Higieniczne aspekty zdrowia
Podstawowe pojęcia, „kamienie milowe” i najważniejsze postaci w historii higieny
dr hab. n. med. Barbara Nieradko-Iwanicka
Katedra i Zakład Higieny Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Higiena to nauka zajmująca się wszelkimi czynnikami mającymi wpływ na stan zdrowia. Wielu ludzi błędnie utożsami higienę tylko z czystością ciała. Taki pogląd jest niesłuszny, bowiem dbałość o czystość ciała jest tylko jednym z elementów higieny.
Słowo „higiena” pochodzi od imienia greckiej bogini zdrowia imieniem Higieja, córki Asklepiosa i Epione oraz siostra Panakei (Panacei).
Zadania higieny to:
wdrażanie ludziom zasad postępowania, które zapewnią prawidłowy rozwój
uchronią przed rozwojem chorób
pozwolą rozwinąć maksymalna sprawność fizyczną i umysłową.
Gałęzie higieny to:
higiena pracy
nauki
rozrywki
odpoczynku
snu
żywienia
podróży
rąk
oddychania.
Zdrowie to wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) „nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia)”. Definicja ta opiera się na subiektywnym kryterium, jakim jest „dobre samopoczucie” człowieka.
Choroba: to ogólne określenie każdego odstępstwa od pełni zdrowia organizmu. Zdefiniowanie stanu chorobowego jest tak samo trudne, jak sprecyzowanie stanu pełni zdrowia.
W czasach Hipokratesa uważano, że choroby pojawiają się z przyczyn naturalnych. Nowoczesna koncepcja choroby datuje się od czasów Rudolfa Wirchowa (1921-1902) Klaudiusza Bernarda (1813-1878) i Waltera Cannona (1971-1945). Zdaniem Wirchowa choroba jest przejawem zjawisk życiowych przebiegających w warunkach nieprawidłowych. Bernard wykazał, że cechą prawidłowego ustroju jest zachowanie stałości środowiska wewnętrznego. Cannon przedstawił koncepcje homeostazy i mechanizmów jej zachowania.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 ( International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) - międzynarodowy system diagnozy nozologicznej. ICD-10 jest opracowana przez WHO i obowiązuje w Polsce od roku 1996r. Podział chorób wg ICD-10:
Litera |
Znaczenie |
A |
Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze |
B |
|
C |
Nowotwory |
D |
Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegające z udziałem mechaniznów autoimmunologicznych |
E |
Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej |
F |
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania |
G |
Choroby układu nerwowego |
H |
Choroby oka i przydatków oka, ucha i wyrostka sutkowatego |
I |
Choroby układu krążenia |
J |
Choroby układu oddechowego |
K |
Choroby układu trawiennego |
L |
Choroby skóry i tkanki podskórnej |
M |
Choroby układu kostno-mięśniowego i tkanki łącznej |
N |
Choroby układu moczowo-płciowego |
O |
Ciąża, poród i połóg |
P |
Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym |
Q |
Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe |
R |
Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych gdzie indziej niesklasyfikowane |
S |
Urazy, zatrucia i inne określone skutki działania czynników zewnętrznych |
T |
|
V |
Zewnętrzne przyczyny zachowania i zgonu |
W |
|
X |
|
Y |
|
Z |
Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze służbą zdrowia |
U |
Kody specjalne |
W ocenie aktywności wielu chorób (RYC.1.), bólu (RYC.2.) wykorzystuje się obecnie subiektywną ocenę choroby przez pacjenta w postaci wzrokowych skal analogowych (VAS- visual activity scale).
RYC.1. Skala VAS.
RYC.2. Skala VAS dla określenia bólu.
W badaniach klinicznych często aktywność choroby w sposób niezależny od pacjenta także na skali VAS ocenia lekarz.
Wymiary zdrowia:
zdrowie fizyczne (somatyczne) - prawidłowe funkcjonowanie organizmu, wszystkich jego układów i narządów
zdrowie psychiczne - można wyróżnić zdrowie:
- umysłowe - zdolność do jasnego, logicznego myślenia,
- emocjonalne - zdolność do rozpoznawania własnych uczuć i wyrażania ich w
odpowiedni sposób; umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciami, depresją,
lękiem
zdrowie społeczne - zdolność do utrzymywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi i pełnienia ról społecznych
zdrowie duchowe - u niektórych ludzi związane z wiarą i praktykami religijnymi, u innych z ich osobistym „credo”, zasadami, zachowaniami i sposobami utrzymania wewnętrznego spokoju.
Czynniki warunkujące zdrowie
W latach 1970-tych M. Lalonde, minister zdrowa Kanady zaproponował schemat „pól zdrowia”, w którym wyróżnił 4 podstawowe grupy czynników, wpływających na zdrowie (ryc. 1):
Styl życia (ok. 50% „udziału”)
Środowisko fizyczne i społeczne (ok. 20%)
Czynniki genetyczne (ok. 20%)
Organizacja opieki medycznej (ok. 10%)
Podejście to wpłynęło na zmianę polityki zdrowotnej i stworzyło podstawę rozwoju promocji zdrowia.
Ryc. 1. Pola zdrowia według M. Lalonde (1974)
Przed publikacją dokumentu Lalonde'a („The green paper”) główny udział w zachowaniu zdrowia przypisywano służbie zdrowia. Obecnie teoria Lalonde'a jest podważana przez niektórych naukowców. Jednak wciąż jest ona przytaczana w wielu publikacjach.
Obecnie zwraca się uwagę, że w największym stopniu na zdrowie ludzi wpływają czynniki społeczno-ekonomiczne, a wśród nich m.in.: dochody, status społeczny, poziom wykształcenia, wsparcie społeczne. Od tych czynników zależy też czy styl życia ludzi może sprzyjać zdrowiu (prozdrowotny). Ubóstwo, niski poziom wykształcenia są przyczyną nierówności w zdrowiu. Ludzie o niskim statusie społeczno-ekonomicznym mają gorsze zdrowie, podejmują częściej zachowania ryzykowne dla zdrowia, mają utrudniony dostęp do instytucji ochrony zdrowia. Wsparcie społeczne w środowiskach życia człowieka jest uważane za znaczący czynnik dla kształtowania pozytywnego zdrowia oraz przeciwdziałania chorobotwórczemu wpływowi potencjalnych stresorów.
Styl życia jest bezpośrednim czynnikiem, w największym stopniu wpływającym na zdrowie każdego człowieka. Styl życia można zdefiniować jako sposób życia człowieka - jego zachowania, postawy, działania i ogólną filozofię życiową. Styl życia sprzyjający zdrowiu określa się jako prozdrowotny styl życia.
Składają się nań następujące zachowania zdrowotne:
aktywność fizyczna - zaleca się wykonywanie codziennie, co najmniej przez 30 min,
zbilansowana dieta - dostarczająca odpowiedniej do zapotrzebowania organizmu ilości energii i wszystkich składników odżywczych, w odpowiednich proporcjach oraz zjadanie pierwszego śniadania i nie pojadanie między posiłkami;
sen - u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych ok. 8 godz. na dobę;
bezpieczne zachowania seksualne;
zachowanie bezpieczeństwa w ruchu drogowym;
umiarkowana ekspozycja na słońce;
unikanie nadmiaru stresów i skuteczny sposób radzenia sobie z problemami (stresem);
korzystanie z wsparcia społecznego;
niepalenie tytoniu;
ograniczone spożywanie alkoholu;
samobadanie (np. piersi u kobiet, jader u mężczyzn) i samokontrola (np. masy ciała);
poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym - np. pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie stomatologiczne, u kobiet badania cytologiczne i mammografia.
Głównymi czynnikami środowiskowymi są :
zewnętrzne i wewnętrzne skażenia powietrza
hałas
środowisko wewnętrzne i warunki zamieszkania
zanieczyszczenia wody
pole i promieniowanie elektromagnetyczne
narażenie na działanie chemikaliów
Czynniki te są związane z licznymi chorobami, m.in. takimi jak astma, alergie, nowotwory,
zaburzenia snu i stres.
Czynniki genetyczne są bardzo ważnymi czynnikami warunkującymi zdrowie, jednak wykraczają one poza zakres działań w dziedzinie zdrowia publicznego. Genetyka będzie odgrywała coraz większą rolę w przyszłości, jako że w każdej chorobie można odnaleźć geny sprzyjające ich rozwojowi. Wiedza o genach sprzyjających zachorowaniu na daną chorobę może być użyta do rozwoju sposobu diagnozowania, leczenia i opracowania działających bardziej specyficznie leków. Terapie genowe stanowią wielką nadzieję na skuteczne leczenie chorób dotychczas nieuleczalnych.
Przykładem dobrze poznanego czynnika genetycznego, który odegrał istotną rolę w poznaniu etiopatogenezy i projektowaniu leczenia przewlekłych białaczek szpikowych jest Chromosom Philadelphia. Jest to defekt molekularny występujacy w ponad 95% przewlekłych białaczek szpikowych polegający na translokacji (przeniesienie fragmentu jednego chromosomu na drugi) t(9;22)(q34;q11), powoduje powstanie genu fuzyjnego bcr-abl. Fragment bcr (ang. breakpoint cluster region), znajdujący się na chromosomie 22 w rejonie q11, zostaje połączony z genem abl znajdującym się na chromosomie 9 w rejonie q34. Gen abl jestprotoonkogenem kodującym białko cytoplazmatyczne i jądrowe z rodziny kinaz tyrozynowych, które jest odpowiedzialne za różnicowanie, podział, adhezję i odpowiedź na uszkodzenia komórek. W warunkach normalnych ekspresja tego genu, a zatem produkcja białka, podlega ścisłej regulacji. Po połączeniu z fragmentem bcr powstały gen znajduje się ciągle w pozycji włączonej (staje się onkogenem) i wymyka się spod kontroli komórki. Produkowane nowe białko przyczynia się do wzrostu częstotliwości podziałów komórkowych. Dodatkowo blokując naprawę DNA, powoduje szybkie gromadzenie się mutacji w nowych pokoleniach komórek. Wzmożona produkcja białka bcr/ablupośledza również zdolność komórek do apoptozy oraz do interakcji i adhezji do podścieliska. Wszystko to prowadzi do wzrostu masy nowotworu, który nieleczony kończy się śmiercią pacjenta. Dzieki poznaniu genetycznego tła tej choroby opracowano lek, który blokuje działanie powstałej kinazy tyrozynowej -Imatinib (Glivec). Jego podawanie prowadzi do zahamowania rozwoju nowotworu, pozwalając pacjentom uzyskać całkowite remisje.
Systemy opieki zdrowotnej są ważnymi elementami zdrowia publicznego, odgrywającymi najważniejszą z ról w zakresie promocji zdrowia i zajęcia się wymienionymi czynnikami. Dzięki poprawionym technologiom mają ogromny wkład w wydłużenie życia i poprawę jego jakości oraz skuteczne leczenie wielu chorób. Jednak koszt utrzymania sprawnie funkcjonujących systemów opieki zdrowotnej pochłania znaczną część budżetu krajów rozwiniętych. Szacowaniem kosztów finansowych opieki medycznej nad chorymi na większość chorób zajmiją się WHO i Bank Światowy szacując co kilka lat the Global Burden of Disease (GBD).
Ocena stanu zdrowia społeczeństw
Wskaźnik DALY (disability adjusted life-years - lata życia skorygowane niesprawnością) - wskaźnik stosowany do określenia stanu zdrowia danego społeczeństwa. Wyraża łącznie lata życia utracone wskutek przedwczesnej śmierci bądź uszczerbku na zdrowiu w wyniku urazu lub choroby. Jeden DALY oznacza utratę jednego roku w zdrowiu. Przyczyną tej utraty może być przedwczesna umieralność lub inwalidztwo.
Wskaźnik DALY pozwala dokładnie śledzić i rejestrować skutki chorób (upośledzenie, inwalidztwo) bądź okaleczeń wskutek urazów. Analizy z użyciem DALY ujawniają również informacje o niezdrowych nawykach (palenie tytoniu, brak ruchu itd.) i to, jakim są one obciążeniem dla społeczeństwa.
Wskaźnik wykorzystywany jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i inne instytucje zajmujące się zdrowiem publicznym do określenia wpływu stanu zdrowia obywateli na sytuację społeczną i gospodarczą społeczeństwa.
Główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży w wieku szkolnym
Wypadki, urazy i zatrucia.
Próchnica zębów i choroby przyzębia. Są to najczęstsze choroby w populacji w wieku szkolnym. Próchnica zębów występuje u 92% 7-latków i 98% 18-latków w Polsce.
Problemy zdrowia psychospołecznego. Ok. 15-20% dzieci i młodzieży wymaga opieki psychiatryczno-psychologicznej.
Choroby przewlekłe i niepełnosprawność. Różne choroby przewlekłe występują u ponad 20% dzieci w wieku 5-19 lat (najczęściej alergie), a niepełnosprawność u ok. 4% populacji w tym wieku.
Choroby zakaźne. Dzięki masowym szczepieniom ochronnym sytuacja w zakresie chorób zakaźnych uległa zdecydowanej poprawie.
Otyłość. Jest ona uważana obecnie za jeden z głównych problemów zdrowia publicznego w krajach rozwiniętych. Określana jest przez WHO terminem „globalnej epidemii”, związanej z nadmiarem spożycia energii i zmniejszeniem aktywności fizycznej. Odsetki dzieci i młodzieży otyłej w Polsce wahają się od 7% do 15% w zależności od płci i grupy wieku.
Inne problemy zdrowotne i społeczne
zaburzenia narządów zmysłów (wzroku - u ok. 8-25%, słuchu - ok. 10%) i mowy (u ok. 10%);
zaburzenia układu ruchu (u 8-10%);
nieuzasadnione stosowanie przez nastoletnie dziewczęta, bez nadwagi diet odchudzających, często eliminacyjnych i restrykcyjnych (wśród 15-latek diety te stosuje 25%, a 31% uważa, że powinno je stosować);
stosowanie przez chłopców steroidów lub innych środków anabolicznych (w 1998 r. sięgało po nie 5% chłopców w wieku 13 i 15 lat, w tym częściej chłopcy uważający się za zbyt szczupłych);
przemoc wśród uczniów w szkole
ciąże młodocianych.
Główne problemy zdrowotne ludzi dorosłych
W ostatniej dekadzie zaobserwowano w Polsce korzystne zmiany w stanie zdrowia społeczeństwa polskiego. Wpłynęło to na zwiększenie długości trwania życia. Obecnie przeciętna długość życia kobiety wynosi ok. 82 lat, mężczyzny 77 lat. W ciągu 200 lat średni czas życia podwoił się. Najdłużej żyją obecnie mieszkańcy Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA), ale leczenie chorób przewlekłych jest w tym kraju dużym obciążeniem finansowym.
W wieku dorosłym występuje wiele chorób i częstość ich zwiększa się z wiekiem. Rozpowszechnienie ich mierzy się najczęściej liczbą zgonów i leczenia szpitalnego. Do głównych problemów zdrowotnych należą:
choroby układu krążenia,
nowotwory złośliwe,
wypadki i urazy - najczęstsza przyczyna zgonów u chłopców i mężczyzn w wieku 1-45 lat, dziewcząt i kobiet w wieku 1-35 lat,
choroby układu oddechowego,
zaburzenia psychiczne, (w tym najczęściej zaburzenia nerwicowe i zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu),
choroby zawodowe i wypadki przy pracy,
niepełnosprawność - 17,5% ogółu osób w wieku 15 lat i więcej.
Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami XXI wieku) - to globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji (brakiem aktywności fizycznej, łatwością dostępu do wysokotłuszczowej, wysokokaloryczne i ubogiej w błonnik żywności). Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną. W języku angielskim określa się je jako non communicable diseases (choroby niezakaźne), aczkolwiek to określenie nie jest do końca prawdziwe, ponieważ wiadomo, że w patogenezie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy istotną rolę odgrywa zakażenie bakterią Helicobacter pylori, a w rozwoju raka narządów płciowych istotne znaczenie ma przebyte zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego ( HPV 16,18).
Choroby cywilizacyjne wg WHO:
cukrzyca
nadciśnienie tętnicze
choroba wieńcowa
otyłość
nieurazowe choroby narządów ruchu
przewlekłe nieswoiste choroby ukł. oddechowego
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
nowotwory
nerwice i zaburzenia psychiczne
urazy, wypadki, zatrucia
choroby jatrogenne
uzależnienia lekowe
Choroby społeczne to różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Występujące u ponad 10% społeczeństwa. Ograniczają możliwość wykonywania podstawowych zadań życiowych np. pracy. Wymagają długiej regularnej opieki lekarskiej, są trudno wyleczalne, stanowią problem dla całego społeczeństwa. Dzięki zaliczeniu ich do tej grupy chorób, łatwiejsze jest rozpoznawanie ich i szybki dostęp do leków. Najczęściej występującymi chorobami społecznymi są: nadciśnienie i cukrzyca.
Promocja zdrowia to proces umożliwiający jednostkom, grupom, społecznościom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę/Karta Ottawska/.
Edukacja zdrowotna to proces umożliwiający poznawanie sposobów dbania o własne zdrowie oraz zdrowie najważniejszego społecznego środowiska. Edukacja dotyczy zarówno wiedzy, jak i umiejętności oraz postaw. Można mówić o dwóch rodzajach edukacji:
rozwój indywidualnego potencjału zdrowotnego i samorozwoju,
metody i strategie wpływania na innych.
Profilaktyka dotyczy przeciwdziałania chorobom oraz ich skutkom. Możemy wyróżnić trzy poziomy profilaktyki:
Profilaktyka pierwszego rzędu dotyczy osób zdrowych;
Profilaktyka drugiego stopnia adresowana jest do osób z grup zwiększonego ryzyka;
Profilaktyka trzeciego rzędu dotyczy osób już doświadczonych chorobą.
Ochrona zdrowia dotyczy prawnych regulacji oraz polityki zdrowia publicznego. Przejawiać się może w regulacji cen na usługi, czy towary sprzyjające zdrowiu, wprowadzaniu przepisów, np. zakazujących palenia tytoniu w miejscach publicznych, w pracy lub decyzjami władz o utworzeniu terenów zielonych i rekreacyjnych.
Kilka ważnych nazwisk z historii higieny:
Higiena powietrza
Max von Pettenkofer (1818 -1901 ) twórca podstaw współczesnej higieny, profesor Uniwersytetu w Monachium; prowadził badania gleby, wody, powietrza - jako czynników środowiska człowieka; położył podwaliny w dziedzinie higieny komunalnej; opracował liczbę Pettenkofera będącą miarą zanieczyszczenia dwutlenkiem węgla powietrza pomieszczeń zamkniętych.
Higiena wody
John Snow (1813 -1858) - lekarz i pionier przestrzegania zasad higieny w medycynie. Jest uznawany za jednego z twórców epidemiologii, przede wszystkim z powodu jego pracy przy odkryciu źródła epidemii cholery w Londynie w 1854r. Podczas epidemii Snow przeprowadził rozmowy z mieszkańcami okolicy, w której wystąpiła cholera. Zidentyfikował jej źródło - okazała się nim być pompa wodna przy ulicy Broad Street. Choć Snow nie był w stanie zidentyfikować przy pomocy analizy mikroskopowej ani chemicznej co mogło powodować występowanie choroby, wyniki jego badań nad występowaniem cholery były wystarczające, by przekonać lokalne władze do wyłączenia pompy poprzez usunięcie jej uchwytu.
Snow stworzył później mapę, aby wykazać, że przypadki cholery koncentrowały się wokół unieruchomionej pompy. Zastosował również statystykę, by zilustrować związek między jakością wody i przypadkami cholery. Wykazał również, że studnia pobierała wodę z zanieczyszczonego ściekami odcinka Tamizy i w domach, do których dostarczała wodę, było znacznie więcej przypadków cholery.
Higiena rąk
Ignaz Semmelweis (1818 - 1865) - lekarz, położnik, który położył podwaliny pod nową gałąź medycyny - antyseptykę. W wiedeńskim szpitalu, gdzie pracował były dwie kliniki położnicze. W pierwszej odsetek zgonów wśród matek z powodu gorączki połogowej był zdecydowanie wyższy niż w drugiej. Semmelweis ustalił przyczyny tego stanu rzeczy. Stwierdził, że w klinice drugiej niska śmiertelność kobiet przy porodach wynika z tego, że lekarze i studenci pobierający tam naukę położnictwa, nie brali udziału w sekcjach zwłok i na ich dłoniach nie znajdowały się zarazki. W związku ze swoimi ustaleniami w maju 1848 r. Ignaz Semmelweis zalecił lekarzom, studentom i personelowi pierwszej kliniki stosowanie roztwór podchlorynu wapnia do mycia rąk przed wykonywaniem badań i zabiegów. Efekty okazały się pozytywne. W kwietniu 1848 r. odsetek zgonów z powodu gorączki połogowej w klinice numer I wynosił 18,3%, w czerwcu tegoż roku, zatem już po wprowadzeniu obowiązku mycia rąk spadł do 2,2%, w lipcu wyniósł 1,2%, zaś w sierpniu 1,9%. Przez sześć lat pracy Semmelweisa w tymże szpitalu, na skutek stosowania jego metod przeciwko zakażeniom zaledwie osiem kobiet na 933 porody zmarło tam z powodu gorączki połogowej, co w tamtych czasach było ogromnym osiągnięciem. Lekarzom nie podobały się zalecane przez Semmelweisa metody odkażania rąk, a szczególnie jego stwierdzenie, że przenosicielami gorączki połogowej kobiet są lekarze i studenci, którzy bezpośrednio po sekcji zwłok kobiet na nią zmarłych, nie myjąc rąk, przechodzą do odbierania porodów, a także położne przechodzące bezpośrednio od kobiet chorych do zdrowych. W 1858 na wielkim kongresie ginekologii w Paryżu przewodniczący M. Dubois zdyskredytował prace Semmelweisa, stwierdzając: „nie wykluczone, że są one oparte na jakichś pożytecznych założeniach, ale poprawne ich wykonanie jest związane z takimi trudnościami, że bardzo problematyczne korzyści nie usprawiedliwiają ich stosowania”. Po atakach lekarzy odrzucających jego zalecenia, Semmelweis, nie oszczędzając w słowach, nazwał ich mordercami kobiet. W 1865 r. z powodu ataków lekarzy, którzy nie chcieli zaakceptować jego teorii, Ignaz Semmelweis popadł w stan załamania nerwowego, trafił do szpitala psychiatrycznego, gdzie 13 sierpnia 1865 r. zakończył swoje życie. Zmarł z powodu tych samych bakterii, z którymi walczył. Przyczyną śmierci była rana - zakażone skaleczenie, którego nabawił się podczas ostatniej wykonywanej przez siebie sekcji.
Współcześnie, gdy znaczenie antyseptyki jest uzasadnione metodami medycyny opartej na faktach wciąż mniej niż 40% personelu medycznego poprawnie przeprowadza higieniczne mycie i dezynfekcje rak w miejscu pracy.
Errare humanum est, perseverare diabolicum (stultum) est. (Seneka, łac.: Mylić się jest rzeczą ludzką, lecz trwać w błędzie - diabelską ( głupią).
Pasteryzacja, wakcynologia
Ludwik Pasteur (1822 -1895) - francuski chemik i prekursor mikrobiologii. Udowodnił, że to drobnoustroje wywołują choroby oraz psucie się pokarmów i wina. W 1862 - przeprowadził pierwszy udany testu pasteryzacji wspólnie z Claude'em Bernardem. Od jego nazwiska metoda niszczenia drobnoustrojów wysoką temperaturą została nazwana pasteryzacją. Badał zjawiska odporności poszczepiennej i opracował szczepionki, między innymi przeciwko wściekliźnie, wąglikowi i cholerze. W 1885 roku po raz pierwszy zastosował szczepionkę przeciw wściekliźnie w leczeniu 9-letniego Józefa Meisnera pogryzionego przez chorego na wściekliznę psa. Szczepionka uratowała życie chłopcu. Pasteur opracował metody hodowli bakterii i pierwszy zastosował podłoża płynne. Za swoje badania został Kawalerem Legii Honorowej. W latach 1891-1895 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Piśmiennictwo:
Marcinkowski J.T. :Podstawy Higien .Volumed Wrocław 1997.
Maśliński S., Ryżewski J.: Patofizjologia. Wydawnictwo lekarskie PZWL , wydanie II, Warszawa 1992.
Murray C.J.L., Phil D., Lopez A.D.: Measuring the Global Burden of Disease. N Engl JMed, 2013, 369; 5: 448-457.
Woynarowska B. : Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa, 2000: 126-264.
Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna. PZWL, Warszawa 2007: 17-75.
Pytania:
Dlaczego trudno jest zdefiniować pojęcia : „zdrowie”, „ choroba”?
Jak brzmi definicja zdrowia wg WHO?
Jakie czynniki maja wpływ na zdrowie człowieka?
Jakie są najczęstsze problemy zdrowotne dorosłych w krajach rozwiniętych?
Jakie są najczęstsze problemy zdrowotne dzieci w Polsce?
Co znaczą określenia „choroby cywilizacyjne” i „choroby społeczne”?
Jakie znasz najważniejsze postaci z historii higieny?
Wyszukiwarka