STOSUNKI MIEDZYNARODOWE- sm całość, bezpieczeństwo, Międzynarodowe Stosunki Polityczne


1.Pojęcie stosunków międzynarodowych, ich geneza i typy.

Pojęcie SM:

Geneza SM:

Kiedy zaczęły się naprawdę stosunki międzynarodowe jest rzeczą umowną. Naukowcy mają na tę kwestię różne spojrzenia (Bieżanek, prof. Kukułka, prof. Kuźniar). Jedna z hipotez: powstają państwa, pomiędzy nimi zachodzą interakcje gospodarcze, polityczne i kulturalne. Następnie zaczyna współpracować ze sobą więcej niż dwa podmioty.

Pomiędzy 500 r.p.n.e. - 200 r.n.e. powstał krąg państw współpracujących ze sobą (Euro - Azjatyckie stosunki). Prof. Kukułka uważa, że zaczęły się w średniowieczu (feudalizm). Bieżanek dołącza myśl starożytną.

W 1648 r. Pokój Westfalski utrwala prawnie nowy system państw - zalążek obecnego światowego systemu stosunków międzynarodowych. Nowe państwa z własnymi Kościołami. Rośnie ilość państw.

Okres wielkich odkryć geograficznych - okres zachodnioeuropejskiej dominacji - tzw. „Kolumbowa era”. Po 1500 r. cztery wieki dominacji europejskiej.

W XVII w. uczestnikami stosunków międzynarodowych są państwa świeckie.

W 1688 - 1713 r. są walki o przywództwo między Anglią a Francją, zwycięża Anglia - panowanie na morzach, utrzymanie równowagi sił w Europie, polityka kolonialna i merkantyliczny handel.

W XVIII w. wkracza w roli mocarstwa na scenę polityczną Rosja (reformy wewnętrzne i zagraniczne Piotra I). Anglia odzyskuje mocną pozycję po Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich.

W 1815 r. odbył się Kongres Wiedeński, po nim było święte przymierze. W tym czasie zaczęły rozwijać się organizacje międzynarodowe.

Koniec XIX w. - nowe centra siły: USA, Japonia. Na kontynencie europejskim gwałtowny rozwój Niemiec zakłócił tradycyjną równowagę sił.

Wojna 1914 r. - nowy typ stosunków międzynarodowych - duża ilość uczestników, duża ilość państw (1918 r. - 38 państw, 1939 r. - 69 państw i 75 dominiów, dziś 190 państw), proces dekolonizacji, zróżnicowanie uczestników (państwa, organizacje, narody, przedsiębiorstwa transnarodowe), rywalizacja ekonomiczna, kulturowa, centra cywilizacyjne, wojny przekształciły się w konflikty zbrojne (zakaz używania siły w stosunkach międzynarodowych), problemy globalne, broń masowego rażenia, spadek znaczenia siły militarnej na rzecz siły ekonomicznej, globalizacja - wytwór postępu technicznego, zmiana pojmowania bezpieczeństwa (dobrobyt ważniejszy niż suwerenność i potencjał militarny).

Typy SM:

Wiąże się to z periodyzacją tzn. podziałem na pewne okresy.

I. Remigiusz Bieżanek wyróżnił następujące typy SM:

1). Grecki

2). Rzymski

3). Rodziny chrześcijańskiej

4). Klasyczny

5). Współczesny

Kryterium podziału były formy, w jakich pojawiły się SM.

II. Kukułka przyjmuje kryterium formacji ekonomiczno-społecznych.

Jest ono wzięte z teorii marksistowskiej. Wyróżnił on:

1). Feudalny

2). Kapitalistyczny

3). Socjalistyczny

4). Antyimperialistyczny

Typ Grecki

Istnieją intensywne relacje i formy współpracy pomiędzy państwami-miastami greckimi. Mamy do czynienia z sojuszami militarnymi w celu stawiania oporu. Z Grecji pochodzi dyplomacja- poselstwo odbywało się non stop. Powstawały tam także organizacje.

Typ Rzymski

Rzymianie mieli tylko stosunki z państwem Partów, pozostałe państwa były polis.

Rodzina narodów chrześcijańskich

Są to państwa narodowe: to narody organizujące państwa. Należą do nich tylko państwa chrześcijańskie. Papiestwo i cesarstwo to dwa ośrodki trzymające władzę. Określały one zasady i reguły obowiązujące w tych państwach.

Cesarz zajmował się sprawami militariów.

Typ klasyczny

Geneza: w 1648r. zakończenie wojny 30-letniej. Powstały suwerenne państwa. Powstaje społeczność międzynarodowa, która wyjdzie poza granice chrześcijańskiego narodu.

W XVII w ukazują się prace Hugo Grocjusza- ojca prawa międzynarodowego, dokonał systematyki na prawo wojny i pokoju.

Powiększa się krąg państw, które działają w Europie wg prawa.

Rozpoczęła się kodyfikacja prawa zwyczajowego, które staje się prawem umownym. Pojawia się pojęcie racji stanu (Richelieu). W wieku XVIII dyplomacja święci największe triumfy. Powstaje tajna dyplomacja(tajna misja).

W XVIII w. do społ. międzynarodowego przystąpi USA, potem państwa Ameryki Łacińskiej, Brazylia.

1856r.- na kongresie międzynarodowym pojawia się Turcja, potem doszły Chiny, Japonia, Syjam(Tajlandia).

W Europie dominują mocarstwa: Anglia, Francja, Rosja, Prusy i Austro- Węgry. Anglia odgrywa szczególną rolę gdyż szuka by sprawnie funkcjonował mechanizm utrzymania równowagi sił.

W 1907r. rozwijają się konferencje międzynarodowe.

W XIX w. pojawiają się organizacje międzynarodowe.1.-Komisja ds. Żeglugi na Renie(powstała w 1815r.). Typ klasyczny kończy się wraz z „ I w.ś.” i pojawia się typ współczesny.

Typ współczesny.

Wiek XIX- rozwój rewolucji technicznej oraz gwałtowny wzrost demograficzny populacji. W „I w.ś” uczestniczyły 33 państwa. Rosja-12mln ludzi, Francja- 8,4. Na front poszło 65mln ludzi, zginęło 8,5mln.

Wojna była tak krwawa, ponieważ:

-nacjonalizm zrobił swoje; ludzie chcieli bronić swojego państwa

Po „I w.ś” inaczej spojrzano na wojnę i pokój- to była wojna narodów.

Powołano Ligę Narodów- organizację, która ma zabezpieczyć sprawę pokoju i bezpieczeństwa w świecie. Coraz częściej stosowane sojusze.

Współcześnie.

-Powołano ONZ

-wyraźnie widoczny proces narodowo- wyzwoleńczy

-dekolonizacja

-pojawiają się nowe rodzaje broni(jądrowa)

-wzrasta ilość organizacji rządowych z 50 do ok. 1050(1200) oraz pozarządowych 5-8tys.

-pojawiają się procesy integracyjne

-wojny przekształcają się w konflikty zbrojne

-postęp w nauce i technice powoduje, że państwa się różnicują

2.Cechy szczególne środowiska międzynarodowego.

  1. poliarchizm- rozumiany jako rządy wielu podmiotów. W systemie międzynarodowym z definicji nie może istnieć formalne centrum decyzyjne, np. rząd światowy. Natomiast decyzje międzynarodowe powstają w procesie oddziaływań, co najmniej 2 suwerennie równych podmiotów.

  2. pluralizm SM- wynika z różnic kulturowych, cywilizacyjnych i ideologicznych we współczesnym świecie.

  3. złożoność SM - istnieje duża liczba uczestników, między którymi dochodzi do wielu interakcji, a w środowisku międzynarodowym istnieje wiele zmiennych, które kształtują stosunki między nimi.

  4. żywiołowość SM- które są nietrwałe i nieprzypadkowe, co utrudnia przewidywanie ich ewolucji.

3. Formy SM.

I. Dyplomatyczne misje specjalne- są najstarszą formą SM (pojawiły się w starożytności- pierwsze poselstwa 3400 l p.n.e.). To doraźne i krótkotrwałe misje, reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwem przyjmującym.

Funkcja misji specjalnych to prowadzenie rokowań dyplomatycznych w sprawach dla państwa najważniejszych (misje prezydentów, premierów) oraz w kwestiach wymagających bardzo konkretnej wiedzy specjalistycznej, której nie mają członkowie ambasady, np. misją specjalną był szczyt w Reikawiku (Gorbaczow + ktoś tam).

II. Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne- tzn. poselstwa i ambasady, które ukształtowały się w II poł. XVw, w związku z rozwojem handlu międzynar. i koniecznością zapewnienia mu stałej ochrony politycznej.

Funkcje: stała reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, systematyczna obserwacja wydarzeń w tym państwie i prowadzenie z nim rokowań.

III. Konferencje międzynarodowe- wielostronna współpraca państw, ale doraźna (1dzień, rok,...).

Funkcja: stwarzanie warunków do tego, aby mogły się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe, szczególnie w takich sprawach, które wcześniej były podejmowane tylko w stosunkach dwustronnych.

IV. Organizacje międzynarodowe- zaczęto je powoływać do życia, gdy okazało się, że istnienie tylko współpracy wielostronnej jest niewystarczające, a wiele ważnych problemów można rozwiązać dopiero po uruchomieniu instytucji trwale rozpatrującej i regulującej stos.międzynar.

Funkcja: umożliwiają prowadzenie stałych i wielostronnych konsultacji politycznych.

2 nurty ewolucji form SM:

1.formy doraźne przekształcały się w formy istniejące stale, np. misje specjalne stawały się ambasadami, a konferencje międzynarodowe funkcjonowały coraz dłużej , by przekształcić się w organizacje międzynarodowe.

2.formy dwustronne przekształcały się w wielostronne, np. odpowiednikiem misji specjalnych stały się konferencje, a odpowiednikiem ambasad- organizacje międzynarodowe.

5. Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych i metody badawcze internacjologii.

Funkcje:

1. f. deskryptywna- jest wstępem i niezbędnym etapem działalności naukowej, nie ma jednak charakteru teoretycznego. Dokonuje opisu rzeczywistości międzynarodowej;

2. f. eksplanacyjna- ma wyjaśnić, dlaczego zaistniały i opisane fakty, zjawiska i procesy międzynarodowe. Wymaga to określenia czynników, których skutkiem jest badana rzeczywistość;

3. f. predyktywna- lub prognostyczna- wymaga udzielenia odpowiedzi na pytania, jak będzie się rozwijała badana rzeczywistość. Rezultatem badawczym będzie tu hipoteza;

4. f. instrumentalna- ma dostarczać politykom odpowiedzi na pytania: jak mamy działać, skoro wiemy jak jest i jak będzie. Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja;

5. f. aksjologiczna- która ma określać wartości, do których realizacji powinno dążyć państwo. Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja. Promują oni konkretne wartości, takie jak: pokój, równości.

Metody badawcze internacjologii:

1. m. systemowa- polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, tzn. modelu systemowego. System międzynarodowy jest zespołem zintegrowanych elementów. Miedzy nimi oraz miedzy systemem i środowiskiem występuje sprzężenie zwrotne, taki system składa się z elementów, np. z państw powiązanych w strukturę i oddzielonych granicą od środowiska;

2. m. behawioralna- polega na analizowaniu SM poprzez analizę zachować ich uczestników;

3. m. czynnikowa- polega na identyfikacji, klasyfikacji i hierarchizacji czynników kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Stosowane są 2 podejścia: czynniki mogą być definiowane w sposób dedukcyjny lub indukcyjne, przez wyszukiwane ilościowych wskaźników, które mogą wpływać na dane zjawiska;

4. m. analizy- polega na zbieraniu i klasyfikowaniu informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami SM;

5. m. decyzyjna- polega na dynamicznym wyjaśnieniu zjawisk międzynarodowych, które rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej, stanowiącej źródło istniejącego stanu rzeczywistości, a jej cel stanowi określenie istoty i przyjęcie powodów decyzji;

6. m. stymulacyjna- polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości międzynarodowej, nasyceniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą komputerów. W rezultacie stymulacja komputerowa staje się laboratorium badacza SM.

8. Uczestnicy SM- kwestia podmiotowości politycznomiędzynarodowej i prawnomiędzynarodowej.

Uczestnik SM- to każdy nosiciel jakiejś aktywności, która wpływa na SM pozytywnie lub negatywnie.

Podmiotowość politycznomiędzynarodowa- to zdolność do świadomego działania międzynarodowego, którego celem jest zaspokojenie własnych potrzeb podmiotu.

Jej atrybutami są:

„Strona”- podstawowy element społeczności międzynarodowej.

Strona:

Cztery rodzaje stron SM:

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa - oznacza, że każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem SM i równocześnie, że tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Odnosi się ona głównie do państw. Jej składnikami są:

9. Społeczność międzynarodowa i jej rozwój.

Społeczność międzynarodowa- jest zrzeszeniem skupiającym uczestników SM.

Trzy fazy rozwoju społeczności międzynarodowej:

I W średniowieczu pod tym pojęciem rozumiano „rodzinę europejskich narodów chrześcijańskich”. Próbowano wtedy nadać temu pojęciu szersze znaczenie. Stanisław ze Skarbomierza (rektor Akademii Krakowskiej) na początku XV w. twierdził, że społeczność międzynarodowe obejmuje „całą ludzkość”, także państwa pogańskie.

II Społeczność międzynarodowa była traktowana jako „klub państw cywilizowanych”, niekoniecznie chrześcijańskich i europejskich. Nowożytna społeczność międzynarodowa powstała po Kongresie Westfalskim w 1648 r. i obejmowała początkowo 5 sygnatariuszy traktatu (Niemcy, Francję, Szwecję, Hiszpanię i Wenecję). W XVII w. przyjęto kilka kolejnych państw europejskich (m. in. Polskę) a w XVIII w. pozaeuropejskie kraje chrześcijańskie (m. in. USA i Rosję). W XIX w. przyjęto kraje bałkańskie i byłe kolonie latynoamerykańskie. Na Kongresie Paryskim w 1856 r. przyjęto Turcję - pierwsze państwo niechrześcijańskie.

III Po II wojnie światowej w wyniku procesu dekolonizacji, społeczność międzynarodowa przekształciła się w „społeczność wielokulturową i pluralistyczną”. We wrześniu 1939 r. do społeczności międzynarodowej należało ok. 60 państw, obecnie ponad 190.

Podmiotowy zakres współczesnej społeczności międzynarodowej. Trzy opinie:

1.Społeczność międzynarodowa to społeczność państw a więc wg. Symonidesa to „ogół państw utrzymujących między sobą stosunki regularne przez prawo międzynarodowe”.

2.Istnieją 2 zakresy społeczności międzynarodowej:

3. Społeczność międzynarodowa, to społeczność uczestników SM, to ogół podmiotów występujących w SM.

10. Czynniki wpływające na SM- ich systematyka i rozwój.

Systematyka czynników:

I wg kryterium czasowego: historyczne, aktualne, potencjalne.

II wg kryterium przestrzennego: narodowe (lub państwowe), międzynarodowe

( pozanarodowe) →podział wg zasięgu terytorialnego: lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne.

III wg kryt. strukturalnego: obiektywne ( materialne, rzeczywiste)- to czynniki naturalne (człowiek, obszar, środowisko, zasoby naturalne) i czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, systemy, partie polityczne), subiektywne (moralne, świadomościowe) - idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie.

IV wg kryt. Dynamiki i intensywności oddziaływań:

1). Czynniki warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych: geograficzne (morskie, kontynentalne), demograficzne (liczba ludności, gęstość zaludnienia, migracje, wiek), narodowe (mniejszości narodowe), ideologiczne, religijne (więź religijna);

2). czynniki realizujące te procesy: ekonomiczne- techniczne (potencjał gospodarczy państwa),. Militarne (wyścig zbrojeń, klub atomowy), organizacyjno- społeczne (instytucja państwowe i międzynarodowe), osobowościowe (wybitne jednostki, władza w państwie).

11. Rola uwarunkowań geograficznych w SM.

Środowisko geograficzne- położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej ( jeśli taką posiada), klimat, surowce. Na ten czynnik składa się również: dostęp do morza, rodzaje gleb. Czynnik geograficzny (V w.p.n.e) Herodot z Halikarnasu próbował wyjaśnić, próbował wyjaśnić politykę państw poprzez czynnik geograficzny.

Ukształtował się trwały podział na państwa morskie i kontynentalne. Państwa morskie chronione przez naturalne przeszkody. Państwa kontynentalne dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium. XVI w.- wielkie odkrycia geograficzne otworzyły nowe możliwości przed państwami położonymi nad Atlantykiem (Portugalia, Hiszpania, Anglia, Francja), osłabiając jednocześnie dobrze prosperujące kupieckie miasta portowe Włoch.

W 1748r. Charles L. de Monteskiusz przeceniał wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postawy społeczeństw zorganizowanych. Ludy klimatów gorących były wg jego teorii bardziej tchórzliwe i popadały w niewolę niż w klimatach chłodnych- odważne i wolne.

Prof. Oksfordu- H.J. Mackinder głosił, że usytuowanie lądów i mórz, ich zasoby, możliwości komunikacyjne determinują rozwój państw. Za korzystne uważał kontynentalne położenie państw, twierdząc, że centralna pozycja strategiczna pozwala na oddziaływanie we wszystkich kierunkach, co daje państwu większą pozycję.

Szczególną rolę odegra Frederick Ratzel- antropogeografia (rozmieszczenie ludności na ziemi). Pracował w Lipsku. Twierdził, że istnieją różne rasy ludzi, które ze względu na warunki geograficzne charakteryzują się różnymi cechami, np. ludy germańskie mają szczególne miejsce wśród ludów nordyckich. Po zakończeniu II w. św. następuje okres zastoju- nikt nie chciał zajmować się geopolityką, która pojawia się powrotem po zimnej wojnie.

Zjawisko agresji kartograficznej- mapa, która nie pokazuje zwierzchnictwa terytorialnego krajów, z jej pomocą można dokonać agresji.

12. Czynnik demograficzny w SM (liczba ludności, gęstość zaludnienia, przyrosty naturalny, przekrój wiekowy ludności, migracje).

W przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa, a prężność demograficzna (wysoki przyrost naturalny) służyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem „ przeludnienia”. Od XIX do pocz. XX w. w wysokim przyroście naturalnym widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa, bo wyznaczał on liczbę ludzi, których państwo mogło powołać pod broń. Szczyt tego zjawiska przypadał na I w. św., gdzie technika wojskowa stała na niskim poziomie i miała spore zapotrzebowanie na siłę żywą, ale była wystarczająco skuteczna, aby pochłaniać wiele ofiar. Dopiero postęp naukowo- techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium. W 1930r. stwierdzono, że siła uderzeniowa w nowoczesnej wojnie zależy od potencjału przemysłowego a nie liczebności sił zbrojnych. II w. św.- tendencja do zmniejszania liczby wojska na rzecz jego jakości, tzn. powrót do armii zawodowych. Kraje zacofane technicznie, a dysponujące znacznymi zasobami ludnościowymi, nadal utrzymują liczne armie.

Od starożytności do XVIII w. przeważały armie zawodowe, w pół. XIX w. wprowadzono pobór powszechny w niemal całej Europie, co zwiększyło znaczenie zasobów ludnościowych (do I w. św.). Następna wojna sprowokowała rozwój technologii i broni o dużej skuteczności rażenia. Podstawą siły państwa stał się wówczas dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego. Problem stanowiła natomiast tzw. bomba demograficzna w Trzecim Świecie (nadmierny przyrost naturalny w państwach nie będących w stanie zapewnić swym obywatelom podstawowych źródeł utrzymania).

13. Wpływ czynnika ekonomicznego na SM.

Potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycję międzynarodową. W epoce odkryć geograficznych pojawiło się uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej. Decydujące znaczenie zyskiwały wówczas kolejno: żelazo, węgiel, stal, metale kolorowe, ropa i uran. Pod wpływem postępu naukowo- technicznego, wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej, np. w kolejnictwie, transporcie lotniczym, telekomunikacji. Rozszerzył się przestrzenny zakres SM, dotyczą one bowiem obecnie obszarów, które dawniej były poza zasięgiem działań człowieka ( Arktyka, przestrzeń kosmiczna, dna mórz i ocean…ów). Współpracy międzynarodowej wymagają też zjawiska niepożądane, jak uprowadzenia samolotów, terroryzm międzynarodowy, handel narkotykami na skalę międzynarodową. Postęp naukowo- techniczny wymusza też zmiany w formach stosunków miedzy państwami, np. rozwój środków transportów, sprawia, ze szefowie państw i rządów mogą się spotykać „ na szczycie” dowolnie często dla podjęcia decyzji o doniosłym znaczeniu, a dzięki rozwojowi telekomunikacji dyplomaci mogą szybko otrzymać instrukcje od swych rządów. Bezpośrednie połączenia telekomunikacyjne między stolicami dają głową państw możliwość wymiany poglądów w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji (np. „gorąca linia” zainstalowana miedzy Moskwą i Waszyngtonem po kryzysie Karaibskim). Postęp naukowo techniczny rodzi też niebezpieczeństwa związane ze sposobem wykorzystania jego osiągnięć, np. pozyskiwanie energii atomowej może mieć i pozytywne i negatywne konsekwencje w zależności od intencji jej użytkowników i wykorzystanie w celach pokojowych lub produkcja broni jądrowej. Kraje dysponujące potężnymi środkami materialnymi i wyższością techniczną silnie oddziałują na gospodarki państw słabszych. Stopniowe ograniczanie a potem całkowity zakaz użycia siły zbrojnej jako regularnego środka polityki zagranicznej i rozstrzygania sporów spowodowało, że państwa zwróciły się ku innej formie nacisku- przymusowi ekonomicznemu. Może on przybrać formę pomocy ekonomicznej lub sankcji gospodarczych (np. dyskryminujące taryfy celne, kwoty importowe, embarga, wojny celne). Pomocą gospodarczą, jako narzędziem osiągania celów polityki zagranicznej, posługiwały się też państwa socjalistyczne. Oddziaływanie na politykę innych państw jest szczególnie skuteczne w stosunku do państw małych lub słabo rozwiniętych.

PRZYKŁADY WYSTOSOWANEJ POMOCY GOSPODARCZEJ:

1. Stany Zjednoczone w szerokim zakresie wykorzystują pomoc do realizacji swoich celów. W latach 60' dyplomacja amerykańska wywierała silny nacisk ekonomiczny na Indie w związku ze stanowiskiem, jakie zajął rząd indyjski w konflikcie na Bliskim Wschodzie.

2. Doktryna Hollsteina w RFN, która oznaczał dla krajów Trzeciego Świata, ze jeżeli zaakceptują istnienie NRD, to zostanie im odcięta pomoc gospodarcza z RFN.

3. Anglia w stosunku do krajów commonwelfu i Francja w stosunku do francuskojęzycznych krajów, tzw. Afryki Czarnej. Oba te kraje dążą do umacniania pozycji w krajach byłych kolonii i chcą uzależnić rozwój gospodarek tych krajów od gospodarki metropolii.

4. pomoc udzielana przez kraje socjalistyczne- pomoc udzielona przez ZSRR Egiptowi na budowę tamy w Assuanie. Pomoc ta wywołała nie tylko bezpośredni efekt gospodarczy, ale pomogła także Egiptowi uniezależnić się od wpływów mocarstw zachodnich.

WPŁYW CZYNNIKA EKONOMICZNEGO NA SM MA WYRAZ W RÓŻNYCH DOKTRYNACH:

1. doktryna swobodnej wymiany handlowej głosi, że z punktu widzenia ekonomicznego wolna wymiana towarów i kapitału pozwala wszystkim państwom na osiągnięcie największych korzyści gospodarczych. Natomiast z punktu widzenia politycznego tego rodzaju wolna wymiana dóbr ekonomicznych prowadzi do eliminacji źródeł konfliktów, gdyż każde pastwo ma dostęp do surowców i rynków zbytu.

2. doktryna protekcjonizmu- do obowiązków państwa należy ograniczenie swobodnej gry konkurencji międzynarodowej, aby chronić rozwój własnej wytwórczości i zmniejszać ryzyko związane z brakiem stabilizacji.

14. Czynnik militarny w SM.

Niegdyś wojna była powszechnie dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Współcześnie „ius ad bellum” jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo międzynarodowe (zakaz stosowania siły i groźby ich użycia). Mimo to, istnieją państwa, które decydują się na użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło pożądanych rezultatów. Zewnętrznym przejawem n nieustannej gotowości państw do posłużenia się siłą jest wyścig zbrojeń. Współcześnie potencjał wojskowy obejmuje nie tylko armie, marynarkę i lotnictwo, ale składniki gospodarki narodowej, decydujące o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu, zapasach. Po II w. św. istnieje podział broni na konwencjonalną i nuklearną (USA dysponowało przez kilka lat monopolem atomowym, który odzwierciedlał poczucie przewagi wynikającej z posiadania broni jądrowej).Rozbudowa arsenałów jądrowych osłabiła prawdopodobieństwo ich użycia w celach ofensywnych, ale zwiększała w celach defensywnych. Wraz z zakończeniem zimniej wojny spadło ryzyko posłużenia się bronią jądrową przez dotychczasowe mocarstwa, jednak posiadanie jej jest nadal uważane za jeden z wyznaczników mocarstwowości w krajach rozwijających się, dążących do jej skonstruowania- niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w niepowołane ręce lub wybuchu wojny przez przypadek.

Klub atomowy- zrzesza państwa dysponujące technologią produkcji broni jądrowej (RPA, Izrael, Indie, Pakistan, podejrzewa się Iran i Koreę Północną).

Państwo silne jest w stanie stworzyć taki komponent militarny, który może zastraszyć nawet cesarstwo. Państwa małe podnoszą swój prestiż potencjałem m militarnym.

Czynnik militarny ma wpływ na powstawanie organizacji międzynarodowych (NATO), wpływa on także destrukcyjnie na społeczeństwo (kombatanci, kaleki, weterani, np. Wietnam).

15. Wpływ czynnika religijnego na SM.

W przeszłości więź religijna odgrywała znaczna rolę w polityce i była zarówno przyczyna naturalnej solidarności (rodzina narodów chrześcijańskich w Europie), jak i konfliktów („święte wojny” między krajami chrześcijańskimi, a muzułmańskimi w średniowieczu oraz miedzy europejskimi protestantami i katolikami).

Więź religijna- istotny czynnik w formowaniu się narodów oraz w utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Bywa też pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych (syjonizm, nacjonalizm irlandzki). Kościoły różnych wyznań oddziałują na opinie publiczną zarówno w sprawach polityki wewnętrznej (np. partie polityczne o charakterze wyznaniowym) jak i międzynarodowym. Obecnie czynnik religijny silniej wpływa na politykę państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich.

-Stolica Apostolska należała do centrum porządkującego świat (cesarstwo i papiestwo)

-dokonywano ekspansji przy pomocy czynnika religijnego, niszczono inne, a tworzono inne cywilizacje- państwa Azteków, Majów;

-coraz mniej osób wiąże się z ateizmem (bardzo często stawali się agnostykami- ludźmi wątpiącymi)

-zjawiskiem nowym jest obecnie upolitycznianie się religii. Wzrasta ilość partii o rodowodzie politycznym (religie mają bardzo duży ładunek mobilizacyjny). SPD Austriacka.

16. Państwo jako uczestnik SM- pojęcie państwa, kwestia suwerenności, powstania i upadku państwa oraz uznania państwa i rządu.

Pojęcie państwa

Państwo - organizacja terytorialna, zamieszkała przez określoną ludność, posiadająca władzę najwyższą;(terytorium, ludność, rząd).

Suwerenność:

Całowładność - tzn. że władza suwerenna obejmuje całe terytorium oznaczone granicami, realizowana jest w ramach całego terytorium, obejmuje całą ludność, granicą tej władzy jest granica państwa.

Samowładność - władza suwerenna najwyższa niezależna od żadnej innej władzy, granicą suwerenności jednego państwa jest suwerenność (granica suwerenności) drugiego.

Powstanie państwa - fakt powstania państwa kwalifikowany jest najczęściej jako historyczny, polityczny, socjologiczny czy pozaprawny. Państwo powstaje w wyniku ewolucji często w procesie walki o niepodległość. Prawo międzynarodowe ustala warunki przy spełnieniu których państwo jest dopuszczone do społeczności międzynarodowej - staje się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych. Nowe państwa pojawiają się bądź w wyniku wojny, bądź w wyniku procesu pokojowego. Za podstawę klasyfikacji służyć może również inicjatywa czy wola, która doprowadza do powstania nowego tworu terytorialnego. Akty proklamujące nowe państwa mogą mieć charakter bądź aktów wewnętrznych - konstytucyjnych, bądź zawierać się mogą w umowach międzynarodowych lub decyzjach organów międzynarodowych.

Uznanie państwa i rządu - uznanie międzynarodowe może odnosić się do różnych zagadnień, najczęściej jednak wiąże się ono z podmiotowością prawnomiędzynarodową oraz zdolnością do działania w stosunkach międzynarodową. W tym zakresie przedmiotem uznania może być nowo powstałe państwo, rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, np. w wyniku przemian rewolucyjnych, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca. Uznanie międzynarodowe może dotyczyć także innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego. Praktyka uznania powinna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, a w szczególności zgodnie z prawem narodów do samostanowienia i Kartą NZ. Jednakże nie wynika z tego, że państwo można zmusić do uznania innego państwa lub rządu. Uznanie ma raczej charakter deklaratywny, ustalający i rejestrujący fakt powstania nowego państwa, nie zaś konstytutywny, gdyż państwo zawdzięcza swe powstanie głębszym, obiektywnym przyczynom socjologiczno - historycznym i państwo zdolne do życia, może istnieć i działać niezależnie od tego czy zostało uznane.

Istnieją dwie formy prawne uznania:

Sposoby (formy) w jakich uznanie jest udzielane:

17. Podział państw ze względu na pozycje w SM.

Ze wzgl. na pozycję wyróżniamy:

Państwo, które w sposób zdecydowany swoimi parametrami przewyższa każde inne państwo i jest zdolne wywierać wpływ światowy.

18. Państwa trwale neutralne, neutralne i niezaangażowane.

Państwa trwale neutralne- ich status jest określony ich wolą i wolą społeczności międzynarodowej. W wyniku tego państwa te muszą spełniać określone warunki by uzyskać
statut państwa trwale neutralnego.

Prawa i obowiązki:

-nie może brać udziału w konferencjach zbrojnych(nawet w wojnach sprawiedliwych),

-nie może zawrzeć sojuszu, który wprowadziłby je w konflikt zbrojny,

-nie może udostępniać swojego terytorium do budowy baz wojskowych obcych państw lub przemarszu obcych wojsk,

-musi mieć siły zbrojne, które realnie zapewnią mu bezpieczeństwo.

Pierwszym krajem, który uzyskał ten status była Szwajcaria.

Szwajcaria(1815r.)- otrzymuje status trwałej neutralności. Przystąpiła do Ligi Narodów, ale z zastrzeżeniem, że nie będzie uczestniczyła w operacjach paramilitarnych. Na 7mln ludzi jest w stanie uchować w schronach 5mln.

Belgia(1830)- przyjęła status trwałej neutralności; alians pomiędzy Prusami a Belgią. Była trw.neutr. do1914r.-plan Schliffena gdzie armia niemiecka atakuje armię belgijską. Po 1914r. zrezygnowała z trwałej neutralności.

Austria(1955)- 4 mocarstwa zdecydowały się zakończyć stan okupacji Austrii, uzgodniono wówczas, że Austria stanie się trw.neutralna. Prowadzi ona inną politykę niż Szwajcaria. Stara się współpracować z organizacjami międzynarodowymi. Austria jest w ONZ.W 1995r. przystąpiła do Wspólnot Europejskich (które mają cele militarne)- ma aktywny udział który nie koliduje z jej neutralnością.

Turkmenistan-powstał w wyniku rozpadu ZSRR. Jest centrum walki pomiędzy Rosją a Ameryką. Dyktator tego kraju- Turkmenkasza, zaproponował, aby Turkmenistan był krajem neutralnym. To nie jest kraj demokratyczny, ponieważ panuje w nim dyktatura (często popełniane zbrodnie itp.).Ma status państwa stale neutralnego, ale jeśli zastosuje ludobójstwo i ius cogent, wówczas można odebrać mu status trwale neutralnego.

Państwa neutralne- (dotyczy neutralności czasowej) Szwecja, Finlandia. Szwecja np. nie wysyłała broni tam, gdzie były konflikty zbrojne, choć broniła własnego terytorium.

Państwa niezaangażowane- to ruch, który nie zaangażował się pomiędzy konflikt Wschód- Zachód.

19. Stolica Apostolska jako uczestnik SM.

Stolica Apostolska- jest specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego. Stanowi głowę kościoła katolickiego (papież) wraz z podległym mu zespołem urzędników kurialnych. Zdolność papieża do występowania w SM była już uznawana w średniowieczu, istotnym faktem dla znaczenia prawno międzynarodowego było podpisanie 11. 02. 1929r. układów laterańskich, stolica apostolska uzyskała oparcie terytorialne (państwo- miasto Watykan). Tym samym doszło do nietypowej dwoistości podmiotowości, czyli zmiennego występowania SM Stolicy Apostolskiej i Watykanu. W sprawach większej wagi zazwyczaj dotyczących wiary występuje jako Stolicy Apostolska (konkordaty, konwencja genewska o ochronie ofiar wojny z 1949r. itp.) Natomiast w sprawach techniczno- administracyjnych występuje jako Watykan, np. międzynarodowy związek telekomunikacyjny i powszechny związek pocztowy. Watykan jest członkiem wielu org. między. Nie jest członkiem ONZ, tylko obserwatorem. Jest członkiem Międzynarodowej Agencji Atomowej i Światowej Organizacji Turystyki. Politykę zagraniczną stolicy apostolskiej prowadzi papież, lub upoważniony przez niego sekretarz rady ds. publicznych kościoła. Do wyłącznych uprawnień papieża, należy składanie wizyt państwowych,. Przyjmowanie szefów państw i rządów, mianowanie przedstawicieli dyplomatycznych, ratyfikowanie umów międzynarodowych,. Czy też zawieranie konkordatu. Na czele stolicy apostolskiej i państwa- miasta Watykanu, stoi papież, który nierozerwalnie łączy te 2 podmioty, ważniejsza jest S.A., bo państwo- miasto Watykan służy jako podstawa terytorialna dla realizacji swoich celów ( dla funkcjonowania ) Stolicy Apostolskiej, jest to terytorium niezbędne, by Stolica Apost. mogła wykonywać swoje zadania, Watykan nie ma celów politycznych, a Stolica Apost. je ma. Stol. Apostolska ma ius legacionic- prawo do wysyłania i przyjmowania poselstw, Watykan tego prawa nie posiada.

20. Pojęcie polityki zagranicznej- polityka zagraniczna a polityka wewnętrzna.

Polityka zagraniczna:

  1. proces formułowania i realizacji celów zewnątrzpaństwowych odzwierciedlających interesy narodu i jego części składowych,

  2. podmiotowy punkt widzenia - to zbiorczy wyraz postępowania państwa w SM, warunkowany obiektywnymi i subiektywnymi czynnikami,

  3. przedmiotowy punkt widzenia - to szeroki kompleks obejmujący wszystkie sfery stosunków państwa ze światem zewnętrznym poprzez bezpieczeństwo, wymianę gospodarczą, nowe formy więzi ekonomicznej oraz szeroko pojęta sferę zagadnień społecznych.

Polityka zagraniczna a polityka wewnętrzna -

Polityka zagraniczna państwa jest jego polityką wewnętrzną. Każde państwo pełni dwie funkcje: wewnętrzną i zewnętrzną. Polityka państwowa w obu tych sferach działania ma na celu urzeczywistnienie tych samych podstawowych interesów. W wypadku państw o wysokim potencjale lub agresywnych wewnętrzna funkcja państwa kształtuje funkcję zewnętrzną (także politykę zagraniczną). W przypadku państw słabych funkcja zewnętrzna kształtuje wewnętrzną politykę państwową.

22. Cele, środki i metody polityki zagranicznej.

Cele polityki zagranicznej:

- zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju;

-zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju (m.in. przez wspomaganie odpowiednich działów gospodarki, równowagę rynkową);

-wykreowanie sprzyjającego (dla kraju i w kraju) środowiska politycznego ( oznacza to możliwość swobodnego wyboru, przez obywateli formy sprawowania rządów oraz możliwość wyrażania swoich opinii w znaczących tematach dla państwa i wpływu na nie);

-zapewnienie spójności narodowej (unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewnętrznych podziałów, konfliktów);

Środki polityki zagranicznej:

1. środki dyplomatyczne- polegają na przekonywaniu za pomocą formułowania not dyplomatycznych oraz prowadzenia bezpośrednich rokowań

Metody dyplomacji, to:

-bezpośrednie rozmowy i negocjacji na szczeblu rządowym oraz prezentowanie swoich stanowisk w polityce zagranicznej na forach międzynarodowych za pomocą organizacji międzynarodowych;

-sygnalizowanie stanowiska przez dane przez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych;

-dyplomacja publiczna to wysiłki mające na celu tworzenie wizerunku państwa w środowisku międzynarodowym;

2. środki ekonomiczne:

-pozytywne: pomoc gospodarcza, pożyczki, kredyty;

-negatywne: ograniczenia handlowe, wycofanie lub zaprzestanie udzielania pomocy, embarga, wojna celna, dumping;

3. środki ideologiczne, to propaganda skierowana do społeczeństwa państwa poddanego wpływowi, której celem jest zmiana hierarchii wartości politycznej i ogólnego obrazu świata posiadanego przez jego członków;

4; środki militarne- użycie ich w formie interwencji zbrojnej jest zabronione, ale niekiedy stosowane. To wyraźne zagrożenie użycia siły lub jej rzeczywiste użycie. Posiadanie odpowiedniego arsenału militarnego podkreśla prestiż kraju w SM.

5. penetracja i interwencja- zakładają próby manipulowania, wpływu danego kraju na wewnętrzną sytuację polityczną i procesy zachodzące w innym państwie. Ich metody, to: propaganda, sabotaż, terroryzm;

Metody polityki zagranicznej:

To sposoby posługiwania się środkami. Dzielimy je na:

-pozytywne: obietnice, nagrody

-negatywne: groźby, sankcje, odstraszanie

-pośrednie: perswazje

31. Narody jako uczestnicy SM.

Naród- to wielka grupa społeczna, związana wspólnotą losów historycznych, kulturą, językiem, terytorium i życie ekonomicznym. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów. Gdy narodów nie ma własnego, suwerennego państwa, wytwarza na ogół inne formy swojej reprezentacji, jak np. fronty narodowe, czy organizacje narodowo- wyzwoleńcze.

Narody mogą:

-nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami

-zawierać traktaty międzynarodowe

-uczestniczyć w pracach organizacji międzynarodowych

-wchodzić w skład różnych związków państw, ale nie na zasadach pełnego członkostwa.

32. Pojęcie, geneza, historia rozwoju i klasyfikacja organizacji międzynarodowych.

Pojęcie organizacji międzynarodowej:

ORGANIZACJA MIEDZYNARODOWA, to zrzeszenia państw, bądź teżinnych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizacji zadań określonych w statucie. Ponadto organizacje te muszą:

-składać się, z co najmniej 2 państw lub osób prawnych (fizycznych), pochodzących z 3 państw

-org. międzyn. muszą podlegać prawu międzynarodowemu

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych:

1. organizacje rządowe- (międzypaństwowe)- zrzeszające państwa i pozarządowe-zrzeszające osoby prawne lub fizyczne

2. wg kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych:

-wszechstronne (ONZ, OPA)

-wyspecjalizowane (UNESCO, FAO)

3. wg kryterium przestrzennego

-uniwersalne (ONZ)

-regionalne (Wspólnota Europejska)

-mieszane (NATO)

4. wg kryterium interesów i potrzeb:

-polityczno wojskowe( Unia Zachodnioeuropejska)

-gospodarcze (Wspólnota Europejska)

-kulturalne i oświatowe (UNESCO)

Geneza + historia rozwoju organizacji międzynarodowych:

Geneza organizacji międzynarodowych sięga VIII w.p.n.e - w starożytnych Chinach istniały już formy SM zbliżonych treścią do organizacji międzynarodowych. Dopiero w II poł. XIX w. wyst. takie warunki historyczne, które stwarzają realne możliwości do trwałego organizowania stosunków między państwami. Główną przyczyną ukształtowania się O.M. było powstanie rynku światowego, a tym samym wzajemnie uzależnienie gospodarcze państw. Postęp techniczny (rozwój transportu i łączności) sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów międzynarodowych. Powstają pierwsze stowarzyszenia państw w zakresie żeglugi na wielkich rzekach o międzynarodowym znaczeniu oraz prototypy współczesnych organizacji w dziedzinie komunikacji telegraficznej, przewozów kolejowych i poczty. Szybki rozwój nauki, techniki, etc. sprawił, że w XX w. zrodziła się potrzeba wielostronnej współpracy we wszystkich niemal sferach życia społecznego. Nastąpił przyspieszony rozwój organizacji międzynarodowych. Do lat 80' istniało 30 organizacji rządowych i około 300 pozarządowych, w latach 80' już 300 organizacji rządowych i około 3000 pozarządowych. Obecnie org, międzyn. (głównie rządowe) stały się dogodnym forum współpracy i rywalizacji państw, miejscem ścierania się różnych koncepcji i interesów. Organizacje międzynarodowe, stanowią użyteczny środek, za pomocą którego realizowane są cele polityki zagranicznej.


Wyszukiwarka