Sztuka Greków i Rzymian:
Greccy artyści jako pierwsi uczynili człowieka i jego sprawy centrum swoich zainteresowań. Rzymianie, chociaż mniej oryginalni, rozwinęli schedę po Grekach i sprawiły, że sztuka starożytnej Grecji i Rzymu stanowi do dziś jeden z filarów kultury.
Największy wpływ na Greków miała sztuka osiadłej na Krecie cywilizacji minojskiej. Jej ozdobne freski, garncarstwo i wyroby z metalu były naśladowane przez artystów wywodzących się z mniej rozwiniętych, mówiących po grecku ludów, które osiedliły się na Półwyspie Bałkańskim w XX wielu przed naszą erą. Obecnie kulturę tę określa się mianem kultury meksykańskiej. Od miast w południowej Grecji - Myken. To właśnie w Mykenach powstały słynne złote maski pośmiertne, które nakładano na twarze zmarłych wodzów i królów.
Zamieszkujący Mykeny Achajowie byli ludem bardziej wojowniczym niż Kreteńczycy, wkrótce też wykształcili swój własny styl, w którym dominowały sceny walk i polowań i umieszczane na złotych naczyniach i inkrustowane na mieczach z brązu. Pozostały też po nich budowle, takie jak wielkie podziemne i naziemne grobowce budowlane na planie koła, czy też potężne cytadele do dziś widoczne na wzgórzach Myken i Tirynsu. Do budowy, Mykeńczycy wykorzystywali duże bloki skalne o nieregularnych kształtach, ściśle do siebie dopasowane.
Uczłowieczenie sztuki:
Po upadku cywilizacji mykeńskiej w XII wieku p. n. e. nastąpił okres zamętu i masowych migracji. Wyłonił się z niego nowy rodzaj społeczeństwa - tzw. miasto- państwo oraz ten rodzaj sztuki, który obecnie powszechnie kojarzony jest z ze sztuką starożytnej Grecji. Jej dostojny charakter związany był z religią Greków, która przedstawia bogów i boginie jako obdarzonych nadprzyrodzoną mocą ludzi. Dlatego też ówczesna sztuka koncentrowała się na postaci człowieka, niezależnie od tego czy był to wizerunek uczłowieczonego boga, czy też podobnego bogu człowieka.
Jako, że malarstwo starożytnych Greków nie zachowało się do naszych czasów znaną dziedziną ówczesnej sztuki pozostała rzeźba. Największe i najznamienitsze rzeźby pochodzą z VII wieku przed naszą erą, kiedy to niewątpliwy wpływ na grecką sztukę miały również kontakty z pobliskim Egiptem. Pierwszy okres greckiej rzeźby trwał do mniej więcej 480 roku p. n. e. i nazywany jest obecnie okresem okresem archaicznym. Charakterystyczne są dla niego rzeźby przedstawiające wyprostowane postaci nagich chłopców (kuros) i odzianych dziewcząt (kore). Zarówno młodzieńcy jak i dziewczęta spoglądają na na świat z goszczącym na ustach szerokim uśmiechem, który obecnie wydaje nam się nieco dziwny, archaiczny właśnie. Według archeologów ówcześni artyści najzwyczajniej nie potrafili oddać w kamieniu poważnego wyrazu twarzy.
Bliżej życia:
W zadziwiająco krótkim czasie owe sztywne pozy zostały przez twórców ożywione. Artyści zrezygnowali z podobnych kolumnom postaci, które miały być oglądane jedynie z przodu. Tradycyjna, dość schematyczna rzeźba ustąpiła miejsca bardziej realistycznej sztuce, w której położono większy nacisk na szczegóły, choćby takie, jak wyraźna rzeźba muskulatury czy misternie udrapowane suknie okrywające ciało dziewcząt.
W latach 480 - 323 przed naszą erą mamy do czynienia z tak zwanym okresem klasycznym, który zwykle uważany jest za szczytowe osiągnięcie sztuki starożytnej Grecji. Rzeźba rozwijała się w niesłychanie szybkim tempie. Proste posągi stojących ludzi zastąpione zostały przez postaci niejako zatrzymane w ruchu, w swoich naturalnych pozach. Przykładem może być słynny włócznik (Doroforos), czy Apollo stojący w świątyni Zeusa w Olimpii. Wydaje się, że w końcu udało się rzeźbiarzom uciec od kształtów dyktowanych przez długie i stosunkowo wąskie bloki marmuru.
Dalszy rozwój:
Przejście od wyprostowanych jak strzała posągów do postaci znajdujących się w ruchu wydaje się do dziś zupełnie naturalnie, było to jednak epokowe odkrycie w historii sztuki. Podobny postęp przyczyniono w płaskorzeźbie i posążkach odlewnych z brązu.
Wiele spośród arcydzieł klasycznej rzeźby przed wiekami i dziś znane są jedynie z nazwy. Należą do nich między innymi wspaniałe posągi Zeusa i Ateny autorstwa ateńskiego rzeźbiarza Fidiasza. Większość zachowanych do naszych czasów rzeźb nie była przeznaczona do prywatnych kolekcji, lecz były one częścią wystroju świątyń. Głównie chodzi tu o ciągnące się wzdłuż ścian płaskorzeźby oraz stojące na trójkątnych postumentach po obu końcach świątyni posągi.
Rzeźba, malarstwo i architektura połączone razem sprawiły, iż świątynie były kolorowe i pełne przepychu. Było w nich więcej koloru niż nam się obecnie wydaje, jako że do naszych czasów dochowało się jedynie surowe, kamienne oblicze ówczesnej sztuki. W rzeczywistości zaś posągi i ściany były pokryte farbami i bogato zdobione. Na przykład puste dziś oczy posągów były niegdyś wypełnione, dzięki czemu ich spojrzenie było pełne blasku.
Partenon:
Najsłynniejsze klasyczne płaskorzeźby i posągi pochodzą ze świątyni Ateny Partenos, czyli Partenonu. Większość rzeźb znajduje się obecnie w British Museum w Londynie i stanowi część tak zwanych „Marmurów Elgina”, sam natomiast Partenon zachował się jako monumentalne ruiny.
Partenon jest największą z całej grupy świątyń stojących na Akropolu, wzgórzu górującym nad Atenami. Wszystkie te świątynie zbudowano w drugiej połowie V wieku p. n. e. - w okresie rozkwitu stylu klasycznego - na ruinach świątyń zniszczonych w czasie wojen perskich. Oprócz Partenonu na Akropolu znajduje się też świątynia Ateny Nike, Erechtejon ze słynnymi kariatydami, czyli kolumnami wyrzeźbionymi na podobieństwo ciała kobiety i wspaniałym głównym wejściem, tzw. propylejami.
Wszystkie te, jak byśmy to dzisiaj nazwali inwestycje - pilotował ateński senator Perykles. Budową kierował Fidiasz, to jego dłuta był posąg Ateny, który niegdyś stał wewnątrz świątyni. Architektami samego Partenonu byli zaś mało dziś znani Kallikrates i Iktinos.
Prostota stylu:
Greckie świątynie były nadzwyczaj proste. Budowle, takie jak na przykład Partenon, zbudowane były na planie prostokąta otoczonego kolumnami i zwieńczonego spadzistym dachem. Różnice w kształcie kapiteli pozwalają określić do jakiego porządku należy budowla. Był więc prosty, masywny porządek dorycki, porządek joński, z charakterystycznymi, spiralnymi głowicami, oraz zwieńczony liśćmi akantu porządek koryncki.
Wspaniałość greckiej architektury nie polega wcale na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może tu być zwyczaj pogubienia środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.
Greckie garncarstwo:
Malarstwo starożytnych Greków przetrwało jedynie na glinianych naczyniach, produkowanych wówczas w ogromnych ilościach. Malowidła zdobiące naczynia są dla nas podstawowym źródłem informacji na temat codziennego życia Greków. Najstarsze malowidła pochodzą z 600 roku p. n. e. i przedstawiają czarne sylwetki na naturalnie czerwonej glinie. Szczegóły w obrębie figur malowali zaś na czarno. Obie te metody miały swoje zalety, jednak żadna nie dawała się porównać ze swobodą, z jaką pomalowane były naturalnie białe, bardzo rzadko spotykane urny używane do przechowywania prochów zmarłych.
Przełom:
Aż do IV wieku p. n. e. w sztuce starożytnych Greków nie pojawiła się naga kobieta. Dopiero za sprawą Praksytelesa kobiece ciało zaczęło nieśmiało odsłaniać swe wdzięki. Wkrótce nastąpiły dalsze zmiany. Nawet klasyczne rzeźby Partenonu, mimo iż pełne życia, były jedynie wyidealizowanym obrazem człowieka, ich twórcy bowiem wzbraniali się przed wyrażeniem silnych emocji. Dopiero w IV w. p. n. e. rzeźbiarze, tacy jak Skopas czyli Lizyp, zaczęli tworzyć indywidualne portrety, nie bojąc się przedstawienia malujących się na twarzach uczuć.
Innym znakiem nowego ducha był kolosalnych rozmiarów grobowiec zbudowany przez Mauzolosa, greckiego władcę panującego w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). Grobowiec ów, nazwany Mauzoleum, dał imię wszystkim kolejnym monumentalnym grobowcom.
Ekspansja kultury:
Począwszy od 334 roku p. n. e. podboje Aleksandra Wielkiego rozprzestrzeniły kulturę Greków na cały Bliski Wschód, od Egiptu aż po Zachodnie Indie. Imperium Aleksandra rozpadło się po jego śmierci w 323 r. p. n. e. i datę traktuje się jako koniec ery klasycznej a jednocześnie początek tak zwany kultury hellenistycznej, w której wiodącą rolę odgrywały wielkie państwa, takie jak Egipt czy Imperium Seleucydów w Syrii.
Te wielkie państwa stały się ważniejszymi ośrodkami kultury greckiej niż sama Grecja. Warto jednak pamiętać, że duch kultury hellenistycznej różnił się znacznie od tego co zwykliśmy uważać za styl klasyczny. Wiele aspektów rzeczywistości ignorowanych przez ten ostatni znalazło poczesne miejsce w kulturze hellenistycznej. I tak, nie ukrywając już brzydoty, bólu i strachu. Zdarzały się postaci groteskowe, coraz więcej miejsca poświęcono też uczniom, oddawanym często ze skrajnym realizmem.
Sztuka hellenistyczna była niezwykle patetyczna. Możni zamawiali u artystów monumentalne dzieła, a co ostatni wręcz uwielbiali obnosić się ze swoim kunsztem.
Również Rzymianie podziwiali i naśladowali sztukę Greków. Rozpowszechniali ją w całym swoim imperium, tak że dotarła nawet do tak odległych jego krańców jak Brytania. Wiele arcydzieł antycznej Grecji znamy dziś jedynie dzięki rzymskim kupcom, którzy handlowali ich kopiami nawet wtedy, gdy dawno nie było oryginałów. Wprawdzie Rzymianie jako twórcy ustępowali Grekom, stworzyli jednak swój własny, bardzo realistyczny styl w rzeźbie. Tradycja owa wzięła się prawdopodobnie stąd, że bogaci Rzymianie chcieli mieć w swoich domach portrety - maski przedstawiające przodków (nie tylko ze względu na ich wartość artystyczną, co sentymentalną. Niby zwyczajne, a jednak noszące niepowtarzalne piętno oryginalności, rzymskie rzeźby mają wysoką wartość artystyczną. Większość pozostałych rzeźb, w tym posągi bóstw i władców, utrzymana jest w stylu hellenistycznym. Charakterystyczne dla rzymskiego rzeźbiarstwa były natomiast łuki i kolumny tryumfalne, pokryte porywającymi scenami uwieczniającymi zwycięstwa i zdobycze imperium.
Śmiałe rozwiązania techniczne:
Chociaż nie tak wyrafinowana jak grecka, architektura Rzymian była znacznie bardziej zaawansowana technicznie. Śmiałe rozwiązania łuków tryumfalnych, sklepień i podziemnych krypt do dziś budzą podziw. Ogromne, przytłaczające zwykłych śmiertelników, budowle miały na celu podkreślone potęgi Cesarstwa. Przykładem mogą być takie budynki użyteczności publicznej jak: Panteon i Koloseum w Rzymie, czy Maison Carée (kwadratowy dom) w Nimes we Francji. Jeszcze bardziej zdumiewające były drogi, akwedukty, mosty i systemy kanalizacyjne budowane przez Rzymian. Niektóre czysto funkcjonalne obiekty oprócz genialnych rozwiązań technicznych cechowało także niezaprzeczalne piękno. Najlepszym przykładem może tu być Pont du Gard w Nimes.
Malarstwo Pompei:
Wprawdzie zachowało się do naszych czasów wiele przykładów rzymskiego malarstwa, niestety nie ma wśród nich arcydzieł, o których wspominali sami Rzymianie. Największe wrażenie robią malowidła odnalezione w Pompejach, mieście doskonale zachowanym dzięki temu, że zostało ono dokładnie pokryte warstwą lawy i popiołów w następstwie wybuchu Wezuwiusza. Na obrazach widać, że ówcześni artyści byli doskonale obeznani z zasadami perspektywy, swobodnie operowali barwami, jak również potrafili wykorzystać efekt złudzenia optycznego, malując np. pejzaż widziany za kolumnami, przy czym zarówno pejzaż jak i kolumny namalowane były na ścianie. Rzymianie osiągnęli również mistrzostwo w układaniu mozaiki, czyli obrazów składanych z wielu niewielkich kawałków kolorowych kamieni wmurowanych w ścianę.
Cesarstwo Rzymskie w końcu upadło, jednak tradycja grecko- rzymska wciąż przewijała się przez sztukę zachodniej cywilizacji i oddziaływała na nowe style, począwszy od sztuki romańskiej, poprzez neoklasycyzm XVIII i XIX stulecia, aż do naszych czasów.
Sztuka Greków i Rzymian
SZTUKA Strona 1