Psychologia zdrowia istnieje w Polsce od 2007 roku, problematyka pz obejmuje nie tylko problemy somatyczne ale także problemy psychiczne co nadaje jej charakter interdyscyplinarny bo obejmuje swoim zakresem koncepcje teoretyczne oraz praktyczne stosowanie wiedzy podstawowej domena jest zainteresowanie zachowaniami człowieka związanego ze zdrowiem, ich organizacja tych zachowań oraz zasadami dokonywania zmian obejmuje zatem z jednej strony badania poznawcze z drugiej strony praktyczne zastosowania problemów zdrowotnych jednostek grup społecznych i rodzin oraz systemów społecznych z zakresu zdrowia.

Podstawowym pojęciem zdrowia dotychczas było pojecie negatywne rozumiane jako brak deficytów somatycznych i psychicznych (brak objawów choroby) współcześnie lansuje się pozytywna koncepcje zdrowia, która koncentruje uwagę na przyczynach chorób, stylu życia człowieka, wpływ warunków społecznych stad wywodzi się zajmowanie się profilaktyka co jest przydatne w zawodzie pedagoga.Promocja zdrowia z 48 roku zdrowie jest pełnym dobrostanem fizyczny psychiczny(somatyczny) i społeczny. Zdrowie to nie tylko brak choroby krytyka

Odnosi się, do ujmowania stanu zdrowia idealnego podczas gdy w rzeczywistości stan zdrowia jest stanem dynamicznym zmieniającym się Jahoda w oparciu o analizę koncepcje osobowości opracowała listę zdrowia zaliczających do nich :

Pozytywna postawę wobec Ja( lubię siebie), Zdolność do rozwoju i samorealizacji

Integracje wewnętrzna czyli dojrzałość osobowości , Autonomie niezależność działań

Idealistyczne spostrzeganie rzeczywistości, zdolność radzenia sobie z wymogami otoczenia.

Z psychologicznych koncepcji osobowości można wyprowadzić 2 modele zdrowia: -Trealistyczno adaptacyjny przystosowanie się do sytuacji oparty na mechanizmach samo-regulacyjnych odporność na stres oraz zdolnościach immunologicznych, -Postulatywny oparty na mechanizmie samorealizacji realizacja wytyczonych celów. Istniej kilka modeli zdrowia: Subiektywny model zdrowia odnosi się do jakości życia jednostki na ten model skalda się kontekst różnych działań różnych sfer życia jednostki ich ocen, wartościowania jako całości co skutkuje poziome satysfakcji z życia lub zadowolenia z życia.

Innym pojecie jest pojecie dobrostanu którego miarą są gratyfikacje satysfakcje z działań i realizacji celów życiowych: -Wola życia (cebula)

-Przeżycia emocjonalne jednostki związane z ocenami, jakie dokonujemy np.

Przeżycia emocjonalne z oceniam poznawczym wobec realiów rzeczywistości

-Powierzchniowa cząstkowe zadowolenie z różnych sfer życia

Im głębsza sfera tym mniej odporna na zmiany środowiska

• Biomedyczny typowy dla XX w. opiera się na kartezja niskim dualizmie tj. rozdzielaniu ciała i psychiki

Centrum zainteresowań w tym modelu jest stan i proces choroby podczas gdy stan zdrowia i normalności są niedostrzegane , zdrowie i choroba SA traktowane jako rozłączne systemy. Choroba wymaga stanu naprawy czyli medycy naprawczej stosowanej przez służbę zdrowia a od pacjenta wymaga się podporządkowania profesjonaliście.

• Holistyczny całościowy opiera się na tezie związku łączących some (ciało) i psychikę wyraża się dostrzeganiem relacji funkcjonalnych czyli zależnościowych pomiędzy różnym strukturami człowieka a zatem relacji miedzy człowiekiem a środowiskiem.

Decyduje tu zasoby wewnętrzne jednostki o poziomie zdrowia oraz stawianych jej wymaganiom czyli stresowi

Zdrowie w tym modelu jest ujmowane, jako proces w którym istotną role w pełni własna aktywność podmiotu który zdrowie promuje ochrania uczestniczy w procesie leczenia w sytuacjach gdzie pojawia się działanie patogenów czyli czynników ryzyka a z drugiej strony dochodzi do obniżonej odporności podmiotu w różnych przedmiotach dorastania.

Dochodzi do załamania stanu równowagi a co za tym idzie do choroby .

• Antonowski rozwijał i stworzył model salutogenezy poddając analizie zdrowie w relacji do wiedzy o zdrowiu

Polega na wykorzystywaniu dostępnej człowiekowi energii do sprostania wymogom wewnętrznym i zewnętrznym bez chronicznego zakłócania procesu dynamicznej równowagi jest to model radzenia sobie .

Poziom zdrowia można zatem przyjąć jest stanem procesem stanem równowagi trwającym w określonym czasie może być oceniany subiektywnie przez pacjenta ale tez obiektywnie przez lekarza stan zdrowia wyznaczają

-ogólne zasoby odpornościowe czyli potencjał zdrowia jednostki czym zawiera się poczucie tożsamości poczucie kontroli poczucie kompetencji.

Następnym wyznacznikiem jest poczucie koherencji które jest określane mianem kluczem do zdrowia jako wewnętrznego centralnego czynnika powodującego ze ludzie radzą sobie ze stresem lub nie chorują albo szybko wracają do zdrowia

Na to poczucie koherencji składają się: - poczucie zrozumiałości docierających informacji, Poczucie zaradności i sterowalności

-poczucie sensowności poczucie sensu życia wartości zaangażowania i wysiłku

• Model socjoekologiczny powstał on w socjologicznym nurcie promocji zdrowia w tym nurcie do czynników warunkujących zdrowie należy

- biologiczne tj. geny, cechy wrodzone, system immunologiczny jednostki

- zachowania jednostki związane ze zdrowiem

-Środowisko fizyczne miejsce zamieszkania, cechy otoczenia, aktywności jednostki w tym środowisku związane z zanieczyszczeniem środowiska

-środowisko społeczno kulturowe

Podstawa systemu jest dynamiczna równowaga powiązanych ze sobą wzajemnie wyżej wymienionych czynników oraz potencjał jednostki.

Potencjał zdrowia to są cechy wyżej wymienionych systemów sprzyjające utrzymaniu stanu równowagi tak zatem w tym modelu zdrowie można definiować jako i proces i właściwość człowieka. Wg Słońskiej zdrowie to zdolność w pełni własnych możliwości fizycznych psychicznych i społecznych, oraz reagowanie na otoczenie.

Czego ogólnego znaczenia w tym kontekście nabierają badania nad zachowaniami zdrowotnymi człowieka.

Odnoszą się one do czynników ryzyka

Tj. chorób układu krążenia przemiany materii, wypadków, udarów, zatruć, raka

Skutkuje to powstaniem nowej subdyscypliny (szczegółowe) zwanej epidemiologią behawioralną

Niewłaściwa dieta, używki brak aktywności fizycznej odpowiedzialne są te czynniki za choroby nowotworowe oraz układu krążenia a pośredni za wysoką umieralność stąd tez wynika znaczenie działań ochraniających a z drugiej strony promujące zdrowie .

Czynniki skorelowane z aktywnością i jej pozytywnym stanem zdrowia.

Pojecie i rodzaje zachowań zdrowotnych

Na zachowania zdrowotne składają się proste nawyki, jak i złożone czynności i bezpośredni związek ze zdrowiem polega na doświadczaniu zmiany w samopoczuciu.

W psychologii badana jest wiedza o zdrowiu i potoczne zachowania które wpływają na zachowania zdrowotne.

Reaktywne nawykowej intencjonalne formy aktywności człowieka które na gruncie obiektywnej wiedzy o zdrowiu oraz subiektywnych zachowań pozostają w istotnym wzajemnym pozytywnym lub negatywnym związku ze zdrowiem.

Ze względu na psychologiczna strukturę zachowań można to podzielić na nawykowe i celowe

Nawykowe -stabilne wzorce zachowań pro lub anty zdrowotnych są one wynikiem socjalizacji i wpływów kulturowych (nawyki higieniczne, utrzymywania czystości, żywienie rekreacyjne, sportowe oraz świadomość zachowań zdrowotnych) .

Celowe - mają charakter intencjonalny ukierunkowane są na czynności prozdrowotne charakter w pełni podmiotowy- zmiana swojego życia, świadomie wiąże się z autokreacją życia.

Pojawia się najczęściej w trakcie zmian życiowych, rozwojowych i chorób.

Kryteria ich podziału: pozytywne i negatywne konsekwencje dla zdrowia.

Stan zdrowia i nasilenie choroby, działania zdrowotne wynikają z pełnionej roli społecznej .

Styl życia oznacza zespół luźno powiązanych ze sobą zachowań charakterystycznych dla danej jednostki albo grupy maja wpływ dla zdrowia stanowi on odbicie procesów socjalizacyjnych i składa się z utrwalonych w jednostce nawyków związanych ze zdrowiem.

Sharidan i Maher wyróżnił 3 rodzaje zachowań profilaktycznych I,II,III stopnia

I stopień Są to zachowania zmniejszające ryzyko zachorowań całej populacji np. w przedszkolu

II stopień programy o AIDS

III działania to skracanie czasu choroby np. poprzez przyjmowanie diety, ćwiczenia

Okoliczności sprzyjające wyłonieniu się psychologii zdrowia

-zmiana charakteru chorób oraz struktury przyczyny zgonu tj. przejście od choroby zakaźnych tyfus i ostrych infekcji przewodu pokarmowego do współcześnie najbardziej typowych chorób układu krążeniowego, raka, wypadków drogowych, zmiany te określane są jako zmiany przeobrażenia epidemiologicznego i to spowodowało wzrost znaczenia pz

Czynniki psycho-spłeczne (współuczestnictwa )w powstawaniu chorób w odniesieniu do stylu życia, ale także wpływające na przebieg choroby i wyniki leczenia.

- technicyzacja i dehumanizacja medycyny poprzez wprowadzenia nowego sprzętu np. tomograf

metody wzbudzającęj lęk np. stomia, dializa.

Postępująca: biurokracja, finanse ograniczony dostęp lekarza stają się źródłem kumulowania stresu wywołanego choroba

Rosnące koszty opieki

Wzrost liczny chorób

Nadciśnienie rozwój techniki medycznej

Starzenie społeczeństwa

Kosztowne leczenia i rehabilitacja

Psychologia w tym aspekcie kieruje uwagę specjalistów na zapobieganie i promocje zdrowia poprzez zachęcanie ludzi zdrowych do aktywności prozdrowotnej co może wpłynąć do efektów ekonomicznych.

Powszechnie znany jest wzór zachowania A jako złożony z czynnik ryzyka zdrowotnego ten wzorzec cechuje potrzeba osiągnięć dominacji pospiechu niecierpliwości czyli pewna konstelacja dyspozycji indywidualnych ,które stawiają model jej życia jako konfrontacje, iż wyzwaniami do zachowań anty-zdrowotnych zalicza się palenie,

- przemiany społeczne: wzrost poziomu wykształcenia społeczeństwa , wzrost aspiracji o decydowaniu o własnych sprawach,wzrost oczekiwań do poziomu usług medycznych.

Grupy wsparcia dla obrony własnych interesów

PZ to zatem całokształt specyficznego naukowego i profesjonalnego wkładu psychologii do promocji zdrowia zapobiegania chorobom , ich leczenia rozpoznawania etiologicznych i diagnostycznych koleratów zdrowia a także analizy i ulepszania sytemu opieki zdrowotnej oraz kształtowania polityki zdrowia.

Głównym nurtem staje się współuczestniczenie w terapii rehabilitacji i podmiotowe traktowanie chorego z uznaniem jego praw do decydowania i przypisywaniu mu odpowiedzialności za skutki zachowań zdrowotnych .

Praca ta nie ogranicza się tylko do pacjenta wymaga relacji z lekarzem. Innym ważnym zadaniem jest praca z rodzina Promocja zdrowia skupia się na mechanizmach zachowania człowieka, mieści w pozytywnej koncepcji zdrowia będąc też wynikiem potrzeb społecznych które SA skutkiem narastających zagrożeń cywilizacyjnych oraz globalnej niewydolności systemu opieki zdrowotnej.

Celem prewencji zdrowia ma charakter celów dystalnych co znaczy przyszłościowych.

Prewencja zdrowia jest nastawione na obniżanie zagrożeń zdrowia i wzmacnianie istniejących zasobów np. w sytuacjach niestabilnych i ryzykownych .

Inna forma działań jest interwencja kryzysowa: cele są skonkretyzowane, w psychoterapii, celem stają się zmiany zachowania w przezywaniu w reakcjach interpersonalnych osobowości które docelowo mają doprowadzić do powrotu do zdrowia i wyjścia na drogę rozwoju .w nowoczesnej rehabilitacji psychologicznej,

normalizacja funkcjonowania osób niepełnosprawnych przebiega ich rozwoju oraz twórcze oddziaływania na otoczenie.

Cele zdrowotne pomocy psychologicznej skupiają się na: -rozwijaniu zdrowia, zapobieganiu chorobom, zmniejszaniu ich skutków, oraz zmniejszaniu patologii w funkcjonowaniu jednostek

Promocja Zdrowia - jest procesem umożliwiającym oddziaływanie na własne zdrowie w sensie jego poprawy lub utrzymania jego.

Nowe modele zdrowia zainspirowały przyjmowanie innych programów w promocji zdrowia. Mogą one przybrać postać: -psych-eukacji,

-aktywizacji lokalnej społeczności oraz koncentracji na problemach zdrowotnych jednostki. PZ jest zespołem profesjonalnych działań podniesienia świadomości zdrowia kształtowanie zachowań prozdrowotnych oraz oraz wspomaganie zasobów zdrowia jednostki i otoczenia

działania promujące zdrowie są nastawione na: podniesienie świadomości jednostki i społeczeństwa dot zdrowia, umożliwianie kontroli nad procesem zdrowia, rozwoj i umacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i środowisku .

Promocja Zdrowia jako taka odnosi się do różnych sfer życia człowieka do jego funkcjonowania w szkole w rodzinie i w pracy. Istotne znaczenie odgrywa tutaj upowszechnienie wiedzy o zdrowiu o zasobach zdrowotnych i kompetencjach.

Rozpoznanie własnych aspiracji, możliwości i świadomość ekologiczna, umiejętność kształtowania środowiska. W kształtowaniu zachowań zdrowotnych szczególne znaczenie ma: usuwanie złych nawyków higienicznych, braku aktywności i odżywania się. Terapia grupowa staje się źródłem wsparcia zapobiegając tym samym poczuciu osamotnienia i rozwijając altruizm daje poczucie uczenia się od innych dostarcza informacji zdrowotnych staje się obszarem gdzie dochodzi do modelowania i uczenia się kompetencji dając wsparcie np. AA

Współcześnie w Polsce po 89 r pojawiły się nowe wyzwania badań obszary dla psychologów: -bezrobocie strukturalne, -wzrost mobilności zawodowej w poszukiwaniu pracy, -konflikty z utrzymaniem miejsca pracy, -wzrost świadomości ekologicznej, -wzrost przestępczości, -niewydolność opiekuńcza instytucji np. DPS- migracja ludzi młodych i wykształconych, -miany w strukturze społeczeństwa,

-wzrost ludzi starych. Sztompka -określa to jako czas traumy wielkiej zmiany. Zarówno jak i w skali globalnej i jednostek .

Transformacja ustrojowa niesie za sobą zmiany w różnych zasobach np. systemu wartości , miedzy pokoleniami i płciami wraz z przyspieszeniem cywilizacyjnym uwidaczniają się różnice w stosunku do świata, siebie i innych ludzi.

Czas transformacji cechuje: upadek dawnych tradycji, brak , odrzucenie tradycji,

Prowadzi to do chaosu, zagrożenia szczególnie ludzi starszych słabszych ale także ludzi młodych tych bardziej wrażliwych skutkując trudnościami w podejmowaniu decyzji. Stres psychologiczny np. egzamin na skutek pracy lub innych uciążliwości dnia. W sytuacji stresu wymagania stawiane człowiekowi: albo na granicy jego możliwości ,albo nie przekraczają istoty stresu jest nie zrównoważenie brak równowagi a stawianymi jej wymaganiami .

Źródła wymagań mogą mieć charakter wewnętrzny bądź okolicznościowy zewnętrzny.

Stresowi towarzyszą emocje negatywne lub pozytywne emocje są określane jako stan stresu i odnajdują odzwierciedlenie jestem zestresowany .

Sytuacja stresowa pobudza nas do aktywności jej celem jest: przywrócenie stanu równowagi, regulacje własnego stanu emocjonalnego. W podejściu do stresu istnieje kilka stanowisk: I.PODEJŚCIE

Odwołujące się do sytuacji zewnętrznej (bodźcowe) Jamnis (JENIS) określił je jako zmianę w otoczeniu, która wywołuje jako stan wysokiego napięcia emocjonalnego przeszkadzających w normalnym sposobie reagowania. Podejście to, jest niejednoznaczne, ponieważ to co jest stresem dla jednej osoby dla drugiej nie będzie np. mysz . Współcześnie okoliczności zewnętrzne są traktowane jako składowe zjawiska stresu i określane są jako stresory . II. PODEJŚCIE

Medycznym podejściu -stres to reakcja (H. SEJLE ) organizmu na jakieś żądania. We wczesnych koncepcjach koncepcji psychologicznych, stres rozumiano jako reakcję dyskomfortu (wczesna reakcja organizmu)-takie podejście współcześnie również jest niewystarczające.

Wewnętrzne przeżycia uznaje się za składową stresu, jako stan stresu. III. PODEJŚCIE

Współczesna psychologia nie lokalizuje stresu ani w jednostce ani w jej otoczeniu, ale w określonych relacjach (interpersonalnych) pomiędzy nimi. Te relacje cechuje zakłócenie równowagi pomiędzy zasobami jednostki lub jej możliwościami a wymogami otoczenia lub jej zasobami wewnętrznymi, a wymogami otoczenia.

Wielu autorów zwraca uwagę na subiektywny aspekt tzn., ze podmiot musi dostrzec ten brak stanu równowagi jako zagrożenie lub trudność.

W Polsce prekursorem „stresu” był Janusz Reykowski,który za punkt wyjścia przyjął teorie T. Tomaszewskiego i odnosząc pojecie stresu do relacji pomiędzy podmiotem, a otoczeniem określając stres jako obiektywny stosunek czynników zewnętrznych do cech człowieka tj. stwarzania sytuacje zagrożenia lub zakłócenia,

Jan Strejlau pojecie stresu odnosi do stanu , który charakteryzuje silne emocje: strach, złość, lęk , wrogości i sprzężone z nim zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające podstawowy poziom aktywności. Powodem stresu w/g J.S. Jest brak równowagi pomiędzy wymaganiami i możliwościami ich społecznych przeżyć jednostki. Koncepcja LAZARUSA (1975) wyznacza współczesne standardy badań nad stresem. W/g niego aktywność człowieka przebiega w określonym aspekcie sytuacyjnym. Istotną rolę odgrywają wzajemne relacje jednostki z otoczeniem

(TRANZAKCJE)- nieustanne procesy w wyniku których jednostka (człowiek) i otoczenie podlegają ciągłym zmianom. STRES w/g LAZARUSA i WOLKMANA)-to określona reakcja pomiędzy osobą, a otoczeniem, która jest oceniana jako obciążająca bądź przekraczająca zasoby jednostki i zagrażająca jej dobrostanowi (zdrowiu). Transakcja stresowa może być ujmowana w pierwotnej ocenie jako:

• krzywda, strata dot. ważnych wartości tej jednostki np. samooceny albo oceny społecznej lub bliskich osób, sytuacji zagorzenia mienia, bądź utraty (powódź)również w przyszłości.

Tej krzywdzie towarzyszą negatywne emocje czyli: żal, złość, strach lęk.

Lista emocji pozytywnych jest uboga np. nadzieja, zapał, podniecenie.

W/g Lazarusa czynniki poznawcze dominują nad emocjonalnymi bo najpierw musi dokonać się ocena poznawcza, a później ocena emocjonalna. Ma ona charakter „post” czyli wtórny, co nie oznacza, że emocje nie odgrywają rzadnej roli- są wpisane w każdą sytuacje trudna.

Uznanie relacji z a stresowa zapoczątkowuje ocenę wtórna co umożliwia podjecie działań albo usuwających, albo łagodzących stan stresu. Najczęściej te dwa procesy tj oceny poznawczej i emocjonalnej są ze sobą sprzężone i występują niemal równocześnie.

Ocena wtórna staje się sygnałem do aktywności dążenia do zmiany. Tak powstała aktywność nazywa się radzeniem sobie ze stresem.(coping)

Lazarus i Folkman określają nim stale zmieniające poznawcze i behawioralne (emocjonalne) wysiłki mające na celu opanowanie zewnętrznych i wewnętrznych wymagań ocenianych przez osobę jako obciążających lub przekraczających jej zasoby. To podejście pozwala uznać również nieuświadomione mechanizmy obronne szczególnie na początku działania stresu.

W sytuacja radzenia sobie(COPINGU) trwa tak długo jak długo trwa sytuacja stresowa. Jest to zatem proces dynamiczny, trwa w czasie.

Lazarus wyróżnia 2 funkcje radzenia sobie ze stresem

1. Instrumentalną czyli zadaniowa albo zorientowana na problem zmierzająca do poprawy niekorzystnej sytuacji (możliwościami jednostki do poprawy niektórych możliwości)

2. Samoregulacja emocji czyli obniżanie przykrego stanu napięcia. W wyniku tego obniżania powstają emocje pozytywne co może kończyć epizod stresowy. Gdy sytuacja emocjonalna jest niekorzystna powstaje dystres (stres szkodliwy), co może wymagać powtórzenia całego cyklu radzenia sobie ze stresem.

Najostrzej krytykował LAZARUSA - HOBFOLL tworząc własną koncepcje stresu zwaną TEORIA ZACHOWAŃ ZASOBÓW

W/g tej koncepcji człowiek w swoich zachowaniach kieruje się ogólnymi zasadami kierującymi celowością jego zachowań. Miejsce modelu poznawczego proponuje on model środowiskowy, a miejsce indywidualistycznego paradygmatu radzenia sobie proponuje paradygmat kolektywistyczny.

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM- PARADYGMAT

KOLEKTYWISTYCZNY- tym samym przyjmują że zjawisko stresu jest zanurzone i w rodzinie jednostki oraz szerszej społeczności. Celem aktywności jednostki jest zdobywanie, utrzymywanie i chronienie cenionych zasobów jednostki, grupy (np. rodziny). Szczególną uwagę w tej koncepcji przypisuje się zasobom tej jednostki, punktowi wyjściowemu, czyli zasobom np. Przedmiotom, warunki funkcjonowania, cechy osobowości .Cenione same w sobie za to, że są niezbędne do przetrwania lub, że służą do zdobywania nowych zasobów.

Gospodarka zasobami obejmuje 2 cykle: strat i zysków. Jedna i druga

ma charakter spiralny. Spirala start mam większą dynamikę niż spirala zysków. Dlatego utrata zasobów jest nieproporcjonalnie ważniejsza niż zyski.

Posiadacze większych zasobów są mniej podatni na jej utratę i bardziej zdolni do uruchamiania systemów spirali zysków np. w sytuacjach ekstremalnych.

Ci którzy nie mają zasobów od początku uruchamiają spiralę strat. Stają się skłonni do postaw biernych, obronnych. Dotyczy to nie tylko jednostek, ale całej społeczności.

Współcześnie LAZARUS i FOLKMAN zajmuje się problem osób zarażonych HIV zwraca uwagę na znaczenie emocji negatywnych albowiem ich funkcja adaptacyjna polega na podtrzymywaniu wysiłków zaradczych, dostarczenia momentu wytchnienia.

Źródła emocji pozytywnych Folkman uznaje tzw. pozytywne przewartościowanie oraz radzenie skoncentrowane na problemie. Pozytywne przewartościowanie polega , na ukazywaniu sytuacji w lepszym świetle, uczenie się nowych umiejętności doceniania życia , jego wartości czyli znajdowania sensu w doświadczeniach stresowych, służące własnemu rozwojowi.

Natomiast radzenie sobie -skoncentrowane na problemie, polega na ukierunkowaniu na cel (np. zmniejszenie cierpienia choroby osobie, załatwienie jego spraw zawodowych czy rodzinnych. pomaganie celowi w załatwianiu codziennych spraw), co staje się źródłem wzmocnień pozytywnych poczucie spełnienia obowiązku bardziej angażując nas. W wytwarzaniu emocji pozytywnych ważną role odgrywają: mile spotkania, uczestnictwo w rozrywkach, oraz doznawanie uczuć estetycznych.

We współczesnych koncepcjach stresu zwraca się uwagę na nasilenie stresu i wyróżnia się 3 typy stresów: najsłabsze, średnie, najsilniejsze.

• Najsłabsze- odnoszą się do codzienności sytuacji życiowych, nieporozumień w relacjach rodzinnych itp. Jeżeli jednak występują często mogą pociągać za sobą ciężkie skutki zdrowotne.

• Średnie -wiążą się z utrata pracy, separacją , karą więzienia, śmiercią, rozwodem. Szczególnie niosą zagrożenie kiedy dochodzi do ich koncentracji w czasie i stają się poważnym czynnikiem choroby.

• Silne i najsilniejsze odnoszą się do stresu ekstremalnego: katastrofy, gwałt, klęski i stanowią odrębny obiekt zachowania stresu traumatycznego .

Właściwości czasowe- kolejna właściwością stresu to jest to ,czy stres jest przewlekły, czy jest ograniczony w czasie, czy też nie ma perspektywy zakończenia. Stres o zamkniętym przebiegu czasowym (trwa to określony czas) odnosi się do jednorazowych sytuacji podczas gdy, stres chroniczny wiąże się: z opieką nad osobą chorą, nieuleczalną chorobą. Źródło stresu staje się wówczas niemożliwe do opanowania przybiera charakter niekontrolowany .

Kontrolowalność stresu to to w jakim stopniu jest on zależny we wszystkich swoich fazach od celowości działania zaangażowanych osób .W większości przypadków stres jest częściowo kontrolowany np: w zakresie przygotowania się do egzaminu, a nie na oczekiwanie na wyniki. Wówczas pożądane staje się zachowanie skoncentrowane na regulacji własnych emocji.

Style radzenia sobie ze stresem

Są indywidualnie uwarunkowane, odnoszą sie do konkretnych zachowań w sytuacji stresu. Styl radzenia sobie jest rozumiany jako specyficzna dyspozycja jednostki warunkująca jej zachowanie w sytuacji stresu oraz różnice indywidualne, interpersonalne poszczególnych ludzi.

STYLE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

Są indywidualne uwarunkowania w radzeniu sobie ze stresem i odnoszą się do konkretnych zachowań sytuacji stresowej. Styl radzenia sobie ze stresem jest rozumiany jako specyficzna dystrybucja jednostki warunkująca jaj zachowanie. W sytuacji stresu oraz różnice interpersonalne.

Miller wyróżniła dwa poznawcze- behawioralne style radzenia sobie ze stresem tj:

1. Koncentrowania uwagi na stresorze albo na własnej reakcji do zmierzenia się z nim (ze stresem).

2. Styl sytuacyjno- unikowej tj. odwracanie uwagi od stresora i własnej reakcji: pomijanie, odrzucenie, zaprzeczanie, wypieranie

Czynniki osobowościowe, które wpływają na procesy radzenia sobie ze stresem są: temperament, optymizm, poczucie własnej skuteczności, lęk, a także: sumienność, ekstrawersja albo neurotyczność i unikanie które nie będą sprzyjać. Podstawą oceny radzenia sobie ze stresem będzie proporcja pomiędzy korzyściami, a kosztami.

Analiza wykazuje, że bardziej opłacalne jest pozostawanie w sytuacji stresu niż podjęcie radzenia sobie np. przez unikanie.

STRES, A ZDROWIE

Lazarus wyróżnił 3 nie zależne od siebie poziomy analizy badań nad stresem:

-społeczny - odnosi się do relacje jednostka i inni ludzie,

-psychologiczny - dotyczy pierwotnej i emocjonalnej reakcji,

-biologiczny- ten, który mobilizuje do wysiłku,

Wydatki energii, który może wyzwalać choroby, z przystosowania........, jako efekt wyczerpania zasobów odpornościowych np; przełomy życiowe-karmienie dziecka z naturalnego na sztuczne. Np. rozwód, może wywołać chorobę wrzodową, oto cechy zakłóceń w pełnieniu ról społecznych.

Wydarzenia stresowe stają się współprzyczyną wystąpienia choroby...............

We współczesnej nauce o zdrowiu dominującym jest POLIETOLOGICZNY (wielouwarunkowany ) model choroby somatycznej.

Zachowania regulacyjne człowieka są bowiem powiązane z jego sytuacją osobowościową, właściwościami biologicznymi organizmu np. odporność, ale także właściwości poznawczo-emocjonalnymi, regulującymi funkcje psychiczne.

Powtarzanie się jakieś sytuacji prowadzi do wytwarzania i utrwalania pewnych wzorców reagowania fizjologicznego (np. biegunka z powodu egzaminu), bądź immunologicznego. Określane są one mianem ZABURZEŃ NERWICOWYCH związanych ze stresem pod postacią somatyczna (DSN- 4).

STRES TRAUMATYCZNY - (wywołane klęskami żywiołowymi) stanowi ryzyko wystąpienia zaburzeń zespołu posttraumatycznego.

MODEL ALOSTAZY- niewydolności adaptacyjne zależą od siły i czasu trwania stresora kumulacji w czasie podatności psychicznej i fizycznej jednostki, oraz ryzyko zachowań poszczególnych jednostek. Określa się je mianem ŁADUNKÓW ALOSTATYCZNYCH, które stają się biologicznym kosztem stresu poprzez to, że podwyższone ciśnienie powoduje wrzody....................

Ryzyko to mogą kompensować zasoby odpornościowe oraz elastyczne stosowanie strategii zaradczej. Szczególne uwagę zwraca się tu na znaczenie wsparcia społecznego o działaniu BUFOROWYM:

-intensywność wydarzeń (okres ostatnich 2 lat),

- trwale podwyższenie napięcia wpływa na procesy immunologiczne.

indywidualna odporność na działanie patogenów (wirusy, bakterie, toksyny) zależy od działania CUN, układu hormonalnego i limfatycznego i odpornościowego.

Stres i negatywne emocje( złość, gniew) pogarszają IMMUNOKOMPETENCJE-

zwiększając podatność na infekcje układ krążeniowego, osteoporozę , cukrzyce typu II i w konsekwencji prowadzą do rozregulowania układu odpornościowego, stopniowego pogarszania zdrowia , co w szczególności odnosi się do ludzi w starszym wieku.

Stres i negatywne emocje generują choroby wirusowe (w tym HIV), wyzwalają negatywne emocje, poczucie zagrożenia, cały szereg emocji astenicznych wynikających ze strachu, bezsilności, stających się podłożem powstawania chorób somatycznych.

Tłumienie wrogich emocji i pozostawanie w stanie podwyższonego napięcia powoduje utrwalanie się wzorców typowych dla reakcji alarmowych w stresie, co skutkuje podniesionym ciśnieniem i zmianami miażdżycowymi.

Wzorzec zachowania A powoduje permanentne zaangażowanie jednostki w walkę, w zdobycie celów w jak najszybszym czasie, co przynosi prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę niedokrwienną.

Rywalizacyjny styl zachowania., brak np. wysoki poziom aleksytymi (głód emocjonalny), przy braku skłonności do wypoczynku, zwalniania tempa życia powoduje, że osoba żyje w sposób nieodpowiedni (używki: kawa, papierosy), brak ruchu. W chorobach nowotworowych obok uwarunkowań genetycznych, czy ryzykownych istotną rolę pełni czynnik osobowościowy np; ocena trudności, typ relacji emocjonalnych.

Osobowość typu C -poczucie bezradności, beznadziejność skłonność do depresji oraz pesymistycznej oceny ,wzrost endorfin mózgowych wpływa na osłabienie systemu i w konsekwencji braku zwolnienia komórek nowotworowych. Styl pesymistyczny należy zmienić na optymistyczny.

Ludzie różnią się odpornością na stres, osoby ogólnie odporne nie reagują na bierne pobudzenie, a co za tym idzie mniej podlegają dezorientacji.

Szczególną role odporności należy upatrywać w emocjach pozytywnych. Powodują one zwiększenie się różnorodnych myśli, a co za tym idzie wyzwalają gotowość do kreatywnych zachowań(nowych), twórczych w skutkach problemowych.

Istotny problem społeczny stanowią ludzie przewlekle chorzy. Choroba przewlekła wywołuje zmiany we wszystkich dziedzinach życia jednostki , może również przynieść wtórne zyski: zainteresowanie rodziny, zyski emocjonalne.

Suma następstw negatywnych i pozytywnych choroby jest określane jako bilans choroby.(w węższym ujęciu), a gdy pozytywny to EPIZOD.

W każdą chorobę wpisane są jej objawy do każdej choroby wpisany jest ból,- stanowi cierpienie, jest niepokojącym sygnałem, ogranicza aktywność jednostki na wielu płaszczyznach i wymaga aktywnego ukierunkowania na leczenie.

W przypadku chorób przewlekłych przybiera postać permanentną. Niektóre choroby somatyczne (cukrzyca, nadciśnienie), choroby o długim czasie trwania. Przy prowadzonym leczeniu procesy chorobowe ulegają częściowemu opanowaniu, ale zdarzają się pogorszenia co prowadzi do zmiany terapii np: odleżyny.

Ograniczenia wynikające z choroby upośledzają w możliwości pełnienia różnych ról społecznych: hamują rozwój zawodowy, awans, powodują wcześniejsze przejście na rentę lub emeryturę, rezygnację z niektórych dążeń, ograniczają udział w życiu rodzinnym, (np. choroba stwardnienie rozsiane), są przyczyną rozpadu więzi rodzinnych lub małżeństwa, mogą zatem oznaczać krzywdę lub stratę i pytanie - „dlaczego ja”, Zagrożenie życia, pracy, zasobów społecznych, utratę zasobów pracy, materialnych spraw jednostki.

Emocjonalne ustosunkowanie się chorego do choroby zależy jak ona jest postrzegana: kiedy jest postrzegana jako krzywda i strata pojawia się smutek, przygnębienie , rozpacz, Gdy jest spostrzegana jako zagrożenie dominuje strach, lęk, niepokój o jutro, gdy jako utrata zasobów, to staje sie jako wyzwanie i towarzyszą temu emocje pozytywne jak i negatywne: gniew, złość, poczucie usunięcia czy wstydu.

Emocje towarzyszą całemu przebiegowi choroby. Silne emocje wyzwala: pogorszenie się stanu zdrowia, drastyczna metoda leczenia, konieczność ograniczeń, zmiana trybu życia, ale także trwałe jej skutki (rozpad rodziny, utrata pracy).

Do najbardziej powszechnej sytuacji emocjonalnej w chorobie należy

lęk, poczucie zagrożenia w różnych stadiach choroby, ale także towarzyszy nadzieja nawet wobec zbliżającej się śmierci.

Poziom emocji pozytywnych i negatywnych jest szczególnie wysoki u osób chronicznie chorych i inwalidów.

Z badań H. Sęk wynika, że poziom nadziei jest wyższy niż poziom leku we wszystkich fazach chorób nowotworowych, zawałach, czy nadciśnieniu.

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM W CHOROBACH

Radzenie sobie ze stresem w chorobach polega na: samoregulacji emocji, poprawie relacji pomiędzy wymaganiami, a zasobami w celu poprawy własnego stanu zdrowia, oszczędzaniu się poprzez zmniejszanie wymagań.

Radzenie sobie z emocjami polega na opanowaniu emocji negatywnych np. . zaprzeczania chorobie i pobudzenie emocji pozytywnych tj. poznawanie adaptacji do choroby, ekspresji choroby. REAKCJA ZAPRZECZENIA CHOROBY -polega na nie przyjmowaniu do świadomości (siebie), że się zachorowało. Ma to charakter nieświadomy i jest to obrona, a u jego podstaw tkwi lęk (rodzaj zaprzeczenia). Pozostaje ona w antagoniźmie do instrumentalnego radzenia sobie ze. Chory aby podtrzymać zaprzeczenie może podejmować wyczerpującą aktywność, która spowoduje pogorszenie się stanu zdrowia.

Readaptacja poznawcza polega na przystosowaniu się do zagrażających wydarzeń. W/g Taylor przebiega ona w 3 fazach : poszukiwanie znaczenia zdarzenia i jego przyczyn, uzyskiwanie częściowej kontroli nad sytuacją , podejmowanie wysiłków do odzyskania własnej wartości.

Trzy formy radzenie sobie z emocjami

Radzenie z emocjami- niektóre z nich tylko w części są kontrolowane szczególnie w sytuacjach dramatycznych mogą przybierać postać niekontrolowanych wybuchów np; gdy dotrze informacja o chorobie, przed operacją, po operacji gdy słyszymy sprzeczne informacje (słyszymy to czego nie chcielibyśmy usłyszeć). Najbardziej typową formą ekspresji emocjonalnej (rozładowania) są opowiadania o przeżyciach związanych z chorobą (od osób które to dotknęło i z tego wyszły).

Niekontrolowane formy wybuchu mimo funkcji odreagowania mogą przynosić jednostce: poczucie wstydu , winy wpływać ujemnie na ich stan zdrowia. Wzbudzenie i wzmocnienie emocji wywiera pozytywny wpływ i mobilizuje w radzeniu sobie z sytuacja trudna jaką jest choroba.

INSTRUMENTALNE RADZENIE SOBIE Z CHOROBĄ

Instrumentalne radzenie sobie z chorobą -celem staje się poprawa własnego stanu zdrowia. Chodzi tu o przekształcenie sytuacji w zadaniową ,czyli taką która jest do wykonania. Sytuacja taka bowiem stanowi układ wartości, ale zarazem możliwości jednostki mogą być pozytywne i negatywne.

Pozytywne stają się celami do których człowiek dąży( np. powrót do pracy); negatywne skłaniają do unikania w osiągnięciu celu. Taki układ sytuacyjny sprzyja działaniu, uwalnia od choroby, opóźnia ją i sprzyja potencjalnemu odzyskiwaniu zdrowia.

Podstawowym warunkiem staje się wiedza na temat choroby i przekształcanie jej w zadanie do wykonania. Pomyślna realizacja tego działania zależy od pozytywnych czynników tj dobry lekarz ( warto odbyć konsultacje u kilku lekarzy ), nawyki zdrowotne, uwzględnić negatywne zasoby, do których należą: zła tolerancja na leki, terapie, chemioterapia, obciążenia nałogami.

STRATEGIE POZNAWCZE CHOROBY

Strategie poznawcze stosowane przez chorego umożliwiają uzyskiwanie informacji o chorobie i powstały w ten sposób jej obraz decyduje o podjęciu instrumentalnego radzenia sobie Strategie behawioralne są to czynności podejmowane dla poprawy jakości stanu zdrowia, oraz powstrzymywania się od zachowań szkodliwych. Bardzo ważna jest intencja chorego np. zmiany w żywieniu, uprawianie sportu . Kategorie czynności zapobiegania chorobom

1. Wykonywanie zaleceń lekarzy

2. Aktywność podejmowana z własnej inicjatywy jako działania uzupełniające.

Zachodzi związek pomiędzy wielkością motywacji, a efektem działania. Słaba motywacja nie wzbudza zaangażowania i dostatecznych wysiłków przezwyciężenia choroby, gdy bardzo wysoka wiąże się dużym pobudzeniem emocji.

SCHERIDON I INNI opracował listę czynności radzenia sobie z chorobą

1. Zdolność do kontrolowania swoich emocji. „śledź swoje emocje”

2. Umniejszanie lub likwidowanie sytuacji kryzysowych, tak aby sprzyjała procesowi leczenia.

3. Korzystanie z zasobów intelektualnych w poszukiwaniu informacji.

4. Umiejętność zdobywania wsparcia społecznego np. stowarzyszenia.

5. Kontakt ze zwierzęciem np. pies, kot, koń.

6. Wyrażanie ważnych uczuć w stosunku do innych ludzi.

7. Uczenie się konkretnych procedur z radzeniem sobie z chorobą.

8. Ustalanie konkretnych i realistycznych celów krok po kroku.

9. Rozpatrywanie różnych możliwych kwestii i rozmowa z rodziną o tym co się może zdarzyć.

10. Odnajdywanie sensu i przebiegu zdarzeń.

POZYTYWNE NASTĘPSTWA STRESU DLA ZDROWIA

W psychologicznym ujęciach stresu dominujące było dotychczas podejście patogenne, które ukazuje stres jako czynnik ryzyka zdrowotnego. W sytuacji sytuacji stresowej chorobowej, przybiera postać oceny pierwotnej czyli oceny sytuacji jako źródła stresu, oraz wtórnej tj. oceny własnych możliwości w zakresie opanowania stresu. Dochodzi tu do konfrontacji oceny z rzeczywistością i możliwa staje się korekta np: zmiana oceny na bardziej pesymistyczną czy optymistyczna, ale również wzbogacanie wiedzy o: sobie, świecie (wymiana informacji o stowarzyszeniach, w których zrzesza się osoby z określonym rodzajem choroby),

rozwój własnych zasobów psychologicznych i społecznych składających sie na szeroko pojęte zdrowie.

Przeżywanie pozytywnych emocji (nadziei) staje się składową pozytywnie rozumianego zdrowia psychicznego albowiem służy przywracaniu zdrowia. Bywa także że i emocje negatywne (lęk) pobudzają do działań prozdrowotnych np; rzucenia palenia. Pozytywne radzenie sobie ze stresem jest skoncentrowane przykładowo na pozytywnym przewartościownaiu. Stanowi podłoże do gromadzenia zasobów z intencją do pokonywania przyszłych wyzwań.

Wymaga to :

• nabywania doświadczenia w działaniach np; umiejętność podania insuliny,

• rozwijania strategii, pojawienie się nowych wyzwań, nazw, nabywania umiejętności pokonywania stresu,

Trening zatem zwiększa efektywność radzenia sobie ze stresem, a doświadczenia stresowe kształtują odporność do pewnych granic. Zwraca uwagę tu zjawisko paradoksalnego efektu stresu tj. poprawy poziomu funkcjonowania jednostki w sytuacjach stresowych np. pojawienie sie uzdolnień przywódczych, aktów odwagi.

Korzystne rozwiązanie sytuacji stresowej wyzwala sytuacje zadowolenia, pozytywne emocje , poczucie wzrostu samooceny, oraz poczucie własnej skuteczności. W sytuacjach stresu chronicznego np. rak, nieuleczalna choroba, niepełnosprawność mogą wbrew pozorom prowadzić do korzystnych następstw tj

• nabywanie wiedzy o sobie i o świecie, rozwoju duchowego, zwracania sie ku wyższym wartościom, przewartościowywanie oceny sytuacji i stosunku do własnej osoby. WSPÓŁCZESNA EPIDEMIOLOGIA

Do najczęstszych przyczyn śmiertelność i zachorowań należą :choroby układy krążenia i nowotwory. Choroby układu krążenia:, stwardnienie tętnic (miażdżyca), nadciśnienie i choroba wieńcowa,

STWARDNIENIE TĘTNIC (miażdżyca) polega na stwardnieniu i przeroście........co skutkuje zawężeniem światła naczyń, zwężeniu, utratą sprężystości, a w konsekwencji zmniejszeniem przepływu krwi i zakrzepu. Kobiety do 50-tego r. ż są zabezpieczone przez hormony. Do czynności odpowiedzialnych należą: wysoki poziom cholesterolu: fasfudy, palenie papierosów,słodycze, wysokie ciśnienie tętnicze krwi, brak ruchu, style zachowań.

NADCIŚNIENIE- stanowi 50% zgonów w USA, w większości jest pierwotne, a w niewielkim stopniu wtórne. Bywa określane mianem „skrytobójcy”, bo nie daje widocznych objawów. Prowadzą do udarów mózgu, choroby wieńcowej, chorób nerek. Występują przeważnie ok. 32 r.ż. I trwają długo.

CHOROBA WIEŃCOWA- najczęściej przyczyniają sie do zatrzymania akcji serca i zawału. Niedrożność tętnic wieńcowych pozbawia organizmowi odprowadzenia dawki krwi i prowadzi do bólu zwanego dusznicą. Przyczyną może być wysiłek lub stres. Zawał serca jest skutkiem zamknięcia tętnic i uszkodzenia mięśnia sercowego (30-40%). Podstawową metodą leczenia jest zakładanie BAJPASÓW(plastikowe ryrki) i leczenie farmakologiczne. Do czynników ryzyka należą: otyłość, cukrzyca, stres, wzór zachowania A- określane jako „przycupnięcia na skraju krzesła”. Wobec sprzeciwom ciała dominujące jest poczucie własnej niepewności, dążenia do dominacji, wrogość na zewnątrz, chroniczna złość, kłopoty z najbliższymi, kłopoty w dawaniu i braniu miłości, wykonywanie wielu czynności naraz. Stwierdzono empirycznie, że zachodzi związek pomiędzy takimi zachowaniami , a zawałem. Podobnie stres powoduje zwiększenie poziomu cholesterolu, a za jego predykatora uznaje sie tendencje do rywalizacji, naprawę stylu zachowań.

PROGRAM RADZENIA SOBIE (SUINNA)- polega na radzeniu sobie:

• z lękiem, nauce relaksacji, rozpoznanie sygnałów stres, diety, poznawanie ćwiczeń stresu , palenie: bierne i czynne, obniżenie poziomu krwi, cholesterolu i trój glicerydów HDL. CHOROBA NOWOTWOROWA: Choroba nowotworowa nie jest pojedynczą chorobą, ale zespołem niekontrolowanym rozwojem gdzie występuje rozrost patologicznie zmienionych komórek, które prowadzą do powstawania guza. Mamy dwa rodzaje guzów:

• łagodne- nie rozprzestrzeniają się, ale mogą blokować funkcje nerwowe lub krążeniowe,

• złośliwe -atakują zdrową tkankę, odrywają się i przemieszczają poprzez układ krwionośny i limfatyczny tworząc guzy w innych częściach organizmu (przeżuty).

Białaczka- dochodzi do nadprodukcji białych ciałek krwi. Dotyka nawet małe dzieci. im wcześniejszy wiek tym jej przebieg jest ostrzejszy i szybszy.

Biopsychospołeczne uwarunkowania chorób nowotworowych mają podłoże psychologiczne i społeczne. Geny są również przyczyną raka i odpowiadają za niekontrolowany jego rozrost. Inne czynniki w 90% mogą je uruchomić np.; palenie tytoniu, nieodpowiednia dieta, zanieczyszczenie środowiska. Nowe technologie medyczne, napromieniowanie, sterydy, a także osłabienie układu odpornościowego np.; po przeszczepie

Z badań nad zwierzętami wynika, że stres wpływa nie tylko na inicjacje (początek) guza, ale i proporcje.

U ludzi prawdopodobnie należy: rozkład społeczny, brak kontroli społecznej, rozpad struktur rodzinnych. STRES UZNAWANY JEST ZA CHOROBĘ CYWILIZACJI !!!! Badania wykazały, że istnieje związek pomiędzy negatywnymi zachowaniami życiowymi, a rakiem np: zmiana miejsca zamieszkania 72%, zmiana stanu zdrowia,

rozwody. Pozytywnie korelują z rakiem także: śmierć współmałżonka

Znaczącą role odgrywa tutaj subiektywna ocena stresu, posiadane przez jednostkę zasoby, oraz strategie radzenia sobie.

Istnieje przekonanie, że istnieje osobowość rakowa typ ”C”, którą cechuje pracowitość, uprzejmość, towarzyskość. Zdaniem Ajsenka (EYSENEKA) ,cechują ją podstawowe dwie cechy: Skłonność do reagowania poczuciem bezradności, beznadziejności. Skłonność do wypierania reakcji emocjonalnych (samotność).

Do społecznych korelatów choroby nowotworowej zalicza się stopień bliskości z rodziną.

PSYCHOSPOŁECZNE SKUTKI RAKA I JEGO LECZENIE

Diagnoza dla wielu jest wyrokiem śmierci, której towarzyszy również lek przed inwalidztwem. Wszystko to stwarza zagrożenie dla pacjenta i rodziny chorego. Pojawia się uszkodzenie w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego. Mogą one skutecznie zmieniać osobowość. Metody stosowane w leczeniu chorych mogą prowadzić do zespołów otępiennych i lęków ospałości.

Krótkotrwała radioterapia może powodować depresje oraz w czasie odroczonych, uszkodzenie centralnego układu nerwowego np.; u dzieci, kłopoty w szkole.

Wparcie społeczne pomaga przywrócić kontrole nad życiem, nadzór nad przebiegiem terapii, pozytywne relacje z otoczeniem. W przypadku utraty części ciała np.; amputacja nogi, należy choremu umożliwić eksponowanie żalu i straty.

W leczeniu wczesnej depresji zalecany jest trening relaksacyjny przed chemioterapią.

1

---