Prof. dr hab. Maciej Bałtowski

Wydział Ekonomiczny UMCS w Lublinie

MAKROEKONOMIA (dla menedżerów) - konspekt wykładu (cz. 3)

1. MIERZENIE BOGACTWA I POZIOMU ROZWOJU SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

Bogactwo materialne - podstawowy problem ekonomii od Adama Smitha

Jak je mierzyć i porównywać w różnych przekrojach??

Metodologia liczenia PKB została opracowana po II wojnie światowej przez agendę ONZ. Wielki wkład w jej opracowanie miał Richard Stone i Simon Kuznets. Obaj zostali po latach uhonorowani Nagrodą Nobla. Metodologia opisana jest w dokumencie United Nations System of National Accounts opublikowanym po raz pierwszy w roku 1953.

PKB - suma wytworzonych w danym roku i w danym kraju dóbr finalnych (to jest kluczowe pojęcie), a także dóbr niefinalnych, które w danym roku nie uległy dalszemu przetworzeniu, chociaż są przeznaczone do dalszej przeróbki - zapasy, obiekty w budowie, części zamienne, niefinalne wyroby wywiezione za granicę.

Problem salda zapasów (na początek i na koniec okresu).

Liczenie PKB - Główny Urząd Statystyczny, rachunki narodowe, metoda SNA (System of National Accounts).

1. PKB jako suma wartości dodanej

2. PKB jako suma wydatków na dobra finalne:

konsumenci + przedsiębiorstwa (w tym zmiana zapasów) + rząd + saldo eksportu

3. PKB jako suma dochodów czynników produkcji:

dochody osobiste ludności + dochody z własności, w tym zyski, oprocentowania kapitału i dywidendy + inne (niedochodowe pozycje kosztów pośrednich)

PKB a jakość życia i poziom konsumpcji - szara sfera, wydatki zbrojeniowe, usługi prawnicze, konsumpcja własna

PKB na głowę (per capita)

PKB według kursu oraz według siły nabywczej

STAN IDEALNY SYSTEMU GOSPODARCZEGO - OPTIMUM PARETO

Vilifredo Pareto (1848-1926) - włoski ekonomista i socjolog, m.in. rozwijał teorię ogólnej równowagi ekonomicznej. Zajmował się też badaniami dobrobytu.

W 1896 r. zaproponował nowe teoretyczne ujęcie kategorii optimum ekonomicznego (optimum w sensie Pareto).

Optimum Pareta oznacza sytuację, gdy nie jest możliwa realokacja zasobów, powiększająca dobrobyt którejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki.

Optimum jest określane z indywidualistycznego punktu widzenia jednostek gospodarujących!

Jednostki indywidualnie określają swój dobrobyt.

Wzrost dobrobytu ekonomicznego w skali makroekonomicznej oznacza każdą taką zmianę, która mogłaby polepszyć sytuację jakiejś osoby z jej własnego punktu widzenia, nie pogarszając przy tym położenia kogoś innego - tzw. ekonomia dobrobytu (stara się odpowiedzieć na pytanie, jaki stan gospodarki jest bardziej pożądany niż inny).

W warunkach doskonałej konkurencji w gospodarce istnieje stan równowagi i optimum w sensie Pareto przy założeniu suwerenności konsumenta (jednostka wie najlepiej, co jej odpowiada).

Suwerenność konsumenta - problem dobrobytu indywidualnego a problem dobrobytu społecznego (ochrona lasów tropikalnych).

WZROST GOSPDARCZY

Wzrost gospodarczy - zwiększenie rocznej produkcji dóbr i usług, miarą jest PKB.

Rozwój gospodarczy - długookresowy proces pozytywnych przemian w gospodarce, w tym zmian strukturalnych. Wymaga innych miar niż tylko PKB.

Ekonomiści od dawna starają się znaleźć odpowiedź na pytanie:

Od czego, od jakich czynników zależy długookresowy wzrost gospodarczy?

Czynniki wzrostu - podstawowe to (w tradycyjnym ujęciu):

• kapitał (rzeczowy, w tym infrastruktura, finansowy, wiedzy itd.),

• praca (podaż pracy, jakość i kwalifikacje pracy, społeczna wydajność pracy, koszty pracy),

• ziemia (współcześnie - zasoby naturalne, jakość środowiska naturalnego).

Ale współcześnie - wiedza, postęp techniczny i technologia są najważniejszymi czynnikami wzrostu (kapitał wiedzy, innowacji i organizacji).

Czynniki wzrostu:

• endogeniczne (wewnętrzne, tkwiące wewnątrz systemu gospodarczego) - konsumpcja gospodarstw domowych, inwestycje przedsiębiorstw, dochody i wydatki budżetu,

• egzogeniczne (zewnętrzne, oddziałujące na system z zewnątrz) - np. tempo wzrostu gospodarki niemieckiej, kursy walut, globalna sytuacja gospodarcza.

Czynniki wzrostu:

• ekstensywne - wynikające ze zmian ilościowych (przyrost siły roboczej, zatrudnienia inwestycji itp.),

• intensywne - wynikające ze zmian jakościowych (przyrost wydajności pracy, efektywności inwestycji, innowacje, nowe technologie),

Bariery wzrostu:

• ustrojowo-polityczna,

• instytucjonalno-organizacyjna,

• niestabilności ekonomicznej (inflacja, podatki),

• demograficzna,

• konsumpcji (płacy realnej),

• poziomu technologii (braku konkurencyjności).

Bariery strukturalne są wynikiem historycznie ukształtowanej struktury gospodarki narodowej, utrudniającej start i proces rozwoju i wzrostu gospodarczego.

Ich przejawem jest m.in. niedorozwój gałęzi produkcyjnych dobra inwestycyjne, czy też niedostateczny w procesie przemian strukturalnych gospodarki rozwój gałęzi będących nośnikami postępu technicznego.

Przykładem tego rodzaju bariery może być również niedorozwój sektora usług, oddziaływujący negatywnie na rozwój pozostałych gałęzi gospodarki.

Modele wzrostu - schematy matematyczne ukazujące uproszczone, sformalizowane związki między czynnikami wzrostu

Modele:

• zagregowane lub zdezagregowane

• dwu- lub wielosektorowe

Inny podział:

• jednoczynnikowe

• dwu- lub wieloczynnikowe

Model Harroda - gdy rośnie stopa inwestycji rośnie również stopa wzrostu (na bazie założenia o równości inwestycji (I) oraz oszczędności (O)

ΔY O I

r = ------ = ------ + ------

Y Y ΔY

r = ΔY / Y - stopa wzrostu gospodarczego (przyrost produktu społecznego)

O/Y - udział oszczędności w produkcie społecznym

I/ ΔY - współczynnik kapitałochłonności produkcji mierzony wielkością inwestycji na jednostkę przyrostu produktu społecznego

Model Domara:

1

ΔY = ΔI ------

α

Δ I - przyrost inwestycji (wydatków inwestycyjnych)

1/ α - odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania

Podobne związki w modelu Kaleckiego:

1

ΔYt₊₁ = Δ I_t ---- - a Y_t + u Y_t

k

ΔYt₊₁ / Y_t = (Δ I_t / Y_t) x (1/k) - a + u

ΔYt₊₁ / Y - tempo wzrostu

k - współczynnik kapitałochłonności (jego odwrotność to efektywność inwestycji)

a - współczynnik dezinwestycji, czyli procentowy spadek produkcji z powodu zużycia aparatu wytwórczego

u - współczynnik pozainwestycyjnych usprawnień (zmianowość, kwalifikacje kadr, organizacja)

Najbardziej znany w literaturze model dwuczynnikowy bazuje na funkcji produkcji Cobba-Douglassa - zależność produkcji od zasobów kapitału (K) i pracy (L)

Y = α K^b1 L^b2

α, b1, b2 - parametry modelu

Model zakłada substytucyjność kapitału i pracy.

RÓWNOWAGA GOSPODARCZA dotyczy generalnie podaży, popytu i cen.

Jeśli stan równowagi panuje na wszystkich rynkach towarów i usług oraz czynników produkcji to mówimy o stanie równowagi ogólnej. To czy gospodarka rynkowa jest w stanie samoczynnie (bez ingerencji ze strony polityki gospodarczej) uzyskać stan równowagi ogólnej jest przedmiotem kontrowersji w debatach ekonomicznych, a w szczególności sporów pomiędzy zwolennikami teorii neokeynesowskiej i neoklasycznej.

Stanem odmiennym jest nierównowaga rynkowa. Nierównowaga oznacza przewagę popytu nad podażą (nadwyżkowy popyt) lub odwrotnie, przewagę podaży nad popytem (nadwyżkowa podaż). Najogólniej rzecz biorąc, zjawiskom tak zdefiniowanej nierównowagi odpowiadają w skali gospodarki narodowej następujące jej symptomy:

W przypadku nadwyżkowego popytu, zagregowany popyt przekracza lub zbliża się do pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki. W takiej sytuacji mogą wystąpić dwa zjawiska lub ich kombinacja: wzrost cen (inflacja), ograniczający realny popyt do możliwości jego zaspokojenia, lub wzrost deficytu handlowego i deficytu obrotów bieżących zwiększający podaż dóbr dzięki ich importowi z zagranicy.

W przypadku nadwyżkowej podaży, zagregowany popyt jest znacznie niższy od zdolności produkcyjnych gospodarki. W takiej sytuacji część zasobów czynników produkcji jest niewykorzystana, czego najbardziej widocznym efektem jest utrzymywanie się wysokiego bezrobocia.

Keynesowski Model AS-AD odzwierciedla kształtowanie się zagregowanej podaży (AS) i zagregowanego popytu (AD) w zależności od poziomu inflacji i produktu.

P - ceny

Y - produkcja

AS - krzywa zagregowanej podaży (krótkookresowa)

AD - krzywa zagregowanego popytu

AD pokazuje kombinacje cen i produkcji dające równowagę na rynku dóbr oraz rynku pieniężnym

Nachylenie krzywej AS zależy od horyzontu czasowego modelu, W długim - pionowa, w „bardzo krótkim” - pozioma

1

---