Zagadnienia na zaliczenie z ekonomicznej
WYKŁAD 1.
1. Geografia to nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki, jakie zachodzą między środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw. Zajmuje się ona wykrywaniem przyczyn oraz formułowaniem uogólnień, praw lub prawidłowości w sferze zjawisk, które jej dotyczą.
2. Empiryczny podział nauk geograficznych na działy (dyscypliny podstawowe) według Leszczyckiego:
geografia fizyczna
geografia społeczno-ekonomiczna
kartografia
geografia regionalna
geografia historyczna
geografia stosowana
geografia matematyczno-astronomiczna.
3. Gałęzie (dyscypliny szczegółowe) geografii społeczno-ekonomicznej:
demografia (geografia ludności)
geografia osadnictwa
geografia rolnictwa
geografia przemysłu
geografia komunikacji
geografia handlu i usług
geografia turyzmu
geografia polityczna.
4. Specjalizacja to taki nurt badań, który posiada własny dorobek (publikacje - literatura, metodologia) i metody badawcze.
5. Specjalizacje geografii społeczno-ekonomicznej:
geografia migracji
geografia medycyny
geografia zasobów naturalnych
geografia konfliktów międzynarodowych.
6. Geografia ekonomiczna to dyscyplina geograficzna, która bada wzajemne związki oraz oddziaływanie człowieka i środowiska geograficznego. Jej przedmiotem badań są struktury przestrzenne i procesy systemu środowisko przyrodnicze - społeczeństwo.
7. Powody, dla których ekonomiści powinni zajmować się geografią ekonomiczną (według profesora Paula Krugmana, geografa społeczno-ekonomicznego, noblisty):
podstawowym zagadnieniem jest lokalizacja działalności gospodarczej w obrębie krajów
we współczesnym świecie zacierają się granice między ekonomią międzynarodową a ekonomią regionalną
geografia ekonomiczna dostarcza ekonomistom unikalnego, intelektualnego i empirycznego laboratorium, w którym procesy ekonomiczne można śledzić i badać z uwzględnieniem ich aspektu przestrzennego (scharakteryzowanie obszaru badań).
8. Trzy tradycyjne kierunki rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej:
regionalny (2 połowa XX w.) - geografia polega głównie na dostarczeniu uporządkowanego opisu zmiennego charakteru powierzchni Ziemi. Opis ten jest trudny, więc w celu jego ułatwienia wprowadza się podział przestrzeni na regiony - jednostki terytorialne o jednorodnym charakterze. Kierunek ten jest nadal aktualny
ekologiczny (przełom lat 60. i 70. XX w.) - wiąże się z początkiem ruchów ekologicznych na świecie (raport klubu ekologicznego „granice wzrostu”, dotyczący ochrony środowiska). Przedstawiciele tego kierunku zajmowali się badaniami wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społeczeństwa. Kierunek ten przeżywa obecnie renesans
kierunek przestrzenny (lata 70. XX w.) - za przedmiot badań przyjął analizę przestrzennych struktur i procesów oraz ich współzależności (inwentaryzacja procesów społeczno-ekonomicznych w przestrzeni): rozwój naukowy i penetracja struktur, których stabilność łatwiej poddawała się analizie i uogólnieniom, zajmowanie się problemami wzrostu i rozwoju (obecnie są one rozpatrywane łącznie z ewolucją struktur).
Dwuetapowość rozwoju:
etap - analiza przestrzennych struktur i procesów i ich współzależności
etap - analiza organizacji przestrzennej rozwoju społeczno-gospodarczego.
9. Dwa nietradycyjne kierunki rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej:
geografia ilościowa i teoretyczna (1. połowa XX w.) - nurt badań bazuje na dużej zdolności geografii ekonomicznej do odnowy i wchłaniania innowacji naukowych. Dodatkowy impet w tym kierunku dał modernizm, dzięki któremu, poprzez szerokie zastosowanie metod matematycznych oraz rozwijanie koncepcji teoretycznych do wyjaśnienia relacji człowiek-środowisko, geografia ekonomiczna przekształciła się z nauki idiograficznej w nomologiczną
regional science (lata 60. i 70. XX w.) - wielodyscyplinowy obszar nauki o orientacji przestrzennej. Rozstrzyga on wieloaspektowe problemy w relacji środowisko-człowiek zawsze w oparciu o metody matematyczne. Rozwój w krajach anglosaskich i Stanach Zjednoczonych.
10. Nauka idiograficzna to nauka opisowa, której celem jest charakterystyka zjawisk.
11. Nauka nomologiczna to nauka wyjaśniająca, której celem jest szukanie prawidłowości, które wyjaśniają zjawiska.
12. Nowa geografia ekonomiczna bazuje na połączeniu teorii wymiany międzynarodowej z teorią lokalizacji, wykorzystując ten dorobek teoretyczny do wyjaśniania współczesnych procesów ekonomicznych zachodzących w warunkach postępującej globalizacji i integracji międzynarodowej. Istotnymi elementami tej koncepcji są klastry, marketing regionalny i terytorialny oraz ekonomia rozwoju. (Paul Krugman)
13. Funkcje geografii społeczno-ekonomicznej (Z. Chojnicki, S. Leszczycki):
informacyjno-diagnostyczna - dostarczanie informacji o wyglądzie Ziemi
teoretyczno-wyjaśniająca - formułowanie praw i teorii
prognostyczna - przewidywanie zmian w środowisku i w działalności gospodarczej człowieka
planistyczno-decyzyjna - planowanie i podejmowanie decyzji
optymalizacyjna (dodana przez Domańskiego) - powinna odpowiadać na pytanie „jak optymalnie dla rozwoju społeczno-gospodarczego wyznaczać lokalizację różnych form działalności człowieka w przestrzeni”
kulturalno-wychowawcza (dodana przez Domańskiego) - dostarczanie maksymalnie kompleksowej wiedzy o świecie i ojczyźnie, w której żyjemy.
WYKŁAD 2.
14. Typy przestrzeni:
geodezyjna
jednorodna (homogeniczna) - identyczna w każdym kierunku, nie uwzględnia występujących w rzeczywistości zróżnicowań jakościowych powierzchni Ziemi
izotropowa - identyczna w każdym miejscu
wynikająca z pomiarów i kształtu kuli ziemskiej
w rzeczywistości nie występuje
wykorzystywana do budowania modeli i teorii w geografii ekonomicznej (musi się to opierać na upraszczaniu rzeczywistości)
geograficzna
niejednorodna (heterogeniczna) - uwzględnia występujące w rzeczywistości zróżnicowania jakościowe powierzchni Ziemi
nieizotropowa - różna w każdym kierunku
wynikająca z rzeczywistej powierzchni Ziemi
cechy: określone położenie, cechy fizyczne (urzeźbienie, wysokość n.p.m.), cechy przyrodnicze (gleby, klimat, flora, fauna) - tworzą one kompleksy wzajemnie powiązanych komponentów określających warunki, w których żyje i pracuje człowiek
podział: ekumena, subekumena, anekumena
ekonomiczna (ekumena + subekumena)
przestrzeń, w której na stałe lub okresowo funkcjonuje człowiek
lokalizacja wszystkich osiedli ludzkich i wszelkiej działalności człowieka
typy działalności człowieka: punktowa, liniowa (transport), powierzchniowa (lasy, pola).
15. Ekumena to obszar stale zamieszkany i wykorzystywany przez człowieka.
16. Subekumena to obszar okresowo wykorzystywany przez człowieka ze względu na trudne cechy fizyczne i przyrodnicze.
17. Anekumena to obszar niezamieszkany i niewykorzystywany gospodarczo przez człowieka ze względu na skrajnie niekorzystne cechy fizyczne i przyrodnicze.
18. Struktura przestrzenna to realnie istniejące i rozmieszczone w sposób uporządkowany układy jednostek gospodarczych i społecznych wraz z różnorodnymi wzajemnymi powiązaniami ekonomiczno-przestrzennymi, zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy.
19. Struktura przestrzenna gospodarki narodowej według Leszczyckiego:
„Wszystkie ogniwa gospodarki, mniejsze i większe, kooperują ze sobą, wymieniają produkty, ludzi i informacje, dlatego są połączone pasmami infrastruktury technicznej, w której najważniejsze są układy komunikacyjne, energetyczne oraz wymiany informacji. Rozwijające się ogniwa zajmują coraz większe obszary, przy czym zazwyczaj uprzywilejowanymi kierunkami rozwojowymi są układy pasmowe, wzdłuż których rozszerza się osadnictwo. Ogniwa, czyli węzły oraz pasma infrastruktury tworzą zasadniczy szkielet, który pozwala na śledzenie dynamiki gospodarki w przestrzeni. Szkielet wypełniają powierzchnie, na których rozwijają się gospodarka leśna, rybacka, turystyczna i inna, które występują powierzchniowo, zajmują czasem znaczne obszary”.
20. Czynniki powiększania się przestrzeni ekonomicznej:
warunki fizjograficzne i przyrodnicze
tempo rozwoju gospodarczego
poziom rozwoju gospodarczego.
21. Przestrzeń ekonomiczna z uwzględnieniem podziału na kraje wysoko i słabo rozwinięte:
KRAJE WYSOKO ROZWINIĘTE |
KRAJE SŁABO ROZWINIĘTE |
pierwotna - jej rozwój jest konsekwencją procesów gospodarczych, które w niej zachodzą |
wtórna - efekt procesów rozwojowych importowanych |
zintegrowana - silne relacje łączące sfery zagospodarowania przestrzennego |
niezintegrowana - rozczłonkowanie i niestabilność przestrzeni |
zamknięta - trudno znaleźć w niej miejsce niezagospodarowane |
otwarta - wolne miejsca niezagospodarowane, proces swobodnej ekspansji |
ciągła - maksymalnie wypełniona |
niejednorodna - selektywnie wypełniona |
22. Ład przestrzenny to poziom zagospodarowania przestrzennego, który pozwala na maksymalizację zysków z działalności gospodarczej przy określonych zasobach (model idealistyczny). Zachowanie ładu przestrzennego wiąże się z zapewnieniem wzrostu gospodarczego danej struktury oraz wyeliminowaniem konfliktów przestrzennych, społecznych i ekologicznych.
23. Podział przestrzeni ekonomicznej to wydzielenie z tej przestrzeni części o jednakowej strukturze komponentów (fizycznych, przyrodniczych, technicznych, społecznych lub ekonomicznych) oraz jednorodnej naturze procesów przyrodniczych, ekonomicznych lub społecznych. Podział przestrzeni ma charakter hierarchiczny.
24. Techniki podziału przestrzeni ekonomicznej:
procedura typologiczna - polega na poszukiwaniu i klasyfikacji elementarnych jednostek przestrzennych
regionizacja - rodzaj procedury topologicznej, dodatkowo spełnienie warunku zwartości przestrzennej
rejonizacja - regionizacja o charakterze branżowym, dotyczy tylko jednego działu gospodarki.
25. Region ekonomiczny według K. Kucińskiego („Geografia ekonomiczna”, 1994):
„Jako region ekonomiczny rozumie się część większej całości i zdecydowanie się z niej wyodrębniający, geograficznie zwarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych mających pewne wspólne lub uzupełniające się cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy są powiązane między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współzależności o dużym nasileniu”.
26. Typy regionu ekonomicznego:
strefowy (powierzchniowy, homogeniczny) - służy do podziału przestrzeni, w której człowiek działa w formie powierzchniowej (rolnictwo, leśnictwo)
węzłowy (nodalny) - region, który wyznacza się jako obszar powiązań ekonomicznych z pewnym ośrodkiem centralnym dla danego regionu.
27. Badanie oddziaływania i występowania regionów:
analityczna - region to jednorodny obszar występowania cechy lub zespołu cech (region jest narzędziem pojęciowym analizy przestrzennej)
przedmiotowa - region jako rzeczywisty obiekt społeczny lub składnik rzeczywistości społecznej w postaci pewnej całości wyodrębnionej przestrzennie („Regiony istnieją niezależnie od badaczy, muszą oni je odkrywać, a nie tworzyć.”).
WYKŁAD 3.
28. Środowisko geograficzne jest to układ, zarówno przyrodniczych, jak i społecznych oraz technicznych warunków życia i pracy człowieka, powstałych i rozwijających się w geosferze. Najczęściej środowisko geograficzne utożsamia się z przekształconym przez człowieka środowiskiem przyrodniczym.
29. Oddziaływania środowisko - człowiek:
determinizm geograficzny - środowisko determinuje rozwój społeczny, jest to obiektywny warunek ograniczający społeczeństwo
nihilizm geograficzny - środowisko nie ma żadnego wpływu na rozwój zabudowania przestrzennego społeczeństw
posybilizm geograficzny - środowisko posiada wpływ na lokalizację działalności człowieka, ale także na jej koszty i efekty
neodeterminizm geograficzny - skala przekształceń w środowisku jest wysoka, prowadzi do uzależnienia się człowieka od środowiska.
30. Oddziaływania człowiek - środowisko (według A. S. Kostrowickiego):
poziom osobniczy - człowiek nie jest szkodliwy dla środowiska, ale środowisko jest groźniejsze dla człowieka
poziom populacyjny - grupa społeczna/społeczność lokalna wpływa na środowisko, środowisko jest w stanie zregenerować zmiany dokonane przez człowieka
poziom społeczny - całe społeczeństwo wpływa na środowisko, może ono być bardzo groźne - człowiek zaspakaja swoje potrzeby wyższego rzędu, przez co środowisko jest zagrożone i może ulec degradacji, a od człowieka zależy jego odbudowa.
31. Rodzaje zmian w środowisku:
długookresowe - cykle erozji, sedymentacji, zmienność pokrywy lodowej
krótkookresowe - wahania sezonowe w ciągu całego roku, powodujące okresową zmienność jakości środowiska, np. nasłonecznienie, temperatura powietrza, wilgotność powietrza
nieregularne - są najbardziej groźne dla człowieka, najczęściej powodują klęski żywiołowe, np. susze, wybuchy wulkanów, trzęsienia Ziemi, powodzie.
32. Sposoby dostosowania się człowieka do zagrożeń klęskami żywiołowymi:
monitoring
doskonalenie konstrukcji budynków
optymistyczne podchodzenie do przyszłości (do momentu przejścia oddziaływania środowiska z nieregularnego w krótkookresowe).
33. Koncepcje dotyczące zasobów środowiska i ich wykorzystania gospodarczego:
T Malthus - teoria statyczna - istnieje ograniczona ilość zasobów, a wysokość eksploatacji zasobów zależy od tego, w jakim czasie i w jakich ilościach będzie ona dokonywana
D. Ricardo - zasoby są nieograniczone, tylko brakuje wiedzy na temat ich wykorzystania
J. S. Mill - bariera występowania zasobów jest zjawiskiem tylko lokalnym, a nie globalnym
dynamiczna teoria zasobów - istnieją możliwości odkrycia nowych złóż znanych zasobów i zwiększenia ekonomicznie opłacalnej eksploatacji złóż już rozpoznanych
funkcjonalna teoria zasobów - wraz z rozwojem cywilizacji możemy odkryć nowe zasoby.
34. Raport „Człowiek i Środowisko” został przedstawiony 25 maja 1969 r. przez sekretarza ONZ U. Thauta. Opublikowano w nim klasyfikację czynników degradujących środowisko, która została uzupełniona później przez Międzynarodową Radę Unii Naukowych „Człowiek i środowisko”.
35. Źródła degradacji środowiska związane z czynnikami ekonomicznymi (I Raport Klubu Rzymskiego):
geograficzno-demograficzne - „bomba populacyjna” (koncentracja przestrzenna działalności gospodarczej i wzrost liczby ludności na danym obszarze) - zdecydowanie gorzej sytuacja wygląda w krajach wysoko rozwiniętych, które stanowią 25% ludności świata, a są odpowiedzialne za 75% zużycia energii, 80% surowców oraz produkcję 80% wszystkich odpadów
techniczno-ekonomiczne - do tych pierwszych zalicza się stosowanie przestarzałej technologii, nieuwzględnianie wymogów środowiska przy wdrażaniu nowych technologii oraz uciążliwość niektórych wyrobów, natomiast do tych drugich niewłaściwą strukturę gospodarki (z punktu widzenia ekologicznego) i niewłaściwą alokację zasobów
społeczno-kulturowe - świadomość ekologiczna, analfabetyzm oraz zacofanie kulturowe społeczeństw.
36. Sposoby ochrony środowiska:
formy zachowawcze - obszary w przestrzeni, gdzie ustala się zakaz użytkowania ich określonych części (tworzenie pomników przyrody, rezerwatów i parków narodowych)
formy aktywne - stosowanie ekologicznych technologii, które obniżają stopień przekształceń środowiska geograficznego (założenia zrównoważonego rozwoju - minimalizacja ingerencji w środowisko), np. budowa oczyszczalni ścieków, segregacja i przetwarzanie odpadów, montaż katalizatorów w samochodach, stosowanie odpadów biodegradowalnych, eliminacja freonu z kosmetyków i urządzeń chłodniczych, instalacje ograniczające emisję zanieczyszczeń pyłowych.
37. Sozologia to nauka o przyczynach i skutkach przemian zachodzących w środowisku w wyniku działalności gospodarczej i społecznej człowieka, a także o sposobach zapobiegania następstwom przekształceń środowiska przyrodniczego.
38. Sozotechnika to nauka, której celem jest opracowywanie i wdrażanie takich technologii, które nie naruszają równowagi środowiska przyrodniczego.
WYKŁAD 4.
39. Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na świecie:
przyrodnicze (warunki klimatyczne, stosunki wodne, żyzność gleb, odległość od mórz i oceanów)
pozaprzyrodnicze (stopień zagospodarowania terenu, warunki ekonomiczne, polityczne).
40. Bariery osadnictwa:
świetlna - nadmiar lub brak nasłonecznienia
termiczna - zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura
wodna - nadmiar lub niedobór wody
wysokościowa - niskie ciśnienie atmosferyczne, mała zawartość tlenu w powietrzu
grawitacyjna - duże nachylenie stoków powoduje utrudnienia np. w rolnictwie
ekologiczna - zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka.
41. Obszary o największej gęstości zaludnienia:
Azja Południowo-Wschodnia (Indochiny, Nizina Chińska, Nizina Gangesu)
północno-wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych
Europa Zachodnia.
42. Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów.
43. Czynniki wpływające na poziom współczynnika urodzeń:
liczba kobiet w wieku produkcyjnym
poziom i dostępność do opieki zdrowotnej
polityka państwa wobec rodziny
poziom rozwoju gospodarczego kraju
sytuacja ekonomiczna rodziny
aktywność zawodowa kobiet.
44. Przyczyny wysokiego lub niskiego przyrostu naturalnego:
WYSOKI |
NISKI |
duży wskaźnik dzietności kobiet |
mały współczynnik dzietności kobiet |
wielodzietny model rodziny |
starzenie się społeczeństwa |
brak środków antykoncepcyjnych |
powszechność antykoncepcji |
rozwój medycyny i higieny społecznej |
osłabienie trwałości małżeństwa |
45. Rodzaje migracji:
emigracja - dobrowolne opuszczenie kraju ojczystego, osiedlenie się za granicą
imigracja - napływ ludności cudzoziemskiej
reemigracja - powrót stałych emigrantów do kraju ojczystego
deportacja - zorganizowana akcja przymusowego opuszczenia miejsca zamieszkania
repatriacja - zorganizowany powrót obywateli jakiegoś kraju do ojczyzny.
46. Struktura ludności:
według płci (uwzględnienie współczynnika feminizacji i maskulinizacji)
według wieku (społeczeństwo rozwijające się lub starzejące się)
według wykształcenia (określenie stopnia analfabetyzmu, liczby studentów)
według zatrudnienia (praca w rolnictwie, przemyśle, usługach)
rasowo-etniczna (odmiany europeidalna, mongoloidalna, negroidalna)
wyznaniowa (hinduizm, buddyzm, judaizm, islam, konfucjanizm, chrześcijaństwo - katolicyzm, prawosławie, protestantyzm).
47. Charakterystyka struktury rasowo-etnicznej:
odmiana europeidalna (biała) - jasna skóra i włosy, szeroka szpara oczna, noc wąski, gałęzie europejska i indyjska, np. Europa, Ameryka, Indie, Bangladesz, Australia
odmiana mongoloidalna (żółta) - czarne i proste włosy, płaska twarz, wydatne kości policzkowe, gałęzie azjatycka, amerykańska, polinezyjska, np. Azja, Ameryka, Polinezja
odmiana negroidalna (czarna) - ciemna skóra, ciemne oczy, spłaszczony szeroki nos, wełniste włosy, gałęzie afrykańska i australijska, np. Afryka, Australia, Melanezja.
48. Struktura wyznaniowa świata:
konfucjanizm - Chiny, Wietnam
hinduizm - Indie, Bhutan, Nepal, Bangladesz
buddyzm - Japonia, Korea, Chiny, Tajlandia
judaizm - Izrael
islam - Azja Zachodnia i Południowa, Afryka Północna
chrześcijaństwo - Ameryka, Australia, Europa, Republika Południowej Afryki, Filipiny
katolicyzm - Ameryka Łacińska, Afryka, Europa, Filipiny
prawosławie - Rosja, Grecja, Serbia, Białoruś, Macedonia, Bułgaria, Rumunia
protestantyzm - Niemcy, Skandynawia, Australia, Wielka Brytania, Ameryka Północna.
WYKŁAD 5.
49. Postfordyzm to etap organizacji gospodarki, który nastąpił po fordyzmie, inaczej gospodarczy wymiar postmordenizacji.
50. Postmodernizacja to współczesny etap przemian systemu kapitalistycznego. Przełom modernizacyjno-postmodernizacyjny przypada na przełom lat 70. XX w.
51. Teorie związane z przełomem modernizacyjno-postmodernizacyjnym:
przemiany w społeczeństwie socjalistycznym - pojawienie się ruchów lewicowych, liberalizacja (Seidman, 1992)
kryzys naftowy w 1973 r. - przestały się sprawdzać dotychczasowe metody kapitalistyczne (Harvey, 1990).
52. Fordyzm to system przemysłowy oparty na masowej produkcji standaryzowanych dóbr w połączeniu z nieograniczonym popytem.
53. Cechy fordyzmu:
standaryzacja dóbr - minimum różnorodności towarów
masowość produkcji - obniżenie kosztów
nieograniczony popyt - przerastający podaż.
54. Postfordyjskie tendencje rozwoju:
postindustralizacja (odprzemysławianie) - zmniejszenie udziału przemysłu w gospodarce pod względem liczby miejsc pracy i udziału w produkcji krajowej brutto
mała przedsiębiorczość - najważniejszą rolę pełnią małe przedsiębiorstwa, których zaletą jest szybka reakcja na zmiany popytu na rynku
elastyczna produkcja przemysłowa
technologia - rozwój technologii, urządzenia sterowane komputerowo
organizacja - zmiana sposobu zarządzania i zaopatrzenia - minimalizacja zasobów magazynowych (zmiana podejścia z taktycznego na strategiczne)
praca
numeryczna - dostosowywanie poziomu zatrudnienia do zmian na rynku towarowym poprzez zmiany liczby zatrudnionych
funkcjonalna - dostosowywanie poziomu zatrudnienia do zmian na rynku towarowym poprzez podnoszenie jakości pracowników.
55. Podział rynku pracy:
pierwotny (grupa zasadnicza) - najwyższe kwalifikacje i umiejętności pracowników
wtórny (grupa peryferyjna) - reszta pracowników (powszechność kwalifikacji i umiejętności).
56. Globalizacja to zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. Globalizacja gospodarki światowej polega na tworzeniu się całościowego systemu gospodarczego w skali światowej (sieć współzależności ekonomicznych między większością krajów i regionów).
57. Liberalizacja jest podstawą globalizacji gospodarki i stała się ona możliwa dzięki połączeniu teorii leseferyzmu (wolność jednostki w wymiarze społeczno-ekonomicznym) oraz usunięcia barier przeszkadzających w swobodnym przepływie dóbr.
58. Etapy globalizacji:
pierwsza epoka globalizacji - do 1950 r., dwa podokresy: 1870-1913 pierwsza fala globalizacji, 1913-1950 odwrót od globalizacji z powodu kryzysu światowego i wojen światowych, teoretyczne podstawy dał jej D. Ricardo oraz J. B. Say, którzy argumentowali, że narody mogą skutecznie ze sobą handlować, a wszelkie chwilowe zakłócenia w popycie lub podaży automatycznie się skorygują bez ingerencji z zewnątrz
drugi nowoczesny etap globalizacji - od 1950 r., dwa podokresy: 1950-1973 „złoty wiek” globalizacji, po 1973 druga fala globalizacji, etap jest w dużym stopniu warunkowany instytucjonalnie i programowo, najważniejsze wydarzenia to powstanie GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu), a następnie innych organizacji, znoszących bariery handlowe i redukujące cła (Traktat Rzymski, Traktat Paryski, Traktat z Maastricht, NAFTA).
59. Wymiary globalizacji:
gospodarczy - ujednolicenie rynków i obracanych na nich towarów, cechy: wzrost konkurencji, umiędzynarodowienie rynków finansowych, wzrost ruchliwości zagranicznych inwestycji
społeczno-kulturowy - rozwój masowej turystyki, komercjalizacja produktów kulturowych, makdonaldyzacja społeczeństwa, konsumpcjonizm, pogłębianie się dysproporcji między rozwojem krajów wysoko i słabo rozwiniętych
polityczny - powstanie organizacji międzynarodowych (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu, Unia Europejska), które w pewien sposób wpływają na światową gospodarkę i ograniczają niezależność państw narodowych.
60. Następstwa globalizacji:
pozytywne
zmniejszenie pauperyzacji społeczeństw państw ubogich
szerzenie demokracji oraz powstanie nowych form rządów (sic!)
integracja społeczeństw
powrót społeczeństw do korzeni własnej kultury, cywilizacji
negatywne
rozpad państw narodowych i zanik tożsamości narodowej
konflikty na tle rasowym i etnicznym
powstanie i rozrastanie się globalnych dysproporcji w rozwoju krajów bogatych i biednych
zanikanie tradycji i zwyczajów lokalnych.
61. Wielkie podwojenie (według Freemana, 2005) to gwałtowny wzrost globalnej podaży pracy z 1,4 do 2,9 mld. osób z powodu włączenia Indii, Chin i państw byłego bloku sowieckiego do światowego rynku pracy.
62. Transformacja to proces zasadniczych zmian systemu gospodarczego danego kraju, można wyróżnić podziały na transformację planową lub rynkową i radykalną lub stopniową.
63. Transformacja gospodarcza w Polsce:
program Balcerowicza (stabilizacyjny) - realizowany od początku 1990 r., doprowadził do szybkiego zrównoważenia rynku, zapewnienia rynkowej swobody kształtowania się cen i zredukowania popytu rynkowego w wyniku równoczesnej restrykcyjnej polityki dochodowej i kredytowej
przekształcenia w systemie prawno-instytucjonalnym - prywatyzacja gospodarki, wprowadzenie konkurencji rynkowej, liberalizacja importu, rozwój systemu bakowego i rynku kapitałowego
rozpoczęcie współpracy politycznej i ekonomicznej z krajami zachodnimi - w 1991 r. podpisanie umowy o stowarzyszeniu Polski z Unią Europejską.
64. Konsekwencje transformacji dla rozwoju regionalnego:
napływ inwestycji zagranicznych
rozwój małych i średnich przedsiębiorstw
niedorozwój sektora usług
ograniczona restrukturyzacja rolnictwa i przemysłu
bezrobocie i problemy strukturalne rynku pracy
obniżenie poziomu życia ludności.
65. Międzynarodowa integracja gospodarcza (według B. Balassy, 1961) to proces obejmujący zmiany strukturze ekonomicznej danej grupy krajów w celu wytwarzania się jednolitej struktury ekonomicznej i w oparciu o nią jednolitego organizmu gospodarczego.
66. Etapy integracji międzynarodowej:
strefa wolnego handlu - zniesienie lub ograniczenie ceł i barier taryfowych między państwami, ale zachowanie samodzielności w polityce handlowej wobec krajów trzecich
unia celna - swobodny przepływ towarów między krajami członkowskimi i wspólna polityka handlowa wobec krajów trzecich
wspólny rynek - utworzenie nie tylko unii celnej, ale także zapewnienie swobodnego przepływu kapitału i siły roboczej
unia ekonomiczna i walutowa - utworzenie nie tylko wspólnego rynku, ale również pełna harmonizacja podstawowych dziedzin polityki ekonomicznej i społecznej oraz wprowadzeniu wspólnej waluty
unia polityczna - utworzenie nie tylko unii gospodarczo-walutowej, ale również prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i obronnej.
67. Efekty międzynarodowej integracji gospodarczej:
likwidacja narodowych barier rozwoju (dostęp do różnego rodzaju zasobów)
wprowadzenie zasad międzynarodowego podziału pracy (specjalizacja produkcji)
unifikacja infrastruktury i systemów funkcjonowania urządzeń
unifikacja polityki gospodarczej i społecznej
wyrównywanie różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.
68. Czynniki rozwoju regionalnego w wyniku procesów integracyjnych:
wzrost wymiany międzynarodowej
napływ inwestycji zagranicznych
przyspieszenie zmian gospodarczych
napływ nowych technologii
zwiększenie mobilności siły roboczej
rozwój klimatu społecznego
dostęp do środków finansowych funduszy strukturalnych.
WYKŁAD 6.
69. Uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego w UE:
nowe
zwiększenie się różnic społecznych i ekonomicznych
prawdopodobne przyspieszenie zmian gospodarczych
rewolucje w nowych technologiach i rozwój gospodarki opartej na wiedzy
tradycyjne
spadające tempo rozwoju gospodarczego „starych państw”
starzenie się społeczeństw
problem masowej imigracji państw trzecich.
70. Cechy kryzysu gospodarczego UE:
powolne tempo wzrostu gospodarczego
luka wydajnościowa
duże bezrobocie
znaczny poziom zadłużenia publicznego.
71. Błędy Strategii Lizbońskiej:
zbyt dużo ambitnych celów
mało efektywny system przygotowania krajów do reform
brak zrozumienia i poparcia społecznego.
72. Cechy Strategii Europa 2020:
3 priorytety
inteligentny wzrost (innowacyjność, rozwój bazujący na wiedzy)
zrównoważony wzrost (jak najmniejsza ingerencja w środowisko)
wzrost promujący włączenie społeczne (wysoki poziom zatrudnienia)
5 wskaźników
uzyskanie stopy zatrudnienia na poziomie 75% (aktualnie ok. 65%)
3% nakładów na badania rozwojowe (aktualnie ok. 0,5%)
wydobycie przynajmniej 20 mln. ludzi z zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym
uzyskanie poniżej 10% wcześniej opuszczających system edukacji i przynajmniej 40% populacji w wieku 30-34 kończącej edukację ponadgimnazjalną lub ekwiwalentną
cele klimatyczno-energetyczne 20/20/20 - redukcja emisji dwutlenku węgla od 1990 r., zwiększenie udziału energii odnawialnej, zmniejszenie energochłonności gospodarki.
73. Założenia Polityki Spójności 2007-2013:
konwergencja
konkurencyjność i zatrudnienie w regionach
Europejska Współpraca Terytorialna.
74. Programy operacyjne UE w Polsce:
Regionalne Programy Operacyjne (16 - każde województwo)
Programy Operacyjne - Infrastruktura i Środowisko, Kapitał Ludzki, Innowacja Gospodarcza, Rozwój Polski Wschodniej, Europejska Wspólnota Terytorialna, Pomoc Techniczna.
13