Układ limfatyczny - naczynia limfatyczne, serce limfatyczne

Układ limfatyczny (układ chłonny) nie jest, jak dawniej przypuszczano układem otwartym. Stanowi on układ naczyń i przewodów ślepych na jednym końcu, łączących się ze sobą i otwierających się do układu żylnego. Naczyniami chłonnymi płynie limfa (chłonka) biorąca swój początek ze śródmiąższowego przesączu w tkankach. Oprócz układu naczyń limfatycznych w skład układu chłonnego wchodzi także tkanka limfoidalna. Układ ten jest ściśle zależny od układu krwionośnego.

Funkcje układu limfatycznego

• odpornościowa - w węzłach limfatycznych powstają niektóre leukocyty; usuwanie obcych substancji organicznych (bakterii, wirusów, grzybów) i nieorganicznych na drodze reakcji immunologicznych

• neutralizująca - przepływająca po organizmie limfa zbiera substancje toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd są transportowane do nerek i usuwane z organizmu

• odprowadzająca - transport produktów uwalnianych przez komórki do osocza (enzymy, cytokiny i inne)

• stały drenaż tkanki śródmiąższowej - utrzymanie odpowiedniego składu płynu tkankowego i cytoplazmy komórek

Naczynia limfatyczne (vasa lymphatica) rozpoczynają się ślepo w tkankach, a kończą uchodząc do dużych naczyń żylnych. Biegną równolegle do żył i wpadają na swej drodze przez co najmniej jeden, a najczęściej przez 8 - 10 węzłów limfatycznych.

Można je podzielić na:

1. Włosowate naczynia limfatyczne (kapilary chłonne)

2. Kolektory limfatyczne (żyły chłonne i pnie chłonne)

3. Przewody limfatyczne

Włosowate naczynia limfatyczne rozpoczynają krążenie chłonki. Są to ślepo zakończone cewki w tkankach. Budową przypominają włosowate naczynia krwionośne, choć są od nich szersze. Cechuje je duża różnorodność kształtu i średnicy, zależąca od miejsca ich występowania. W skórze występuje w postaci splotów, w jelitach jako naczynia drążące kosmki jelitowe, a w jądrze jako zatoki okalające kanaliki nasienne. Mają dostęp do większości tkanek i narządów oprócz ośrodkowego układu nerwowego, rogówki i soczewki oka, nabłonków, zęba, chrząstki, kości, szpiku kostnego, śledziony, łożyska oraz powierzchniowej warstwy błony śluzowej właściwej macicy (ich brak jest tutaj jednym z mechanizmów tolerancji immunologicznej na rozwijający się zarodek).

Budowa:

Śródbłonek jest jedyną warstwą komórek budującą włosowate naczynia limfatyczne. Komórki śródbłonka ułożone są na nieciągłej błonie podstawnej zbudowanej z luźno rozmieszczonych włókien kolagenowych. Komórki te nachodzą na siebie dachówkowo, tworząc uwypuklenia, zwane płatkami. Do płatków przyczepione są włókna elastyczne, zwane włóknami kratkowatymi. Drugi ich koniec jest związany z sąsiednimi strukturami: omięsną, naczyniem krwionośnym, elementami skóry. Od naczyń włosowatych krwionośnych odróżnia je także brak otaczających je pericytów.

Funkcje:

• Drenaż płynu tkankowego

• Udział w tworzeniu limfy

Powstawanie chłonki (zawężone do udziału kapilarów chłonnych)

Swój udział w tworzeniu limfy kapilary chłonne zawdzięczają swojej nieciągłej budowie, która pozwala na wnikanie do światła naczynia nawet makrocząsteczek. Powstawanie chłonki w kapilarach chłonnych można podzielić na trzy fazy:

1. Faza spoczynkowa, podczas której różnica ciśnień pomiędzy płynem śródmiąższowym a światłem włosowatych naczyń limfatycznych jest równa zeru. Składniki płynu śródmiąższowego nie wnikają do kapilar.

Kapilara chłonna - Faza spoczynkowa (Pt - ciśnienie płynu tkankowego, Pl - ciśnienie chłonki)

2. Faza wypełniania jest spowodowana wyższym ciśnieniem hydrostatycznym płynu śródmiąższowego od ciśnienia hydrostatycznego kapilary chłonnej. Z mechanicznej strony samo wpłynięcie składników płynu tkankowego do naczynia chłonnego wynika ze wzrostu ilości płynu tkankowego przez co dana tkanka się rozciąga i napina włókna kratkowate kapilar chłonnych. Włókna te pociągają płatki, a szczeliny między komórkami zamieniają się w szeroko otwarte kanały, zwane zaworami wpustowymi. Przez te zawory wnikają składniki płynu śródmiąższowego do światła kapilary chłonnej. Powstaje chłonka, a dokładniej ultrafiltrat brutto.

Kapilara chłonna - Faza wypełniania (Pt - ciśnienie płynu tkankowego, Pl - ciśnienie chłonki)

3. Faza opróżniania zaczyna się, gdy ciśnienie limfy zacznie przewyższać ciśnienie płynu tkankowego. Z tego powodu cała dana tkanka ulega rozluźnieniu, a włókna kratkowate wracają do pierwotnej długości i zamykają zawory wpustowe. Wysokie ciśnienie chłonki sprawia, że część jej powraca do płynu śródmiąższowego, ale zawarte w niej białka pozostają w kapilarze chłonnej. W ten sposób powstaje ultrafiltrat netto. Czynnością kończącą fazę opróżniania jest przesunięcie chłonki do dalszych i większych naczyń chłonnych. Wpływ na to ma m.in. ciśnienie, skurcz mięśni, ruch w stawach.

Kapilara chłonna - Faza opróżniania (Pt - ciśnienie płynu tkankowego, Pl - ciśnienie chłonki)

Kolektory limfatyczne powstają na skutek połączenia mniejszych naczyń chłonnych. Kapilary chłonne przechodzą w naczynia limfatyczne o coraz większym przekroju i coraz grubszych ścianach. Wokół śródbłonka pojawiają się początkowo nieliczne, a w dalszych odcinkach coraz liczniejsze elementy sprężyste i komórki mięśni gładkich. Kapilary przechodzą w żyły limfatyczne, a te w pnie chłonne. Kolektory stanowią właściwe naczynia transportujące limfę. Średnica żył chłonnych waha się od 0,1 do 2mm, a pni chłonnych 2 - 5mm. Szybkość przepływu chłonki w kolektorach wynosi 2 - 3ml/min. Ściany ich są znacznie cieńsze, a światło większe niż ściany i światło żył krwionośnych tego samego kalibru.

Budowa:

Błona wewnętrzna (tunica intima) jest pokryta śródbłonkiem, pod którym jest niewielka warstwa tkanki łącznej luźnej, zawierającej nieco włókien sprężystych.

Błona środkowa (tunica media) zbudowana jest z mięśniówki gładkiej, zawierającej 1 - 2 warstwy miocytów gładkich.

Błona zewnętrzna (tunica externa) zbudowana jest z tkanki łącznej luźnej, zawierającej włókna sprężyste i pęczki włókien kolagenowych (w pniach chłonnych także miocyty gładkie).

• Granice między tymi błonami są często trudne do zauważenia.

• Kolektory chłonne zawierają bardzo liczne zastawki (valvulae), występujące parami na tej samej wysokości naczynia. Są to zdwojenia błony wewnętrznej, pokryte śródbłonkiem i skierowane wolnymi końcami w kierunku biegu limfy. Odstęp między nimi zależy od średnicy naczynia. W kolektorach są one rozmieszczone co 0,6 - 2cm. Odcinek kolektora między dwoma zastawkami nazywa się limfangionem. Zastawki znajdują się tylko w obiegowych naczyniach - naczynia po wejściu do narządu nie mają zastawek.

• Limfangion spełnia funkcję pompy chłonki. Potrafi się kurczyć i rozkurczać średnio 4 - 6 razy na minutę, przepychając limfę do wcześniej opróżnionych dalszych kolektorów. Siła i częstość skurczów zależą od wypełniania naczyń chłonnych. Im bardziej rozciągnięty jest limfangion, tym mocniej i z większą siłą się kurczy. W warunkach fizjologicznych częstotliwość może wzrosnąć do 20razy/min, a ciśnienie nawet do 80mmHg.

Ruch chłonki w kolektorach zależy od:

• skurczów limfangionu

• układu autonomicznego

• pompy stawowo - mięśniowej

• tętna sąsiadujących tętnic

• ujemnego ciśnienia w klatce piersiowej

• ruchów oddechowych

Rozmieszczenie kolektorów:

Powierzchowne (vasa lymphatica superficiala), które mieszcząc się w elementach skórnych i tkance podskórnej, głownie je drenują. Biegną przez tkankę tłuszczową. Towarzyszą naczyniom żylnym krwionośnym.

Głębokie (vasa lymphatica profunda), które mieszczą się w sąsiedztwie naczyń krwionośnych o większej średnicy - tętnic i żył. Prowadzą chłonkę z powięzi, mięśni, ścięgien, więzadeł i są połączone z układem powierzchownym naczyniami przeszywającymi.

Trzewne (vasa lymphatica celiacus), zbierają chłonkę z narządów wewnętrznych i towarzyszą tętnicom narządowym.

Kolektory limfatyczne a węzły chłonne:

Kolektory dostarczają chłonkę do narządów limfatycznych. Pierwszym narządem, do którego dostarczana jest chłonka jest węzeł chłonny. Tam jest oczyszczana i wzbogacana w białka odpornościowe. Do węzła chłonnego limfę dostarczają liczne naczynia doprowadzające (vasa afferentia), wchodząc od strony wypukłej. Następnie przez zatokę korową i zatoki pośrednie do zatoki rdzeniowej po stronie wklęsłej. Stamtąd chłonkę odprowadza zwykle jedno naczynie wyprowadzające (vasa efferentia).

Pnie limfatyczne są największymi kolektorami chłonnymi. Przyjmują one limfę z żył limfatycznych, a następnie tworzą przewody chłonne, którymi odprowadzają ją do żylnego układu krwionośnego. Do wielkich pni chłonnych zalicza się:

1. Pnie chłonne lędźwiowe prawy i lewy (trunci lumbales deuter et sinister) - zbierają chłonkę głównie z kończyn dolnych i miednicy

2. Pnie jelitowe (trunci intestinales) - zbiera chłonkę z narządów przewodu pokarmowego

3. Pień szyjny lewy (truncus jugularis sinister) - zbiera chłonkę z lewej połowy głowy i szyi

4. Pień podobojczykowy lewy (truncus subclavius sinister) - zbiera chłonkę z lewej kończyny górnej

5. Pnie śródpiersiowe lewe (trunci mediastinales sinister) - zbiera chłonkę z narządów klatki piersiowej

6. Pień szyjny prawy (truncus jugularis dexter) - zbiera chłonkę z prawej połowy głowy i szyi

7. Pień podobojczykowy prawy (truncus jugularis dexter) - zbiera chłonkę z prawej kończyny górnej

8. Pnie śródpiersiowe prawe (trunci mediastinales dextri) - zbiera chłonkę z narządów klatki piersiowej

Przewody limfatyczne powstają na skutek łączenia się pni limfatycznych. Wyróżniamy dwa przewody limfatyczne: przewód chłonny prawy i przewód piersiowy. Ich średnica wynosi ok. 5mm, natomiast długość przewodu piersiowego jest większa i liczy ok. 40cm.

Przewód piersiowy (ductus thoracicus) tworzą I, II, II, IV i V pnie chłonne.

Zaczyna się przy rozworze aortowym przepony z połączenia dwóch pni lędźwiowych. Początkowy rozszerzony odcinek przewodu piersiowego nosi nazwę zbiornika mleczu (cisterna chyli). Do zbiornika mleczu uchodzą pnie jelitowe. W dalszym ciągu przewód podąża wzdłuż przedniej powierzchni kręgosłupa, zdążając ku górze między aortą piersiową a żyłą nieparzystą i krzyżując się po drodze z tętnicami międzyżebrowymi tylnymi prawymi, które biegną grzbietowo w stosunku do przewodu. Na wysokości siódmego kręgu szyjnego skręca w lewo i zatacza łuk. Jest teraz zwrócony wypukłością ku górze, wpada do kąta żylnego (żyła ramienno - głowowa lewa), utworzonego przez połączenie się żyły szyjnej wewnętrznej lewej z żyłą podobojczykową lewą. Do końca odcinka przewodu wpada pień chłonny szyjny lewy, pień podobojczykowy lewy i pnie śródpiersiowe lewe.

Przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dexter) tworzą VI, VII i VIII pnie chłonne.

Zaczyna się w dolnym odcinku prawej połowy szyi na mięśniu pochyłym przednim przez połączenie się pnia szyjnego prawego i pnia podobojczykowego prawego. Przewód chłonny prawy, do którego uchodzą pnie śródpiersiowe prawe, wpada do kąta żylnego (żyła ramienno - głowowa prawa) utworzonego w wyniku połączenia się żyły szyjnej wewnętrznej prawej i podobojczykowej prawej.

Serce limfatyczne

• U ryb istnieje też układ limfatyczny. W jego skład wchodzą liczne zatoki i naczynia limfatyczne.

• Płazy mają dobrze rozwinięty układ limfatyczny. Liczne zatoki limfatyczne znajdują się w tkance łącznej skóry. Występuje także wiele przestrzeni i naczyń limfatycznych.

• Układ limfatyczny gadów zbudowany jest podobnie jak u płazów. Brak jeszcze gruczołów limfatycznych. Występuje kilka pni chłonnych. Największy z nich to podkręgowy ze zbiornikiem chłonki. Oprócz tego występują węzły chłonne i zatoki limfatyczne. Największy węzeł chłonny to śledziona.

• W układzie limfatycznym ptaków pojawiają się gruczoły. Główne naczynie limfatyczne dzieli się na dwa piersiowe uchodzące do żył czczych. Istnieją jeszcze inne połączenia układu limfatycznego z krwionośnym np. w okolicy ogona

Wszystkie te gromady łączy występowanie w ich naczyniach limfatycznych serca limfatycznego. U ssaków ruch chłonki napędza skurcz limfangionu, układ autonomiczny, pompa stawowo - mięśniowa, tętno sąsiadujących tętnic, ujemne ciśnienie w klatce piersiowej i ruchy oddechowe. Natomiast funkcję tą u niższych gromad stanowi właśnie serce limfatyczne.

Serce limfatyczne jest to pulsujące zgrubienie w kształcie pęcherzyka o umięśnionych ścianach. Dzięki takiej budowie mają zdolność kurczenia się i wprawiania limfy w ruch.

Funkcja:

• usprawnianie przepływu chłonki

Występowanie u danych gromad

• U ryb serca limfatyczne znajdują się w określonych miejscach i wszystkie komunikują się z żyłą ogonową.

• U płazów serca limfatyczne funkcjonują w różnych okolicach ciała

• U gadów serca limfatyczne spotyka się jedynie u nasady ogona.

• Ptaki (strusie, bociany, blaszkodziobe) posiadają liczne serca chłonne.

Źródła:

„Kompendium histologii” Tadeusz Cichocki, Jan A. Litwin, Jadwiga Marecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002r.

„Histologia” Prof. Dr hab. Med. Wojciech Sawicki, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000r.

„Fizjologia zwierząt” Tadeusz Krzymowski, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1995r.

„Zarys anatomii człowieka” Adam Krechowiecki, Florian Czerwiński, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987r.

http://fajne.za.pl/uklad%20limfatyczny.html

http://nojasne.pl/sciaga_wypracowanie/3010_Budowauk%C5%82adowkra%C5%BCeniainarzadowjakowyrazprzystosowa.html

http://www.planetawiedzy.pl/story.php?title=Tworzenie-si-limfy

http://www.masazysta.info.pl/index.php?page=tekst&id=149

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C5%9Bnienie_filtracyjne

http://www.bryk.pl/teksty/liceum/biologia/cz%C5%82owiek/19126-uk%C5%82ad_ch%C5%82onny_limfatyczny.html

http://www.masazysta.web-projects.biz/index.php?page=sf&id=11

http://cc1sk.w.interia.pl/limfatyczny.htm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_limfatyczny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grudki_ch%C5%82onne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grasica

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%99ze%C5%82_ch%C5%82onny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Miastenia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Tocze%C5%84_trzewny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Niedokrwisto%C5%9B%C4%87_aplastyczna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Autoimmunizacja

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82oniowacizna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zapalenie_naczy%C5%84_ch%C5%82onnych

http://www.leczsiezdrowo.pl/pl/kobieta/twoj_problem/zaburzenia_ukladu_limfatycznego/

http://www.histologia.cm-uj.krakow.pl/limfatyczne.htm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Limfangion

3

---