Psychologia rozwojowa - to nauka o wyższych czynnościach człowieka i zajmuje się prawami rozwoju działalności i świadomości człowieka. Rozpatruje rozwój w ujęciu filogenetycznym i ontogenetycznym. Dzieli się na:
• psychologię filogenetyczną - śledzi pochodzenie i rozwój procesów psychicznych, od organizmów najprostszych do organizmów najbardziej skomplikowanych.
• Psychologię ontogenetyczną - rozwój psychiczny od chwili poczęcia, przez dzieciństwo, młodość do końca życia człowieka.
Działy psychologii ontogenetycznej:
- prenatalny (od poczęcia do narodzin),
- postnatalny (od narodzin do śmierci),
- perinatalny (okołoporodowy).
Ontogeneza:
- wielkość (wzrastanie właściwości),
- zmiany proporcji,
- zmiany stałych właściwości (percepcji),
- zmiany związane z nabywaniem nowych właściwości (np. uwaga, myślenie, mowa, kontrola ruchów).
Rozwój - długotrwały proces kierunkowy zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo następujące po sobie etapy przemian, wskazujący obiektywnie stwierdzone różnicowanie się tego obiektu pod różnym względem.
Wskaźnikiem rozwoju są zmiany:
- ilościowe (wzrost),
- jakościowe (nie tylko wzrasta, ale i osiąga nową cechę, właściwość).
Rozwój psychiczny - dynamiczny proces prowadzący do zmian jakościowych w całokształcie procesów psychicznych lub w poszczególnych funkcjach. Proces długotrwały, o charakterze progresywnym, składający się z faz następujących po sobie, ukierunkowany na coraz wyższe formy regulacji z otoczeniem.
Cechy rozwoju psychicznego:
- długotrwałość (aspekt bezwzględny - przez cały czas, aspekt względny - zależy od ilości lat i zmienia się),
- progresywność (wzrastanie jakości),
- ciągłość (rozwój składa się z pewnych ogni, które są połączone i przebiegają w ściśle określonym porządku),
- różnicowanie się i integracja struktur sprawnościowych, czynnościowych (właściwa dla wszystkich organizmów).
Teorie rozwoju psychicznego
1. Teorie biologistyczne (natylistyczne) - zwolennicy tej teorii (E. Clepard, G. S. Hall) decydującą rolę przypisują czynnikom biologicznym. Człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem psychicznym w postaci odziedziczonych dyspozycji, właściwości i zdolności psychicznych. Rozwój psychiczny polega na stopniowym ujawnianiu się tych właściwości w miarę ich spontanicznego dojrzewania w poszczególnych okresach życia.
2. Teorie empirystyczne (socjologiczne, środowiskowe) - główną rolę przypisują środowisku i wpływom zewnętrznym. Rozwój to wynik uczenia się odpowiednich reakcji i zachowania w określonych sytuacjach. Zwolennicy: Watson, Skinner, Morris.
3. Teorie pośrednie - które uznają wpływ obu czynników, lecz nieraz jednemu z nich przypisują dominującą rolę. Teoria konwergencji (W. Stern) - uważa, że czynnik wewnętrzny (dziedziczność) i czynnik zewnętrzny (środowisko) współdziałają ze sobą i uzupełniają się nawzajem.
4. teorie wieloczynnikowe (dialektyczne, 4-czynnikowe):
- odziedziczone i wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu (budowa i działanie analizatorów, receptorów, płeć, wiek itp.).
- aktywność własna (człowiek bierze aktywny udział we wszystkich sytuacjach),
- wpływ środowiska (związek i wpływy środowiska społ. Człowiek bez społeczeństwa nie byłby człowiekiem),
- wychowanie - organizowanie trybu życia i działalności człowieka zgodnie z przyjętym celem, tak by kształtować nawyki, postawy, zachowania.
Dojrzewanie - proces osiągania dojrzałości, suma interakcji genów z warunkami wewnętrznymi organizmu. Suma działania genów w cyklu życiowym jednostki. To te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku specyficznych doświadczeń praktycznych (bez udziału procesów uczenia się).
Okres sensytywny - to okres optymalnej wrażliwości na działanie bodźców danej kategorii. Nauczanie powinno wyprzedzać rozwój.
Periodyzacja - wyodrębnianie faz rozwojowych.
1) Kryterium chronologiczne (czasowe):
- niemowlęctwo 0 - 2 lat
- przedszkolny 2 - 5 lat
- dzieciństwo 5 - 12 lat
- adolescencja 12 - 24 lat
2) Kryterium psychoanalizy klasycznej (psychoerotyczny):
- oralne 1 rok życia (ora - usta)
- analna 2 lata (anus - mięsień odbytu),
- falliczna 3 - 5 lat (fallus - członek)
- genitalna pokwitanie - pełnoletności.
Periodyzacja rozwoju inteligencji wg J. Piaget'a:
- okres inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2 lat)
- okres ksztaltowania operacji konkretnych (2-12 lat)
- okres kształtowania się operacji formalnych (12-15 lat)
Periodyzacji wg M. Żebrowskiej
- niemowlędztwo (1 rok życia)
- okres poniemowlęcy (1-3) - małe dziecko
- okres przedszkolny (3-7)
- młodszy wiek szkolny (7-11) - młodszy uczeń
- wiek dorastania (11-18)
- wiek młodzieńczy (18-24)
Cechy typowe dla określonego stadium występują wcześniej (we wcześniejszych stadiach). Cechy te zmieniają się w różnym tempie (szybkość) i rytmie (stopień regularności zmian w czasie - równomierność lub nierównomierność). Rozwój może być parcjalnie (częściowo) opóźniony lub przyśpieszony.
Zjawisko trędu sekularnego (sekularyzacji) - polega na przyśpieszeniu tempa rozwoju psych. i fiz w ujęciu rozwoju filogenetycznego w porównaniu z pokoleniem wcześniejszym (np. wcześniejszy rozwój płciowy, większy wzrost w stosunku do pokolenia rodziców itp.)
Metody badawcze Psychologii:
Psychologia rozwojowa bada zmiany jakie zachodzą w człowieku w okresie między jego przejściem na świat a późnymi latami życia. W celu naukowego badania ludzkiego zachowania psychologowie rozwojowi wykorzystują szereg rozmaitych metod i strategii badawczych.
Badania podłużne - przedmiotem badania są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Psycholog śledzi je niejako wzdłuż linii ich życia. Porównuje właściwości tych samych jednostek w różnym ich wieku (np. Jaś w wiek 5, 10, i 15 lat). Dotyczą one przede wszystkim różnic indywidualnych w zakresie rozwoju. Tempo rozwoju jest różne w róż-nych okresach życia.
Badania poprzeczne - przedmiotem badania są grupy osób w różnym wieku. Zamiast czekać kilka lat aż np.: niemowlę podrośnie, bada się w rym samym czasie grupę niemowląt, dzieci np. 2 - letnich i dzieci5 - letnich. W przypadku badań poprzecznych porównujemy ze sobą zazwyczaj średnie wyniki grupy.
Podstawowymi rodzajami metod, stosowanymi w psychologii są metody
obserwacyjne i eksperymentalne.
Obserwacja - jej istotną cechą jest nie ingerowanie w przebieg badanych zjawisk, ograniczenie się do rejestrowania ich naturalnego przebiegu.
Obserwacja w warunkach naturalnych - przedmiotem obserwacji jest spontaniczne zachowanie w naturalnym otoczeniu (np. badania nad zabawami dziecięcymi).
Obserwacja kontrolowana - przedmiotem obserwacji jest zachowanie spontaniczne, becz obserwator do pewnego stopnia kontroluje i manipuluje sytuacją (np. badanie zachowania dziecka znajdującego się z matką w specjalnym pomieszczeniu z lustrem weneckim).
Obserwacja anegdotyczna - jest to opis poszczególnych zdarzeń z życia dziecka. Ma charakter anegdotek na temat np. urodzin Jasia. Obserwacja taka ma często postać arkusza obserwacyjnego. Dotyczy wielu lat życia.
Obserwacja fotograficzna (ciągła) - ma ciągły, nieprzerwany charakter w pewnych odcinku czasu. Może się rozciągać od bardzo, krótkich odcinków (kilka minut) aż do np. całego dnia. Rejestruje się zachowanie dziecka, oraz sytuację, w której ono ma miejsce.
Próbki czasowe - obserwację rozbija się na szereg części (krótkich „próbek”), rozrzuconych w czasie. Długość próbek ich rozkład zależy od tego co się bada i jak często to występuje.
Próbki zdarzeń - obserwator zjawia się w miejscu, gdzie są np. dzieci, czeka aż pojawi się zdarzenie będące przedmiotem jego zainteresowań i wówczas je opisuje.
Eksperyment - jego najistotniejszą cechą jest ścisła kontrola badanego zjawiska i warunków jego przebiegu. Bezpośrednim przedmiotem badań prowadzących za pomocą eksperymentu są elementarne procesy psychiczne (np. proces wytwarzania odruchów warunkowych, proces prostego uczenia się itp.) Aby w pełni kontrolować całą sytuację eksperymen-talną, eliminuje się przedmioty zbędne do badań z pomieszczenia laboratoryjnego, dźwięki z zewnątrz, itp.
Eksperyment naturalny - przedmiotem badań są zjawiska, które można wywołać, ale nie w warunkach sztucznych lecz w naturalnych. Trudna jest kontrola takiego eksperymentu, bo obok czynników, którymi manipulowaliśmy działały jeszcze inne.
Testy psychologiczne - są to sytuacje eksperymentalne specjalnie dobrane do określania właściwości jednostek
Okres Prenatalny:
Kobieta w ciągu życia produkuje ok. 400 komórek jajowych. Mężczyzna ma nieograniczoną ilość szans na zostanie ojcem.
Ciąża u człowieka trwa 40 tygodni. Stadium zarodkowe (2 pierwsze tygodnie po zapłodnieniu) - to proces wielokrotnego podziału zapłodnionego jaja. Stadium kończy się, gdy zarodek wszczepia się w ściankę macicy. W stadium embrionalnym (do 8 tygodnia) - formują się najważniejsze układy organizmu. Powstają kończyny, palce i narządy zmysłów. Stadium płodu (od 8 tygodnia do narodzin) - to intensywny rozwój układu nerwowego. Najszybciej rozwija się głowa i jest ona nieproporcjonalnie duża w stosunku do ciała. W ok. 16 tygodniu ciąży ruchy płodu są odczuwalne przez matkę. Przed 24 tygodniem swoje funkcje podejmują receptory dotykowe, smakowe, węchowe.
Odruchy i Czynności przystosowawcze noworodka:
Odruch - powodowany jest przez bodziec bezwarunkowy lub warunkowy. To cały rodzaj aktywności. Przebiega bez udziału świadomości. Jest natychmiastowy.
Bodziec bezwarunkowy - to bodziec biologicznie ważny, na który nie można nie zareagować. Jeśli nie zareagujemy, stanie się coś niekorzystnego dla organizmu.
Bodziec warunkowy - jest biologicznie obojętny tzn., że nie musimy na niego reagować. Bodziec ten nabiera cech bodźca biologicznie ważnego, jest z nim kojarzony i wtedy występuje odruch.
Reakcja warunkowa nie różni się niczym od reakcji bezwarunkowej, różne są tylko bodźce, które je wywołują.
Pierwsze kontakty ze światem regulowane są przez odruchy bezwarunkowe.
Reakcje wrodzone:
- Bezwarunkowy odruch ssania - występuje nie tylko gdy drażnimy wargi dziecka lub języka ale też całej twarzy (od 9 dnia życia znika).
- Odruch obejmowania - szybki ruch prostowania rąk i rozszerzania palców i szybkie zgięcie rąk i przyciśnięcie pięści dla klatki piersiowej (znika od 2 miesiąca).
- Odruch chwytny - drażnienie wewnętrznych powieżchni dłoni powoduje jej zamknięcie (zanika po 2 miesiącu)
- Oduch mrugania - reakcja na bodźce dotykowe, szczególnie w okolicy twarzy
- Reakcje węchowe i smakowe - wrażliwość na drażniące zapachy oraz na smak gorzki, kwaśny i słony
- Odruch źrenicowy - reakcja na bodźce wzrokowe (u 6-miesięcznego płodu), np. światło
- Odruch orientacyjno-badawczy - zwracanie głowy i oczu w kierunku światła, wodzenie oczami za przedmiotami
Reakcje nabyte
- Warunkowy odruch ssania - występuje przy ułożeniu w pozycji do karmienia
Odruchy bezwarunkowe u noworodka można podzielić na 3 grupy:
1. odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego (źrenicowy, mrugania, krzyk, wydzielanie śliny)
2. odruchy normalne u noworodka a nienormalne u człowieka dorosłego (przy drażnieniu stopy duży palec podnosi się do góry)
3. odruchy występujące tylko u noworodka (chwytny, obejmowania)
Rozwój procesów instrumentlno-sensorycznych kierunkowych w I roku życia:
Tuż po urodzeniu dziecko wykazuje preferencje w zakresie dźwięków, smaków, zapachów i obrazów.
Wzrok
Widzenie głębi (widzenie przestrzenne) rozwija się do 13 tygodnia. Wzrok dziecka ogniskuje się na odległości 21 cm. W dalszej odległości dziecko widzi tylko kolorowe plamy. Wiadomo że dziecko od początku rozróżnia barwy. Na początku niemowlę postrzega przedmioty powtarzające się. Początkowo oczy dziecka wykonują ruchy sakkadowe. Płynność ruchów oczu pojawia się ok. 2 miesiąca. Pod koniec 3 mieś. Niemowlę reaguje na twarz dorosłego. W mieś. Odróżnia twarze znajome od nieznajomych. Po 4 mieś. Odróżnia ruchy mimiczne twarzy. Spostrzeganie niemowlęcia ma charakter synkretyczno-całościowy bez wyodrębniania części składowych.
Słuch
Układ słuchowy rozwija się jeszcze przed narodzinami dziecka. Ucho wewnętrzne osiąga wielkość jak u dorosłego przed 20 tyg. Ciąży. Niemowlę zaraz po urodzeniu poznaje i rozróżnia głos matki. Niemowlęta preferują głosy żeńskie od męskich. 4-5 mieś. Niemowlę lokalizuje pozycję dźwięku, zwracając głowę w jego stronę.
Smak i zapach
Niemowlęta mają zdolność rozpoznawania smaku gorzkiego, słodkiego (świadczy o tym mimika twarzy). W podobny sposób reagują na zapachy przyjemne (mleka, czekolady, miodu) i nieprzyjemne (nieświeże jaja). Dziecko rozpoznaje też zapach mleka matki.
Mowa
W 2 kwartale życia w krzyku dziecka da się rozpoznać dźwięki wchodzące w skład mowy ludzkiej. Faza gruchania - jest to faza przygotowania do rozwoju mowy. W 3 kwartale dziecko ma możliwość wydobywania dźwięków podobnych do sylab wypowiadanych przez dorosłych i stara się je powtarzać Potem pojawia się mowa bierna, czyli dziecko rozumie wypowiadane przez dorosłych słowa. Mowa bierna poprzedza mowę czynną. Dziecko po koniec 1 roku powinno wypowiadać kilka prostych słow.
Procesy kierunkowe - czyli kształtowanie uczuć, woli i charakteru dziecka. Sprawą ważną jest utrzymanie dobrego samopoczucia dziecka. Ważny jest jego stan zdrowia, zapewniona swoboda ruchów, zaspokajanie potrzeb fizycznych i fizjologicznych, przyjazny kontakt z dzieckiem. Duże znaczenie ma zabawa z dzieckiem. Zabawa - to zgodne z pra-wami rozwoju ukierunkowanie aktywności dziecka. Ważny jest odpowiedni dobór zabawek.
Wola - świadoma i celowa zdolność do działania. W 1 roku jest mało zróżnicowana. Pierwsze przejawy woli dziecka widać w jego ruchach (okres chceń). Dziecko do 8 mieś. Nie potrafi wybierać. Po zaspokojeniu 1 pragnienia, zwraca uwagę na zaspokojenie innego. Pierwsze objawy woli obserwuje się u dzieci 11 - 12 mieś.
Prawidłowo rozwinięte dziecko po 1 roku powinno być rychliwe, raczkujące, samodzielnie stać, zaczyna chodzić z podparciem, umiejące pić kubeczka, rozumiejące słowa, głośno się śmiejące, nawiązujące aktywny kontakt z otoczeniem.
Rozwój ruchowy:
Czynności ruchowe - to zorganizowana, ukierunkowana na cel sekwencja ruchów, których wykonanie i ewentualna korekta opiera się na regule sprzężenia zdrowotnego.
Między 1 a 2 mieś. Niemowlę potrafi utrzymywać głowę wzdłuż długiej osi tułowia. Niemowlę 3 mieś. Trzyma już główkę sztywno. Podnosi już głowę samodzielnie nawet ułożone na brzuchu, podpierając się rączkami.
W wieku 5 mieś. dziecko zdolne jest do unoszenia tułowia do pozycji siedzącej za pomocą ruchu szyi i karku.
W wieku 6 mieś. Utrzymuje równowagę w pozycji siedzącej podpierając się rączkami wysuniętymi do przodu. Dziecko 8 mieś. Może pochylać się po przedmiot zachowując równowagę przy siedzeniu. Około 8-9 mieś dziecko podtrzymywane za rączki staje na nóżkach. W 9 miesiącu stoi samodzielnie.
Zmiana pozycji dziecka w pierwszych miesiącach, polega na obracaniu się w leżeniu z boku na bok. Potem zaczyna podnosić głowę. Niemowlę szybciej uczy się raczkować. Pełzanie polega na podciąganiu się na rączkach, tyłów i nóżki dotykają podłoża. Raczkowanie polega na przemieszaniu ciała opartego na rączkach i kolanach, uniesionego nad podło-żem.
Okres samodzielnego chodzenia przypada na około 18 do 20 miesięcy. U niemowlęcia najpierw wykształcają się ruchy głowy, potem ruchy rąk. Na początku są to ruchy dowolne rąk - odruch chwytny już zanikł a chwytanie polega na ruchach dowolnych związanych z działalnością kory mózgowej.
Stadia rozwoju ruchowego:
STADIUM I:
Dziecko w wieku 4-5 miesięcy zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu. Ręce są proste jest to chwyt łokciowy - dłoniowy.
STADIUM II:
W wieku 5-6 miesięcy wyciąga rączki w kierunku przedmiotu. Następuje ruch w stawach barkowych i łokciowych. Chwyt następuje przy łokciu 4 palców z wyłączeniem kciuka. Jest to chwyt dłoniowy prosty.
STADIUM III:
W wieku 7-8 miesięcy dziecko przy chwytaniu posługuje się kciukiem. Dziecko chwyta przedmiot między kciuk a cztery pozostałe palce. Jest to chwyt nożycowy.
STADIUM IV:
Od 9 miesięcy kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom. Dziecko chwyta przedmiot między opuszkami palców. Wskazującego i kciuka. Jest to chwyt pęsetkowy.
Między 7 a 8 miesiącu obserwujemy przewagę czynnościową jednej z rąk. Często jest to przewaga prawej ręki, co oznacza dominację lewej półkuli mózgowej. Jest to tzw. laterwalizacja. Na początku 2 roku życia zjawisko to słabnie, co ma związek z rozpoczęciem chodzenia, które jest czynnością symetryczną, angażującą prawą i lewą stronę ciała.
WIEK PONIEMOWLĘCY:
Między 1 a 3 rokiem życia obserwujemy zwolnienie przyrostu wagi przy szybko postępującym wzroście. W pierwszym roku przybywa 25 cm wzrostu, w drugim roku 12 cm a w 3 roku ok. 6 cm. Waga w pierwszym roku przyrasta o około 7,5 kg, w drugim roku około 2 kg i w trzecim też około 2 kg.
W 3 roku życia obwód klatki piersiowej staje się wyraźnie większy od obwodu głowy. W miarę wzrostu dziecka postępuje proces kostnienia.
Już w okresie niemowlęcym wyrastają dziecku pierwsze żeby. Pod koniec pierwszego roku życia. Uzębienie prawidłowo rozwijającego się dziecka składa się z ośmiu siekaczy, które umożliwiają dziecku odgryzanie kęsów pożywienia, nie pozwala jednak na dokładne jego przeżucie. Reszta zębów mlecznych pojawia się w ciągu okresu ponie-mowlęcego. W pełni skompletowane mleczne uzębienie u dziecka jest pod końcem 3 roku życia
Rozwój procesów poznawczych:
W tym okresie dokonują się zasadnicze zmiany w zakresie procesów poznawczych.
Na rozwój spostrzeżeń dziecka w okresie poniemowlęcym ogromny wpływ wywiera wzrastająca stale jego sprawność ruchowa. Dziecko dąży do realizacji coraz bardziej złożonych zadań. Początkowo czynności dziecka są chaotyczne i w dużej mierze przypadkowe. Niemowlę poznawało dany przedmiot dotykając go, obmacując, wąchając, liżąc, gryząc. Dziecko w okresie poniemowlęcym bada przedmiot oglądając go z pewnej odległości. Zmiany ułożenia i ruchy rąk stają się źródłem istotnych poznawczo bodźców kinetestycznych. Pozwalają one nie tylko dokładniej poznacz przedmiot w całości ale również wydzielić ich części składowe.
Rozwój mowy:
Na koniec pierwszego i początek drugiego roku życia dziecko wiąże najprostsze nazwy przedmiotów z ich desygnatami. Zaczyna też samo wypowiadać pierwsze słowa w określonym znaczeniu. Są to zazwyczaj złożone z dwóch takich samych sylab: ma - ma, da - da, i tym podobne. W drugiej połowie drugiego roku życia, wypowiadane słowa upodobniają się coraz bardziej do słów dorosłych, choć są często wypowiadane nieprawidłowo i zniekształcone. Rozumienie znaczenia danego słowa pojawia się wcześniej od ich wymawiania. Dziecko 2 letnie wymawia około 300 słów a rozumie więcej. Dziecko 3 - letnie wymawia około 1000 słów. Rzeczowniki oznaczające konkretne istoty żywe, zastę-pują w mowie dziecka całe zdania, np.: „mama” może oznaczać - mamo weź na ręce lub mamo daj pić. Pod koniec 2 roku życia dziecko zaczyna wiązać poszczególne słowa w najprostsze zdania. Dziecko łączy często dwa rzeczowniki tworząc jakby zdanie np.: Abka Inka - czapka Inki, Baba koka - babcia choć do kur itp.
Pod koniec 3 roku życia większość dzieci buduje już zdania rozwinięte z podmiotem , orzeczeniem i dopełnieniem.
Rozwój myślenia:
W wieku po niemowlęcym jest ściśle połączony z rozwojem mowy. Dziecko myśli obrazami. Początkowe pojęcia dziecka w wieku po niemowlęcym nie zawsze odpowiadają pod względem swojej treści i zakresu. Pojęciom przyjętym przez środowisko. Często wynikają z tego zabawne nieporozumienia. Dzięki rozwijającej się umiejętności przewidywania i wnioskowania dziecko stopniowo uczy się wybiegać myślą poza aktualne istniejące sytuacje. >>>>
Zabawa
Teoria funkcji zastępczej (Cleparde) - zabawa pełni funkcję zastępczą i przygotowującą do przyszłej aktywności życiowej. Dziecko z jednej strony zaspokaja w zabawie swoją potrzebę działania, wykonywania „na niby” tego czego naprawdę robić nie może, z drugiej strony, zabawa jest ćwiczeniem funkcji ogólnych życia umysłowego i funkcji specjalnych. Zabawa jest ucieczką w krainę fantazji. Wyobraźnia, iluzja są ważnymi elementami zabawy.
Teoria przyjemności funkcjonalnej (Buhler) zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność funkcjonalna, wiążąca się z samą zabawą a nie z jej wynikiem. Nie chodzi o to, żeby coś zrobić, ale żeby robić. Przyjemność daje samo działanie.
Teoria Rubinsteina - zabawa jest sensowną działalnością, będącą wyrazem stosunku jednostki do otaczającej rzeczywistości. Źródłem zabawy jest społeczna treść pracy.
Rola zabawy:
» zabawa dziecka jako swoista i podstawowa forma jego działalności jest zjawiskiem społecznym. Powstaje i rozwija się pod wpływem otoczenia i własnej działalności dziecka,
» zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy zwierząt,
» zabawa ma historyczny charakter, tzn. zmienia się i kształtuje zależnie od historyczno-społecznych warunków, w jakich dzieci się wychowują.
» Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem poznawalnej przez nie rzeczywistości.
WIEK OKRES RODZAJ AKTYWNOŚCI
0-1 mieś. noworodek aktywność odruchowa
1 r. ż. Niemowlęcy - motoryka impulsywna
- manipulacja niespecy-ficzna
2 r. ż. poniemowlęcy - manipulacje specyficzne
- zabawy manipulacyj-ne, funkcjonalne, konstrukcyjne, ruchowe, początek zabaw tematycznych i twórczości
3 r. ż. Poniemowlęcy - zabawy dydaktyczne, rozwija się twórczość artystyczna
- opanowanie czynności życia codziennego,
- pojawia się uczenie okazjonalne,
- pojawia się aktywność społeczna
przedszkolny - rozwój wyobraźni,
- stosunek nierealny do zabaw
Przedszkolny - początki pracy,
- stosunek do rzeczywistości
- planowość zabaw
Zabawa:
Jest czynnością sprawiającą dziecku funkcjonalną przyjemność, bywa podejmowana dobrowolnie, bez przymusu z zewnątrz, celu zabawy podmiot sobie nie uświadamia, zabawa jest bowiem celem sama dla siebie. Wszystkie czynności niemowlęcia mają charakter zabawowy. Na początku jest to postukiwanie przedmiotem o podstawę , o inny przed-miot, potrząsanie. Czynności te mają charakter manipulacji noszą nazwę zabaw manipulacyjnych. Bardziej złożone formy zabawowe rozpoczynają się dopiero w 2 roku życia. W miarę rozwoju lokomocji dziecko zdobywa sobie zabawki oddalone od niego. Dopiero pod koniec okresu niemowlęcego naśladując czynności dorosłych, dziecko uczy się turlać piłeczkę po podłodze. Na początku drugiego roku życia dziecko potrafi naśladować tylko czynności, które bezpośrednio przed tym pokazano mu na tych samych zabawkach. Dziecko nie potrafi „przenieść” czynności na inną zabawkę. W drugim roku życia dziecko uczy się karmić lalę, wozić ją w wózku. Coraz częściej w zabawach dzieci zaczynają pojawiać się sytuacje i przedmioty wyobrażone np.: „mieszanie zupy w garnku”.
Zabawy tematyczne (naśladowanie) - iluzyjne, zabawy w rolę. Dziecko naśladuje w nich różne czynności i sytuacje.
Zabawy konstrukcyjne - np. zabawa klockami. Dziecko najpierw bawi się klockami, postukując, przekładając z ręki do ręki. Najpierw dziecko zaczyna ustawiać na sobie w wieżę. Często dziecko cieszy się burzeniem swoich konstrukcji niż ich układaniem. Później dziecko układa klocki w szeregi, rzędy. W 3 roku życia dziecko zaczyna budować bramy, ogrodzenia, tunele. Zabawy konstrukcyjne kształcą precyzję ruchów, myślenie i wyobraźnię dziecka oraz uwagę, wytrwałość.
Zabawy dydaktyczne - czyli pierwsze łatwe loteryjki, zabawy w chowanie i szukanie przedmiotów. Poprzez zabawy dydaktyczne można poszerzyć zakres spostrzeżeń dziecka oraz wzbogacić słownik dziecka.
Zabawy ruchowe - na początku polegają na popychaniu lub ciągnięciu zabawi. Potem wraz z rozwojem lokomocji dzieci zaczynaj wdrapywać się na drabinki, ławeczki, lubią jeździć na rowerku. Dzieci lubią bawić się w zabawy ruchowe połączone ze śpiewem. Zabawy ruchowe wpływają na rozwój motoryczny dziecka, dzieci uczą się współdziałać ze so-bą, przestrzegać pewnych zasad.
Wiek przedszkolny:
Dzieli się na 3 fazy:
- faza wczesna 3-4 r. ż.
- faza średnia 4-5 r. ż. (średniaki)
- faza późna 6 r. ż. (starszaki).
Procesy poznawcze dziecka w tym okresie są jeszcze subiektywne, związane z osobistym doświadczeniem i działaniem oraz zabarwione emocjonalnie. Stopniowo dopiero dziecko staje się bardziej zdyscyplinowane, potrafi się podporządkować wymaganiom życia zbiorowego. Rozwija się i dojrzewa u niego mowa. Wzrasta wpływ słowa na zachowanie się i dojrzewa u niego mowa. Wzrasta wpływ słowa na zachowanie się i na procesy poznawcze. Dziecko coraz dokładniej poznaje otoczenie, rozwija się zdolność uogólniania i abstrahowania. Wzbogaca się jego słownik, a także dziecko opanowuje podstawowe formy gramatyczne. Ogromne znaczenie odgrywa w tym okresie zabawa, która staje się bogatsza w treść. Przede wszystkim rozwijają się zespołowe zabawy twórcze (tematyczne) i konstrukcyjne. Dziecko wypowiada się w specyficznej twórczości artystycznej. Okres przedszkolny, to czas kiedy rozwija się samodzielność dziecka, inicjatywa, świadomość i poczucie swobody.
Wrażenia i spostrzeżenia:
W wieku przedszkolnym wzrasta umiejętność rozróżniania barw. Dziecko 3 - letnie odróżnia już barwy zasadnicze, nie potrafi jednak odróżnić odcieni barw i popełnia tu wiele błędów. Rozwija się też umiejętność rozróżniania kształtów oraz grupowania przedmiotów wg kolorów lub kształtów. Dziecko 3-4-letnie słabo jeszcze wyróżnia części składowe przedmiotów. Spostrzeganie bywa niewyraźne, chaotyczne. Duże znaczenie ma działalność plastyczna dziecka. Rozwój wrażeń i spostrzeżeń słuchowych ma ścisły związek z rozwojem mowy dziecka. Dziecko nie powinno przebywać długo w hałasie.
Spostrzeganie pod koniec okresu przedszkolnego nabiera zatem charakteru coraz bardziej zorganizowanego, celowego i odgrywa ważną rolę w całym rozwoju umysłowym dziecka. Rozwój orientacji przestrzennej rozpoczyna się u dzieci ok. 3-4 r. ż. Ale dziecko nie potrafi jeszcze odzwierciedlać przestrzeni jako specyficznej.
Wyobrażenia:
Dziecko jest w stanie wyobrazić sobie jakieś przedmioty, dopiero wtedy, gdy wykształci się u niego schemat danego przedmiotu (ok. 2 r. ż.). Na początku okresu przedszkolnego dominuje u dziecka wyobraźnia bierna i mimowolna. Na początku ma ona charakter odtwórczy. Duży wpływ na rozwój wyobraźni wywiera wychowanie artystyczne: bajki i opowiadania, malarstwo, rzeźba, ilustracje itp. Pod koniec okresu przedszkolnego wyobraźnia dziecka staje się coraz bardziej twórcza i dowolna.
Pamięć i uwaga:
Rozwój pamięci zależy od warunków życia dziecka. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Na początku ma ona charakter mimowolny a stopniowo rozwija się pamięć dowolna. Najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Wraz z pamięcią konkretno-obrazową u dziecka w wieku przed-szkolnym zaczyna się rozwijać także pamięć słowno-logiczna. Pamięć logiczna dziecka opiera się początkowo nie na abstrakcyjnych pojęciach, ale na pojęciach konkretnych, obrazowych. Rozwój pamięci dowolnej u dziecka przedszkolnego zależy od właściwości uwagi dziecka. W wieku przedszkolnym przeważa uwaga mimowolna. Jest ona rozproszona nie potrafi dziecko skupić uwagi na jednym przedmiocie. Uwaga dowolna zaczyna się kształtować pod wpływem poleceń dorosłego.
Myślenie:
Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia. Mowa i myślenie rozwijają się na bazie spostrzeżeń dziecka. Wiek przedszkolny nazywa się też „wiekiem pytań”. Pytania świadczą o rozwoju myślenia dziecka. Odpowiedzi dorosłych są ogromnie ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka. W przyswajaniu sobie pojęć dziecko opiera się jeszcze na zewnętrznym podobieństwie przedmiotów i zjawisk. Pod koniec wieku przedszkolnego myślenie dziecka staje się coraz bardziej abstrakcyjne.
Wola i uczucia:
Na procesy psychiczne dziecka duży wpływ mają uczucia. W oparciu o wrodzone, podstawowe emocje: gniew, strach kształtują się w wieku przedszkolnym bardziej złożone, rozwinięte emocje, do których dołączają się pewne procesy intelektualne np.: wyobrażenia, sądy, są tzw. uczucia.
Uczucia są wyrazem stosunku dziecka do siebie, bądź to wyrazem jego tosunku do otaczającego je świata. Uczucia przyjemne: zadowolenie, radość, miłość itp. Są bardzo istotnym czynniiem normalnego rozwoju dziecka. Natomiast uczucia przykre, zwłaszcza gdy są silne i częste, mogą hamować działalność i rozwój dziecka.
U 6-7 letniego dziecka zaczynają się już rozwijać u niego uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne. Rodzą się pierwsze „przyjaźnie”, „miłości”. Już w tym okresie należy, przyzwyczajać dziecko i uczyć panować nad uczuciami, hamować afekty, negatywne reakcje emocjonalne. Na rozwój emocjonalne. Na rozwój emocjonalny dziecka wpływa-ją takie czynniki, jak tryb życia dziecka, rozwój umysłowy, stan zdrowia, zmęczenie, stosunki rodzinne.
Osobowość:
W zakresie przedszkolnym kształtują się pierwsze zarysy struktury osobowości. W toku działania dziecka kształtują się pierwsze cechy jego charakteru. Dużą rolę w kształtowaniu się woli i charakteru dziecka odgrywają zabawy zespołowe. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko umie już podporządkować swoje czynności z góry ustalonemu celowi. Podstawowe zmiany osobowości dziecka w wieku przedszkolnym, polegają na tym że:
- powstają nowe motywy postępowania i działania,
- rozwijają się pierwsze uczucia i pojęcia estetyczne, zaczyna się kształtować emocjonalny stosunek dziecka do innych ludzi,
- kształtuje się zachowanie dowolne i nowy stosunek dziecka do siebie,
- rozwija się umiejętność podporządkowania się poleceniom dorosłych,
- kształtuje się stosunek dziecka do pracy, ocena pracy innych,
- pod koniec okresu przedszkolnego zaczyna się kształtować u dziecka zdolność samooceny.
Rozwój twórczości dziecka:
Prawidłowo wychowywane dziecko już w 2 r. ż. Potrafi posługiwać się ołówkiem. Początkowo ołówek trzymany jest w garści a przy rysowaniu porusza się prawie cała ręka. Dlatego dziecko w tym okresie bazgrze, kreśli chaotyczne linia, które nic nie przedstawiają. W 3 r. ż. Dziecko uczy się prawidłowo trzymać ołówek i próbuje opanowywać ruchy dłoni i palców. W rysunkach można już wyodrębnić proste kreski, łuki oraz pojedyncze punkty. Dziecko uczy się rysować kółko. Dzięki temu umie narysować słoneczko oraz postacie z głową i kreskami jako odnóżami.
Twórczość dziecka przedszkolnego ma charakter zabawowy. Zaliczamy tu: wycinanie, malowanie, rysowanie, lepienie itp. W rysunku dziecko najłatwiej może wyrazić wszystko to, co widzi wokół siebie. Badania nad rozwojem treści rysunków dziecięcych wskazują, że jeśli dziecko styka się bezpośrednio z przedmiotami to jego twórczość jest bogatsza, lepiej i dokładniej odzwierciedla poznawaną przez nie rzeczywistość. Dziecko na początku wieku przedszkolnego nie planuje i nie wie co chce zrobić. Często też zmienia swoje pomysły. Rysunki dzieci w wieku przedszkolnym odznaczają się brakiem proporcji np.: samochodu czy człowieka. Postacie ludzkie dziecko rysuje z przodu.
2 r.ż. bazgroły
3 r.ż. bazgrolenie
4 r.ż. głowonogi, głowotułowia
5-6 r.ż. schematy uproszczone
6-7 r.ż. schematy wzbogacone
8-11 r.ż. i po schematy fizjoplastyczne.
Wiek Okres, faza Cechy charakteru
2-5 Bazgroty. Przed-schematyczna. Linie, kreski, plamy lub bazgroły przedmiotowe - głowonogi, głowo tułowia
5-6 Schematy uproszczone, konturowe Elementy z najbliższego otoczenia: domek, ulica, ludzie. Ograniczanie płaszczyzny konturem bez jej wypełniania. Brak pro-porcji, brak przestrzeni
6-7 Ekspresja swobodna. Schematy płaszczyznowe Rysunki o znaczeniu symbolicznym. Operowanie plamą rysunkową. Żywe kolory. Płaskość formy. Brak proporcji i przestrzeni trójwymiarowej. Łącze-nie kompozycyjne elementów w jedną całość
7-8 Schematy wzbogacone. Faza układów pasowych Tworzenie kompozycji pejzażowych. Próby wzbogacania schematu charakterystycznymi detalami. Próby wyrażania przestrzeni za pomocą pasów. Tonowani barw
8-9 Ekspresja inspirowana i kierowana. Faza układów topograficznych Tworzenie ilustracji tematycznych. Kompozycje tworzone z wyobraźni. Różnicowanie się tematyki dziewcząt i chłopców
9-11 Faza układów kulisowych płaskich Tworzenie form z wyobraźni i natury na podstawie wiedzy, o rzeczywistości. Pojawienie się tzw. planów w obrazie tworzących układy przestrzenne kulisowe
11-13 Faza realizmu wrażeniowego. Okres fizjoplastyki Tworzenie obrazów z elementów krajobrazu. Próba wyrażania perspektywy wrażeniowej. Kompozycje wieloelementowe i kilku-warstwowe. Kolorystyka żywa. Duża rola pamięci wzrokowej.
14-16 Faza realizmu wizualnego. Kryzys w twórczości plastycznej Zapożyczanie treści z wzorów, skłonności do kopiowania treści. Proporcje i kształty zgodne z naturalnym odbiorem. Kolor realistyczny.
Teoria adaptacji rozwojowej(J. piaget'a)
Teoria ta opiera się na wyodrębnieniu faz, na podstawie kryteriów poznania świata:
1 stadium 0-2 lat inteligencja sensoryczno-motoryczna:
- 1 mieś. Funkcjonują wrodzone mechanizmy odruchowe - ssanie, połykanie
- 1-4 mieś. - pojawiają się pierwsze przystosowania nabyte.
- 4-8 mieś. - kształtują się działania intencjonalne
- 8 mieś. - 1 r. ż. - czas kiedy dziecko zaczyna ujmować przedmioty w kontekście z rzeczywistością.
- 1-1,5 r. ż. - pojawiają się reakcje okrężne 3 rzędu (eksperymentowanie, odkrywanie nowych sposobów metodą prób i błędów,
- 1,5-2 r. ż. - dziecko wykrywa nowe sposoby za pomocą kombinacji myślowych poprzez wyobrażenie sobie przedmiotów i kojarzenie.
2 stadium 2-11 r. ż. Kształtowanie operacji konkretnych:
- 2-7 r. ż. - podokres przedstawień (wyobrażeń) operacyjnych:
o 2-3,5 r. ż. - faza kształtowania się funkcji symbolicznych (mowa)
o 3,5-5,5 r. ż.-dziecko rozwija obrazy umysłowe, odkrywa, okroistość stanów i przekształceń.
o 5,5-7r. ż. - rozumienie pojęcia stałości
- 7-11 r. ż. - podokres operacji konkretnych. Dziecko jest zdolne do wykonywania operacji odwracalnych. Potrafi w myśli wyodrębnić części składowe.
3 stadium 11-14 r. ż. - kształtowanie operacji formalnych:
- możliwość dokonywania operacji formalnych na bazie myślenia abstrakcyjnego.
Młodszy wiek szkolny:
Obejmuje okres od 7-12 r. ż. Od 7 r. ż. Dziecko rozpoczyna systematyczną naukę w szkole. Od chwili pójścia dziecka do szkoły zmienia się gruntownie codzienny tryb życia i zajęć dziecka. Nawiązuje ono nowe stosunki z ludźmi.
Dojrzałość szkolna - to moment w rozwoju dziecka, kiedy jest już ono zdolne sprostać wymaganiom szkoły, a więc - moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka.
Zabawa i praca:
Zabawa w wieku szkolnym nie zanika, lecz zmienia się pod względem formy i treści. Zaczynają dominować zabawy zespołowe. Zabawa zmienia też charakter i funkcję. Zabawy konstrukcyjne doskonalą się i przekształcają pod wpływem robót ręcznych.
Praca dzieci w tym wieku składa się przede wszystkim z nauki szkolnej i z pomocy rodzinie w gospodarstwie domowym.
Spostrzeganie i obserwacji:
W okresie tym rozwija się nie tylko spostrzeganie dziecka ale i jego spostrzegawczość. Rozwój spostrzegania idzie w parze z rozwojem zdolności wyodrębniania cech i uogólniania ich.
Obserwacja - to aktywne, planowe, skierowane na określony cel, wybiórcze spostrzeganie.
Dzieci uczą się obserwować całościowo.
Rozwój spostrzegania w młodszym wieku szkolnym polega głównie na tym, że uczeń nabiera umiejętności skupienia się na pewnych przedmiotach. Zjawisk spostrzegania i obserwacji nie można oddzielić od zjawiska uwagi. Uwaga dzieci rozwija się pod wpływem nauki szkolnej i kształci, stając się coraz bardziej zdolna do koncentracji, trwałości i prze-rzutności.
Pamięć:
Dziecko dzięki niej zdobywa wiedzę i różne nawyki, uczy się słów i ich znaczeń, uczy się mówić i myśleć. Pamięć umożliwia intelektualny rozwój człowieka. Dzieci w tym wieku nie panują w dostatecznej mierze nad swoją pamięcią i nie umieją podporządkować procesów zapamiętywania i reprodukowania materiału swoim szkolnym zadaniom i celom.
Kryteria dojrzałości szkolnej
Dziecko dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej nazywamy dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno-emocjonalnego oraz fizycznego, jaki umożliwia mu przystosowanie się do wymagać szkoły i kontynuowanie nauki w kl. 1.
Metody badań dojrzałości szkolnej:
- testy inteligencji (zdolność do odtwarzania kształtów, pamięć, zdolność obserwacji, skupienia się, itp.)
- badanie dojrzałości społecznej, fizycznej i sprawności ruchowej przez obserwację dziecka w czasie testu.
- Próby zbiorowe i indywidualne na kontakty z grupą i samodzielność dziecka.
Kryterium intelektualne:
a. Szkoły lipskie - uznawano że dziecko dojrzałe do szkoły osiągnęło taki stopień rozwoju intelektualnego, który pozwala mu podjąć naukę czytania i pisania. Sukces w nauce zależy też od zdolności dziecka do koncentracji i trwałości skupienia uwagi, spostrzegawczość i pamięć.
b. Szkoły wiedeńskie - dziecko zdolne do nauki osiągnęło stadium działania intencjonalnego czyli potrafi wykonywać zadania postawione samemu sobie i przez nauczyciela. Ważna jest też zdolność do rozumienia symboli jako warunek do rozpoczęcia nauki czytania i pisania.
Kryterium dojrzałości fizycznej czyli osiągnięcie przez dziecko prawidłowego rozwoju organizmu. Mogą dziecku w tym przeszkadzać przebyte choroby, wrodzone wady rozwojowe. Ważne jest aby przed rozpoczęciem nauki dziecko poddano badaniom lekarskim, których wyniki pozwolą nauczycielowi na specjalne zajęcie się dziećmi, które ze względu na niepełną dojrzałość fizyczną mogą mieć trudności w przystosowaniu się do wymagań szkoły i mogłyby nie nadążać za całą klasą.
Rozwój społeczny dziecka:
Szkoła wpływa nie tylko na rozwój umysłowy dziecka, ale również jako środowisko złożone, kształtuje ono całą osobowość ucznia i odgrywa szczególną rolę w uspołecznianiu dzieci i młodzieży.
Szkoła wprowadza uczniów w kulturę kraju, przekazuje określoną sumę wiedzy, zaszczepia określone postawy i przekonania, ponadto jest szkołą uspołecznienia (socjalizacji), przygotowującą młodych do współżycia w środowisku ludzkim.
Proces uspołeczniania dzieci i młodzieży zależy także od wielu innych środowisk i czynników: dom rodzinny, instytucje wychowani pozaszkolnego, organizacje sportowe, kościół oraz zespoły rówieśnicze.
Dom rodzinny jest pierwszym środowiskiem, w którym dziecko przebywa niemal wyłącznie aż do czasu wstąpienia do szkoły. Szczególną rolę odgrywa w sprawach kształtowania postaw moralnych i wprowadzania w sprawy płci. Funkcją rodziny jest zapewnienie dzieciom poczucia bezpieczeństwa i oparcia uczuciowego w sytuacjach nowych i trudnych.
Wiek Dorastania (adolestencja)
Periodyzacja wg amerykańskich psychologów (Hurlock)
1. preadolescencja 10-13 lat,
2. wczesna adolescencja 14-17 lat,
3. późna adolescencja 17-21 lat.
Inny podział wg psychologów radzieckich:
1. średni wiek szkolny 11-15 lat
2. wiek dorastania 16-18 lat.
Adolescencja - Wzrastanie w dziedzinie fizjologicznej i psychologicznej
Preadolescencja (późna latencja) - dziecko jest między dzieciństwem a adolescencją. Dziecko staje się bardziej zależne od popędu seksualnego, oznacza to że mechanizmy obronne choć działają w związku ze wzrostem popędów przestają być skuteczne. Dają się zauważyć tęsknoty seksualne (preedypalne).
Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się przeobrażenie dziecka w osobnika dorosłego. Zachodzą zmiany fizyczne i psychiczne.
Poza dorastaniem fizjologicznym, którego końcowym etapem jest możność wydania na świat potomstwa, dużą rolę odgrywa dorastanie społeczne. Polega ono na rozwoju świadomości społecznej oraz na przygotowaniu się do określonej roli społecznej i podejmowaniu odpowiedzialnych zadań społecznych. Zwraca się też uwagę na dorastanie umysło-we, gdy wzrasta efektywność uczenia się oraz zdolność rozwiązywania teoretycznych i praktycznych problemów. Dojrzewanie emocjonalne polega a tym, że pobudliwość i niestałość emocjonalna ustępują miejsca stałości i równowadze. Za centralne zjawisko okresu dojrzewania uważa się rozwój płciowy.
Wzmożona emocjonalność - „okres burzy i naporów”. Zachodzi sporo zmian, które dają dość specyficzne cechy adolescencji. Natężenie procesów emocjonalnych wzmaga się.
Łatwość przechodzenia (oscylacji) między emocjami krańcowymi np.: od mił9ości do nienawiści, od smutku do radości, itp.
Ruchliwość procesów emocjonalnych - zmienność, nietrwałość, szybkość. Stany emocjonalne nie trwają długo i szybko się zmieniają.
Przeżycia emocjonalne i uczuciowe można pogrupować na:
- stany obronne (lęk, nieśmiałość, smutek, itp.)
- stany agresywne (gniew, wrogość, nienawiść),
- uczucia pozytywne (zadowolenie, radość, przyjemność, itp.)
Kształtują się i rozwijają uczucia religijne, patriotyczne, itp.
Psychologia - jest dyscypliną naukową.
Nauka - to wytwór działań naukowych i badawczych. To logicznie uporządkowany zbiór pojęć, zdań, twierdzeń odnoszący się do określonego wycinka rzeczywistości, jak również hipotezy i teorie.
Nauki dzielimy na:
- empiryczne,
- nieempiryczne
Psychologia należy do nauk empirycznych a dokładnie do nauk humanistycznych i nawiązuje do nauk przyrodniczych. Psychologia jako dziedzina badań naukowych i działalności praktycznej.
Najogólniej mówiąc podstawowym przedmiotem psychologii jest człowiek i jego zachowanie się. Obydwa elementy tego określenia są ściśle ze sobą związane. Psychologia jest nauką o czynnościach człowiek i o człowieku jako ich podmiocie.
Psychologia korzeniami sięga do starożytności. Każdy wielki starożytny filozof uchodzi za psychologa protoplastę, np.: Arystoteles, Platon, Sokrates czy Teofarst, który uchodzi za prekursora psychologii osobowości. Filozofowie wieków średnich: św. Augustyn, św. Tomasz.
Nazwa „psychologia” pojawiła się w okresie Renesansu za sprawą Filipa Melanctona. Z grec. „psyche” - dusza, „logos” - nauka czyli nauka o duszy. Wiek XX przynosi parcelizaję psychologii. Kończy się wieka filozofia a rozpoczyna się separacja poszczególnych dziedzin filozofii, m. in. psychologii. W 1879 r. powstaje pierwsze laboratorium psycholo-giczne, założone w Lipsku przez Wilhelma Wundda. To on jako pierwszy określił introspekcjonizm. Przedmiotem badań introspektywnych są procesy psychologiczne, zjawiska psychologiczne zachodzące w umyśle człowieka, niedostępne bezpośrednim obserwatorom a badane są przez wgląd do wnętrza. Introspekcja inaczej doświadczenie samego siebie.
Realizm psychologiczny - jego przedstawicielem jest Władysław Witwicki, który zauważył, że pewne zjawiska psychiczne, których człowiek aktualnie sobie nie uświadamia mają pewien realny byt i nie do końca uświadamiane mogą być powtórnie uświadomione.
Na początku XX w. powstał inny nurt psychologiczny - behawioryzm. Jego twórcy to Edward Lee Thorndike i John Watson. Twierdzili oni, że nie można mówić, że coś jest psychiczne, bo tego nie można zobaczyć i zbadać. Przedmiotem badań staje się zachowanie człowieka, traktowane jako łańcuch reakcji molekularnych. Każda reakcja ma swój bodziec, który ją uruchamia, wywołuje.
Bodźce zewnętrzne i wewnętrzne spostrzegania
Bez procesów percepcyjnych nie widzielibyśmy przedmiotów, przestrzeni, zdarzeń, ruchu, ludzi czy relacji. Nasz układ nerwowy jest niezwykle czułym urządzeniem wykrywającym i reagującym. W jednej chwili około 100 mln. impulsów wejściowych jest przekazywanych do przetwarzających ośrodków w siatkówce oka i mózgu. Te są analizowane, organizowane i integrowane, po czym zostaje podjęta decyzja, aby zareagować w pewien sposób.
Spostrzeganie - jest przetwarzaniem fizycznej energii bodźców w energię impulsów nerwowych, a następnie z powrotem w fizyczną energię, pierwsze stadium tego procesu, polegające na recepcji bodźców, określa się jako wrażenie.
Doświadczenie percepcyjne - to jak dana rzecz przedstawia się obserwatorowi - zwane jest spostrzeżeniem (lub bardziej formalnie doświadczeniem fenomenologicznym). To synteza wrażeń, których doznajemy.
Droga impulsu od bodźca do odczucia.
Bodziec oddziałuje na receptor, wtedy powstaje wrażenie. Receptor pobudza się i wysyła impuls, który jest przewodzony przez komórki nerwowe do mózgu. W mózgu jest kora czuciowa, w której każdy punkt ciała ma swój odpowiednik. Tam impuls zostaje analizowany i odbierany jako np.: kłucie w palec.
Złudzenia - są przykładem tego, w jakim stopniu percepcja może wprowadzić nas w błąd; wywołują one nasze zdziwienie, bo na ogół nasz system percepcyjny działa niezawodnie.
System percepcyjny działa podobnie jak komputer, pobierając informację z różnych źródeł, selekcjonując ją, porównując, sprawdzając, wprowadza na wyjście i powtarza te operacje od nowa.
Percepcja nie jest bezpośrednim doświadczeniem, lecz pośrednim procesem wyciągania wniosków o „rzeczywistym” świecie czasu, przestrzeni, przedmiotów i zdarzeń.
Złudzenia nie są anormalnymi przykładami naszej percepcji. Nie są one przejawami defektów w naszym systemie percepcyjnym, lecz raczej ukazują jego mocne strony. Dzięki temu nie jesteśmy zależni od bodźców i możemy posługiwać się naszymi spostrzeżeniami w procesie myślenia.
Informację o naturze środowiska zew. Wykrywają różne narządy, złożone z wysoce wyspecjalizowanych komórek receptorowych. Na ogół każdy narząd receptorowy jest wrażliwy na 1 tylko typ fizyczny lub chemiczny właściwości środowiska.
Organizm potrafi wykryć 3 właściwości bodźców środowiskowych
- ich kategorię, typ energii (np. światło)
- ich lokalizację w przestrzeni,
- ich natężenie.
Podział receptorów:
1. eksteroreceptory - znajdują się na powierzchni organizmu i odbierają bodźce z otoczenia, dzielą się na:
- telereceptory - odbierają bodźce oddalone od organizmu
- kontaktoreceptory - odbierające bodźce w zetknięciu z powierzchnią organizmu
2. interoreceptory - znajdują się wewnątrz organizmu i odbierają bodźce z wewnątrz organizmu, dzielą się na:
- proprioreceptory - znajdują się w narządach ruchu i odbierają bodźce związane z ruchem i położeniem różnych części ciała,
- wisceroreceptry - znajdują się w narządach wewnętrznych i odbierają bodźce związane ze stanem tych narządów.
Progi wrażliwości - to momenty, do których odczuwamy pewne wrażenia. To minimalna ilość bodźca, która jeszcze jest odbierana przez zmysły
Czułość - zdolność różnicowania zmian między bodźcami
Wg prawa Webera-Fechnera istnieje stały stosunek między bodźcem standardowym, a bodźcem wywołującym ledwo dostrzegalną różnicę. Żeby doświadczyć różnicy bodźców te bodźce muszą przyrastać w odstępach równych.
Prapsychologia - to współczesny termin, który obejmuje naukowe badania zjawisk pozazmysłowych, takie jak spostrzeganie pozazmysłowe (ESP). Obejmuje: telepatię (czytanie w myślach), jasnowidzenie, przepowiadanie przyszłości oraz psychokinezę (lewitacja).
Spostrzeganie i wyobrażenia:
Spostrzeganie - używane jako pojęcie widzenia. Ma charakter względnie stały.
Postrzeganie - całość sytuacji
Percepcja - przyjmowanie bodźców
Uczenie się i pamięć:
Proces uczenia się - to trwające nieustannie gromadzenie doświadczeń, dzięki którym modyfikowane są dawne formy zachowania lub powstają nowe. Proces uczenia się jest procesem ciągłym, obejmującym całość doświadczeń jednostki.
Czynność uczenia się jest to zamierzona aktywność jednostki, w wyniku której zdobywa ona nowe doświadczenia. Czynność uczenia się prowadzi zawsze do osiągnięcia określonego celu (wyniku).
Uczenie się jest procesem polegającym9 na kumulowaniu doświadczeń. W procesie uczenia będą się zmieniały czynności uczenia się, jedne ustępują, a pojawiają się nowe.
Poznawanie otaczającego świata bezpośrednio, za pomocą zmysłów nazywamy uczeniem się sensorycznym.
Poznawanie rzeczywistości w sposób pośredni, w którym podstawową rolę odgrywa słowo, nazywamy uczeniem się werbalnym.
Rodzaje uczenia się:
a. warunkowanie klasyczne:
Eksperyment nad warunkowaniem klasycznym przeprowadził jako pierwszy Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tą Pawłow nazwał reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest bodźcem bezwarunkowym dla tej reakcji.
Następnie zaobserwował, że jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonek, to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna się ślinić. Pies nauczył się, że dźwięk występujący przed podaniem pokarmu jest jego sygnałem. Tego typu bodziec nazwał Pawłow bodźcem warunkowym, a wydzielanie śliny na dzwonek - reakcją warunkową.
Reakcje bezwarunkowe(odruchy bezwarunkowe) - są to wrodzone reakcje organizmu na bodźce biologicznie nieobojętne, zachodzące według określonych praw dzięki działaniu ośrodków nerwowych. Przykładem odruchu bezwarunkowego jest kaszel, ślinienie, ssanie, oddychanie, orientacja, mruganie.
Bodziec warunkowy - to bodziec biologicznie obojętny (światło, dzwonek) który w wyniku łączenia go z bodźcem biologicznie ważnym stał się sygnałem pojawiania się bodźca istotnego dla organizmu. Aby wystąpił odruch warunkowy musi być zachowana kolejność występowania bodźców.
Reakcja warunkowa (odruchy warunkowe) - to nabyte reakcje organizmu dochodzące do skutku w najwyższej korowej części układu nerwowego przez skojarzenie działania bodźca obojętnego z bodźcem biologicznie nieobojętnym.
b. Warunkowanie instrumentalne:
W toku warunkowania instrumentalnego organizm uczy się tego, że osiągnięcie bodźca bezwarunkowego jest możliwe dopiero po wykonaniu pewnej określonej reakcji.
W uczeniu się przez warunkowanie klasyczne jednostka uczy się znaków, sygnałó, a w uczeniu się przez warunkowanie instrumentalne uczy się reakcji
(Skinner - eksperyment ze szczurem)
Formy uczenia się:
a. Uczenie pamięciowe - polega na powtarzaniu tekstu czy czynności aż do prawidłowego reprodukowani. Ma zastosowanie w nauce szkolnej.
Prawo Foucaulta:
„czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest proporcjonalny do kwadratu długości szeregu”
Najmniej czasu i powtórzeń będzie wymagał początek i koniec szeregu, a najwięcej partia środkowa.
Prawo Josta:
„Powtórzenie rozłożone w czasie daje lepsze rezultaty w zapamiętaniu materiału niż powtórzenie skomasowane. Rezultaty powtórzeń są tym lepsze, im dłuższe są przerwy między nimi.”
b. Uczenie się przez próby i błędy - w uczeniu tym można wyróżnić dwa stadia:
- Szukanie rozwiązania, próbowanie różnych sposobów,
- Ćwiczenie się w rozwizywaniu, w czasie którego liczba błędów z każdą próbą maleje. Uczenie to występuje znacznie szybciej, jeśli towarzyszy mu stan zadowolenia.
Prawo efektu:
„Wśród wiel reakcji wykonywanych w określonej sytuacji utrwalają się te, po których następuje efekt w postaci nagrody.
c. Uczenie się przez rozwiązywanie problemów - tego rodzaju uczenie się polega na ciągłym pokonywaniu trudności, uczy unikania poprzednich błędów i stosowania coraz skuteczniejszych sposobów działania. Uczenie takie jest efektywne, daje trwałe wyniki, uczy operowania zdobytą wiedzą, wpływa na rozwój intelektualny, uczy poprawnego rozumowania i rozumienia treści materiału, ale pochłania dużo czasu.
d. Uczenie się przez zrozumienie - warunkiem przyswojenia materiału jest zrozumienie wszystkich określeń, terminów i pojęć z danego zakresu.
23