Arteriografia - badanie radiologiczne obrazujące tętnice (np. aortę, tętnice nerkowe, naczynia mózgowe). Polega na wprowadzeniu do naczynia środka kontrastowego i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich.
Audiogram (łac. audio - słyszę, gr. grámma - pismo, litera) - wydruk graficzny przedstawiający wynik badania audiometrycznego, które ocenia sprawność narządu słuchu (częstotliwość, głośność). Tony generowane są przez audiometr. Na audiogramie zapisywane są progi słyszenia tonów czystych przedstawiające częstotliwość i głośność w dB HL (ang. hearing level - próg słyszenia). Badanie przeprowadza się dla każdego ucha oddzielnie. Osoba, u której wykonywane jest badanie ma założone słuchawki na uszach i słucha dźwięków o częstotliwościach od 250Hz do 8000Hz. Następnie sygnalizuje ona (za pomocą przycisku lub podniesieniem ręki) czy słyszy dany dźwięk.
Audiometr - urządzenie akustyczne służące do dokładnej diagnostyki zaburzeń organicznych narządu słuchu.
Podstawowym elementem audiometru jest generator akustyczny. Odbieranie tonów przez badanego odbywa się w drodze przewodnictwa kostnego lub powietrznego. Regulator natężenia dźwięku wyskalowany jest w decybelach. W czasie badania pacjent sygnalizuje odczuwanie dźwięków o odpowiednim zakresie.
Obecnie w badaniach przesiewowych słuchu stosuje się trzy nieinwazyjne metody:
Rejestracji otoemisji akustycznej wywołanej trzaskiem (TEOAE - Transiently Evoked Otoacoustic Emission)- bada zdolność ucha środkowego do rejestracji sygnałów akustycznych. Opiera się na pomiarze echa wywołanego przez kostkę młoteczka stukającą o kowadełko
Pomiaru słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR- Auditory Brainstem Response) - bada czy sygnał akustyczny został przesłany do mózgu. Opiera się na pomiarze zmian aktywności mózgu będącej reakcją na przesłany do niego sygnał akustyczny.
Audiometrii tonalnej
Aby zwiększyć dokładność pomiarów, i zmniejszyć liczbę fałszywych wskazań łączy się metody TEOAE oraz ABR, lub stosuje się wszystkie trzy metody. Polskim wkładem w diagnostykę słuchu jest seria audiometrów Kuba Mikro, powstała przy współpracy Instytutu Systemów Sterowania oraz Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu
udiometria- jest to jedna z podstawowych metod stosowanych w audiologii służąca do badania słuchu. Jest metodą diagnostyczną pozwalającą wykryć istniejący niedosłuch lub głuchotę u chorego. Wyróżniamy następujące typy audiometrii:
audiometria słowna (audiometria mowy)
Badanie polisomnograficzne stosuje się w celu zapisu zmieniających się parametrów organizmu ludzkiego w czasie snu. Opracowaniem i analizą takich badań zajmuje się polisomnografia.
W zależności od spodziewanych zaburzeń snu stosuje się różne czujniki i rejestruje konieczne parametry (kanały).
EEG - najczęściej odczyt elektroencefalograficzny ograniczony jest do dwóch lub czterech kanałów (C2 i C4 oraz O2 i O4), pozwalających na zapis hipnogramu.
OMG - badanie ruchów gałek ocznych (czujniki umieszczone w okolicy lewego i prawego oka)
EMG - badanie napięcia mięśni (czujniki umieszczone na brodzie)
Termistor - reaguje na przepływ powietrza (umieszczony w okolicy nosa i ust)
Mikrofon - odbierający np. chrapanie (umieszczony na krtani)
Pasy oddechowe - reagujące na ruchy klatki piersiowej i brzucha
Czujnik położenia ciała - pozwala na zapis pozycji ciała w czasie snu
Aktinometr - czujnik ruchu kończyn (najczęściej na kostce)
Badanie potencjałów słuchowych wywołanych - (BERA), (ABR- Auditory Brainstem Response) -badanie diagnostyczne polegające na działaniu bodźcem dźwiękowym na receptory słuchu i rejestrowaniu zjawisk elektrycznych w mózgu, będących odpowiedzią na bodziec.
Jest to metoda obiektywna pozwalająca ocenić próg słyszenia zarówno u noworodków jak i u dorosłych. Badanie jest bezbolesne.
Elektroencefalograf to urządzenie, które rejestruje zespół słabych sygnałów elektrycznych zapisanych jednocześnie w różnych punktach skóry głowy. Sygnały te wyrażają rytmy i fazy zwane także falami mózgowymi. Są to drgania elektryczne w miarę regularne o częstotliwości, która nie przekracza 0,5-35 Hz. Informują one o rozmieszczeniu źródeł fal elektromagnetycznych wewnątrz mózgu. Zależności między wykresami pozwalają scharakteryzować fale mózgowe, a interpretację wykorzystać do celów diagnostycznych przez porównanie aktywności mózgu normalnej z patologiczną.
Komputerowy elektroencefalograf Neurovisor-BMM 40
Elektroencefalografia
Badanie EEG
Elektroencefalografia (EEG) - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu za pomocą elektroencefalografu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na powierzchni skóry, pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis - elektroencefalogram. Jeśli elektrody umieści się bezpośrednio na korze mózgu (np. podczas operacji) badanie nosi nazwę elektrokortykografii (ECoG). Pierwszy polski zapis EEG został zarejestrowany przez Adolfa Becka, który swoją pracę opublikował w 1890 r. Pierwsze badanie EEG na człowieku przeprowadził Hans Berger, psychiatra z Jeny.
Pierwszy zapis sygnału EEG człowieka, sporządzony w 1929 roku przez Hansa Bergera
Zastosowania EEG
Badania EEG są wykonywane dla monitorowania i diagnozy w następujących sytuacjach:
przy stwierdzaniu śpiączki oraz śmierci mózgu
Uproszczone aparaty elektroencefalograficzne wykorzystywane są w treningu umysłu - biofeedbacku.
Metodyka badania EEG
W standardowym badaniu umieszcza się 19 elektrod należących do systemu 10-20, zalecanego przez Międzynarodową Federację Neurofizjologii Klinicznej IFCN:
osiem elektrod nad każdą półkulą
trzy elektrody w linii pośrodkowej
Są one oznaczane:
siedem elektrod nad korą płatów czołowych: Fp1, Fp2, F3, F4, F7, F8, Fz
trzy elektrody na granicy płatów ciemieniowych i czołowych: C3, C4, Cz
trzy elektrody nad płatami ciemieniowymi: P3, P4, Pz
cztery elektrody nad płatami skroniowymi: T3, T4, T5, T6
dwie elektrody nad płatami potylicznymi: O1, O2
Oraz dwie elektrody referencyjne przymocowane do płatka ucha A1, A2
Rodzaje aktywności mózgu
Jedna sekunda zapisu EEG
W warunkach fizjologicznych powstają fale mózgowe o częstotliwości w zakresie 1 - 100 Hz oraz amplitudzie 5 - kilkaset µV:
W przypadku jakiejkolwiek patologii (np. zniszczone komórki lub upośledzone przewodzenie chemiczne) będzie opóźniać lub przyspieszać szybkość ich przepływu, zwiększać lub zmniejszać amplitudę, zmieniać ich kształt lub konfigurację.
Fale delta
Fale delta (δ) mają częstotliwość do 4 Hz. Obserwowane są w 3 i 4 stadium snu (stadium NREM).
Fale teta
Fale alfa
Fale beta
Fale beta (β) mają częstotliwość od 12 Hz do około 60 Hz, mają amplitudę poniżej 30 µV. Zazwyczaj występują w okolicy czołowej. Fale beta o małej amplitudzie występują podczas koncentracji uwagi. Mogą być wywołane przez różne patologie oraz substancje chemiczne takie jak benzodiazepiny.
Fale gamma
Fale gamma (γ) występują w zakresie częstotliwości około 26-100 Hz.
Przy przejściu ze stanu bezsenności (czuwania) przez stadium 1 (drzemka), 2 (lekki sen), do stadium 3 i 4 (głęboki sen) zanika aktywność alfa i częstotliwość zapisu obniża się. W stadium II występuje aktywność theta oraz zespoły K i wrzeciona snu. W stadium 3 i 4 występują fale delta o niskich częstotliwościach. Po okresie głębokiego snu zapis może przejść do stadium REM, w którym występują sny. Taki cykl powtarza się wielokrotnie podczas całego snu, zmienia się jednak czas trwania poszczególnych stadiów.
Elektrogastrografia (EGG) - nieinwazyjne badanie diagnostyczne, polegające na zapisie czynności elektrycznej żołądka przy użyciu elektrod rozmieszczonych na powierzchni skóry jamy brzusznej, stosowana w diagnostyce dyspepsji.
Podstawy fizjologiczne
Po raz pierwszy została opisana w 1922 przez Clementa Alvareza, jednakże dopiero rozwój technik komputerowych umożliwił jej rozwój.
Czynność elektryczna żołądka składa się z 2 rodzajów potencjałów:
potecjału podstawowego, zwanego też rozrusznikowym, odpowiadającego za częstotliwość, szybkość i kierunek fali perystaltycznej, jednak bezpośrednio ten potencjał nie wywołuje skurczu mięśni żołądka.
Podstawowa czynność biolelektryczna wynosi 3 cykle na minutę i jest nazywana podstawowym rytmem elektrycznym żołądka (BER - basal electrical rythm). Powstaje w tak zwanym rozruszniku żołądka, który jest zlokalizowany w połowie krzywizny większej i jest zbudowany z komórek Cajala i rozchodzi się obwodowo. BER o częstości 2,26-3,75 cyklu na minutę jest uznawany za stan prawidłowy i nazywany normogastrią. Cykle szybsze zwane są tachygastrią (3,75-10,0 cyklu na minutę), a szybsze bradygastrią (1,0-2,25)[1]
potencjału czynnościowego odpowiedzialnego za wywołanie skurczu żołądka. Potencjały czynnościowe powstają jako odpowiedź na bodziec pokarmowy i przyjmują postać międzytrawiennego wędrującego kompleksu motorycznego (MMC - migrating motor complex), który składa się z 4 faz:
faza I - trwająca 60 minut, charakteryzuje się niewielką ilością potencjałów czynnościowych i tym samym skurczów
faza II - trwa 10 -45 minut i charakteryzuje się wzrastającą częstotliwością potencjałów czynnościowych i tym samym liczbą skurczów
faza III - w której każdemu potencjałowi skurczowemu towarzyszy skurcz mięśniówki
Technika rejestracji
Do zapisu czynności elektrycznej, a więc badania elektrogastrografii stosowane jest urządzenie nazwane gastrografem, który składa się z rejestratora współpracującego z komputerem, oraz elektrod rejestrujących. Opisano różne punkty umieszczenia elektrod, jednak najprostszy gastrograf posiada 3 elektrody - 2 badające, z których jedna umieszczana jest w połowie odległości między pępkiem i wyrostkiem mieczykowatym mostka, druga powyżej i w lewo. Elektroda trzecia (zerowa) umieszczana jest na tym samym poziomie, 10 cm od elektrody pierwszej.
Technika badania
Badanie jest wykonywane rano. Początkowo rejestruje się na czczo zapis przez 30 - 60 minut. Następnie poddaje się posiłek o kaloryczności około 300 kcal i rejestruje się potencjały czynnościowe. Pierwsze gastrografy rejestrowały te przez wiele godzin (nawet do 24), obecnie czas badania jest ograniczony do kilku godzin. W trakcie badany powinien jak najwięcej pozostawać w pozycji leżącej, aby ograniczać powstanie artefaktów. Rejestrator posiada specjalne filtry, które pozwalają usunąć zapis czynności elektrycznej jelita cienkiego lub jelita grubego. Zapis polega na rejestracji częstotliwości, amplitudy, rytmu i rozprzestrzenianie się fal i jego graficznego przedstawieniu.
Enterokliza - to radiologiczne badanie dwukontrastowe jelita cienkiego. Polega na podaniu poprzez zagłębnik umieszczony w okolicy przejścia dwunastnicy w jelito cienkie, zawiesinę kontrastującą światło jelita (najczęściej składającą się z barytu i metylocelulozy).
Od czasu wprowadzenia techniki badania jelita cienkiego opartego o endoskopię kapsułkową, enterokliza straciła na znaczeniu.
Flebografia - badanie kontrastowe żył. Badanie polegające na podaniu do żyły środka cieniującego (tzw. kontrastu), umożliwiającego uwidocznienie jej światła i zobrazowanie na zdjęciu rentgenowskim ale również może być składową angiografii tomografii komputerowej (angio-TK) i jądrowego rezonansu magnetycznego (angio-MR).
W zależności od drogi podania środka cieniującego, rozróżnia się:
flebografię pośrednią - podczas podania środka cieniującego dotętniczo dochodzi do zakontrastowania obszaru zaopatrywanego przez daną tętnicę, w fazie późnej, zwanej też fazą żylną, krew odpływając w kierunku serca kontrastuje układ żylny, umożliwiając jego obrazowanie
flebografia bezpośrednia, gdy środek cieniujący podawany jest bezpośrednio do układu żylnego. Jeżeli środek cieniujący wstrzykuje się do żyły i wędruje on zgodnie z kierunkiem przepływu krwi (na przykład kontrast wstrzykuje się do żył stopy, aby zakontrastować żyły kończyny dolnej) mówi się o flebografii bezpośredniej wstępującej. Jeżeli natomiast kontrast podaje się w kierunku przeciwnym do kierunku krążenia krwi (podanie kontrastu przez cewnik do żyły głównej dolnej aby uzyskać zakontrastowanie żył nerkowych), mówi się o flebografii bezspośredniej zstępującej.
Obecnie, w dobie rozwoju nowocześniejszych technik diagnostycznych, takich jak ultrasonografia, angiografia tomografii komputerowej czy angiografia rezonansu magnetycznego, wskazania do wykonania flebografii są bardzo ograniczone i wykonuje się ją jedynie przed zabiegami operacyjnymi wewnątrznaczyniowymi układu żylnego.
Fonokardiografia - diagnostyczna metoda badania serca, polegająca na graficznym zapisie dźwiękowej pracy tego narządu. Zapisu tego dokonuje się łącznie z zapisem EKG. Fonokardiografy pozwalają na bardzo dokładną charakterystykę szmerów sercowych i dźwięków nadliczbowych, tzw. cwałów. Informacje te są jednak mało praktyczne i dlatego fonokardiografia jest najrzadziej stosowaną obecnie metodą diagnostyki kardiologicznej. Tylko niektóre wady wrodzone lub nabyte dają charakterystyczny fonokardiograf.
Histerosalpingografia (HSG) - badanie radiologiczne mające na celu uwidocznienie jamy macicy i jajowodów. Jej odmianą jest histerografia, która jest ograniczona jedynie do obrazowania jamy macicy. Badanie polega na wprowadzeniu do jamy macicy środka cieniującego za pomocą specjalnej strzykawki. Podczas podawania środek kontrastowy stopniowo wypełnia jamę macicy, jajowód i następnie dostaje się do jamy otrzewnej.Badanie to pozwala diagnozować nieprawidłowości budowy macicy i jajowodów. Jest badaniem pierwszego rzutu w diagnostyce niedrożności jajowodów, mogącej być przyczyną niepłodności. Nie da się nim wykryć takich patologii jak endometrioza czy zrosty okołoprzydatkowe, które również mogą być przyczyną niepłodności.
Kapsułka Crosby'ego (kapsułka Crosby'ego-Kuglera) - cienka sonda zakończona głowicą, służąca do wykonywania biopsji błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Opis badania - kapsułka zostaje połknięta przez pacjenta. Lekarz cały czas kontroluje jej położenie za pomocą rtg. Po osiągnięciu punktu docelowego, za pomocą strzykawki, zostaje wytworzone podciśnienie, które powoduje, że błona śluzowa zostaje zassana do wnętrza kapsułki. Za pomocą specjalnego urządzenia tnącego zostaje pobrany wycinek. Następnie sonda zostaje usunięta.
Obecnie kapsułka Crosby'ego jest używana głównie w pediatrii.
Klasyfikacja komorowych zaburzeń rytmu serca zaproponowana przez Lowna służy do oceny ilości i jakości komorowych zaburzeń rytmu w trakcie badania 24-godzinny zapis EKG metodą Holtera.
Badanie 24-godzinnego EKG metodą Holtera przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazały, że:
75% badanych ma od 1 do 10 dodatkowych skurczów komorowych w ciągu doby
20% od 10 do 100 skurczów dodatkowych
ok 10% zdrowych ochotników ma bigeminię komorową (klasa 3B według Lowna - patrz niżej)
do 4% osób uważanych za zdrowe ma złożone zaburzenia rytmu takie jak pary lub salwy pobudzeń komorowych czy wczesne pobudzenia komorowe (tzw. zjawisko R/T czyli załamek R w EKG wypada w pobliżu załamka T, co może być przyczyną groźnych zaburzeń rytmu, takich jak migotanie komór.
Uważa się, że tylko występowanie zaburzeń w klasie 4 i 5 świadczy o istnieniu faktycznej choroby serca.
Klasyfikacja według Lowna
Stosuje się ją do ilościowej i jakościowej oceny komorowych pobudzeń przedwczesnych i wynikających z nich oceny stopnia zagrożenia zdrowotnego pacjenta.
stopień 0 - brak przedwczesnych pobudzeń komorowych
stopień 1 - mniej niż 30 pobudzeń komorowych na godzinę
stopień 2 - więcej niż 30 pobudzeń komorowych na godzinę
stopień 3:
3A - różnokształtne pobudzenia komorowe
3B - bigeminia komorowa
stopień 4:
4A - pary pobudzeń komorowych
4B - salwy (3 i więcej występujących po sobie pobudzeń)
stopień 5 - wczesne pobudzenia przedwczesne komorowe typu R/T
Kontrast - substancja podawana podczas badania obrazowego w celu lepszego uwidocznienia określonych struktur i narządów.
Idealny środek kontrastowy spełnia następujące kryteria:
jest nieszkodliwy dla zdrowia,
nie bierze udziału w przemianach metabolicznych organizmu,
gromadzi się wybiórczo w danym narządzie,
jest usuwany z organizmu drogami naturalnymi w jak najkrótszym czasie.
Jako substancje kontrastujące stosowane są m.in.:
sole baru - podawane doustnie w celu uzyskania lepszego widoku śluzówki przewodu pokarmowego,
związki jodu - podawane do naczyń krwionośnych w celu uzyskania ich obrazu i np. obrazu serca.
Kąt odbytowo-odbytniczy (kąt Parksa) - (ang.anorectal angle, łac. andulus anorectalis) - kąt, którego ramiona tworzą odbyt i odbytnica, którego wierzchołek zwany jest także jest kroczowym zagięciem odbytnicy.
Najczęściej jest wyznaczany podczas defekografii (choć może być wyznaczony w trakcie innych badań obrazowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego, jak jądrowy rezonans magnetyczny[1] lub przy pomocy specjalistycznych urządzeń[2]), pomiędzy osią środkową podłużną odbytnicy a kanałem odbytowym[3]. W warunkach wynosi w granicach 95 - 105 stopni, w fazie skurczowej defekacji zmniejsza się do około 80 stopni, w czasie aktu defekacji zwiększa się natomiast do 110 - 150 stopni[4]
Określenie tego kąta ważne jest w następujących schorzeniach:
uczucie niepełnego wypróżnienia
nietrzymanie stolca
Limfografia - to badanie radiologiczne układu chłonnego, polegające na zakontrastowaniu naczyń chłonnych (limfangiografia) i węzłów chłonnych (limfadenografia).
Limfoscyntygrafia - badanie scyntygraficzne polegające na podaniu podskórnie preparatu znakowanego izotopowo. Najczęściej wykorzystuje się mikrokoloid znakowany 99mTc. Znacznik poprzez naczynia limfatyczne przechodzi do węzłów chłonnych. Pierwsze obrazowanie wykonuje się po podaniu znacznika, następne w zależności od wskazań. W prawidłowych warunkach normalnie funkcjonujący węzeł chłonny jest szybko uwidoczniany. Brak uwidocznienia węzłów chłonnych w badaniu może być spowodowany ich zmianami zapalnymi bądź nowotworowymi.
Wskazania:
rozpoznawanie przyczyn obrzęku limfatycznego
ocena węzłów wartowniczych - diagnostyka choroby nowotworowej.
Magnetoencefalografia (MEG) — technika obrazowania elektrycznej czynności mózgu za pomocą rejestracji pola magnetycznego wytworzonego przez mózg. Sygnały są odbierane przez wysokoczułe mierniki pola magnetycznego umieszczone w pobliżu czaszki badanego np. typu SQUID.
MEG wykorzystywane jest w badaniach naukowych mających na celu określenie funkcji poszczególnych ośrodków w mózgu; diagnostyce klinicznej, jako badanie wykonywane w trakcie operacji neurochirurgicznych w celu zlokalizowania rejonów patologicznych.
Jest także przydatne w metodzie leczniczej tzw. neurofeedback.
Podstawa działania
Podstawą działania MEG jest mierzenie pola magnetycznego powstałego na skutek istnienia w dendrytach neuronów tzw. "prądów jonowych" podczas przepływu impulsów nerwowych.
W zgodzie z równaniami Maxwella każdy prąd elektryczny wytwarza prostopadle zorientowane pole magnetyczne i właśnie natężenie tego pola jest mierzone przez czujniki.
The net currents can be thought of as current dipoles which are currents defined to have an associated position, orientation, and magnitude, but no spatial extent. Zgodnie z regułą prawej ręki, dipol elektryczny daje początek polu magnetycznemu które, flows around the axis of its vector component.
Potrzebne jest ok 50 tys. aktywnych neuronów aby ich sygnał był mierzalny. Ponieważ jednak prądy (a więc i dentryty) muszą mieć tą samą orientację przestrzenną aby ich pola magnetyczne na wzajem się nie znosiły, warstwą z której pochodzą są tzw. komórki piramidowe w korze mózgowej, które są w przybliżeniu prostopadłe do powierzchni kory i dają one początek mierzalnym polom magnetycznym. Ponadto, zgrupowania tych neuronów zlokalizowane w bruzdach (sulci, sulcus) kory mózgowej których orientacja jest równoległa do powierzchni głowy dają najsilniejsze pole magnetyczne wykrywane poza głową. Naukowcy eksperymentują z różnymi metodami obróbki sygnałów aby znaleźć możliwość dotarcia do czynności elektrycznej w głębi mózgu (a nie tylko do kory mózgowej jak jest teraz), jak na razie bez rezultatu w postaci metody użytecznej klinicznie.
Mammografia jest radiologiczną metodą badania sutka (gruczołu piersiowego). Podobnie jak w pozostałych metodach rentgenowskich, wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu promieni X, przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu. Obraz utrwalany jest na błonach retgenowskich.
Mammografia.
Obraz mammograficzny normalny (po lewej) i rakowy (po prawej).
Mammografia - rak sutka w stopniu zaawansowania T1b.
Badania wykonuje się specjalnym aparatem, wytwarzającym promieniowanie w zakresie 25-40 kV (tak zwane promieniowanie miękkie), przy użyciu czułych błon rentgenowskich.
Pierwsze, dobrze udokumentowane badania, przeprowadził Leborgne w 1951 roku.
Podstawowe projekcje to: osiowa (z góry na dół) i boczna (obu sutków z osobna).
Zdjęcia pozwalają uwidocznić prawidłowe struktury sutka i ewentualne ich zmiany:
tkankę gruczołową,
łącznotkankowe podścielisko,
główne przewody mleczne,
żyły,
brodawkę sutkową.
Obraz prawidłowego sutka zmienia się z wiekiem. W przypadku zaistnienia nieprawidłowości można stwierdzić:
patologiczne zagęszczenia - cienie,także guzowate,
poszerzenie żył,
pogrubienie skóry,
wciągnięcie brodawki sutkowej,
powiększenie węzłów chłonnych w uwidocznionym fragmencie dołu pachowego.
Mammografia jest cenną metodą wykrywania raka piersi (najczęstszego u kobiet nowotworu złośliwego) oraz innych nieprawidłowości. W przypadku raka sutka czułość tej metody jest oceniana na 80-95%.
Badanie to jest zalecane jako profilaktyczne już po 40 roku życia. Nie jest wskazane u kobiet w ciąży.
Cennym uzupełnieniem diagnostyki gruczołów piersiowych jest sonomammografia czyli ultrasonografia sutka - metoda całkowicie nieszkodliwa, wskazana już u młodych kobiet i dziewcząt.
Mielografia - badanie radiologiczne polegające na wprowadzeniu drogą nakłucia lędźwiowego środka cieniującego pochłaniającego promienie X, celem uwidocznienia rdzenia kręgowego wraz z korzeniami rdzeniowymi i workiem oponowym.
Pacjent w czasie badania leży na ruchomym stole, którym w trakcie badania pochyla się, aby doszło do wstecznego zakontrastowania kanału kręgowego.
Aktualnie w dobie badań tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego badanie straciło na znaczeniu, chociażby u uwagi na jego inwazyjność.
Podobnym badaniem jest radikulografia, czyli badanie które ma na celu zobrazowanie korzeni nerwowych. Sama procedura badania jest identyczna, jedynie stosuje się inne pozycje w trakcie leżenia na stole radiologicznym, aby doszło do zakontrastowania korzonków nerwowych.
Otoemisja akustyczna (OAE)- nazywana przez niektórych emisją otoakustyczną jest to jedna z obiektywnych metod diagnostycznych stosowanych w audiologii. Metoda ta pozwala na wykrycie niedosłuchu odbiorczego pochodzenia ślimakowego. Działanie OAE opiera się na zjawisku fizjologicznym o tej samej nazwie odkrytym w 1978 roku przez Davida Kempa. Polega ono na emisji przez ucho wewnętrzne dźwięków w odpowiedzi na bodziec akustyczny (trzask) lub spontanicznie[1]. Słaby sygnał emitowany jest przez ucho wewnętrzne do otoczenia (przewód słuchowy zewnętrzny), skąd może być rejestrowany za pomocą aparatu do pomiaru OAE.
Za emisję dźwięków w uchu wewnętrznym odpowiedzialne są komórki rzęsate (słuchowe) zewnętrzne, które mają zdolność kurczenia się.[2] Właściwości kurczliwe komórek słuchowych zewnętrznych ujawniają się w spoczynku (stałe napięcie spoczynkowe) lub podczas pobudzania dźwiękiem[3]: podczas głośnego dźwięku usztywniają one błonę pokrywową narządu Cortiego hamując jej nadmierną ruchomość, przy cichych dźwiękach naprzemienne ruchy komórek mają na celu amplifikację sygnału docierającego do narządu Cortiego. OAE jest więc miarą czynności ślimaka. W sposób nieinwazyjny umożliwia ona ocenę jego mikromechaniki. Dzięki temu możliwa jest ocena czynności ślimaka w chorobach pochodzenia laryngologicznego (nagła głuchota, uszkodzenie słuchu spowodowane hałasem, głuchoty uwarunkowane genetycznie czy inne głuchoty wrodzone) jak i w chorobach poza laryngologicznych (cukrzyca, kolagenozy, głuchota starcza itp).
Podział kliniczny otoemisji akustycznych
otoemisja akustyczna spontaniczna (SOAE) (ang. spontaneous otoacoustic emission)- występuje bez żadnej stymulacji ślimaka dźwiękiem. Istnienie tego zjawiska przewidział już w 1848 roku Thomas Gold.[4]. Później w latach 60. często interpretowana była jako szumy uszne obiektywne. Jednak zjawisko to w 1978 roku opisał D. Kemp. Ten rodzaj otoemisji ma ograniczone zastosowanie gdyż, nie występuje u wszystkich zdrowych osób. Najczęściej rejestruje się ją pomiędzy 10 a 30 rokiem życia, także później. Wraz z wiekiem liczba osób, u których można zarejestrować SOAE znacznie spada. SOAE występują głównie w paśmie 1-3 kHz, ale spotyka się je także w szerszym zakresie: 0,5-9kHz.
otoemisje akustyczne wywołane (EOAEs) (ang. evoked otoacoustic emissions)- rejestrowane są u 95-100% zdrowej populacji. Wyróżnia się kilka typów EOAEs, w zależności od rodzaju bodźca działającego na ślimak.
przejściowe (TEOAE) (ang. transiently-evoked o. e. )- najczęściej do ich wywołania stosowany jest bodziec akustyczny w postaci trzasku, dużo rzadziej ton krótki. Nazywa się je niekiedy echem ślimakowym lub echem Kemp'a. Rejestruje się ją (jak większość) otoemisji wywołanych u prawie wszystkich ludzi (95-100%). Powyżej 55 roku życia rejestruje się ją rzadziej, co jest związane z powolnymi zmianami starczymi w ślimaku. Rejestracja TEOAE związana jest z częstotliwością zastosowanego trzasku: im jest ona wyższa tym odpowiedź pojawia się szybciej.Ważną cechą TEOAE jest powtarzalność. Jeżeli powtarzalność odpowiedzi akustycznej z ślimaka jest >75% emisję taką uznaje się za wiarygodną.
emisje produktów zniekształceń nieliniowych (DPOAE) (ang. distortion product o.a.e.)- do ich wywołania używa się pary czystych tonów nadawanych jednoczasowo o dwóch różnych częstotliwościach: f1 i f2. Powoduje to emisję ze ślimaka tonu o innej częstotliwości (fdp) niż te, którymi pobudzano ślimak. Zwykle do pobudzenia stosuje się 2 tony czyste o różnych częstotliwościach, których stosunek zawiera się w przedziale f1 : f2 1,20-1,25. Otoemisja produktów zniekształceń nieliniowych o najsilniejszej amplitudzie powstaje przy założeniu że częstotliwości użyte do jej wywołania spełniają równanie fdp = 2f1 − f2 przy czym f2 > f1. DPOAE wraz z TEOAE jest jedną z najczęściej powszechnie stosowanych otoemisji w celu diagnostyki niedosłuchu. Wynik badanie DPOAE przedstawiany jest w postaci charakterystycznego wykresu zwanego DP-gramem.
emisje wywołane sygnałem sinusoidalnym (SFOAE) (ang. stimulus-frequency o.a.e.) - wywołuje się ją poprzez użycie czystego tonu o określonej częstotliwości.
emisje wywołane bodźcem elektrycznym (EEOAEs) (ang. electrically-evoked o.a.e.) - jedna z nowszych metod wywołania otoemisji za pośrednictwem stymulacji elektrycznej.
Technika badania
Chory z podejrzeniem niedosłuchu, u którego należy wykonać badanie OAE trafia do dźwiękoszczelnego pomieszczenia. Do ucha (przewodu słuchowego zewnętrznego) badanego ucha wkłada się sondę pomiarową, w której znajduje się głośnik nadający dźwięk i czuły mikrofon odbierający otoemisję ze ślimaka. Sonda pomiarowa połączona jest z aparatem przetwarzającym dane oraz z komputerem, na którym rejestrujemy wynik w postaci wykresu.
Pneumoencefalografia (wentrykulografia powietrzna, ang. pneumoencephalography) - inwazyjny zabieg diagnostyczny ośrodkowego układu nerwowego, polegający na zastąpieniu części płynu mózgowo-rdzeniowego powietrzem, tlenem albo helem wprowadzonym przez nakłucie do kanału rdzenia kręgowego i wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego głowy. Gazy kontrastują dobrze układ komorowy mózgowia, co pozwalało uzyskać przyżyciowy obraz komór mózgowia zanim wynaleziono i udoskonalono inne techniki diagnostyki obrazowej układu nerwowego, TK i MRI. Metodę stosowano szeroko w połowie XX wieku, zarzucono niemal całkowicie w latach 80. Przeprowadzenie badania było niezmiernie bolesne dla pacjenta i obarczone poważnym ryzykiem powikłań. Wcześniej stosowaną metodą z której rozwinęła się pneumoencefalografia była wentrykulografia, w której powietrze wprowadzano do układu komorowego przez otwory wiercone w czaszce.
Zdjęcie komór mózgu uzyskane techniką pneumoencefalografii. Widoczne są bruzdy mózgu (sulci cerebri) i zbiorniki podpajęczynówkowe (cisternae subarachnoideales). Zdjęcie zostało wykonane w 1919 roku przez Waltera Dandy'ego, pioniera pneumoencefalografii[1]
Pneumoorbitografia - badanie radiologiczne służące do oceny oczodołu.
Badanie polega na podaniu 10 - 15ml jałowego powietrza drogą zastrzyku pozagałkowego i następowym wykonaniu zdjęcia radiologicznego, które umożliwia ocenę oczodołu, ale także lokalizację ciała obcego a także stan zapalny. Obecnie w dobie tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego badanie praktycznie nie stosowane w praktyce.
Polisomnografia jest dziedziną zajmującą się badaniem i rejestrowaniem czynności organizmu ludzkiego w czasie snu. Aby zapisać i analizować przebieg snu wykonuje się badanie polisomnograficzne.
Power Doppler - technika ultrasonograficzna stosowana przy badaniu naczyń obwodowych. Polega na uwidocznieniu przepływu w naczyniach poprzez ocenę całkowitej emisji sygnału. Pozwala ocenić przepływ kiedy naczynia są małe lub głęboko położone, a w związku z tym sygnał jest słaby. Technika nie ocenia kierunku przepływu krwi w naczyniu.
Położnicze badanie ultrasonograficzne - jest obecnie standardem badania kobiety w ciąży, i w prawidłowo przebiegającej ciąży obejmuje trzy badania:
w 11.-14. tygodniu ciąży (Hbd)
w 20. Hbd (±2)
w 30. Hbd (±2).
Obrazowanie płodu jest już możliwe od 4.-5. Hbd. Badanie USG płodu jest bezpieczne, zaleca się jednak wykonywać je tylko ze ścisłych wskazań medycznych, zgodnie z zasadą ALARA (as low as reasonably achievable).
Obraz uzyskany w ultrasonografii widoczny w czasie rzeczywistym na ekranie urządzenia.
Parametry oceniane w standardowym badaniu płodu
czynność serca płodu (FHR)
liczba i położenie płodu (płodów)
jakościowa lub półilościowa ocena objętości płynu owodniowego
lokalizacja łożyska, ocena jego wyglądu i położenia względem ujścia wewnętrznego kanału szyjki macicy
ocena sznura pępowinowego
wiek ciążowy
pomiar odległości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL)
wymiar dwuciemieniowy
obwód główki
długość kości udowej
masa ciała płodu
obrazowanie wewnętrznych narządów płciowych matki
budowa płodu
Badanie ultrasonograficzne do 10. Hbd
Płód w 5. Hbd.
Badanie USG we wczesnej ciąży zalecane jest w przypadku podejrzenia poronienia zagrażającego i jest niezbędne dla wczesnego rozpoznania ciąży ektopowej.
Wskazania do badania USG w tym okresie:
potwierdzenie ciąży wewnątrzmacicznej
ocena wieku ciążowego
rozpoznanie lub ocena ciąży wielopłodowej
stwierdzenie czynności serca płodu
podejrzenie ciąży ektopowej
określenie przyczyny krwawienia z macicy
określenie etiologii bólu w miednicy
jako badanie pomocnicze w przypadku punkcji kosmówki, transferu zarodka, określania położenia i usuwania wkładki wewnątrzmacicznej
ocena zmian w narządach miednicy matki i (lub) nieprawidłowości budowy narządu rodnego
podejrzenie ciąży zaśniadowej.
W tym okresie badanie ma na celu:
uwidocznienie i określenie położenia jaja płodowego
ocena wieku ciążowego
uwidocznienie czynności serca płodu
ocena rozwoju ciąży
ocena liczby zarodków, kosmówkowości i owodniowości ciąży.
Badanie ultrasonograficzne między 11. a 14. Hbd
USG płodu w 10. Hbd.
Badanie USG płodu między 11. a 14 Hbd wykonywane jest sondą dopochwową lub brzuszną.
dokładna ocena wieku ciążowego (pomiar CRL)
ocena wzrostu płodu
diagnostyka krwawień z dróg rodnych
ból brzucha albo ból zlokalizowany w miednicy,
ocena położenia płodu
diagnostyka ciąży wielopłodowej
jako badanie pomocnicze w czasie amniocentezy
stwierdzenie istotnej różnicy między wielkością macicy a wiekiem ciążowym
ocena guza w miednicy mniejszej
podejrzenie ciąży zaśniadowej
jako badanie pomocnicze podczas zakładania szwu okrężnego na szyjkę macicy
podejrzenie ciąży ektopowej
podejrzenie ciąży obumarłej
podejrzenie nieprawidłowości budowy macicy
ocena dobrostanu płodu
podejrzenie nieprawidłowej objętości płynu owodniowego (małowodzie lub wielowodzie)
podejrzenie oddzielenia się łożyska
jako badanie pomocnicze w przypadku zewnętrznego obrotu płodu na główkę
przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego (PROM) i (lub) poród przedwczesny,
nieprawidłowe wyniki oznaczeń markerów biochemicznych
długofalowa obserwacja wrodzonych wad płodu
długofalowa obserwacja położenia łożyska w przypadku podejrzenia łożyska przodującego
wady wrodzone płodu w poprzednich ciążach
ocena dobrostanu płodu w późnym okresie ciąży.
Parametry oceniane w badaniu między 11. a 14. Hbd
ocena budowy jaja płodowego:
echo płodu
stwierdzenie prawidłowej budowy pęcherzyka żółtkowego (do końca 12. Hbd)
kosmówkowatość (liczba kosmówek) w ciąży wielopłodowej
ocena czynności serca płodu (FHR)
długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL)
wymiar dwuciemieniowy główki płodu (BPD)
ocena anatomii płodu.
oceny obecności i pomiar kości nosowej (NB).
Wykonanie badania USG między 11. a 14. tygodniem ciąży z oceną przezierności karkowej (NT) oraz kości nosowej (NB) i innymi markerami zespołów wad wrodzonych powinno się odbyć w ośrodku referencyjnym według zasad Fetal Medicine Foundation.
Radiografia izotopowa zbiorników podstawy czaszki (scyntygrafia przestrzeni płynowej, ang. radionuclide cisternography) - radioizotopowa obrazowa technika diagnostyczna, służąca do oceny przestrzeni płynowej i krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego.
Opis metody
Radiografia izotopowa zbiorników podstawy czaszki polega na wprowadzeniu do przestrzeni płynowej ośrodkowego układu nerwowego znakowanej izotopem 131I albuminy albo 169Y-DTPA lub 111In-DTPA z nakłucia lędźwiowego lub podpotylicznego. Następnie pacjent jest umieszczony pod gamma-kamerą, co pozwala zarejestrować zmiany radioaktywności płynu mózgowo-rdzeniowego.
Interpretacja
W warunkach prawidłowych po 1-2 godzinie izotop pojawia się w zbiornikach podstawy mózgu, po 4-6 godzinach nad sklepieniem mózgu, a po 24 godzinach w zatoce strzałkowej górnej. Komory mózgu nie są normalnie widoczne. W przypadku wodogłowia izotop dyfunduje w kierunku przeciwnym do zwolnionego przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego i pojawia się w komorach mózgu.
Wskazania podejrzenie wodogłowia
ustalenie zasadności założenia zastawki przedsionkowo-komorowej w wodogłowiu
kontrolowanie funkcjonowania zastawki przedsionkowo-komorowej
podejrzenie przetoki płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy nosowej (diagnostyka płynotoku).
Scyntygrafia - obrazowa metoda diagnostyczna medycyny nuklearnej, polegająca na wprowadzeniu do organizmu farmaceutyków znakowanych radioaktywnymi izotopami, cyfrowej rejestracji ich rozpadu i graficznym przedstawieniu ich rozmieszczenia.
Podstawą tej techniki jest zachowanie się niektórych farmaceutyków w organizmie. Stosowane w śladowych koncentracjach pełnią rolę środka transportowego dla użytego izotopu. Znakowany farmaceutyk wędruje normalnymi fizjologicznymi drogami transportowymi i "gromadzi" się w narządzie, który ma zostać zbadany. Radioizotop emituje promieniowanie radioaktywne (najczęściej gamma), które dzięki wysokiej energii (optimum 100 - 450 keV) przenika z organizmu pacjenta na zewnątrz jego ciała, gdzie zostaje rejestrowane przez gammakamerę.
Gammakamera połączona z komputerem rejestruje informację w postaci cyfrowej i dopiero po zakończeniu ujęcia lub badania generuje obraz przedstawiający rozkład kumulacji w organizmie. Scyntygrafia umożliwia ocenę morfologiczną (położenie, wielkość, kształt, strukturę) i funkcjonalną (klirens, przepływ, zdolność gromadzenia - w przypadku np. jodu w tarczycy) narządu.
Scyntygram kośćca młodej kobiety.
Scyntygrafia wentylacyjna (ang. ventilation scintigraphy) - badanie scyntygraficzne polegające na ocenie wentylacji płuc po podaniu gazu radioaktywnego. Najczęściej do badania wykorzystuje się ksenon-133 podawany drogą wziewną albo krypton-81m, podawany dożylnie (ocena wentylacji i perfuzji w jednym badaniu). Wysoka cena i trudna dostępność tych gazów sprawia, że często są one zastępowane aerozolami na bazie albumin jak HMPAO - znakowanym technetem 99mTc. Skojarzone badanie wentylacyjne i perfuzyjne zwiększa swoistość badania.
Scyntygrafia perfuzyjno-wentylacyjna jest czułym, ale mało swoistym badaniem w rozpoznawaniu ostrej zatorowości płucnej.
Prawidłowy wynik scyntygrafii wentylacyjnej.
Sinogram - tablica danych uzyskanych podczas tomografii komputerowej (np. PET). Sinogram uzyskuje się poprzez zapisanie w wierszach tabeli kolejnych wyników projekcji (każda projekcja wykonywana jest pod innym kątem). Nazwa 'sinogram' wywodzi się od sinusoidalnego wyglądu zmian intensywności przedstawionych w tej tablicy. Sinogram nie jest przydatny podczas diagnostyki - musi zostać poddany dalszej obróbce komputerowej - tzw. rekonstrukcji. Istnieje kilka metod rekonstrukcji np.: Metoda Filtrowanej Projekcji Wstecznej lub algorytmy iteracyjne.
Skanowanie (ang. scanning) - metoda diagnostyczna medycyny, polegająca na tworzeniu obrazów warstw mózgu lub innych tkanek miękkich organizmu.
Najczęściej stosowane metody skanowania:
Spiralna tomografia komputerowa (spiral CT, Helical CT) Nową techniką wprowadzoną na początku lat 90. jest badanie spiralne (helikalne) TK (ang. Spiral CT, Helical CT) polegające na połączeniu ciągłego ruchu obrotowego układu lampa-detektor i przesuwu stołu wzdłuż powierzchni badanej. [102] Ważną zaletą spiralnej TK jest:
skrócenie czasu badania (pozwala na uzyskanie obrazu kilkudziesięciu warstw w czasie jednego kilkunastosekundowego skanu),
zebranie odczytu z całej objętości - łącznie z warstwami narządu, które w tradycyjnej TK znajdowały się miedzy skanami.
optymalne przekształcenie skanu, dzięki nowemu oprogramowaniu
Badanie angio- TK może być przeprowadzone natychmiast po badaniu TK, za pomocą każdego spiralnego tomografu komputerowego, mającego odpowiednie oprogramowanie.
Spiralna TK z zastosowaniem programu angio- TK i opcją 3D
Spiralna TK z zastosowaniem programu angio- TK oraz opcją 3D pozwala na diagnostykę tętniaków śródczaszkowych oraz na obserwacje tętniaków „nie operacyjnych” w projekcji trójwymiarowej, również prawie całkowicie eliminuje możliwość przeoczenia niewielkich zmian np.: obwodowych malformacji naczyniowych.
Dzięki badaniu uzyskujemy trójwymiarowy obraz naczynia (w angiografii cyfrowej dwuwymiarowy) w dowolnym obszarze ciała o rozdzielczości liniowej i kontrastowej zbliżonej do badania angiograficznego, a często nawet przewyższającej.[1] Oceniamy, więc zmiany w ścianie naczynia i w jego świetle. [52]
Wielką zaletą spiralnej TK jest:
uzyskanie tzw. obrazu objętościowego, tzn. nie jednej warstwy, lecz bardzo wielu warstw tworzących bryłę;
eliminacja błędu pomiaru związanego z międzywarstwowym położeniem zmiany;
Środkiem kontrastowym może być np.: 75% uropolina, która umożliwia dobre odróżnienie struktur naczyniowych od kostnych w rekonstrukcji 3D (ważne m. in w przypadku tętniaków podklinowych).
Szybka aktywizacja danych pozwala na obrazowanie naczyń na stosunkowo dużym obszarze. [43]
Spiralna TK z zastosowaniem programu angio- TK oraz opcją 3D jest dobrze tolerowana przez pacjentów z ostrym krwawieniem podpajęczynówkowym nawet w ciężkich stanach klinicznych. Wykorzystywana jest u chorych, którzy nie tolerują angiografii klasycznej; może być również stosowana zamiast niej. [43]
W opinii części autorów angio- TK może z powodzeniem zastąpić angiografię (przy dokładnym opracowaniu badań z wykorzystaniem różnych metod rekonstrukcji obrazu):
u niektórych chorych z tętniakami- tzn. w przypadku jednoznacznego obrazu tętniaka o lokalizacji zgodnej z wynikiem badania TK (rozmieszczenie krwi),
u chorych z ujemnym wynikiem tego badania, z krwiakiem w obszarze jąder podstawy widocznym w TK (zwłaszcza przy współistniejącym nadciśnieniu tętniczym) [30]
Jest wówczas wystarczającą podstawą do planowania operacji. Zdaniem innych autorów - nie, i że może być jedynie badaniem uzupełniającym konwencjonalną angiografię.
WG [30] stwierdzono, że angio-TK lepiej obrazuje szypułę i jego stosunek do sąsiadujących naczyń niż konwencjonalna angiografia, zwłaszcza przy stosowaniu rekonstrukcji VRT i SSD (wynika to z trójwymiarowej rekonstrukcji obrazu i uzyskania dowolnej liczby projekcji, ponadto w metodzie SSD można określić stosunek tętniaka do struktur kostnych, co może być pomocne w trakcie zabiegu operacyjnego). Natomiast u chorych z malformacją tętniczo- żylną więcej informacji dostarcza konwencjonalna angiografia, ponieważ określa ona dynamikę przepływu krwi przez malformacje.
Tomografia (gr. τομή (tome) -cięcie i γράφειν (grafein) - pisanie) - w medycynie zbiorcza nazwa metod diagnostycznych mających na celu uzyskanie obrazu przedstawiającego przekrój przez ciało lub jego część.
Techniki tomograficzne:
"klasyczne" tomograficzne zdjęcie rentgenowskie
dwuwymiarowa ultrasonografia (USG 2D)
tomografia komputerowa (CT, KT, TK)
tomografia rezonansu magnetycznego (MRI, MR, NMR, MRT)
Tomografia rentgenowska - klasa technik badań radiologicznych, których wspólną cechą jest ruch lampy rentgenowskiej. Ruch ten pozwala uzyskać wyraźny obraz struktur wewnątrz ciała pacjenta. Urządzenie wykonujące badanie nazywamy tomografem, a uzyskany obraz, tomogramem. Słowo tomografia pochodzi od greckich słów tomos (warstwa) i graphia (opisywać). Nazwa ta została przyjęta w 1962 przez International Commission on Radiologic Units and Measurements jako określenie wszystkich technik radiograficznych wykonujących zdjęcia warstwowe. Innymi funkcjonującymi nazwami są: planigrafia, stratygrafia, laminografia.
Tomografia planarna (tzw. zdjęcia warstwowe)
Jest to jedna z najstarszych i najprostszych technik tomograficznych. Pierwsze urządzenia do realizacji tej techniki opatentował już w roku 1939 Jean Kieffer. Ruch lampy rentgenowskiej wokół punktu zainteresowania rozmywa na zdjęciu struktury znajdujące się pod i nad tym punktem. Obiekt znajdujący się dokładnie w punkcie zainteresowania zarejestrowany zostaje wyraźnie. Na Rysunku 1: synchroniczny ruch lampy rentgenowskiej i filmu powoduje, że obrazy punktów A i C są rzutowane w różne miejsca filmu (odcinki a i c różne od f). Tylko obraz punktu B, znajdujący się w płaszczyźnie obrotu lampy, jest rzutowany zawsze w to samo miejsce filmu (odcinek b równy f). Dzięki temu unika się, typowego dla normalnego zdjęcia rentgenowskiego, nakładania wszystkich struktur organizmu na jedną płaszczyznę zdjęcia. Wszystko dookoła punktu zainteresowania będzie rozmyte i niewyraźne, ale sam punkt będzie zobrazowany wyraźnie i nie będą go zasłaniały żadne struktury znajdujące się powyżej i poniżej niego. Należy podkreślić, że technika ta w żaden sposób nie poprawia jakości obrazu. W technice tej nie ma ściśle zdefiniowanej grubości zobrazowanej warstwy. Możemy mówić tylko o warstwie zobrazowanej z zadaną ostrością. Jej grubość przyjmuje się jako odwrotnie proporcjonalną do kąta zakreślanego przez ruchomą lampę rentgenowską. Gdy zakreślany kąt jest większy od 10°, mówimy o tomografii szerokokątnej. Poniżej 10°, o wąskokątnej, tzw. zonografii.
Zaawansowane techniki tomograficzne wykorzystują ruch lampy rentgenowskiej nie tylko po linii prostej, ale także ruch kołowy (tomografia kołowa), po elpisie, hipocykloidzie, spirali, ósemce, sinusoidzie, a nawet w sposób losowy. Wybór złożonego toru ruchu pozwala na uniknięcie sytuacji, w której pewne krawędzie obrazowanego ciała są zgodne z ruchem lampy, co powoduje nierównomierne rozmycie obrazu i różną grubość warstwy w różnych częściach obrazu.
Pantomografia
Nazywana również ortopantomografią i radiografią obrotową. Nazwa pochodzi od złożenia słów panoramic i tomography. Odmiana tomografii używana głównie w dentystyce. Została stworzona przez Yrjö Veli Paatero w 1947 roku. W powszechnym użyciu od 1982 roku. Pozwala uzyskać panoramiczne zdjęcie rentgenowskie zakrzywionej powierzchni, np. uzębienia. Zasadę działania przedstawia Rysunek 2. Pacjent usadowiony jest na stołku i pozostaje w bezruchu przez czas trwania badania. Lampa rentgenowska i kontener z kliszą, nieprzezroczysty dla promieni X, obraca się synchronicznie wokół pewnego punktu. Film jest naświetlany wyłącznie przez wąską szczelinę w kontenerze. Film przesuwa się przez kontener, dzięki czemu w trakcie obrotu poszczególne partie szczęki są rzutowane na kolejne odcinki filmu.
Otrzymane zdjęcie nazywamy pantogramem lub ortopantogramem.
Tomografia komputerowa
Najnowsza i najbardziej znana technika tomograficzna, w której proces uzyskiwania obrazu zaangażowano komputery. Choć w tej technice również najistotniejszą rolę odgrywa ruch lampy rentgenowskiej, wykorzystuje ona zupełnie inne metody do odtworzenia obrazu. Jej podstawy matematyczne przedstawiono już w 1917 roku. Tomografię komputerową wymyślono w 1971.
Rysunek pantomografu z amerykańskiego wniosku patentowego złożonego przez Paatero.
Zasada działania pantomografii. Opis w tekście.
Idea tomografii planarnej. Lampa może poruszać się ruchem liniowym lub po łuku. Opis w tekście.
orakografia - metoda zapisywania ruchów klatki piersiowej za pomocą torakografu. Torakograf składa się z części odbierającej - sprężystego mieszka, mocowanego za pomocą taśm owiniętych wokół klatki piersiowej na plecach, połączonego przewodem z częścią zapisującą - bębenkiem Mareya z pisakiem i kimografu. Wykonuje się pomiary dla spokojnego oddechu, po wysiłku fizycznym, po hiperwentylacji i po bezdechu. Wynik badania w postaci wykresu - torakogram przedstawia amplitudę i częstość ruchów klatki piersiowe.
Tympanometria jest rodzajem nieinwazyjnej metody badania słuchu. Polega na mierzeniu odbicia fali dźwiękowej od błony bębenkowej podczas zmiany ciśnienia w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
Jej wynikiem jest powstanie krzywej- tympanogramu, za pomocą której można zdiagnozować między innymi: pęknięcie błony bębenkowej, infekcje ucha środkowego, niedrożność trąbki Eustachiusza, nieprawidłowość zanikania odruchu strzemiączkowego i wiele innych chorób.
Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa - (ICUS IntraCoronary UltraSound) - to inwazyjne badanie ultrasonograficzne, będące odmianą ultrasonografii wewnątrznaczyniowej (Intravascular ultrasound (IVUS), umożliwiające zobrazowanie światła i ściany naczynia wieńcowego[1] .
Badanie polega na wprowadzeniu do światła naczynia wieńcowego miniaturowej głowicy ultrasonograficznej (o średnicy 1 - 1,5 mm), emitującej ultradźwięki o częstotliwości 20 - 50 MHz.
W trakcie wycofywania cewnika ultrasonograficznego,uzyskuje się sekwencję poprzecznych przekrojów naczynia, która dzięki technikom komputerowym zostaje przedstawiona jako trójwymiarowa rekonstrukcja obrazowanego naczynia.
Wskazania i przygotowanie pacjenta
Wskazania do badania, jak również sposób przygotowania pacjenta, jest identyczny jak do badania koronarograficznego. Przed badaniem podaje się heparynę, a trakcie badania nitroglicerynę dowieńcowo (aby zapobiec skurczowi naczynia wieńcowego).
Przeciwwskazania lokalizacja zwężeń tętnic wieńcowych w odcinkach o krętym przebiegu
całkowite zamknięcie światła naczynia wieńcowego
zmiany w naczyniach o mniejszej średnicy niż średnica cewnika
Powikłania
przebicie tętnicy wieńcowej
rozwarstwienie ściany naczynia wieńcowego
obkurczenia tętnicy wieńcowej na cewniku, pomimo podania, lub zanim zostanie podana nitrogliceryna
bardzo rzadko zawał mięśnia sercowego
Obraz ultrasonografii wewnątrzwieńcowej. Po stronie prawej na zielono zaznaczono obszar blaszki miażdżycowej
Urocystografia - badanie diagnostyczne polegające na wprowadzeniu do pęcherza moczowego środka kontrastowego i następnie wykonanie badania radiologicznego.
Środek kontrastowy wprowadza się pęcherza moczowego przez cewnik wprowadzony przez cewkę moczową.
Odmianą badania jest ureterocystografia mikcyjna, w czasie której dodatkowo obserwuje się zachowanie podanego kontrastu podczas aktu oddawania moczu (mikcji). Ta metoda diagnostyczna służy do oceny ewentualnego cofania się moczu do moczowodów w przypadku istnienia wstecznego odpływu moczu, będącego przyczyną wielu schorzeń dróg moczowych.
Urografia - to badanie radiologiczne mające na celu uwidocznienie nerki, dróg moczowych oraz ocenę czynności nerek.
Badanie polega na dożylnym podaniu środków kontrastowych (jodowych typu Uropolinum, bądź nowocześniejszych i bezpieczniejszych niejonowych środków kontrastujących) i następowym wykonaniu zdjęć radiologicznych jamy brzusznej.
Pierwsze zdjęcie wykonuje się jednak jeszcze przed podaniem kontrastu (zwykłe zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej) i następne 7 minut po podaniu kontrastu, a następne po upływie dalszych 10 i 15 min. W uzasadnionych przypadkach wykonuje się jeszcze zdjęcia późne, po kilkudziesięciu minutach, lub po mikcji (celem wykazania zalegania moczu w pęcherzu).
Przeciwwskazaniem do wykonania urografii są niewydolność nerek z bezmoczem z przyczyn przed- lub nerkowych, podwyższony poziom kreatyniny i/lub mocznika.
Badanie urograficzne. Uwidoczniono układ kielichowo-miedniczkowy obydwu nerek, moczowody i pęcherz moczowy.
Wielorzędowa tomografia komputerowa (ang.MSCT Multi-Slice Computed Tomography, MDCT Multi-row-Detector Computed Tomography) - to wprowadzona do diagnostyki medycznej w 1999 technika oparta na technologii tomografii komputerowej, jednakże w odróżnieniu od niej, oparta na znacznym zwiększeniu liczby elementów odbierających obraz (obecnie do 64, a firma TOSHIBA prowadzi badania nad tomografem 256 rzędowym), jak również wykorzystująca do badania 2 lampy rentgenowskie [1]. Pozwala to na skrócenie czasu badania, zmniejszenie dawki promieniowania a jednocześnie uzyskanie dużo większej ilości danych, pozwalających na dokładniejsze obrazowanie badanych narządów.
W starej metodyce badania tomograficznego, uzyskiwano obrazy w płaszczyznie poprzecznej - aparat naświetlał ciało badanego, co następnie było odwzorowywane na kliszy rentgenowskiej, po czym następowało przesunięcie ciała badanego i procedura była powtarzana. W nowych aparatach do wielorzędowej tomografii komputerowej, uzyskane dane zostają zapisywane cyfrowo w sposób ciągły, gdyż aparaty te zapewniają uzyskanie tak zwanego spiralnego skanu objętościowego. Następnie można je poddać wtórnym rekonstrukcjom z użyciem następujących technik graficznych:[2]
MIP (maximum intensity projection) - projekcja największych natężeń, wykorzystywana w obrazowaniu naczyń krwionośnych.
MPR (multiplanar reformated reconstruction) - rekonstrukcja w dowolnej płaszczyźnie, umożliwiająca ocenę przekrojów naczyń, mięśnia sercowego, zastawek serca
VR (volume rendering) rekonstrukcja objętościowa, umożliwiająca uzyskanie trójwymiarowych obrazów, pozwalające na odwzorowanie stosunków anatomicznych, na przykład odwzorowanie przebiegu naczyń
SSD (shaded surface display) - rekonstrukcjie powierzchniowe, w których obraz tworzony jest z powierzchniowych pikseli o największym stopniu pochłaniania
wirtualna endoskopia - pozwalająca na odwzorowanie narządów od wewnątrz na przykład:
wirtualna kolonoskopia
wirtualna bronchoskopia
wirtualna angioskopia - na przykład koronarografia TK[3]
Aktualnie trwają badania pozwalające określić czułość i swoistość tej techniki badawczej. Pomimo uzyskiwanie obrazów doskonałej jakości, nie należy jednak spodziewać się zmierzchu tradycyjnych technik endoskopowych lub angioskopowych, gdyż w trakcie badania wielorzędowej tomografii komputerowej nie ma możliwości pobrania materiału do badań histopatologicznych czy wykonania interwencji wewnątrznaczyniowych (np. angioplastyki wieńcowej).
Wlew dooodbytniczy (czyli wlew kontrastowy jelita grubego) - badanie radiologiczne wykonywane w diagnostyce chorób jelita grubego.
Polega na podaniu środka kontrastowego do światła jelita grubego, następnie wskutek zastosowania specjalnego ułożenia badanego, doprowadzenia do zakontrastowania całego jelita grubego i wykonania dokumentacji zdjęciowej w formie błon rentgenowskich lub nowoczesnych nośników (płyta CD). Badanie przeprowadza lekarz radiolog. Badania kontrastowe przewodu pokarmowego (w tym wlew doodbytniczy) można wykonać:
techniką pojedynczego kontrastu (badanie jednokontrastowe) - polega na podaniu jednego środka kontrastowego do światła badanego narządu
techniką podwójnego kontrastu (badanie dwukontrastowe) - polega na podaniu środka kontrastowego i odpowiedniej ilości gazu (w postaci powietrza podawanego przez zgłębnik lub zastosowaniu środków uwalniających substancję gazową w świetle badanego narządu).
Najczęściej stosowanym środkiem cieniującym jest zawiesina wodna siarczanu baru (baryt) lub rzadziej roztwory jodowych środków cieniujących takich jak uropolina, ultravist itp.
Wlew doodbytniczy - tak określa się również lewatywę.
Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych - (ang. CS - calcium score) - wskaźnik uzyskiwany w wyniku tomografii komputerowej wiązki elektronowej (EBCT) lub wielorzędowej tomografii komputerowej (MSCT), umożliwiający określenie zagrożenia rozwojem choroby wieńcowej, nawet u osób bez objawów klinicznych. CS umożliwia rozpoznanie powyższego zagrożenia z dużą czułością i swoistością. Według danych wskaźniki te wynoszą odpowiednio 85% i 75%, według innych danych 85,7% i 85,3%[1].
Jako metoda zalecana przez American Heart Association pojawiła się po raz pierwszy w 1996, dotyczyła ona jednak metody tomografii komputerowej wiązki elektronowej (EBCT). Ograniczona dostępność do tej metody, wskutek niewielkiej liczby tomografów, znacznie utrudniała powszechność jej stosowania. Dopiero później dopuszczono do diagnostyki zwapnień tętnic wieńcowych powszechnie dostępną wielorzędową tomografię komputerową.
Podstawy teoretyczne
Miażdżyca tętnic jest postępującym procesem zapalno-zwyrodnieniowym tętnic, w którym dochodzi do tworzenia blaszki miażdżycowej, która w ostatnim okresie swojego rozwoju, ulega procesowi kalcyfikacji (uwapnienia), wskutek odkładania się w blaszce hydroksyapatytu. Główny składnik hydroksyapatytu - wapń, mając dużą liczbę atomową pochłania promienie X. Wskutek tego uwapnione obszary mają w badaniu TK kolor biały, w odróżnieniu od otaczających tkanek miękkich, które prezentują się jako różne odcienie skali szarości po czerń. Taki obraz widoczny jest już bez zastosowania kontrastu. Aktualnie, według AHA, za uwapnione blaszki miażdżycowe traktuje się obszary o powierzchni co najmniej trzech sąsiadujących pikseli, jednakże nie mniej niż 1 mm2 i gęstości wyrażonej w jednostkach Houndsfielda powyżej 130. Na tej podstawie zaproponowano trzy skale, służące do określenia CS[2]:
skala Agatstona - opiera się na obliczeniu powierzchni wszystkich pikseli o gęstości powyżej 130 j.H. Ocenie poddaje się kolejno wszystkie tętnice, a otrzymane wyniki sumuje się;
wskaźnik objętości (Volume Score) - jest metodą oparta na obliczeniu objętości wszystkich wokseli powyżej danej gęstości;
wskaźnik masy (Mass score) - obecnie traktowana jako metoda teoretyczna, gdyż nie ma wystarczających badań pozwalających na określenie korelacji wyników otrzymanych tą metodą z faktycznym stanem naczyń wieńcowych badanego.
Wymagania techniczne
Sposób oceny wskaźnika uwapnienia warunkuje, że aparaty używane do badań powinny mieć odpowiednią rozdzielczość oraz jakość. Według AHA Writing Group mogą być używane:
aparaty umożliwiające wykonanie badania w technice MBCT lub co najmniej 4-rzędowej MSCT;
muszą umożliwiać bramkowanie EKG oraz w fazie wczesnoskurczowej ewolucji serca;
czas obrotu lampy nie może przekraczać 500 ms;
grubość warstwy rekonstrukcyjnej musi się mieścić w granicach 2,5 do 3 mm.
Ograniczenia metody
Chory u którego wykonuje się badanie powinien mieć regularną (miarową) akcję serca w zakresie 60-70 uderzeń na minutę[3].
Przydatność kliniczna oraz interpretacja wyników
Metoda pomiaru CS ma podobną czułość i swoistość jak inne metody wykorzystywane w diagnostyce choroby niedokrwiennej serca. (takie jak test wysiłkowy, czy stress-ECHO). Jednakże w odróżnieniu od innych metod, na jej wyniki nie mają wpływu takie ograniczenia, jak niezdolność do wykonania przez badanego wysiłku, stosowane przez niego leki, nieprawidłowości w EKG uniemożliwiające interpretację badania, czy zaburzenia kurczliwości mięśnia sercowego. W 2006 po raz pierwszy American Heart Association podała sposoby interpretacji wskaźnika uwapnienia tętnic wieńcowych:
wynik ujemny (CS=0) świadczy o:
wyjątkowo małym prawdopodobieństwie obecności blaszek miażdżycowych, w tym blaszek niestabilnych;
wyjątkowo małym prawdopodobieństwie zwężenia światła naczynia wieńcowego;
wyjątkowo małym prawdopodobieństwie zdarzenia wieńcowego (0,1% rocznie) w okresie najbliższych 5 lat;
wynik dodatni (CS>0) potwierdza obecność blaszek miażdżycowych w naczyniach wieńcowych:
im większa wartość CS, tym większe nasilenie miażdżycy;
wartość CS koreluje z łączną ilością blaszek miażdżycowych, ale nasilenie miażdżycy jest niedoszacowane;
wysoka wartość CS (>100 w skali Agatstona) odpowiada wysokiemu ryzyku zdarzenia wieńcowego (2% rocznie w przeciągu najbliższych 5 lat);
decyzje dotyczące dalszej diagnostyki (test wysiłkowy, koronarografia) nie mogą być podejmowane jedynie na podstawie wyniku CS, z uwagi na słabą korelację ze stopniem zwężenia naczynia wieńcowego u danego pacjenta, lecz powinny opierać się na ocenie dotychczasowego przebiegu choroby i innych konwencjonalnych kryteriach klinicznych.
Reasumując, aktualny stan wiedzy pozwala na stwierdzenie, że metoda CS jest przydatna w wykrywaniu osób bez objawów klinicznych choroby wieńcowej, lecz o wysokim ryzyku przyszłych zdarzeń wieńcowych i wdrożeniu u tej grupy chorych odpowiednich działań profilaktycznych. Metoda charakteryzuje się dużą wartością predykcyjną wyniku ujemnego (bliska 100%), pozwalającą uznać CS za metodę umożliwiającą wykluczenie choroby wieńcowej [4].
Według polskich ekspertów, CS=0, u pacjentów bez objawów choroby niedokrwiennej serca wskazuje na małe ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. U osób z objawami sugerującymi chorobę wieńcową CS=0 pozwala z dużym prawdopodobieństwem wykluczyć obecność istotnych zwężeń tętnic wieńcowych[5].
Wskazania do wykonania CS
Według Society of Atherosclerosis Imaging do wykonania CS kwalifikują się:
I klasa wskazań
osoby poniżej 65 roku życia z nietypowymi objawami klinicznymi, u których do tej pory nie rozpoznano choroby wieńcowej
osoby poniżej 65 roku życia z niejednoznacznym wynikiem testu wysiłkowego;
badanie ze wskazań nagłych u mężczyzn poniżej 50 roku życia i kobiet poniżej 60 roku życia z bólami zamostkowymi i prawidłowym lub niediagnostycznym zapisem EKG
II klasa wskazań
badania przesiewowe osób z średnim ryzykiem wieńcowym
badania wspomagające w kwalifikacji do rozpoczęcia lub modyfikacji leczenia zaburzeń lipidowych u osób bez rozpoznania choroby wieńcowej
Współczynnik względnej grubości ściany lewej komory - RWT - (ang. Relative Wall Thickness) - jeden ze współczynników, wyznaczany podczas badania echokardiograficznego, służący do różnicowania fizjologicznego pogrubienia mięśnia lewej komory serca zależnego od treningu, od jego patologicznego przerostu.
RWT = Grubość ściany lewej komory/Promień lewej komory
Wartości tego współczynnika powyżej 0,43 - 0,45 świadczą o przeroście patologicznym mięśniówki serca i sugerują istnienie kardiomiopatii przerostowej.
Zastosowania izotopów radioaktywnych w medycynie - diagnostyka izotopowa:
In vivo (Scyntygrafia, PET, SPECT)
Terapia (Radioterapia, Radioimmunoterapia)
Wyróżnia się stosowane w medycynie:
izotop 131
Zdjęcie rentgenowskie - jedno z podstawowych badań diagnostycznych w medycynie polegające na rejestracji obrazu powstającego podczas prześwietlenia wiązką promieniowania rentgenowskiego organów badanego. Ze względu na bardzo dużą przenikliwość promieniowanie rentgenowskie częściowo przechodzi przez ciało pacjenta, a następnie przez błonę fotograficzną, gdzie jest rejestrowane w postaci obrazu (tam gdzie promieniowanie nie zostanie całkowicie pochłonięte po przejściu przez pacjenta spowoduje zaczernienie błony fotograficznej, im mniej pochłoniętego promieniowania tym większe zaczernienie).
Błona fotograficzna używana do zdjęć RTG jest mało czuła na promieniowanie Rentgena, dlatego za błoną w kasecie rentgenowskiej umieszczony jest ekran fluorescencyjny, w którym pod wpływem promieniowania rentgenowskiego powstaje światło widzialne, co wzmacnia kontrast zdjęcia.
W początkach radiografii zamiast błony fotograficznej używano - podobnie jak w fotografii - szklanych płytek pokrytych światłoczułymi związkami srebra - stąd potoczna (choć niepoprawna obecnie) nazwa "klisza".
Powstające w ten sposób zdjęcie jest negatywem. Zdjęcie obok jest pozytywem zrobionym ze zdjęcia rentgenowskiego.
Zdjęcie rentgenowskie dłoni Alberta von Köllikera wykonane przez samego Röntgena w 1896.
Zonografia - to rodzaj tomografii planarnej. O zonografii mówimy wtedy, gdy kąt zakreślany przez lampę rentgenowską jest mniejszy od 10°.
Wyszukiwarka