych i metod pracy w zależności od stopnia rozwoju uczniów i ich indywidualnych potrzeb rehabilitacyjnych. Dobór najefektywniejszych metod dydaktyczno-wychowawczych oraz odpowiedniego oddziaływania terapeutycznego zależy od rozległej znajomości uczniów, wychowanków, właściwego dostosowania materiału i możliwości metodycznego wykorzystania nowych technologii kształcenia, różnych środków, czy też nowoczesnych urządzeń dydaktycznych. Nauczyciel dokonujący wyboru odpowiednich form i sposobów pomocy dziecku powinien kierować się głównie ich skutecznością. Powinien wybrać metodę najbardziej skuteczną, w pełni aktywizującą uczniów, przez budzenie ich zainteresowań i wzmacnianie motywacji do uczenia się. Czynnikami wzmacniającymi są tu, satysfakcja płynąca ze zdobywania nowych informacji i umiejętności, oraz korzyści praktyczne i sukcesy w rozwiązywaniu problemu. Prawidłowe ukierunkowanie uczenia się polega przede wszystkim na sprecyzowaniu jego celu oraz pewności, że stosowane środki i metody są właściwe.
Edukacja szkolna, szczególnie w początkowym okresie nauczania, powinna w możliwie jak największym stopniu integrować w poszczególne dziedziny wiedzy, by ukazać "scalony" obraz świata. Taką możliwość daje realizacja programu nauczania zintegrowanego. Treści programu i proces dydaktyczny są tak dobrane, aby uczeń zrozumiał związki między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Na tym etapie kształcenia największe efekty daje metoda ośrodków pracy , wprowadzona przez Marię Grzegorzewską. Opiera się ona na zainteresowaniach dziecka, dostosowana jest do jego charakterystycznych potrzeb i skłonności, uwzględnia wszystkie właściwości psychiczne ucznia, a także wymagania zawarte w programie nauczania.

ETAPY DZIENNEGO OŚRODKA PRACY

Metoda ośrodków pracy poprzez całościowe nauczanie pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. Jest to szczególnie ważne ze względu na specyficzne właściwości psychofizyczne uczniów z upośledzeniem umysłowym, którzy mają duże trudności w różnicowaniu, uogólnianiu, abstrahowaniu, wiązaniu logicznych całości, tworzeniu nowych pojęć, wnioskowaniu samodzielnym myśleniu, orientacji w nowej sytuacji.

Metoda ta polega na grupowaniu wokół jednego zagadnienia, dobrze znanego dziecku, innych zagadnień. Opiera się na zainteresowaniach dziecka, dostosowana jest do jego charakterystycznych potrzeb i skłonności, uwzględnia wszystkie właściwości psychiczne ucznia, a także wymagania zawarte w programie nauczania dla niższych klas szkoły podstawowej.

Treści programowe dziecko powinno możliwie wszechstronnie poznać, a więc: obserwować, porównywać, wyciągać wnioski, wyodrębniać cechy, badać związki przyczynowe, następnie zebrać dostępne materiały o zagadnieniu rożnymi drogami i pod różnymi postaciami (konkretne obiekty, modele, narzędzia, wiadomości, obrazki, teksty i notatki z książek i czasopism), a w końcu skonkretyzować swoje przeżycia związane z opracowywanym zagadnieniem w wybranej formie ekspresji. Realizacja metody polega na zaplanowaniu na miesiąc ośrodków pracy, czyli tematów tygodniowych, które rozbijają się z kolei na dzienne. Tematy te są ujęte w planie pracy, opracowanym w oparciu o wyodrębnione etapy tj. obserwację, kojarzenie, rozwiązywanie problemów, ekspresję. Należy również przemyśleć sposób rozbudzenia i podtrzymania zainteresowania, inicjatywy, aktywności i samodzielności dzieci. W sytuacji, kiedy jedno z dzieci pracuje o wiele wolniej niż inne, należy tak zorganizować zajęcia , aby temu właśnie dziecku ułatwić dłuższą obserwację lub umożliwić dłuższe zastanowienie się i myślenie bez szkody dla innych uczniów.

Treści nauczania obejmują tematykę związaną ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym w obrębie następujących działów tematycznych:

  1. pory roku i związane z nimi zmiany w przyrodzie oraz zajęcia przyrodnicze,

  2. w szkole i w klasie, otoczenie szkoły, droga do szkoły,

  3. rodzinny dom dziecka, życie w rodzinie, mieszkanie,

  4. rodzinna miejscowość i okolice, urzędy, zajęcia ludzi, zabytki, itp.,

  5. tematyka okolicznościowa związana ze świętami i innymi aktualnymi wydarzeniami.

W realizacji każdego ośrodka pracy obowiązują następujące zasady postępowania:

W dziennym ośrodku pracy wyróżniamy następujące etapy:

ZAJĘCIA WSTĘPNE

Zajęcia wstępne polegają na przygotowaniu dziecka do dnia pracy przez :

W trakcie realizacji zajęć wstępnych można nawiązać rozmowę o sprawach bieżących, można wyjść na dwór w celu obserwacji pogody, / by potem dzieci zaznaczały ją na odpowiedniej tablicy/, wypełnić kalendarz i arkusz obecności, co kształtuje pojęcie czasu lub zaśpiewać piosenkę, albo zastosować jakąś zabawę, czy też krótkie ćwiczenia gimnastyczne. Ważne jest aby zajęcia te rozbudzały zainteresowanie ze strony dziecka. Na początku roku szkolnego kiedy dzieci nie są jeszcze wdrożone do szybkiego wykonywania poszczególnych czynności, trwają nieraz godzinę albo dłużej. Jednak olbrzymie znaczenie tych zajęć, stanowiących jeden z najważniejszych czynników rozwijających dzieci wszechstronnie, przemawia za koniecznością ich kontynuowania, tym bardziej że w miarę nabywania przez dzieci różnych sprawności w wykonywaniu codziennych czynności, czas trwania zajęć wstępnych staje się krótszy.

PRACA POZNAWCZA - OBSERWACJA, KOJARZENIE

Celem obserwacji jest wdrażanie dziecka do zdawania sobie sprawy z otaczających je zjawisk, zetknięcie się z pracą ludzką oraz przedmiotami i zjawiskami w ich naturalnym środowisku przez co nawiąże kontakt z ludźmi i całą rzeczywistością. U dzieci z upośledzeniem umysłowym odbiór bodźców ze świata zewnętrznego nie zawsze przebiega prawidłowo. Pewne strony przedmiotu nie są dostrzegane, pojmowane są w sposób nieadekwatny do rzeczywistości, a uwaga często kierowana jest na zjawiska uboczne. Spostrzeżenia są niedokładne, niejasne i mało istotne. Ponieważ umiejętność analizy i syntezy spostrzeganych obrazów i zjawisk u uczniów z upośledzeniem umysłowym jest słabo rozwinięta, dlatego najbardziej wskazana w procesie poznania jest obserwacja bezpośrednia, zaplanowana i kierowana przez nauczyciela. Obserwacja bezpośrednia to poznanie przedmiotu, sytuacji, zjawiska przyrodniczego w warunkach naturalnych. W czasie obserwacji uczeń powinien, jeżeli tylko jest taka możliwość i zachowane są względy bezpieczeństwa - dotykać, wąchać, smakować, manipulować, przekształcać.

Obserwację można prowadzić systematycznie lub okazjonalnie. Tego typu obserwacji nie należy lekceważyć bowiem w naturalny sposób wzbogacają doświadczenie ucznia. Najczęściej wykorzystywane są na zajęciach wstępnych i zaliczamy do nich:

  1. spostrzeżenia dotyczące pogody;

  2. spostrzeżenia zmian w rozwoju roślin i zwierząt hodowanych przez dzieci;

  3. obserwację przedmiotów;

  4. obserwację zdarzeń zachodzących w ciągu roku szkolnego.

Właściwe lekcje obserwacji łączą się ściśle z przewidzianymi w programie zajęć ośrodkami pracy, które powinny być powiązane tak, aby jeden wynikał z drugiego, by znane doświadczenia i wiadomości przydały się przy przekazywaniu nowych. Należy pamiętać, że punktem wyjścia każdej obserwacji musi być zainteresowanie, ponieważ dziecko najlepiej przyswaja sobie to, co je interesuje. Nie można również dostarczać dziecku za dużo wrażeń jednocześnie, aby uniknąć zapamiętania mało znaczących szczegółów w miejsce cech istotnych.

Obserwacja ściśle łączy się z kolejnym etapem pracy poznawczej - kojarzeniem. Etap obserwacji ma dostarczyć potrzebną ilość materiału do stworzenia systemu wiedzy o danym zjawisku, a etap kojarzenia ma tę wiedzę zweryfikować, połączyć w logiczną całość i powiązać z materiałem poprzednio opracowanym w zwarty system. Ma to na celu uświadomienie uczniom rozmaitego rodzaju związków i zależności między faktami, skutkami i przyczynami. Wykorzystujemy przyniesione eksponaty i wspomagamy słabą pamięć uczniów odpowiednimi środkami dydaktycznymi - modelami, ilustracjami przedstawiającymi poznany obiekt, tekstem. Uczniowie dzielą się przeżyciami, wrażeniami, doświadczeniami, porównują, różnicują, przyswajają istotne informacje i odrzucają mało ważne, wyciągają wnioski, aż wreszcie określają, nazywają obiekt bądź zjawisko trafnie dobranymi słowami, zdaniami. Nauczyciel koryguje błędne spostrzeżenia uczniów, uzupełnia zebrane wiadomości istotnymi elementami, porządkuje zgodny z rzeczywistością materiał, wiąże w logiczny system wiedzy o poznanym zjawisku. Nauczyciel kieruje tym procesem podsuwając uczniom odpowiednio dobrany materiał językowy - zestawy pytań, zadań, ćwiczeń, tekstów itp. Tak, by uczeń mógł zrozumieć i opanować dane pojęcie w słowie mówionym, pisanym i czytanym oraz umieścić go wśród innych pojęć. Poznanie powinno uwzględniać ustalenie odpowiedniego stosunku dziecka do przedmiotu bądź zjawiska, ukierunkować sposób działania i postępowania wobec niego, wskazać na konsekwencje płynące ze zdobytych wiadomości i możliwość zastosowania ich w praktyce.

Umiejętność kojarzenia doświadczeń wpływa na rozwój moralny i społeczny dziecka. Uświadamia sobie ono, co zawdzięcza innym ludziom - pracy piekarza, stolarza, szewca, murarza - i powoli zaczyna rozumieć, że bez wkładu pracy ze strony wszystkich ludzi życie stałoby się dla nich niemożliwe. Rozwija to wdzięczność dla innych ludzi i poszanowanie cudzej pracy

ETAPY DZIENNEGO OŚRODKA PRACY

Metoda ośrodków pracy poprzez całościowe nauczanie pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. Jest to szczególnie ważne ze względu na specyficzne właściwości psychofizyczne uczniów z upośledzeniem umysłowym, którzy mają duże trudności w różnicowaniu, uogólnianiu, abstrahowaniu, wiązaniu logicznych całości, tworzeniu nowych pojęć, wnioskowaniu samodzielnym myśleniu, orientacji w nowej sytuacji.

Metoda ta polega na grupowaniu wokół jednego zagadnienia, dobrze znanego dziecku, innych zagadnień. Opiera się na zainteresowaniach dziecka, dostosowana jest do jego charakterystycznych potrzeb i skłonności, uwzględnia wszystkie właściwości psychiczne ucznia, a także wymagania zawarte w programie nauczania dla niższych klas szkoły podstawowej.

Treści programowe dziecko powinno możliwie wszechstronnie poznać, a więc: obserwować, porównywać, wyciągać wnioski, wyodrębniać cechy, badać związki przyczynowe, następnie zebrać dostępne materiały o zagadnieniu rożnymi drogami i pod różnymi postaciami(konkretne obiekty, modele, narzędzia, wiadomości, obrazki, teksty i notatki z książek i czasopism), a w końcu skonkretyzować swoje przeżycia związane z opracowywanym zagadnieniem w wybranej formie ekspresji.

Realizacja metody polega na zaplanowaniu na miesiąc ośrodków pracy, czyli tematów tygodniowych, które rozbijają się z kolei na dzienne. Tematy te są ujęte w planie pracy, opracowanym w oparciu o wyodrębnione etapy tj. obserwację, kojarzenie, rozwiązywanie problemów, ekspresję. Należy również przemyśleć sposób rozbudzenia i podtrzymania zainteresowania, inicjatywy, aktywności i samodzielności dzieci. W sytuacji, kiedy jedno z dzieci pracuje o wiele wolniej niż inne, należy tak zorganizować zajęcia , aby temu właśnie dziecku ułatwić dłuższą obserwację lub umożliwić dłuższe zastanowienie się i myślenie bez szkody dla innych uczniów.

Treści nauczania obejmują tematykę związaną ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym w obrębie następujących działów tematycznych:

  1. pory roku i związane z nimi zmiany w przyrodzie oraz zajęcia przyrodnicze,

  2. w szkole i w klasie, otoczenie szkoły, droga do szkoły,

  3. rodzinny dom dziecka, życie w rodzinie, mieszkanie,

  4. rodzinna miejscowość i okolice, urzędy, zajęcia ludzi, zabytki, itp.,

  5. tematyka okolicznościowa związana ze świętami i innymi aktualnymi wydarzeniami.

Program ten jest zbudowany koncentrycznie. Treści poznawcze narastają stopniowo w każdej następnej klasie. Te same tematy realizowane są coraz szerzej w innym kontekście, a zagadnienia dostosowane są do coraz wyższego poziomu uczniów. Opracowane zagadnienia pozostają otwarte - co jakiś czas można do nich powrócić, wzbogacić je, bądź sprawdzić. Materiał programowy należy traktować bardzo elastycznie, w metodzie tej nie ma sztywnego podziału na przedmioty nauczania a czas przeznaczony na nauczanie poszczególnych treści może być dowolnie rozkładany w ciągu dnia.

W realizacji każdego ośrodka pracy obowiązują następujące zasady postępowania :

W dziennym ośrodku pracy wyróżniamy następujące etapy:

 

ZAJĘCIA WSTĘPNE

Zajęcia wstępne polegają na przygotowaniu dziecka do dnia pracy przez :

W trakcie realizacji zajęć wstępnych można nawiązać rozmowę o sprawach bieżących, można wyjść na dwór w celu obserwacji pogody, /by potem dzieci zaznaczały ją na odpowiedniej tablicy/, wypełnić kalendarz i arkusz obecności, co kształtuje pojęcie czasu lub zaśpiewać piosenkę, albo zastosować jakąś zabawę, czy też krótkie ćwiczenia gimnastyczne. Ważne jest aby zajęcia te rozbudzały zainteresowanie ze strony dziecka. Na początku roku szkolnego kiedy dzieci nie są jeszcze wdrożone do szybkiego wykonywania poszczególnych czynności, trwają nieraz godzinę albo dłużej. Jednak olbrzymie znaczenie tych zajęć, stanowiących jeden z najważniejszych czynników rozwijających dzieci wszechstronnie, przemawia za koniecznością ich kontynuowania, tym bardziej że w miarę nabywania przez dzieci różnych sprawności w wykonywaniu codziennych czynności, czas trwania zajęć wstępnych staje się krótszy.

 

PRACA POZNAWCZA - OBSERWACJA, KOJARZENIE

Celem obserwacji jest wdrażanie dziecka do zdawania sobie sprawy z otaczających je zjawisk, zetknięcie się z pracą ludzką oraz przedmiotami i zjawiskami w ich naturalnym środowisku przez co nawiąże kontakt z ludźmi i całą rzeczywistością. U dzieci z upośledzeniem umysłowym odbiór bodźców ze świata zewnętrznego nie zawsze przebiega prawidłowo. Pewne strony przedmiotu nie są dostrzegane, pojmowane są w sposób nieadekwatny do rzeczywistości, a uwaga często kierowana jest na zjawiska uboczne. Spostrzeżenia są niedokładne, niejasne i mało istotne. Ponieważ umiejętność analizy i syntezy spostrzeganych obrazów i zjawisk u uczniów z upośledzeniem umysłowym jest słabo rozwinięta, dlatego najbardziej wskazana w procesie poznania jest obserwacja bezpośrednia, zaplanowana i kierowana przez nauczyciela. Obserwacja bezpośrednia to poznanie przedmiotu, sytuacji, zjawiska przyrodniczego w warunkach naturalnych. W czasie obserwacji uczeń powinien, jeżeli tylko jest taka możliwość i zachowane są względy bezpieczeństwa - dotykać, wąchać, smakować, manipulować, przekształcać.

Obserwację można prowadzić systematycznie lub okazjonalnie. Tego typu obserwacji nie należy lekceważyć bowiem w naturalny sposób wzbogacają doświadczenie ucznia. Najczęściej wykorzystywane są na zajęciach wstępnych i zaliczamy do nich:

  1. spostrzeżenia dotyczące pogody;

  2. spostrzeżenia zmian w rozwoju roślin i zwierząt hodowanych przez dzieci;

  3. obserwację przedmiotów;

  4. obserwację zdarzeń zachodzących w ciągu roku szkolnego.

Właściwe lekcje obserwacji łączą się ściśle z przewidzianymi w programie zajęć ośrodkami pracy, które powinny być powiązane tak, aby jeden wynikał z drugiego, by znane doświadczenia i wiadomości przydały się przy przekazywaniu nowych. Należy pamiętać, że punktem wyjścia każdej obserwacji musi być zainteresowanie, ponieważ dziecko najlepiej przyswaja sobie to, co je interesuje. Nie można również dostarczać dziecku za dużo wrażeń jednocześnie, aby uniknąć zapamiętania mało znaczących szczegółów w miejsce cech istotnych.

Obserwacja ściśle łączy się z kolejnym etapem pracy poznawczej - kojarzeniem. Etap obserwacji ma dostarczyć potrzebną ilość materiału do stworzenia systemu wiedzy o danym zjawisku, a etap kojarzenia ma tę wiedzę zweryfikować, połączyć w logiczną całość i powiązać z materiałem poprzednio opracowanym w zwarty system. Ma to na celu uświadomienie uczniom rozmaitego rodzaju związków i zależności między faktami, skutkami i przyczynami. Wykorzystujemy przyniesione eksponaty i wspomagamy słabą pamięć uczniów odpowiednimi środkami dydaktycznymi - modelami, ilustracjami przedstawiającymi poznany obiekt, tekstem. Uczniowie dzielą się przeżyciami, wrażeniami, doświadczeniami, porównują, różnicują, przyswajają istotne informacje i odrzucają mało ważne, wyciągają wnioski, aż wreszcie określają, nazywają obiekt bądź zjawisko trafnie dobranymi słowami, zdaniami.

Nauczyciel koryguje błędne spostrzeżenia uczniów, uzupełnia zebrane wiadomości istotnymi elementami, porządkuje zgodny z rzeczywistością materiał, wiąże w logiczny system wiedzy o poznanym zjawisku. Nauczyciel kieruje tym procesem podsuwając uczniom odpowiednio dobrany materiał językowy - zestawy pytań, zadań, ćwiczeń, tekstów itp. Tak, by uczeń mógł zrozumieć i opanować dane pojęcie w słowie mówionym, pisanym i czytanym oraz umieścić go wśród innych pojęć. Poznanie powinno uwzględniać ustalenie odpowiedniego stosunku dziecka do przedmiotu bądź zjawiska, ukierunkować sposób działania i postępowania wobec niego, wskazać na konsekwencje płynące ze zdobytych wiadomości i możliwość zastosowania ich w praktyce.

Umiejętność kojarzenia doświadczeń wpływa na rozwój moralny i społeczny dziecka. Uświadamia sobie ono, co zawdzięcza innym ludziom - pracy piekarza, stolarza, szewca, murarza - i powoli zaczyna rozumieć, że bez wkladu pracy ze strony wszystkich ludzi życie stałoby się dla nich niemożliwe. Rozwija to wdzięczność dla innych ludzi i poszanowanie cudzej pracy

podstawową  metoda  diagnostyczną  stosowaną  przez  nauczyciela, która pozwala poznać dziecko w toku jego działalności jest obserwacja.      

Obserwacja  - jest to osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania faktów. W pracy nauczyciela z dzieckiem z zespołem Downa, najczęściej będzie miała miejsce obserwacja uczestnicząca, kiedy to nauczyciel sam prowadzi zajęcia, obserwując jednocześnie dziecko, rejestruje w pamięci jego zachowanie, sposób radzenia sobie z trudnościami, osiągane efekty. Znacznie rzadziej nauczyciel może przeprowadzić obserwacje bierną - nieuczestniczącą. Taka sytuacja wystąpi np. podczas lekcji prowadzonej przez innego nauczyciela, przez studentów - praktykantów, w czasie imprez szkolnych, w toku zabaw dowolnych. Więcej okazji do tego rodzaju obserwacji ma psycholog szkolny.

         Obserwacja kierowana

ma miejsce wtedy, gdy nauczyciel specjalnie organizuje jakąś działalność, by poznać określone sprawności czy umiejętności, np. sprawność lewej i prawej ręki, płynność ruchów, umiejętność posługiwania się narzędziami,

koordynację wzrokowo - ruchową.

Obserwację możemy prowadzić za pomocą różnych technik, a mianowicie: techniki obserwacji dorywczej, techniki dzienników obserwacyjnych i techniki obserwacji kategoryzowanej. Obserwacja dorywcza dotyczy najczęściej wszystkiego, co zwraca szczególną uwagę w zachowaniu ucznia, bez obowiązku kontynuowania rozpoczętych tematów czy problemów. Tą technikę można stosować, jeśli się jeszcze nie zna klasy, grupy, nie ma wyraźnych planów badawczych. Jej wyniki stanowią podstawę do formułowania hipotez roboczych, których zweryfikowanie jest możliwe tylko i wyłącznie za pomocą rzetelnych metod badawczych. Tą technikę cechuje duża subiektywność w opisach obserwatora.

         Technika dzienników obserwacyjnych polega na opisywaniu obserwowanych zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i w ciągu możliwie długiego okresu. W odniesieniu do dzieci w wieku szkolnym obserwacje dotyczą przeważnie psychicznego i społecznego rozwoju uczniów i koncentrują się na różnorodnych przejawach ich codziennego zachowania się.

            W technice obserwacji kategoryzowanej układamy specjalny zestaw poszczególnych kategorii zachowań uczniów, które są istotne z punktu widzenia naszych zainteresowań. W praktyce szkół specjalnych stosowane są również eksperymenty.

Eksperyment pedagogiczny jest to metoda badania zjawisk pedagogicznych wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach w celu ich poznania. W szkołach specjalnych przeprowadza się eksperymenty w celu weryfikacji treści programów nauczania, eksperyment w zakresie organizacji opieki dydaktyczno - wychowawczej dla dzieci z zespołem Downa.

Wywiad środowiskowy jest metodą służącą głębszemu poznaniu dziecka, a przede wszystkim przyczyn jego zachowań wynikających często z uwarunkowań środowiskowych, nie zaś z wewnętrznych czynników osobowościowych. Celem wywiadu domowego jest rozpoznanie, w jakich warunkach dziecko się wychowuje, jaki jest stosunek rodziców i innych domowników do niego, jak je oceniają, czy widzą różnice między nim, a innymi dziećmi, jak zachowuje się dziecko w zabawach z rodzeństwem, rówieśnikami, w jaki sposób komunikuje swoje potrzeby, czy rozmawia, czy relacjonuje swoje przeżycia. Podczas rozmowy z rodzicami nauczyciel powinien zdobyć informacje o wczesnym dzieciństwie związane z rozwojem ruchowym, rozwojem mowy, o przebytych chorobach, ciężkich urazach, również o przebiegu ciąży i porodu. Istotne są również wiadomości o rozwoju innych dzieci w tej rodzinie, koleje ich kariery szkolnej lub zawodowej. Od stworzonej przez nauczyciela atmosfery podczas wywiadu w dużym stopniu zależy szczerość i rzetelność informacji. Nie może to być formalna rozmowa, a tym bardziej notowana przy rodzicach. Nauczyciel powinien dokonać zapisu po hospitacji środowiska domowego i rozmowie z rodzicami w odpowiednim

Kompensacja oznacza wyrównywanie, zastępowanie obiektywnie istniejących lub subiektywnie odczuwanych braków w jednej dziedzinie działalności człowieka przez wzmożoną aktywność w innej, bądź też przejęcie funkcji jakiegoś narządu. W procesie kompensacji istotne jest wysuwanie na plan pierwszy pozytywnych aspektów psychiki tych dzieci, przy równoczesnym uwzględnianiu istniejących ograniczeń. Ważne jest szukanie i uzyskanie odpowiedzi na pytanie, co dziecko może robić, co należy uczynić, aby możliwości te zostały zrealizowane, oraz jakiej pomocy w tym zakresie potrzebuje. Meritum procesu kompensacji sprowadza się do dwukierunkowego działania. Z jednej strony należy dostrzec najmocniejsze strony dziecka, i na nich opierać rewalidację, z drugiej zaś strony należy dążyć do tego, by słabe strony dziecka uwarunkowane samym uszkodzeniem, jak i ich konsekwencjami wtórnymi wziąć pod szczególną uwagę. Drugim czynnikiem decydującym w zasadniczy sposób o  procesie rewalidacji jest

korektura, a więc poprawianie, usuwanie błędów, wad i wszelkich usterek.

Metoda ośrodków pracy

 jest jedną z metod nauczania całościowego. Podstawą opracowania metody ośrodków pracy była metoda ośrodków zainteresowań, opracowana przez Owidiusza Decroly'ego.

Analiza założeń metody ośrodków zainteresowań pozwala na stwierdzenie, że jest to oryginalny system dydaktyczno - wychowawczy, który odznacza się wieloma swoistymi cechami. Ideą tego systemu było przygotowanie dzieci do życia przez życie.  O. Decroly,  uważał, że należy przygotować dzieci do życia takiego, jakie ono jest, a więc pełnego niebezpieczeństw i walki z różnymi przeciwnościami. Podstawą opracowania programu była wszechstronna znajomość dziecka, jego zainteresowań oraz środowiska, w jakim zdobywa doświadczenia i w jakim żyć będzie. Materiał nauczania wypływał z życia i stopniowo rozwijał się  w związku z rozwojem zainteresowań dzieci. Szczegółowe treści programowe wiązały się z potrzebami dzieci i środowiskiem. Podstawowymi założeniami teoretycznymi metody ośrodków zainteresowań były:

-         zasada wychowania do życia przez życie.

-         uznanie zainteresowań dzieci za podstawowy czynnik doboru materiału nauczania dla poszczególnych klas.

-         całościowe ujmowanie materiału nauczania bez rozbijania go na oddzielne przedmioty w czasie opracowywania zjawisk występujących w życiu.

-         uznanie prawa rekapitulacji za naturalną drogę rozwoju człowieka.

Metoda ta na grunt polski została przeniesiona przez Marię Grzegorzewską - twórczynię polskiej pedagogiki specjalnej, pod nazwą metoda ośrodków pracy. Jest to metoda trudna, wymaga od nauczycieli dużo wysiłku, przygotowania merytorycznego oraz pomysłowości. Największą trudność stanowi wyszukiwanie przedmiotów obserwacji, które nie mogą być tworzone sztucznie i powinny odpowiadać potrzebom ucznia i rozbudzać jego zainteresowania. Szkoły pracujące tą metodą muszą być dobrze wyposażone w pomoce naukowe dostarczające bogatego materiału obserwacyjnego.

Metoda ośrodków pracy znacznie różni się od wyżej wspomnianej metody, jakkolwiek wyrasta z tego samego nurtu nauczania całościowego. Osią planu metody ośrodków pracy nie są potrzeby dziecka, lecz prawa    przyczynowo - logiczne świata zewnętrznego. Zmiana nazwy z metody ośrodków zainteresowań na metodę ośrodków pracy oznacza, iż praca jest jej tłem zasadniczym. W procesie działania dziecka rodzą się i rozwijają jego zainteresowania i wzmaga aktywność, a nie odwrotnie.

Nauczyciel szkoły specjalnej ciągle staje przed problemem, jak zainteresować uczniów tematem, jak uaktywnić, skupić uwagę, jak zorganizować zajęcia, aby praca przebiegała płynnie przy zróżnicowanym poziomie intelektualnym w zespole klasowym, jak kompensować i korygować deficyty rozwojowe. Zmiany w rzeczywistości, postęp wiedzy, współczesne warunki pracy szkoły, potrzeby i możliwości psychofizyczne uczniów wymagają wprowadzania zmian w metodzie ośrodków pracy, ale jej ogólne założenia pozostają takie same. Zmianom ulegają poszczególne etapy metody. Wprowadzane są zadania łączące poszczególne ogniwa dydaktyczne, ćwiczenia aktywizujące uczniów, łączące treści dydaktyczne, rewalidacyjne i wychowawcze, elementy relaksacyjne, terapeutyczne.

Metoda ta poprzez całościowe nauczanie pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. Jest to szczególnie ważne ze względu na specyficzne właściwości psychofizyczne uczniów z zespołem Downa, którzy mają duże trudności w różnicowaniu, uogólnianiu, abstrahowaniu, wiązaniu logicznych całości, tworzeniu nowych pojęć, wnioskowaniu, samodzielnym myśleniu, orientacji w nowej sytuacji. Każde dziecko posiada jednak zdolności kompensacyjne, a stopień rewalidacji zawiązany jest z metodą nauczania i wychowania oraz oddziaływaniem środowiska. Najkorzystniejsze są metody nauczania, które przyczyniają się do wyrobienia aktywnej postawy uczniów, zmuszające do poszukiwań własnych rozwiązań, zdobywania wiedzy własnym wysiłkiem, wdrażające do samodzielnego myślenia, organizowania własnej pracy, wykorzystania wiedzy w praktyce. Wymagania te spełnia metoda ośrodków pracy, która sprawia , że zajęcia lekcyjne są ciekawe, przeżywane emocjonalnie, a zdobywanie wiadomości i umiejętności nie są sztuczne. Poprzez ścisły związek z życiem metoda ta stopniowo wprowadza dziecko w poznanie świata i włącza w nurt zmieniającej się rzeczywistości.

Aktywność dziecka traktuje jako podstawową zasadę poznawczą, daje możliwości kontrolowania zdobytych wiadomości poprzez ich zastosowanie w działalności praktycznej. Metoda uczy widzenia, obserwowania, badania, myślenia, rozumienia zjawisk przyrody i zjawisk społecznych. Dzięki ciągłości systematyczności i logice w układzie materiału, dzięki poznawaniu za pomocą wszystkich analizatorów w warunkach naturalnych dla danych treści poznania i dzięki powiązaniu teorii z praktyką sprzyja rozwojowi mechanizmów poznawczych. Program metody ośrodków pracy zbudowany jest koncentrycznie. Treści programowe narastają stopniowo w każdej następnej klasie. Te same tematy realizowane są coraz szerzej, w innym kontekście, a zagadnienia dostosowywane są do coraz wyższego poziomu rozwoju uczniów. Opracowywane zagadnienia pozostają otwarte - co jakiś czas można do nich powrócić, wzbogacić je, sprawdzić. W dziennym ośrodku pracy wyróżniamy następujące etapy:

1.     zajęcia wstępne,

2.     praca poznawcza - obserwacja, kojarzenie,

3.     ekspresja,

4.     zajęcia końcowe.

Dziecko poznaje zagadnienia od najprostszych do coraz bardziej skomplikowanych, co pozwala na opieranie się na doświadczeniach już zdobytych i sprawia, że poznanie jest kontrolowane i wzbogacane. Duże znaczenie metody ośrodków pracy polega na tym, że przedstawia ono całokształt swoistych metod polskiej pedagogiki specjalnej.

            Kolejną metodą stosowaną w pracy z dzieckiem z zespołem Downa jest metoda dobrego startu. Metoda dobrego startu jest to metoda wspierania rozwoju psychomotorycznego dziecka, rehabilitacji psychomotorycznej i edukacji z zastosowaniem polisensorycznego uczenia się. Celem tej metody jest aktywizowanie rozwoju funkcji psychomotorycznych i ich integracji oraz korygowanie zaburzeń tego rozwoju.

            Założeniem metody dobrego startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych, oraz współdziałania między tymi funkcjami. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Głównym założeniem metody jest równoczesne usprawnianie czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno - ruchowego, a także kształcenie lataralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Ćwiczenia te prowadzą do usprawniania uwagi, percepcji, pamięci wyobraźni słuchowej i wzrokowej oraz motoryki i koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej, a więc integracji percepcyjno - motorycznej. Dzięki temu dziecko jest zdolne do prawidłowej orientacji czasowo - przestrzennej, ma możliwość wykonywania ruchów dowolnych coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie.

            Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, które mają trudności w przystosowaniu społecznym lub są zaburzone emocjonalnie. Zajęcia prowadzone tą metodą mają także aspekt socjoterapeutyczny. Obserwacja trudności dziecka, analiza popełnionych błędów trafnie informuje prowadzącego zajęcia o poziomie rozwoju funkcji percepcyjno- motorycznych i deficytach rozwojowych dziecka, rodzaju i głębokości zaburzeń.

W metodzie dobrego startu możemy wyodrębnić trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:

-    ćwiczenia ruchowe,

-    ćwiczenia ruchowo - słuchowe,

-    ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe.

            Ćwiczenia ruchowe usprawniają motorykę, a więc oddziaływują na analizator kinetyczno - ruchowy. Ćwiczenia ruchowo - słuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno - ruchowy i słuchowy. Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe kształcą funkcję trzech analizatorów: kinestetyczno - ruchowego, słuchowego i wzrokowego. Wymienione ćwiczenia występują kolejno w każdym zajęciu i składają się przede wszystkim na jego zasadniczy etap: zajęcia właściwe. Częściowo występują także w pozostałych etapach. Struktura zajęć jest następująca;

1.  Zajęcia wprowadzające.

2.  Zajęcia właściwe.

-  ćwiczenia ruchowe,

-  ćwiczenia ruchowo - słuchowe,

-  ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe.

3.  Zajęcia końcowe.

Konstrukcyjnie metoda dobrego startu jest zbliżona do metody ośrodków pracy. Zajęcia metodą dobrego startu zaplanowane są na okres kilkuletni. Nauczyciele wiedzą, że bardzo trudno dziecku z zespołem Downa osiągnąć postawiony cel. Dlatego trzeba wielu lat systematycznej pracy, aby zajęcia okazały się celowe. Z myślą o dzieciach z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, została opracowana

przez Weronikę Sherborne metoda Ruchu Rozwijającego.

Ruch jako narzędzie wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju, wyraża główną ideę metody. Opracowany przez Weronikę Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka. Podstawowe założenia metody to rozwijanie przez ruch :

1.   świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,

2.   świadomość przestrzeni i działania w niej,

3.   dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi  i nawiązywania z nimi bliższego kontaktu.

Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzenie dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności. Ponieważ dzięki temu zaczyna dziecko mieć zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Dlatego dziecko czuje się w niej bezpieczne, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze.

Metoda W. Sherborne oddziaływuje pozytywnie na rozwój ruchowy dziecka z zespołem Downa. Dzieci z zespołem Downa często noszą różnorakie cechy niepełnosprawności; niedowłady, przykurcze, mają zaburzenia równowagi, są ociężałe i mają dużą nadwagę, co stanowi przesłanki do opóźnienia w rozwoju tzn. motoryki dużej. Także motoryka rąk u tych dzieci rozwija się nieprawidłowo - ze względu na małą precyzję, słabą koordynację, niski poziom kontroli i celowości ruchów.

Program Ruchu Rozwijającego pozwala pokonać wiele z tych barier, ułatwiając dzieciom funkcjonowanie motoryczne i dając im poczucie sprawności ruchowej.  Ze względu na słaby rozwój mowy dzieci z zespołem Downa stosują komunikację niewerbalną w wyrażaniu swoich myśli, potrzeb i uczuć. Ruch jest podstawowym i naturalnym sposobem porozumiewania się, wychodzącym z centrum naszego ciała, do którego w pierwszym rzędzie sięgają osoby z utrudnioną komunikacją werbalną.

Dzieci niepełnosprawne intelektualnie potrafią być pomysłowe i twórcze w zajęciach ruchowych. Dlatego nauczyciel powinien je obserwować,  a dostrzegając ich pomysły powinien z nich skorzystać, podtrzymując ich aktywność twórczą. Metoda W. Sherborne stanowi bazę, na której opiera się nauczanie w ramach przedmiotu wychowanie fizyczne. Ma również wartość diagnostyczną, ponieważ daje nauczycielowi wgląd w możliwości  i specyficzne potrzeby ucznia, a więc poznania go i zrozumienia. Ta wiedza pozwala mu modyfikować swoje oddziaływania dydaktyczne.

Powszechnie stosowaną metodą w rewalidacji dziecka z zespołem Downa jest metoda ośrodków pracy. Metoda ta stanowi wspaniały warsztat pracy. Jej walory dydaktyczno - wychowawcze są wręcz niepodważalne. Terapia ruchowa prowadzona metodą W. Sherborne wywiera duży wpływ na sferę emocjonalną i motoryczną. Zajęcia prowadzone metodą

W. Sherborne wpływają pozytywnie na rozwój poznawczy w zakresie lepszej orientacji w schemacie własnego ciała, rozwoju wyobraźni, pomysłowości dziecka.

Funkcje percepcyjno - motoryczne rozwija metoda dobrego startu. W rewalidacji dziecka z zespołem Downa duży nacisk położony jest na zajęcia terapii indywidualnej, co jest zrozumiałe z uwagi na rodzaj niepełnosprawności i konieczność przygotowania dla każdego dziecka odrębnej ścieżki rewalidacyjnej.

Wbrew temu co deklarowane jest w hasłach lansowanych w środkach masowego przekazu rzeczywistość dotycząca sytuacji niepełnosprawnych umysłowo znacznie odbiega od głoszonych zasad. Dopiero w ostatnich dziesiątkach lat niektóre wypowiedzi ekspertów zajmujących się problematyką postaw społecznych wskazują na konieczność uznania prawa do inności. Prawo do inności i do respektowania przez społeczeństwo specyficznych potrzeb osób z zespołem Downa łatwiej jest uznawane w odniesieniu do jednostek nieznacznie tylko odbiegających od normy intelektualnej, a wyróżniających się tylko niedostosowaniem społecznym. Natomiast te dzieci i osoby dorosłe, których rozwój intelektualny uległ zahamowaniu, znajdują się w sytuacji bardziej niekorzystnej. Traktuje się je jako zagrażające naszemu poczuciu ładu i logiki.

Jednym z istotnych uwarunkowań utrudniającym akceptację inności jest nasza skłonność do ksenofobii, do odrzucania tego, co zakłóca już utrwalone schematy poznawcze oparte na przeciętności. Tę osobę, która wyróżnia się i która odbiega od przeciętnych standardów pod względem fizycznym lub psychicznym, skłonni jesteśmy zaklasyfikować do określonych kategorii i stosować wobec niej specjalne terminy. Nie chodzi o wielkie czyny czy poświęcenia, w stosunku do osób niepełnosprawnych, chodzi o to, aby być, i być godnie - bo przecież człowiek tyle jest wart, ile z siebie może dać innym.

BIBLIOGRAFIA
1.     Bobik B, : Rewalidacja indywidualna w szkole specjalnej, Szkoła

 

 

 


Wyszukiwarka