1. EMOCJE

Czym są emocje? Na to pytanie po stu latach nie mamy jeszcze żadnej odpowiedzi. Są jednak pewne kierunki teoretyczne, które pozwalają nam zrozumieć składniki doświadczenia emocjonalnego. Wielu autorów zestawia motywacje i emocje jako wda podstawowe uczucia sterujące zachowaniem ukierunkowanym na jakiś cel.

Atkinson i inni (1985) utrzymują, że o ile motywy mają wewnętrzne przyczyny, o tyle emocje są zwykle odpowiedzią na bodźce zewnętrzne. Emocje zawsze pobudzają autonomiczny system nerwowy, motywy nie zawsze. Istnieją też różnice w subiektywnym doświadczeniu emocji i motywacji, co każe nam traktować je jako odrębne, choć pokrewne zjawiska.

W zasadzie istnieje zgoda co do tego, że emocje zawierają pięć składników :

• Zmiany fizyczne - szczególnie pobudzenie lub zahamowanie autonomicznego układu nerwowego

• Doznania subiektywne - uczucie lub „afekt” mają różne nasilenie i są albo przyjemne albo przykre

• Aspekty poznawcze - świadomość lub ocena sytuacji jako korzystnej lub niekorzystnej

• Ekspresja emocji w zachowaniu - zmiany postawy, gesty, mimika

• Konsekwencje w zewnętrznym działaniu - reakcja na źródło emocji.

Na człowieka działają bodźce, które pobudzają go z różna siła do reakcji dodatnich lub ujemnych, dlatego też człowiek nie tylko poznaje rzeczywistość lecz również ustosunkowuje się do niej. Czynności psychiczne polegające na odzwierciedlaniu stosunku do rzeczywistości określają się jako procesy emocjonalne. Wraz ze wzrostem tempa życia emocje wymagają lepszego ich zrozumienia ze względu na istotny wpływ, jaki wywierają na ludzkie zachowania, osobowość i zdrowie.

• Cechy charakterystyczne emocji

Każda emocje można opisać charakteryzując jej komponenty:

1. intensywność procesów emocjonalnych zwana również pobudzeniem emocjonalnym - zależnie jak duże znaczenie będzie miał dla jednostki działający bodziec, wywoła on mniejszy lub większy wzrost pobudzenia organizmu czy inaczej mówiąc - spowoduje słabszą lub silniejszą jego aktywację, a w następstwie mniejsza lub większą mobilizację energii do działania. Wyraża się w formie: - wzrostu napięcia mięśniowego, - wzrostu intensywności procesów umysłowych, - pobudzenia osi przysadka-nadnercze, co prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych (maksymalne -ekstaza, szał; minimalne - otępienie emocjonalne, głęboki smutek, apatia; punkt środkowy - to stan obojętności)

2. znak emocji - zależy od kierunku reakcji, do jakiej pobudza człowieka dany bodziec. Ze względu na to wyróżnia się 2 rodzaje emocji: dodatnie (przyjemne) i ujemne (przykre). Emocje dodatnie występują w sytuacji, gdy jednostka osiąga zamierzony cel a także w sytuacjach optymalnej równowagi między organizmem a środowiskiem. Emocje ujemne występują gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom. Wszystko co utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenia potrzeb jednostki, wzbudza emocje i uczucia negatywne.

3. treść emocji - określenie emocji (dodatnie czy ujemna)- zależy od wielu czynników, spośród których najważniejszą rolę odgrywa rodzaj bodźców wywołujących emocje oraz rodzaj potrzeb. Niektóre emocje wywołują tendencję do reagowania w określonym kierunku. Są to przykładowo: ciekawość pobudzająca do czynności badawczych, strach pobudzający do ucieczki lub reakcji bierno-obronnych, gniew pobudzający do ataku, agresji, wstręt pobudzający do odsuwania inny6ch od siebie.określenie emocji jest niewystarczające gdyż są one wyraźnie zróżnicowane jakościowo w zależności od tego, czym są wywołane i do jakiego rodzaju reakcji skłaniają np. tkliwość, wdzięczność, litość, wstyd, gniew, złość, strach, zazdrość, wstręt.

Emocje odzwierciedlają stosunek jednostki do rzeczywistości , pełnią ważną funkcję przystosowawczą - umożliwiają wykrywanie w otoczeniu tego, co ma dla człowieka znaczenie. Zarazem wpływają na działanie - na wielkość mobilizowanej energii i kierunek jej wydatkowania.

Procesy poznawcze i emocje można uznać za komponenty tego samego ogólniejszego procesu odzwierciedlania rzeczywistości. Komponenty te zawsze występują (choć ich udział bywa niejednakowy) i wzajemnie na siebie oddziaływają : emocje wpływają na przebieg procesów poznawczych, te zaś niewątpliwie współuczestniczą w wykrywaniu wartości bodźców.

Na skutek działania bardzo silnych emocji w ciele człowieka zachodzi wiele zmian organicznych. Dzięki tym wewnętrznym zmianom można objaśnić większość z różnorodnych reakcji, jakie ujawnia pobudzony emocjonalnie człowiek np.:

- źrenice oczu - rozszerzają się

- wzmaga się szybkość i siła uderzeń serca

- wzrasta ciśnienie krwi, czego oznaką są najczęściej wypieki na twarzy

- zachodzi reakcja pilomotoryczna tzw. gęsia skórka

- ulega zmianie szybkość i głębokość oddechu

- wydzielanie wewnętrzne jest wzmożone - wątroba dostarcza mięśniom

więcej cukru

- gruczoły potne w skórze produkują nadmierną ilość potu tzw. zimny pot

- ślinianki wydzielają mniej śliny tzw. uczucie suchości w ustach

- zmniejszenie wydzielania soków żołądkowych

- gruczoły nadnerczy wydzielają do krwi hormon zwany adrenaliną, która w

gruncie rzeczy wzmacnia wszystkie wymienione wyżej zmiany wywołane

emocją

1.2. Teorie emocji

1. Teoria Jamesa - Langego (1885)

Wyrazili przekonanie o pierwotności zmian fizjologicznych wobec doświadczeń emocjonalnych: spostrzegamy zagrożenie, wtedy system nerwowy i hormonalny reagują natychmiast. Dopiero potem uświadamiamy sobie, że jesteśmy przestraszeni, źli lub przezywamy inne emocje.

2. Teoria Cannona (1927)- Barda (1934)

Dotyczy stanów emocjonalnych, gdzie podczas ich występowania zaangażowane jest zarówno wzgórze, jak i podwzgórze. Wzgórze kontroluje zmiany fizjologiczne, wzgórze związane jest z doświadczeniem emocji, obydwie struktury nerwowe działają niezależnie.

3. Teoria Schachter - Sinder (1962)

Podjęli badanie wpływu czynników poznawczych na doświadczenie emocji, gdyż zdawali sobie sprawę z tego, że emocje to coś więcej niż zmiany fizjologiczne. Wywnioskowali na podstawie badań, że ludzkie doświadczenia emocjonalne częściowo zależą od stanów fizjologicznych, po części zaś od identyfikacji własnych przeżyć, która dokonuje się na podstawie dostępnych i pochodzących z otoczenia informacji.

4. Teoria atrybucji

Przedstawiciele tej teorii uważają, że kontrola emocjonalna zależy od podmiotowego przekonania tyczącego się przyczyn przeżywanych przez człowieka doznań cielesnych. Valins (1966) sugeruje, że świadomość własnej fizjologicznej aktywności skłania nas do szukania jej przyczyn. Ukazał on poprzez swoje badania, że nasze reakcje na zjawiska zależą od tego, jakie przyczyny przypisujemy tym zjawiskom.

Lecz są pewne aspekty, których owa teoria atrybucji nie może wyjaśnić np. dlaczego nie jesteśmy w stanie kontrolować pewnych stanów emocjonalnych ani dlaczego ludzie czasem szukają sytuacji pobudzających emocjonalnie.

5. Teoria przeciwieństwa procesów - Solomon i Corbit (1974)

Doświadczenie jakiejś intensywnej emocji, np. strachu zawsze prowadzi do emocji przeciwnej np. ulgi. Ta przeciwna emocja jest na początku słaba, nabiera jednak siły, w miarę jak sytuacja się powtarza, w ten sposób siła emocji następującej zrównuje się z siłą emocji początkowej. Solomon ilustruje na przykładzie skoków spadochronowych. Na początku dominującą emocją jest strach, reakcja ulgi jest dość słaba, po kilku udanych skokach, reakcja strachu słabnie, emocja ulgi rośnie, aż stanie się dominująca. Ludzie narażają się na ryzyko nie dlatego, że lubią się bać, lecz dlatego, że sprawia im wielką przyjemność ulga, jaka po strachu następuje.

6. Pozytywne stany emocjonalne

Michael Argyle opisuje jak w dostarczaniu nam pozytywnych doświadczeń emocjonalnych łączą się czynniki psychologiczne, fizjologiczne i środowiskowe.

Na poziomie psychologicznym można zmienić doświadczenie naszych stanów emocjonalnych. Nasze reakcje na te same wydarzenia będą zależeć od naszych oczekiwań i naszych przyzwyczajeń. Przyjemne wydarzenia mogą być słabo odczuwalne, jeśli nasze oczekiwania są nierealistycznie wysokie, a powtarzanie przyjemności osłabia jej działanie. Także w przypadku emocji negatywnych istotne jest to, jak widzimy przyczyny ich pojawiania się (Valins).

Argyle wymienia też środowiskowe czynniki związane z pozytywnymi emocjami, takimi jak pogoda, przyroda, wydarzenia społeczne, praca, czas wolny, muzyka. Liczy się też nastrój innych ludzi. Ludzie znajdujący się w dobrym nastroju są optymistami i są twórczy, zadowoleni z życia i skorzy do pomocy innym, lubią też innym ludzi. I to właśnie Argyle cytuje badania, które ukazują wpływ na nasze nastroje takich krótkotrwałych wydarzeń jak : wygłaszanie pozytywnych sądów, usłyszenie pochwały, obejrzenie zabawnego filmu, wysłuchanie przyjemnej muzyki, ukończenie jakiegoś zadania. Jego zdaniem systematyczne dostarczanie sobie takich krótkotrwałych przyjemności daje trwałe zmiany nastroju, np. można pomagać ludziom znajdującym się w stanie depresji.

1.3 Czynniki wywołujące emocje

1. pierwotne bodźce emocjonalne (bezwarunkowe) - należą do nich:

• potrzeby fizjologiczne organizmu np. głód, sytość, zmęczenie, senność, procesy chorobowe, rola ich zależy od prawidłowego funkcjonowania organizmu i zachodzącymi zmianami w tym zakresie.

• doznania zmysłowe- wzrok, słuch, dotyk. Intensywność takich emocji zależy zarówno od siły jak i od jakości bodźców; pewne bodźce są z natury przyjemne (np. niektóre barwy czy zapachy) inne zaś przykre

wtórne bodźce emocjonalne (uczymy się ich) są początkowo neutralne i dopiero w wyniku powiązania z pierwotnymi bodźcami nabywają zdolności do wywołania emocji.

Np. małe dziecko reaguje żywo, radośnie na widok butelki z mlekiem, cieszy się słysząc głos matki, ale i sparzone podczas kąpieli dziecko reaguje z krzykiem na sam widok wody itd.

Dodatnie lub ujemne emocje powstałe w wyniku warunkowania przenoszą się też na bodźce podobne do warunkowych - zjawisko to nosi nazwę generalizacji np. przestraszone przez psa dziecko może się potem bać zarówno wszystkich psów jak i innych zwierząt; lęk przed lekarzem może przenieść się na innych ludzi w białych fartuchach (fryzjerka, ekspedientka).

Wyuczone emocje mogą oczywiście, jak wszystkie inne reakcje warunkowe ulec z czasem wygaśnięciu, choć często, zwłaszcza w przypadku emocji negatywnych, następuje to z trudem i powoli. Możliwa jest też zmiana wartości emocjonalnych bodźców wtórnych - z dodatniej na ujemne i odwrotnie. Czasami usiłuje się celowo tego dokonywać w toku oddziaływań wychowawczych np. tak organizując doświadczenia dziecka, by nie lubiane przez nie przedmioty, osoby miejsca czy czynności kojarzyły się mu z jakimiś przyjemnymi doznaniami.

Szczególnym rodzajem bodźców emocjonalnym o charakterze wtórnym są SŁOWA. Wyrażona werbalnie aprobata czy uczucie są w stanie wywołać radość dziecka, nagana lub krytyka - przykrość, lęk, poczucie winy, a „brzydkie słowa” - wstyd i odrazę. Słowa mogą również pełnić rolę pośredniczącą w przejmowaniu wartości emocjonalnej przez inne bodźce neutralne. Związek tych bodźców neutralnych ze znaczącymi nie musi występować w doświadczeniu, lecz może być ustalony za pomocą słów np. w wyniku otrzymanych przez dorosłych informacji dziecko może zacząć bać się psów, samochodów, ognia, obcych ludzi, mimo że nie miało okazji samo przekonać się o ich „szkodliwości”; w podobny sposób można nauczyć lubić pewne rzeczy, informując, że są one „dobre” lub „złe”(korzystne).

3. poznawcze źródła emocji - w wyniku nabywania doświadczeń tworzą się w umyśle ludzkim różnego rodzaju schematy poznawcze; odzwierciedlają one te doświadczenia i stanowią podstawę oczekiwań dotyczących przebiegu różnych zdarzeń, zachowania się ludzi, własnych reakcji, wyników własnych działań itd. Zgodność bądź niezgodność tych oczekiwań z rzeczywistością może budzić emocje nawet wówczas, gdy rzeczywistość ta sama przez się jest człowiekowi obojętna. Znaczny stopień rozbieżności między napływającymi informacjami a posiadanymi schematami poznawczymi jest na ogół źródłem emocji ujemnych (np. złość, gniew, lęk) - tego rodzaju sytuacja w psychologii nosi termin „dysonans poznawczy”.

Do nastawień związanych ze schematami odzwierciedlającymi to, jaka jest rzeczywistość, z czasem dołączają się oczekiwania wynikające z przekonań co do tego, jaka powinna ona być. Dziecko przyswaja sobie różne wzorce i normy określające, co jest dobre, a co złe, co ładne, a co brzydkie, jak należy, a jak nie postępować, z tego punktu widzenia ustosunkowuje się do spostrzegania zjawisk, przedmiotów, ludzkich zachowań. Na tej podstawie powstają emocje czy uczucia moralne i estetyczne, których pojawienie się można zaobserwować już w wieku przedszkolnym, a wyraźny rozwój w wieku szkolnym.

Wśród schematów odzwierciedlających to, jak „jest” i jak „być powinno”, ważne miejsce zajmują standardy dotyczące własnej osoby. Wyniki tych porównań stają się przyczyną wielu emocji, zarówno dodatnich jak i ujemnych- np. zazdrość, duma. To samo tyczy się, kiedy postępowanie jest oceniane przez innych - dorosłych jak i rówieśników - opinia staje się jednym z głównych źródeł emocji.

4. interioryzacja źródeł emocji - w początkowym okresie rozwoju emocje są wywołane przyczynami zewnętrznymi. W wieku przedszkolnym wzrasta rola wyobrażeń w wywoływaniu emocji - jego przejaw to np. lęk przed wyimaginowanymi przedmiotami czy zdarzeniami, powstałymi w wyobraźni dziecka. W wieku szkolnym pojawiają się marzenia - jako emocje dodatnie, dotyczące własnej przyszłości czy sytuacji odmiennych niż realne. Emocje mogą też budzić wydarzenia minione - przykre lub przyjemne wspomnienia oraz wydarzenia przyszłe- przewidywane lub oczekiwane. Dlatego też emocje stają się ważnym czynnikiem aktywności człowieka. Warto jeszcze zaznaczyć, że wraz z wiekiem wzrasta rola oczekiwań jako źródło emocji ujemnych, negatywnych, zwłaszcza lękowych. Z czasem większość lęków dziecka staje się efektem nie aktualnych, lecz przewidywalnych zagrożeń np. lęk przed ośmieszeniem czy niepowodzeniem, przed utratą rodziców czy przyjaciół, przed wojną, chorobą, samotnością itp.

Podsumowując przestawione wyżej dane, można powiedzieć, że zmiany rozwojowe w zakresie czynników wywołujących emocje, polegają na stopniowym wzrastaniu znaczenia wtórnych bodźców emocjonalnych, w tym bodźców słownych, i poznawczych źródeł emocji oraz na uwewnętrznianiu się przyczyn emocji.

1.4 Funkcje emocji

Zastanawiamy się często jakie funkcje mają emocje… Różni wykładowcy wskazują na różne funkcje jako najważniejsze z punktu widzenia roli emocji w ludzkim życiu (Fridja,1989).

1. Funkcja motywacyjna - kiedy emocje pobudzają nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia. Emocje ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne. Z miłości do innej osoby robimy by być blisko niej i zdobyć ją, a czasem zmieniamy nawet nasz styl życia. Natomiast czujemy się sfrustrowani, kiedy nie możemy działać w sposób pozwalający nam uzyskać to, czego chcemy, a rozgniewani, gdy musimy stawić czoła przykrej sytuacji. Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń , gdyż od nich zależy i na co zwracamy uwagę; a także wpływają na nasze spostrzeganie na siebie i innych.

2. Funkcja polegająca na regulowaniu interakcji społecznych - emocje regulują stosunki z innymi, sprzyjają zachowaniom prospołecznym i są częścią naszego systemu komunikacji niewerbalnej. Dzięki tej funkcji emocje wiążą nas z innymi ludźmi, pozwalają nam zachować dystans w stosunku do innych. Na przykład: jeśli w człowieku wzbudzi się dobre samopoczucie, to jest bardziej prawdopodobne, że zaangażuje się on w pomoc innym.

3. Funkcja komunikacyjna - dzięki niej demaskujemy próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy. Wycofujemy się kiedy ktoś jest zdenerwowany a zbliżamy gdy ktoś się uśmiecha. Znaczna część komunikacji miedzy ludźmi odbywa się w języku niewerbalnych komunikatów ciała.

1.5 Formy przejawiania się emocji

Procesy emocjonalne maja złożony charakter i zachodzenie ich da się zaobserwować na różnych poziomach funkcjonowania człowieka

1. przejawy wegetatywne - pobudzenie emocjonalne za pośrednictwem tzw. Autonomicznego układu nerwowego (nazywanego też wegetatywnym) wpływa na zmiany czynności na rządów wew. np. powoduje zmiany rytmu oddychania, pracy serca, krążenia krwi, aktywności układu trawiennego i inne. W następstwie pojawiają się - przy dużym nasileniu pobudzenia- objawy, które można zaobserwować z zewnątrz, takie jak bladnięcie skóry, czerwienienie się, pocenie itd.

2. reakcje ruchowe - pobudzenie emocjonalne uwydatnia się np. w wyrazie twarzy i postawie ciała, w pojawieniu się ruchów mimowolnych, tików, drżenia rąk, w różnych formach wokalizacji (krzyku, śmiechu), można tez zaliczyć bardziej złożone ruchy o charakterze „wyładowującym” np. bieganie, podskakiwanie, taniec, chwytanie za głowę, zaciskanie pięści, bicie itp.

3. procesy umysłowe - emocje wywołują zmiany w stanie świadomości, i tę właśnie formę ich ujawniania mamy na myśli, gdy mówimy, że człowiek przeżywa coś czy doznaje jakiegoś uczucia.

Proces emocjonalny przebiega zwykle równolegle na wszystkich trzech wyżej wymienionych poziomach, często jednak jego intensywność nie jest jednakowa na każdym z nich np. silnie przeżywana emocja w świadomości nie ujawnia się w formie ruchowej, co jest trudno dostrzegalna przez obserwatora.

Formy reagowania ulegają wyraźny zmianą rozwojowym. Wraz z wiekiem znacznie się bogaci repertuar reakcji, za pomocą których dokonuje się ekspresja emocji. Większość form wyrażania emocji przyswajamy sobie w procesie uczenia (jako dzieci) przyjmując je od swego otoczenia społecznego. Zarazem ową ekspresje uczymy się ograniczać by się dostosować.

Wymagania społeczne określają, w jaki sposób i z jaką siła można ujawniać emocje w różnego rodzaju sytuacjach np. z jakiego powodu „wypada” a z jakiego „nie wypada” płakać, gdzie można głośno śmiać się, a gdzie trzeba wyrażać radość w bardziej dyskretny sposób. Co więcej nie tylko formy ekspresji, ale także same emocje bywają przedmiotem społecznego wartościowania. Jedne uważa się za pożądane (np. współczucie) i nagradza się ich przejawianie, podczas gdy inne gani się (złość czy zazdrość).

Wymagania są zróżnicowane od :płci (np. u dziewczynek tolerowany lęk a u chłopców gniew),kultury, środowiska, społeczności, cywilizacji (różne normy, wzorce i wychowanie).

Dlatego tez dziecko musi się nauczyć kontrolować swoje reakcje emocjonalne. I tak w pierwszej połowie życia dziecko reaguje bez żadnej powściągliwości- głośno śmieje się, płacze, krzyczy, gdyż jest niezdolny do owej kontroli, nie potrafi reakcji opanować, ale już w wieku przedszkolnym już można zaobserwować początek kontroli. W wieku szkolnym dzieci liczą się z tym, czego życzą sobie dorośli ale również z opinią rówieśników. Potrzeba zdobycia uznania w oczach kolegów, lek przed aprobatą zmusza dziecko do ukrywania swoich emocji np. strach przed fizycznym niebezpieczeństwem, przykrość z otrzymania złego stopnia w szkole, radość z pochwały od nauczyciela. Dzieci starsze ukrywają swe uczucia przez powściąganie ich przejawów oraz maskowanie ich reakcjami

przeciwnymi. Oczywiście kontrola reakcji emocjonalnych zależy od siły emocji oraz od cech indywidualnych. Trzeba sobie również zdać sprawę, że jeśli emocje nie mogą być uzewnętrznione wpływają na autonomiczny układ nerwowy, oddziałowywując na czynności narządów wew., co może doprowadzić do wielu schorzeń i dolegliwości somatycznych. Dlatego też człowiek powinien sprawować kontrolę nad ekspresją emocji i uświadamiać je sobie. Zdolność do odzwierciedlania własnych emocji pojawiają się w toku rozwoju i stopniowo się doskonali. Na najniższym występuje jedynie globalne odczucie, ze doznaje się jakiejś emocji, powiązane z rozpoznawaniem jej jako bardziej lub mniej podobnej to tego, co przezywało się w przeszłości. Na poziomie najwyższym świadomość emocji oznacza adekwatne nazywanie ich, zdawanie sobie sprawy z ich przyczyn, stopnia natężenia i dotychczasowego przebiegu, jak również przewidywanie dalszego przebiegu i różnego rodzaju następstw. Świadomość emocji i ich rozwój jest uwarunkowany cechami indywidualnymi oraz środowiskiem, które rzutują się począwszy od wieku szkolnego na dalszy rozwój.

Choć pod koniec wieku dorastania ludzie staja się potencjalnie zdolni do pełnego uświadamiania sobie przeżywanych emocji, nie wszyscy i nie zawsze - a dotyczy to i okresu dorosłości - zdolność tę wykorzystują i rozwijają. Często człowiek nie potrafi precyzyjnie różnicować silnych emocji czy uczuć rozpoznając trafnie jedynie ich znak, „myli” odmienne, choć pokrewne jakości emocjonalne - np. miłość z litością, gniew ze zniecierpliwieniem lub lekiem. Bywa też również, że człowiek choć trafnie nazwie swój stan, nie zdaje sobie sprawy z jego rzeczywistego przyczyn - nie potrafi ich określić np. złe samopoczucie tłumaczy chandrą, złym dniem itp.

Inny jeszcze ważny czynnik powoduje, że obraz emocji w świadomości jest niepełny lub nawet zniekształcony. Jest nim niezgodność emocji z normami uznawanymi w otoczeniu społecznym lub własnymi standardami np. jeśli dziecko często jest karane to wywołuje to tendencję do powściągania emocji oraz tłumienie ich, z kolei to prowadzi do nieakceptowania owych emocji nie tylko przed innymi ale również przed samym sobą. Karane, i w efekcie usuwane ze świadomości, mogą być zarówno emocje ujemne (zazdrość, gniew, lęk) czy dodatnie (miłość, współczucie), jak też jedne i drugie; w tym drugim przypadku człowiek stara się o zachowanie chłodu uczuciowego wobec wszystkiego, co go otacza.

Zjawisko wypierania emocji ze świadomości na ogół nie jest korzystne z punktu widzenia ogólnego przystosowania, gdyż nierozpoznawanie lub (co gorsza) błędne rozpoznawanie emocji może na przykład powodować, że człowiek angażuje się w niekorzystne dla siebie działania czy sytuacje, prowadzić do różnych zew. i wew. konfliktów.

Krótko podsumowując to co powiedzieliśmy o zmianach rozwojowych dotyczących przejawiania się emocji. W toku rozwoju zwiększają się możliwości dziecka w zakresie ujawniania emocji - bogaci się repertuar środków, za pomocą których mogą być one wyrażane w zachowaniu, jak również wzrasta zdolność do świadomego ich przeżywania. Jednocześnie powstaje i nasila się potrzeba samokontroli: świadomego wpływania na sposób ekspresji, a także na same przeżycia. Potrzeba ta i umiejętność jej realizowania stopniowo wzrastają, w wyraźnej zależności od oddziaływań środowiska społecznego.

1.6 Wpływ emocji na działanie

Wpływ emocji na zachowanie się polega oczywiście nie tylko na tym, że występują w nim one jako „przejawy” czy „reakcje”. Mają ważne znaczenie dla przebiegu ukierunkowanych i celowych form aktywności człowieka- dla jego działania.

• Wpływ emocji na kierunek działania - polega na tym, że informując człowieka o wartości, jakie mają dla niego poszczególne obiekty, stają się jednym z czynników określających to, do czego człowiek dąży, i to, czego unika. Inaczej mówiąc, emocje uczestniczą w wyznaczaniu motywów działań.

NP. małe dziecko zajmuje się głównie tym, co lubi, co sprawia mu przyjemność. W wieku przedszkolnym i szkolnym zauważamy, że dziecko zaczyna, już nie pod zew. presją, lecz z własnej woli, podejmować trudne działania bez względu na ich znaczenie emocjonalne, jednocześnie, gdy nie musi bądź nie chce, potrafi powstrzymać się od pewnych czynności, które mają dla niego pozytywną wartość.

Można więc powiedzieć, że w toku rozwoju wpływ emocji na kierunek działania zmniejsza się. Trzeba jednak zauważyć, że twierdzenie to dotyczy przede wszystkim bezpośredniego wpływu aktualnie doznanych emocji. W późniejszych okresach rozwojowych duże znaczenie motywacyjne mają uczucia, gdyż wiele działań czy stałych obowiązków człowiek podejmuje i wykonuje ze względu na czucia jakie żywi do kogoś lub czegoś, np. stoi w długiej kolejce do kina, by potem obejrzeć film, profilaktycznie poddaje się zabiegom dentystycznym by uniknąć w przyszłości bólu. Można powiedzieć, że emocje wpływają wówczas na zachowanie nie bezpośrednio, ale za pośrednictwem pewnych struktur poznawczych, takich jak oczekiwanie czy przewidywanie.

Gdy emocje są szczególnie silne, ich wpływ na ukierunkowanie treści procesów poznawczych może być na tyle duży, że w konsekwencji dochodzi do zniekształcenia odbieranych informacji np. przeceniania wielkości pewnych obiektów, „upiększania” ich, błędnego rozpoznawania, niewłaściwego interpretowania faktów. Zakłócenia powstające w przebiegu czynności poznawczych na skutek emocji mogą też być przejawem ich wpływu na sprawność działania.

• Wpływ emocji na sprawność działania - wiąże się z ich funkcją mobilizującą. Od stopnia pobudzenia emocjonalnego zależy wielkość energii, która może być wydatkowana na działanie. Pozytywny związek między wielkością pobudzenia emocjonalnego a sprawnością działania nie jest jednak tak oczywisty, jak mógłby się w pierwszej chwili wydawać.

Przede wszystkim jeśli znak emocji nie jest zgodny z kierunkiem działania czyli człowiek robi coś, od czego emocja go „odpycha”, to zmniejsza ona jego sprawność tym bardziej, im jest intensywniejsza np. praca, którą człowiek wykonuje niechętnie, jako przykry obowiązek, zwykle jest mniej efektywna.

Sprawność działania wzrasta wraz ze wzrostem pobudzenia emocjonalnego tylko do momentu, w którym osiągnie ono pewną wartość krytyczną. Po jej przekroczeniu następuje obniżenie się sprawności działania; przy bardzo silnym pobudzeniu może ono ulec całkowitej dezorganizacji. Prawidłowości te znane jako prawa Yerkesa-Dodsona i często występują w sytuacjach życiowych np. uczeń, który bardzo chce dostać dobry stopień, odpowiada gorzej, niż go na to stać; dziecko, któremu bardzo zależy na kontaktach z rówieśnikami, miewa kłopoty z ich nawiązywaniem, silna trema obniża jakość gry aktora; matce, która opatruje skaleczenie dziecka -drżą ręce. W przypadku gdy emocje- choć są silne- ale nie ujawniają się za zew. i mogą być nie zauważane przez otoczenie.

Emocja, której wpływ może być szczególnie niekorzystny, jest lęk. Choć występując w słabym nasileniu, podwyższa on sprawność działania, jego wzrastanie szybko prowadzi do zakłóceń w funkcjonowaniu. Np. już nieduże nasilenie leku przed karą, jaką grozi za złe wykonanie zadania wystarczy, by uczeń rzeczywiście z nim sobie nie poradził- mimo dobrego przygotowania; straszenie uczniów przed ważna klasówka przykrymi konsekwencjami, zastosowane w celu zmobilizowania ich, może dać wręcz przeciwny efekt.

Podsumowując wpływ emocji na działanie trzeba pamiętać o odpowiednim sposobie kształtowania emocji w procesie wychowawczym. Ważna jest troska o rozwój zdolności do wyrażania emocji - by nie były hamowane ani też zbyt gwałtownie wyrażane, regulowanie poziomu pobudzenia. Dochodzą również wzorce emocjonalne i uczuciowe kontaktów interpersonalnych dostarczonych przez zachowanie się innych ludzi oraz rozwijana samoświadomość procesów emocjonalnych. Wiedza taka stanowi niezbędny warunek tego, by człowiek rozumiał swoje emocje i mógł osiągnąć w pełni dojrzały stosunek do nich. Dojrzałość ta polega na zachowaniu optymalnego stosunku równowagi między słuchaniem i respektowaniem „głosu” własnych emocji a kierowaniem nimi.

2. UCZUCIA

U człowieka rozwijają się potrzeby psychiczne i społeczne. Potrzeby te, jak również bodźce umożliwia zaspokojenie lub niezaspokojenie ich. Stają się źródłami uczuć. Uczucia aktywizowane są przez korę mózgową i wiążą się z zaspokojeniem potrzeb specyficznie ludzkich. Należą do nich potrzeby: miłości, niezależności, władzy, poznania, osiągnięć, uznania i wiele innych. Są wyższym „piętrem” przeżyć jednostki niż emocje i charakteryzuje je dłuższy czas trwania. Odnoszą się do podmiotu przeżywającego, u którego może wystąpić: miłość, ambicja, zazdrość itd., jak i do zjawisk lub idei. Będą to uczucia moralne, patriotyczne, społeczne, itd.

Uczucia odzwierciedlają zarówno wartości życiowej sytuacji dla człowieka, jak i wynikający stąd jego do niej stosunek.

Uczucia można podzielić ze względu na różne kryteria:

1. ze względu na „znak” przeżyć emocji wyróżniamy uczucia:

a) przyjemne - dodatnie, propulsywne-przyciągające się, pozytywne (uczucie

życzliwości, przywiązania, braterstwa, solidarności, patriotyzmu)

- przejawiamy je gdy potrzeby są zaspokojone.

2. przykre - ujemne, repulsywne-odpychające, negatywne (wrogość,

nienawiść, zawiść, gniew)

- pojawia się gdy występują silniejsze i niezaspokojone od razu potrzeby.

2. jeżeli chodzi o siłę przeżywanych uczuć wyróżnia się:

1. nastroje - procesy o stosunkowo słabym natężeniu; towarzyszą człowiekowi podczas działań i odpoczynku (mają znak „+” lub „-„)

2. afekty - grupa przeżyć wywołanych przez różne zdarzenia i sytuacje zewnętrzne. Pojawiają się szybko i nagle. Najłatwiej obserwuje się to w przypadku takich emocji jak strach i gniew. Afekt może być poważnym wstrząsem dla osoby przeżywającej go.

3. namiętności - to uczucia, które mają trzy właściwości: dużą intensywność, znaczną siłę napięcia i długie okresy trwania. Silne zaangażowanie emocjonalne danej osoby w podejmowane przez nią czynności, prowadzące do realizacji celu, przy czym jest obecna kontrolująca je, organizująca i planująca funkcja świadomości.

3. ze względu na źródła uczuć wyróżnia się:

1. uczucia intelektualne - pojawiają się w procesie poznawania rzeczywistości, w jego przebiegu i treści. Wśród nich wymienia się: ciekawość (wyzwala krótkotrwałe, dorywcze i zmienne działania zmierzające do uzyskania informacji o przedmiotach, ludziach, zdarzeniach) i zainteresowanie (bardziej stałe, niekiedy towarzyszą ludziom przez całe życie)

2. uczucia moralno-społeczne - powstają w warunkach współżycia i współdziałania ludzi. W uczuciach tych odzwierciedlają się różne wartości wytworzone w działalności społecznej. Wartości te można ująć w kategoriach:

• działanie i dokonujące się w nim kontakty między ludźmi

• twórczość ludzi w zakresie dóbr materialnych, światopoglądowych, moralnych, kulturalnych

• ustosunkowanie się jednostki do siebie jako członka grupy

Są to uczucia zawsze złożone, ale zawsze można w nich zauważyć jakiś charakterystyczny proces emocjonalny, stanowiący ich dominantę.

1. uczucia estetyczne - odzwierciedlają stosunek do przedmiotów, których cecha jest piękno

Mówiąc o uczuciach należy wspomnieć o potrzebach. Potrzeby określa się zazwyczaj jako stan organizmu wywołany brakiem czegoś. Wyróżnia się:

1. potrzeby biologiczne - organizm zaspokaja je głównie w swoim środowisku przyrodniczym

2. potrzeby społeczne - organizm zaspokaja je dzięki istnieniu środowiska społecznego. Wyrażają się poczuciem braku czegoś.

Stan braku czegoś, niedosytu, charakteryzujący każdą potrzebę jest ściśle sprężony z powstającym wówczas uczuciem niepokoju, rozdrażnienia.

W obrębie zjawisk charakterystycznych dla oddziaływania potrzeb na zachowanie się człowieka występują tzw. preferencje - każdy człowiek wyróżnia tylko niektóre, czasem nawet tylko jeden sposób zaspokojenia potrzeb (np. ulubione potrawy, rodzaj powieści). Preferencje powstają w wyniku doświadczeń. Zależą od środowiska - przede wszystkim we wczesnych okresach rozwoju.

Uczucia to także motyw działania.

Procesy emocjonalne stanowią w wielu życiowych sytuacjach ważny, czasem główny motyw podejmowanych działań. W stosunku do dzieci i młodzieży staramy się wpływać na motywację emocjonalną, próbując wzbudzić możliwie najsilniejsze uczuciowe zaangażowanie w działania związane z wypełnianiem nakładanych na nich obowiązków.

1. Kształtowania uczuć w ontogenezie.

Rozwój osobowości dokonujący się w poszczególnych etapach życia ma prowadzić do w pełni ukształtowanej osobowości dorosłego człowieka. W tym skomplikowanym procesie uczucia stanowią jeden z ważnych elementów całości, którą określa się jako „strukturę osobowości”.

Cele kształtowania uczuć w syntetycznej postaci ujmuje się zazwyczaj w problematyce „dojrzałości” emocjonalnej i społecznej. Kształtowanie emocjonalne dojrzałego człowieka dokonuje się przede wszystkim przez zapobieganie tworzeniu się nadmiernej, przesadnej więzi emocjonalnej z wybranymi osobami.

Przeciwieństwem dojrzałości emocjonalno-społecznej jest niedojrzałość, którą stanowi utrwalona postawa konsumpcyjna. Inną cechą niedojrzałości emocjonalno-społecznej bywa egotyzm uczuciowy występujący we wczesnych okresach ontogenezy. Jednostka potrzebuje i wymaga od otoczenia czułej opieki, pieszczot itp. Sama jednak uczuć nie odwzajemnia. Zaprzeczeniem dojrzałości emocjonalno-społecznej jest również poczucie niższości.

Proces kształtowania uczuć w świetle podstawowych praw rozwoju osobowości.

Każdy etap rozwoju uczuć musi zrealizować w optymalnym stopniu cele i możliwości, aby przemiany następnych okresów dokonywały się w sposób jak najbardziej korzystny.

Każde środowisko wychowujące, na pierwszym miejscu zaś rodzina i szkoła, musza przewidująco tak kierować rozwojem dzieci i młodzieży aby zapewnić możliwie korzystne doskonalenie uczuć w kolejnych okresach.

Warunki rozwoju uczuć w rodzinie i szkole.

Szczególne znaczenie dla powstania źródeł uczuć o bardzo znamiennych dla rodziny właściwościach ma poczucie „związków krwi”, naturalnego przynależenia do ludzi w rodzinie i najbliższych. Stąd w życiu7 rodzinnym ogromny wpływ na rozwój uczuć wywiera świadomość posiadania rodziców i rodzeństwa. Specyficzny warunek rozwoju uczuć stanowi poczucie posiadania swego miejsca w rodzinie.

Podobnie jak w rodzinie, źródła uczuć w szkole forują się w zależności od indywidualnego układu wzajemnych ustosunkowań dziecka do nauczycieli i kolegów.

W obu tych środowiskach istnieją możliwości kontrolowania źródeł uczuć, które w nich się tworzą i charakteru przeżyć emocji, którymi rozwijająca się osobowość na nie odpowiada. Jest to trudne, ale praktycznie możliwe do rozwiązania zadanie.

Uczucia w okresie niemowlęcym.

W tym okresie życia dziecka najważniejsze są reakcje dwóch głównych kategorii : uczucia przyjemne (pozytywne, dodatnie) i uczucia przykre (negatywne, ujemne). Emocje są związane przede wszystkim z występowaniem i ujawnianiem się potrzeb biologicznych. Istotne są zatem np. stan głodu lub sytości, zmiany temperatury, czy położenie ciała. W tym okresie rozwojowym decydujące znaczenie mają uczucia, ponieważ dziecko jest sugestywne, nie ma rozbudowanej orientacji intelektualnej. Wśród emocji najwcześniej krystalizujących się należy wymienić strach (np. hałas, tajemniczość, ciemność). Tego typu negatywne reakcje emocjonalne mogą się utrwalić w wyniku błędnych oddziaływań wychowawczych ludzi towarzyszących dziecku i ujawniać się później jako niepożądane zjawiska. Dlatego nie wolno „straszyć” dziecka np. ciemnością. Wśród uczuć pozytywnych widoczne są objawy przywiązania. Są to doznania o złożonej strukturze i ogromnym znaczeniu rozwojowym. Dziecko uczy się przywiązania, a więc pewnej szczególnej postaci elementarnej miłości do ludzi i przedmiotów, będących źródłem pozytywnych przeżyć emocjonalnych. Jednym z pierwszych uczuć związanych z aktywnością zaspokajającą potrzebę orientacji czy wiedzy jest ciekawość.

Uczucia w pierwszych 3 latach życia.

Procesy emocjonalne są bardziej skomplikowane i często subtelniejsze. Nadal jest wyraźnie widoczny silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka. Znamienną cechą omawianego okresu jest fakt, że uczucia i ich wyrażanie stają się coraz mniej żywiołowe i impulsywne.

Uczucia są nadal zmienne, szybko przechodzą w biegunowo przeciwstawne: radość w rozpacz i smutek, gniew nagle wygasa.

Wychowanie emocjonalności w tym okresie musi uwzględnić tezę głoszącą, że wiąże się ona ściśle z rozwojem zdrowia i stopniowym doskonaleniem innych sprawności psychicznych.

Uczucia w wieku przedszkolnym (od 3 do 7 roku życia).

Rozwój uczuć w tym wieku związany jest z rozwojem społecznym wyrażającym się w podstawowej formie działalności, jaką jest zabawa.

Obserwuje się już subtelne różnice w odcieniach nastrojów i gwałtownych reakcji emocji. Dziecko doznaje uczuć mających charakter łagodnej, jak i panicznego przerażenia. To samo odnosi się do uczuć miłości i gniewu.

Poznanie życia emocjonalnego bywa trudne, ponieważ dziecko nie umie jeszcze wyrażać uczuć odpowiednio plastycznie. Pojawiają się pierwsze zdecydowane oddziaływania dorosłych zmuszające dziecko do kontrolowania swoich przeżyć emocjonalnych. Dziecko przekonuje się, że wybuchy gniewu i agresja w niektórych sytuacjach powodują przykre represje ze strony otoczenia. Dlatego próbuje tłumić objawy uczuć i powstrzymuje atak. Dzieci uczą się ukrywać niektóre swoje uczucia, gdy zapewnia się im nagrodę, uznanie lub pozwala uniknąć przykrości. Jest to korzystne, ale i tego rodzaju oddziaływania wychowawcze muszą być przeprowadzone ostrożnie. Byłoby niedobrze gdyby dzieci uczyły się przesadnie ukrywać uczucia np.; przerażenia, radości których nie mogłoby rozładować w swobodnym zachowaniu się. Dorośli domagając się opanowywania uczuć mogą nie rozumieć dziecka, wyrządzić mu krzywdę lub przykrość żądaniem tłumienia niektórych reakcji emocjonalnych.

Uczucia w młodszym wieku szkolnym.

Uczucia dziecka w okresie przedszkolnym koncentrowały się wokół zapewnienia sobie bezpieczeństwa i miłości osób najbliższych. Wkraczając w młodszy wiek szkolny pragnie uczyć się, poznawać nowe treści. Jak i w innych okresach zdarzają się przypadki nieprzystosowania emocjonalnego. Rodzina stanowi nadal najbliższe otoczenie dziecka- mieści w sobie liczne źródła uczuć. Nadal ważnym źródłem przeżyć emocji, są stosunki między ojcem i matką oraz rodzicami i rodzeństwem.

Rodzice pozostają jeszcze osobami znaczącymi, ponieważ potrzeba ich opieki i pomocy jest ciągle bardzo silna. Wyróżnianą przez dzieci osobą jest nadal matka.

W okresie szkolnym zaczynają się u dziecka wyraźniej rozwijać uczucia społeczne i moralne. Dużą rolę w rozwoju uczuć społecznych odgrywa szkoła. W szkole krąg interakcji i osób oddziałujących na dziecko rozszerza się liczebność rówieśników wzrasta. Uczucia społeczne to również miłość własnego regionu, wsi, miasta, dzielnicy, miłość ojczyzny, uczucia patriotyczne. Powodują one aktywne działanie na rzecz wymienionych miejsc. Do uczuć społecznych będą również należały uczucia przyjaźni i koleżeństwa. Uczucia koleżeństwa trzeba dzieci nauczyć. Uczucia mające tak duże znaczenie dla współżycia młodzieży ze sobą w tym okresie powinny być dyskretnie kontrolowane. Rozwój uczuć moralnych łączy się z przyjmowaniem zasad postępowania i norm społecznego współżycia. Dziecko doznaje uczuć moralnych po spełnieniu dobrego uczynku, udzieleniu komuś pomocy. Zaczyna odróżniać dobro od zła. Uczucia moralne występują nie tylko wtedy, gdy spełni dobry uczynek, ale i wówczas, gdy przyzna się do winy, czynu niewłaściwego. Nie należy zapominać, że w społeczeństwie zachodzą różne procesy, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Do negatywnych należą miedzy innymi; alkoholizm, brak poszanowania społecznej wartości, nieróbstwo. Bardzo ważną sprawą jest kształtowanie negatywnych uczuć moralno-społecznych do takich zjawisk, co spowoduje motywację unikania ich czy przeciwstawianie się im.

Uczucia w wieku dorastania.

Niektóre źródła uczuć stają się w wieku dorastania szczególnie ważne i w pewnym sensie uprzywilejowane. Nabiera znaczenia postawa wobec samego siebie. Jest to okres zwiększonej emocjonalności, której towarzyszą podniecenie i napięcie nerwowe. Młodzież w okresie dorastania chciałaby jak najszybciej być dorosła a przystosowanie nie jest łatwe. Dlatego dorastający przeżywają napięcia nerwowe i emocjonalne. Gdy tylko przystosują się społecznie uspakajają się i napięcia emocjonalnie znikają.

Młodzież, która jest pewna pozytywnych uczuć rodziców czy rówieśników, będzie przeżywała swoje konflikty bardziej spokojnie, bez większych zaburzeń emocjonalnych, gdyż nie czuje się samotna. Natomiast, gdy nie ma pewności jak rodzice są do niej ustosunkowani, czuje się samotna i wtedy występują zaburzenia emocjonalne. Zaburzenia te mogą również wystąpić, gdy młodzież porównuje możliwości z innymi i jeśli stwierdzi, że nie ma tych zalet, które uważa za ważne.

Dorastająca młodzież jest skryta i nie chce ujawniać swych uczuć z różnych powodów. Jednym z nich jest dążenie do zachowania się w sposób społecznie uznany, aby być akceptowanym w domu, w szkole czy grupie.

W okresie dorastania więzy rodzinne ulegają rozluźnieniu, a młodzież szuka kontaktów z osobnikami przeciwnej płci. W tym okresie obserwuje się nowe formy zainteresowania płcią odmienną: adoracja, flirt, przyjaźń, sympatia i różne odmiany miłości. Adoracja - jest formą przygotowującą do właściwych przeżyć uczuciowych. Polega na darzeniu sympatią czy uwielbieniem wybranej osoby. Flirt - to inna forma kontaktów emocjonalnych młodzieży odmiennej płci. Przyjaźń - to piękne uczucie występujące w zasadzie między osobnikami odmiennych płci. Często przeradza się w miłość, w której uczucie przywiązania czy oddania góruje nad miłością seksualną.

Zachowanie się emocjonalne dorastającej młodzieży jest więc zdeterminowane obowiązującymi wymaganiami kulturowymi i różnorodnymi zmianami wynikającymi z warunków życia, postępu techniki, wprowadzającymi zmiany w świadomości ludzkiej.

3.Zakończenie.

Uczucia dodają naszym doświadczeniom kolorów lub określają emocjonalny klimat, w którym się poruszamy, ale przede wszystkim służą określonemu celowi: są impulsem do działania. Często uzasadniamy nasze zachowanie uczuciami: bębniłam palcami po stole, bo byłam zła; unikałam rozmowy, ponieważ byłam zdenerwowana; poczułam pragnienie, więc znalazłam sobie coś do picia. Motywacje (głód, pragnienie, seks) określają cele, do których dążymy, natomiast emocje (szczęście, rozczarowanie, rozpacz) odzwierciedlają stan uczuć, których doświadczamy, starając się owe cele osiągnąć. W podręcznikach psychologii pojęcia te są często omawiane razem, co bez stosownego wyjaśnienia może być mylące. Co, na przykład, gniew ma wspólnego z głodem, poza tym, że jedno i drugie możemy "poczuć"? Głównym powodem, dla którego są one razem analizowane, jest to, że zarówno gniew, jak i głód pobudzają nas do działania. Lecz uczucia i motywacje nie istnieją w oderwaniu od innych czynników psychologicznych. Jedne i drugie ulegają wpływowi i oddziałują na opisane przez nas procesy: spostrzegania, uwagi, uczenia się, pamięci, myślenia, rozumowania oraz komunikowania się.

Rozwój uczuć przebiega w dwóch podstawowych kierunkach. Pierwszy określa przebieg od wystąpienia mało zróżnicowanych reakcji emocjonalnych we wstępnych fazach ontogenezy do wykształcenia się licznych funkcji umożliwiających już w wieku dorastania przeżywać jednostce różnorakie wartości.

Drugi kierunek rozwoju zarysowujący się w ontogenezie prowadzi do początkowej przewagi impulsywnych zachowań występujących u małego dziecka, po możliwość regulowania ich przebiegu i siły uczuć przez procesy poznawcze. Harmonijne współwystępowanie zachowania kierowanego przez rozum i przez żywe uczucia staje się najdoskonalszym wyrazem dojrzałości emocjonalnej.

Emocje organizują naszą aktywność. Dzięki nim wiemy, czego chcemy: jak dobrze wykonywać swoje obowiązki w pracy, uwolnić się od wszystkich obciążeń; wiemy również, czego nie chcemy: kolejnej kłótni lub podwyżki podatków.

Uczucia pociągają za sobą skłonność do zachowania się w określony sposób i mogą działać motywująco: wyczerpane lub przestraszone dziecko będzie szukało wygodnego i bezpiecznego schronienia lub wołało o pomoc. Ludzie (zazwyczaj) poszukują bliskości osób, które kochają. Ale logika tu nie wystarcza. Trzeba pamiętać, że podejmując decyzję dotyczącą wyboru pracy lub o poślubieniu kogoś - nie można zapomnieć o uczuciach. Motywacje i emocje ożywiają machinę procesów umysłowych, uaktywniają określone sposoby zachowania, działania i podejmowania decyzji, współdziałając z pozostałymi obszarami naszego umysłu.

Formacja sfery emocjonalnej to istotny element wychowania w pedagogice personalistycznej. Emocje i uczucia spełniają bowiem niezwykle ważną rolę w życiu człowieka. Są one jednym z podstawowych sposobów kontaktowania się danej osoby z samą sobą oraz z innymi osobami. Proces wychowania powinien objąć obydwa te aspekty. Przyjrzyjmy się najpierw pierwszemu z nich.

Emocje spełniają funkcję drugiego - obok myślenia - obiegu informacji. Jest to możliwe dlatego, że informacje emocjonalne na temat tego, co dzieje się w nas samych i w naszym kontakcie ze światem zewnętrznym, w znacznej mierze pozostają niezależne od naszej woli, od naszych przekonań, oczekiwań czy pragnień. Człowiek nie ma bezpośredniej władzy nad swoimi emocjami. Nie może ich sobie po prostu nakazać czy zakazać siłą swojej woli. Nie może też modyfikować ich mocą intelektualnych analiz czy osobistych przekonań. Emocje można zatem porównać do rozgłośni radiowej, która transmituje informacje na nasz temat, ale jest od nas w znacznym stopniu niezależna. W tej sytuacji mamy tylko dwie możliwości: korzystać z tych informacji, albo wyłączyć wewnętrzne „radio”.

Gdy ktoś unika kontaktu z tym, co dzieje się w jego sferze emocjonalnej, wtedy nie tylko traci szansę na zrozumienie własnej sytuacji życiowej, ale też ryzykuje, że emocje, których sobie nie uświadamia, zaczną kierować jego myśleniem, postępowaniem i w końcu całym jego życiem. Dla przykładu, jeśli ktoś przeżywa zazdrość i nie ma odwagi, by to sobie uświadomić, to taka nieuświadomiona zazdrość będzie nadal kierowała jego postępowaniem, a on nie będzie w stanie tego zmienić. Człowiek nie może przecież zapanować nad czymś, z czego nie zdaje sobie sprawy. Jeśli natomiast dysponuje wewnętrzną wolnością i odwagą, by zdemaskować swoją zazdrość, wtedy ma szansę wyciągnąć wnioski ze swoich przeżyć. Może odtąd czuwać, by nie skrzywdzić osoby, której zazdrości. Może też odkryć i wyeliminować źródła zazdrości, np. swoją skłonność do porównywania się z innymi ludźmi, poddawanie się kompleksom lub dążenie do emocjonalnego odreagowania swoich napięć i problemów kosztem innych ludzi.

Musimy mieć także świadomość, że nie można na trwałe poprawić przeżywanych uczuć i nastrojów bez pozytywnej modyfikacji własnego postępowania i własnej sytuacji egzystencjalnej. Nasze przeżycia nigdy nie są czymś przypadkowym. Osoba ludzka jest całością, a jej sfera psychiczna nie jest odizolowana od pozostałych wymiarów człowieczeństwa. Psychika to rodzaj lustra, w którym człowiek może zobaczyć sytuację, w jakiej się znajduje. Nie jest możliwe modyfikowanie własnych przeżyć psychicznych bez jednoczesnego modyfikowania samego siebie, własnych zachowań, postaw, reakcji czy więzi

Człowiek dojrzały czyni nie to, co w danym momencie jest emocjonalnie przyjemniejsze lecz to, co jest wartościowsze. Miłość i odpowiedzialność jest zawsze trudniejszą postawą niż wygodnictwo i egoizm, ale za to owocuje radością, poczuciem bezpieczeństwa i wewnętrznym pokojem, którego człowiek leniwy czy egoista nigdy nie zazna.

Emocje są dla nas nie tylko źródłem informacji o naszej sytuacji życiowej, ale spełniają również istotną rolę w naszych kontaktach z innymi osobami. To właśnie w kontakcie z ludźmi i z Bogiem przeżywamy zwykle najsilniejsze uczucia i emocje, zarówno radosne jak i bolesne. Dzieci, osoby zakochane, a także ludzie niedojrzali opierają swe więzi z innymi głównie, a czasem nawet wyłącznie w oparciu o emocje. Tego typu więzi sprawiają, że stajemy się ekstremalnie zależni od innych ludzi. Im bardziej się nimi cieszymy, tym większą płacimy za to cenę cierpienia w postaci zazdrości, lęku, że zostaniemy opuszczeni, a także z powodu konfliktów z innymi osobami, które czują się przez nas ignorowane czy zaniedbane. Często więzi zdominowane emocjami prowadzą nie tylko do zauroczenia, ale stają się wręcz rodzajem psychicznego uwięzienia i zniewolenia.

Klasyczną ilustracją takiej sytuacji jest zakochanie. Jego istotą jest wyjątkowo silne związanie się emocjonalne z osobą drugiej płci. W dużym stopniu zakochanie to powtórzenie sytuacji z dzieciństwa, gdy dziecko było zauroczone swoimi rodzicami i czuło się bezradne, kiedy choćby na chwilę zostawało samo. Istotna różnica między zakochaniem a więzią dziecka z rodzicami polega na tym, że zakochanie wynika nie tylko z potrzeb emocjonalnych, ale wiąże się także z fascynacją osobą drugiej płci, z pragnieniem, by ją poznać i zrozumieć, z budzącymi się potrzebami seksualnymi, z marzeniami o założeniu własnej rodziny. Początkom zakochania towarzyszą intensywne, radosne przeżycia. Z czasem jednak zakochanie odsłania inne, bolesne oblicze. Zakochany odkrywa ze zdumieniem, że zakochanie nie oznacza jedynie emocjonalnych wzruszeń i godzin szczęścia. Pojawiają się pierwsze nieporozumienia i rozczarowania, wzajemne pretensje i emocjonalne zranienia. Uświadamia sobie też oczywisty fakt, że nie może w takim stanie pozostać do końca życia. Nie może być tak, że już do śmierci nie będzie umiał bez tej drugiej osoby uczyć się, pracować, a nawet spożyć posiłku. Od momentu uzyskania tej świadomości, zakochany zaczyna zwykle odnawiać więzi z innymi ludźmi i staje się coraz bardziej niezależny od osoby, w której się zakochał. Dalszy kontakt z tą osobą będzie odtąd dojrzalszy i oparty na rosnącej autonomii. W ten sposób zakochanie staje się drugą, obok więzi dziecka z rodzicami, ważną lekcją życia. Zakochany odkrywa, że pomylił się sądząc, iż jest już całkiem dorosły i niezależny. Jego rosnąca niezależność emocjonalna od rodziców okazała się raczej pokonaniem pewnego etapu zależności, niż osiągnięciem całkowitej niezależności. Cierpienie, którego doznał w drugiej fazie zakochania, pozwala mu odkryć tę prawdę, która wcześniej znajdowała się poza jego zasięgiem. Prawdę, że więzi oparte na zauroczeniu emocjonalnym nie przyniosą mu nigdy pełnego szczęścia, że takie więzi będą go ciągle na nowo niepokoiły i utrudniały uczenie się dojrzałej miłości. Przeżycie zakochania z jego radościami i rozczarowaniami pozwala na wyciągnięcie wniosku, że człowiek tęskni za miłością, która jest czymś znacznie więcej niż fascynacją emocjonalną. Emocjonalne zauroczenie czy uczuciowe przylgnięcie do drugiej osoby jest czymś normalnym i właściwym w okresie dzieciństwa i zakochania. Okazuje się natomiast fatalnym sposobem na resztę życia.

Dojrzały emocjonalnie człowiek to ktoś, kto osiąga znaczną autonomię emocjonalną i kto potrafi w taki sposób kierować tą sferą, że emocje stają się dla niego ważnym źródłem informacji o nim samym, a z drugiej strony ważnym narzędziem wyrażania bliskości, czułości, delikatności, cierpliwości i życzliwości w kontakcie z drugim człowiekiem. Taka bowiem sytuacja oznacza, że dana osoba dokonała rzeczywistej integracji swojej sfery emocjonalnej z dojrzałą postawą wobec samego siebie oraz z odpowiedzialną miłością wobec innych.

2

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---