PODSTAWY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Literatura:

• Aleksandrowicz - „Zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych wg ICD-10”

• Arusztowicz, Bakowicz - „Dziecko niepełnosprawne z dysfunkcją narządu ruchu”

• Bogdanowicz - „O dysleksji rozwojowej, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu”

• Braunem - „Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym”

• ! Garson, Butcher, Mineka - „Psychologia zaburzeń”

• Granding, Scapiano - „Byłam dzieckiem autystycznym”, PWN Warszawa

• ! Klimasiński - „Elementy psychopatologii i psychologii klinicznej”

• Kościelak - „Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo”

• Kościelska - „Oblicza w upośledzeniach”

• pod red. Chodkowskiej - „Mieć dziecko z porażeniem mózgowym”

• ! Pecyna - „Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej”, „Dziecko i jego choroba”

• Pilecka, Majewicz, Zawadzki - „Jak wspomagać psychospołeczny rozwój dzieci niepełnosprawnych somatycznie?”

• J. Strehlau - „Psychologia - podręcznik akademicki” (rozdział 11).

• ! L. Grzesiuk - „Psychoterapia - szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy”

• ! Radochoński - „Zarys psychopatologii dla pedagogów”

• Seligmann, Walker, Rozenhau - „Psychologia”

• Scheridan, Radnacher - „Psychologia zdrowia”

• ! pod redakcją H. Sęk - „Społeczna psychologia kliniczna”

• ! Wolańczyk, Kołakowski, Skotnicka - „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”

• pod redakcją Pisula, Rda - „Wybrane problemy psychologicznej diagnozy zaburzeń rozwoju dzieci”

Program wykładów:

• Przedmiot i zadania psychologii klinicznej

• Dziedziny psychologii klinicznej

• Podstawowe pojęcia psychologii klinicznej

• Rozwój

• Zaburzenia rozwoju

• Zaburzenia zachowania

• Rozumienie normy i normalności w psychologii klinicznej

• Klasyfikacja zaburzeń ze względu na różne kryteria

• Etiologia zaburzeń (uwarunkowania zaburzeń rozwoju w różnych względach)

• Przyczyny zaburzeń rozwoju

• Sytuacje trudne i stres

• Psychologiczne uwarunkowania zaburzeń rozwoju

• Depresja, autyzm, schizofrenia

PRZEDMIOT I ZADANIA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Psychologia kliniczna jest dziedziną psychologii, nie jest to dziedzina jednolita.

Psychologia dzieli się na:

• psychologię teoretyczną, która była pierwsza i wzrosła na podstawie filozofii

• psychologię praktyczną (stosowaną)

Psychologia ogólna to system twierdzeń sprawdzonych.

Psychologia to nauka o duszy: psyche - dusza, logos - nauka (w psychologii teoretycznej posługujemy się tą definicją).

Psychologia to nauka o czynnościach wyższych istot żywych, w tym głównie człowieka.

Czynności wyższe to czynności psychiczne, sterowane funkcja mózgu, wynikające z czynności OUN.

Dzisiaj możemy też mówić o zoopsychologii, czyli psychologii zwierząt. U roślin możemy mówić bardziej o reakcji na bodźce.

Zauważyć można, że pojęcie psychologii pojmuje się dziś dość szeroko.

Psychologia to nauka o zachowaniu, zachowanie jest tym zbiorem naszych reakcji złożonych na podstawie, których inni mogą na oceniać, stwierdzić, jacy jesteśmy.

Zachowanie w psychologii polega na regulowaniu relacji, stosunków człowieka z otoczeniem.

Regulacja ta ma dwa poziomy, rodzaje:

Regulacja ośrodkowa - steruje nią OUN, dotyczy ona zachowania się człowieka w środowisku, to poziom wyższy regulacji

Regulacja somatyczna (ograniczona) - to regulacja na poziomie niższym i dotyczy pracy, funkcji narządów wewnętrznych, za ta regulacje odpowiada układ wegetatywny (autonomiczny), który dzieli się na:

• układ sympatyczny, współczulny - działa pobudzająco, mobilizująco na organizm

• układ parasympatyczny (przywspółczulny) - działa hamująco, blokująco na pracę narządów wewnętrznych

Dzięki takiej funkcji układu wegetatywnego, gdzie jedna część działa hamująco a druga pobudzająco możliwe jest zachowanie równowagi wewnętrznej organizmu czyli homeostaza.

Działy psychologii teoretycznej:

• psychologia ogólna - zajmuje się procesami psychicznymi człowieka, jego emocjami, osobowością itp.

• psychologia eksperymentalna - podobna do psychologii ogólnej (nie teoria a doświadczenie i wniosek)

• psychologia rozwojowa (rozwoju człowieka) - zajmuje się rozwojami psychicznymi człowieka od poczęcia aż do śmierci, rozwojem procesów psychicznych

• psychologia społeczna - zajmuje się uspołecznieniem jednostki, jej funkcjonowaniem w społeczeństwie

Działy psychologii praktycznej (stosowanej):

• psychologia kliniczna

• psychologia wychowawcza

• psychologia pracy

• psychologia sadowa

• psychologia penitencjarna

• psychologia sportu

• psychologia sztuki

• psychologia zdrowia

• psychologia resocjalizacji

• psychologia rewalidacji

• i inne

Psychologia kliniczna powstała na przełomie lat 50 i 60. Profesor Andrzej Lewicki stworzył pierwsza kategorię psychologii klinicznej i razem z prof. Łózek i Sułowską stworzyli podwaliny dla tej nauki stosowanej.

Z czasem zaczęły masowo powstawać różne placówki psychologiczne.

Czym jest psychologia kliniczna?

Swoim charakterem przypomina psychiatrię, która jest dyscypliną medyczną, dopatrująca się przyczyn zaburzeń u człowieka w jego organizmie i opiera się na leczeniu farmakologicznym. Psychologia kliniczna to nauka społeczno - przyrodnicza. Uwzględnia ono czynnik społeczny, psychologiczny, akcentuje się w niej wpływ środowiska rodzinnego, stresu, problemów. Psychologia kliniczna traktuje człowieka jako jednostkę społeczną. Nie ignoruje się tu czynników biologicznych, jednak górują czynniki społeczne. W psychologii klinicznej nie leczy się farmakologicznie a przy pomocy terapii psychologicznej. Psychologia kliniczna interesuje się nie tylko człowiekiem chorym, ale również zdrowym. Osoba zdrowa na ciele i umyśle również może borykać się z problemami różnego rodzaju np.: osamotnienie, kłopoty w pracy czy tez w rodzinie. Psychologia kliniczna ma wiele wewnętrznych podziałów, nie jest jednolita, można podzielić ją na różne kryteria.

Podział psychologii klinicznej ze względu na różne kryteria.

ze względu na kryterium wieku:

• psychologia kliniczna dzieci

• psychologia kliniczna młodzieży

• psychologia kliniczna dorosłych

• psychologia kliniczna osób w wieku senioralnym

ze względu na przedmiot psychologii klinicznej

• neuropsychologia

• psychozy i nerwice

• psychosomatyka

• osoby niepełnosprawne

• patologia społeczna

1. neuropsychologia - zajmuje się aspektami zaburzeń i chorób neurologicznych np.: zajmuje się osobami po udarach i wylewach

2. psychozy i nerwice - dotyczy osób z zaburzeniami psychicznymi a także osób zdrowych psychicznie nie potrafiących poradzić sobie z problemami dni codziennych.

3. psychosomatyka - człowiek w obliczu choroby, zajmuje się badaniem stanu psychicznego człowieka chorego somatycznie (nie psychicznie), każda choroba ma swoje psychologiczne oblicze, choroba wpływa na psychikę człowieka (pacjenta), ale psychika może wpływać na stan organizmu, wpływ autosugestii na organizm jest bardzo duży.

Neurotyzm

dystynik schi paranoidalne

schi simplex histeryk

psychopata

Introwertyzm Ekstrawertyzm

NORMA

Sangwinik

CHORY PSYCHICZNIE TO NIE OSOBA CHORA PSYCHICZNIE

CHORY PSYCHICZNIE TO PSYCHOTYK

4. psychologia osób niepełnosprawnych - zajmuje się problemami społecznymi tych osób, znaczny procent społeczeństwa nie akceptuje osób niepełnosprawnych w swoim środowisku, osoby niepełnosprawne wskazują, że bariery społeczne SA dla nich bardziej uciążliwe niż bariery architektoniczne i inne

Psychologia ta dzieli się na:

• aligofrenopsychologię -osoby niepełnosprawne intelektualnie

• tyflopsychologię - osoby niewidome i niedowidzące

• surdopsychologię - osoby głuche i niedosłyszące

• dysfunkcje narządów ruchu - osoby na wózkach inwalidzkich

• psychologia chorób przewlekłych

• psychologia osób z wadami wymowy

1. patologie społeczne - to zjawiska narkomanii, sekty, subkultury, samobójstwa i inne, zjawiska te wpływają na psychikę osób dotkniętych tym zjawiskiem a także osób w ich otoczeniu.

PODSTAWOWE POJĘCIA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Rozwój harmonijny - to rozwój równomierny

Rozwój nieharmonijny - to rozwój nierównomierny, może on być rozwojem przyspieszonym lub opóźnionym. Przyspieszenie może być globalne (całościowe) lub parcjalne (wybiórcze) Opóźnienie podobnie może być globalne lub wybiórcze. Można też mówić o przyspieszeniu lub opóźnieniu.

Zaburzenia rozwoju - to wszelkie niekorzystne odchylenia zarówno w budowie organizmu jak i w sposobie jego funkcjonowania, niezależnie od stopnia, zakresu oraz przyczyn. H. Spionek wyróżnił 2 kategorie zaburzeń:

• I kategoria - głębokie i rozległe wady rozwojowe

• II kategoria - mikrodefekty rozwojowe

Defekty I kategorii mogą uniemożliwiać naukę szkolną dziecka, natomiast defekty II kategorii utrudniają tę naukę. Obie kategorie defektów mogą powodować zaburzenia zachowania.

Człowiek dobrze przystosowany to człowiek, który:

• jest w stanie zaspokajać swoje potrzeby biologiczne i społeczne

• jego zachowanie jest zgodne z przyjętymi normami społecznymi

O zaburzeniach zachowania mówimy wówczas, gdy nie spełnia ono dwóch wymienionych wyżej funkcji.

Norma - to termin, który jest jednym z głównych pojęć psychologii klinicznej. Jest to pojecie względne, ponieważ określając normę, porównując coś do normy należy uwzględnić różnice indywidualne. Nasilenie różnic indywidualnych jest różne u różnych jednostek. Różnice indywidualne - zbliżają się do barku normy, jeżeli stanowią przyczynę nie zaspokajania potrzeb osobistych, jeśli człowiekowi jest z tym źle, a także wówczas, gdy cechy te utrudniają otoczeniu relacje z daną osobą. Różnice indywidualne dotyczą wszystkich składników osobowości człowieka.

Norma w psychologii klinicznej występuje w 3 ujęciach:

• statystycznym - norma odpowiada tu średniej arytmetycznej, norma jest wszystko to co jest przeciętne a to co wykracza poza przeciętność jest brakiem normy, statystyczny charakter normy ma charakter wyłącznie opisowy a nie wyjaśniający

• społeczno - klinicznym - norma opiera się tu na objawach, symptomach zachowania. Społeczno-kliniczne ujecie normy nie wystarczy do postawienia diagnozy, jeśli jest samo brane pod uwagę. Wyróżnia się dwa rodzaje objawów:

• obiektywne - to te, które widać gołym okiem, obiektywnie istniejące np.: garb

• subiektywne - to takie, które jednostka odczuwa, ale nie istnieją one w rzeczywistości np.: poczucie niższej wartości, poczucie osamotnienia, stany depresyjne

• teoretyczne - odnosi się tu dana jednostkę do teoretycznego wzorca idealnej osobowości, oceniamy na ile jednostka zbliża się do idealnego modelu a na ile do niego odbiega.

Amerykanin Guilford opracował idealną inteligencję (jej model). Inteligencje stanowił sześcian podzielony na 126 małych sześcianików. Każdy z sześcianów odpowiadał jednej ze zdolności człowieka m.in.:

• myślenie zbieżne (nie twórcze) - konwergencyjne

• myślenie rozbieżne (twórcze) - dywergencyjne

Model Guilforda nazwany został modelem morfalogicznym.

Podobnie można stworzyć model idealnej osobowości.

Współcześnie w diagnozie klinicznej bierze się pod uwagę wszystkie trzy ujęcia normy

Diagnoza kliniczna - to badanie naukowe, w którym mają miejsce następujące etapy:

1. dostrzeżenia problemu

2. postawienie wstępnych hipotez

3. weryfikacja hipotez

4. wnioski i zalecenia

Weryfikacja hipotez odbywa się przy pomocy metod diagnozy klinicznej, które dzielimy na:

1. metody specyficzne - to takie metody które występują tylko w psychologii

2. metody niespecyficzne - występują w psychologii, a także w innych naukach

Metody specyficzne

• introspekcja - wywodzi się z introspekcjonizmu (zaglądać do wnętrza siebie), polega na poznaniu własnej psychiki, analizie własnych przeżyć i stanu psychicznego, stanowi ona podstawę danych do wglądu w swoją psychikę

• testy - to próba, zadanie do wykonania.

Cechy testów:

• nie zawsze są wiarygodne, bo wpływają na nie różne czynniki

• dostarcza informacji, gdy jest rzetelnie przeprowadzony

• test ujmuje ilościowo badane zjawiska, uszczegóławia, dostarcza konkretnych informacji

• aby test był obiektywny musi spełniać następujące wymogi:

• diagnostyczność - zdolność rozpoznawania za pomocą testu

• prognostyczność - zdolność przewidywania za pomocą testu

• rzetelność - „na ile test ma bada to co ma badać”

• trafność testu - „czy test bata to co ma badać”

• standatyzacja - ujednolicenie proceduty badań

• normalizacja - obliczenie norm w stosunku do których porównuje się badana osobę

Rodzaje testów

• testy do badania inteligencji ogólnej np.: test Weshler'a

• testy do badania zdolności specjalnych np.: koordynacji wzrokowo - ruchowej

• testy do badania uzdolnień np.: matematycznych

• testy do badania osobowości (testy projekcyjne) np.: TAT

• testy do badania temperamentu np.: Strelau

• testy zainteresowań

Podział testów ze względu na:

• liczbę osób objętych badaniem

• testy do badań indywidualnych

• testy do badań grupowych

• materiał jaki zawiera

• testy słowne

• testy bezsłowne - praktyczne, wykonawcze

• wiek badanych

• testy do badania dzieci

• testy do badania młodzieży

• testy do badania dorosłych

• obserwacja - to (kluczowa sprawa) celowe, zamierzone spostrzeganie. Obserwacja może być:

• czynna - obserwator bierze udział w zjawisku

• bierna - obserwator patrzy z boku , nie ingeruje

• wywiad - zadawanie pytań drugiej osobie na temat osoby trzeciej

• rozmowa kliniczno - kierowana - jest swobodną wymianą zdań, ale można nią pokierować tak aby uzyskać informacje na których nam zależy

KLASYFIKACJA ZABURZEŃ

Zaburzenia można podzielić ze względu na następujące kryteria:

• ze względu na rozległość zaburzeń

• globalne (całościowe)

• parcjalne (wybiórcze)

• fragmentaryczne

• ze względu na charakter zaburzeń

• zaburzenia psychopatologiczne np.: padaczka, schizofrenia

• zaburzenia niespychopatologiczne np.: lęk, agresja

• ze względu na okres w jakim się pojawiły

• wrodzone

• nabyte

• ze względu na czas trwania

• trwałe

• okresowe

• ze względu na etiologię (uwarunkowania)

• zaburzenia organiczne, które wynikają z:

• defektów fizycznych

• chorób przewlekłych

• wrodzonych lub nabytych wad

• zaburzenia psychologiczne, które wynikają z sytuacji trudnych, stresów oraz defektów osobowości

• ze względu na etiologię (pochodzenie)

• zaburzenia genetyczne

• zaburzenia egzogenne

• ze względu na rodzaj zaburzonych procesów

• zaburzenia motoryczne

• zaburzenia emogonalne

• zaburzenia rodzaju osobowości

Istnieje wiele kryteriów podziału zaburzeń. Można je również klasyfikować w oparciu o inne kryteria m.in.:

• ze względu na charakter przyczyny

• urazy czaszkowo - mózgowe

• genetyczne - nieprawidłowe geny i chromosomy

• niedotlenienie

• niedożywienie

• infekcje wirusowe i bakteryjne płodu

• zatrucia

• działanie szkodliwych promieni

• powikłania chorób

• konflikt serologiczny

• zaniedbania środowiskowe

• ze względu na stopień głębokości wywołanych zaburzeń nerwowych

• głębokie stany zaburzeń wywołują:

• czynniki genetyczne

• szkodliwe promienie

• konflikt serologiczny

• infekcje wirusowe i bakteryjne płodu

• lżejsze stany zaburzeń są wywoływane przez:

• urazy czaszkowo - mózgowe (lżejsze)

• zatrucia

• zaniedbania środowiskowe

• ze względu na wewnętrzne luz zewnętrzne pochodzenie przyczyny

• przyczyny wewnątrzpochodne - wady wrodzone, genetyczne

• przyczyny zewnątrzpochodne - urazy czaszkowo - mózgowe, urazy

• ze względu na okres zadziałania czynnika szkodliwego

• czynniki prenatalne (przedporodowe)

• czynniki perinatalna (okołoporodowe)

• czynniki postanalne (poporodowe)

• ze względu na genetyczne lub poza genetyczne pochodzenie przyczyny

• genetyczne (nieprawidłowe geny, bloki metaboliczne)

• nie genetyczne - pozostałe, które mogą być przekazywane przez:

• dziedziczenia dominujące jednego dominującego genu chorobotwórczego od rodzica np.:

• FAKOMATOZY - choroby tkanki nerwowej i skóry

• NEUROFIBROMATOZY - choroby skóry i tkanki np.: nerwozakowłókowatość

• dziedziczenie recesywne - oboje rodziców są nosicielami szkodliwego genu (duża ewentualność, gdy są oni spokrewnieni). Prowadzi ono do chorób recesywnych a wśród nich bloków metabolicznych (zaburzenia wymiany białkowej, węglowodorowej, tłuszczowej)

• dziedziczenie sprzężone z płcią - nosicielka choroby jest matka, natomiast chorują najczęściej chłopcy np.: choroba Lecha - Nyhana objawy to: autoagresja ze zniesieniem czucia bólu, przykurcze mięśni

Mechanizm bloków - brak swoistych enzymów, które odpowiadają za dany typ przemiany np.: fenyloketonuria

Wady chromosomowe - abseracje chromosomowe

• wady związane z nadmiarem materiału chromosomowego np.: dodatkowy chromosom w Zespole Downa

• wady związane z ubytkami w materiale chromosomowym np.: ubytek krótkiego ramienia piątej pary, który jest przyczyną Zespołu Miauczenia Kota (inaczej delecje - ubytki)

DELECJE - ubytki w materiale chromosomowym

TRISOMIA - zamiast 2 to 3 chromosomy (nadmiar)

TRANSLOKACJE - przemieszczenia

CHARAKTERYSTYKA PRZYCZYN NIEGENETYCZNYCH

• ze względu na czas jaki czynnik zadziałał, nie genetyczne prenatalne, występują przed urodzeniem

a) gametopatie - uszkodzenia genetyczne matki, ojca, komórki rozrodcze

• narkotyki

• alkohol

• zatrucia np.: lekami

• szkodliwe promieniowanie

• powikłania chorób

b) embriopatie - uszkodzenia zarodka (płodu), wg Haliny Spionek może być:

embriopatia wirusowa - wywołana wirusami chorób zakaźnych np.: dziewczynki - różyczka - małogłowie, zajęcza warga, upośledzenie umysłowe, chłopcy - świnka

embriopatia toksyczna - związana z zatruciami (ciążowa, lekowe, pokarmowe)

embriopatia toksoplazmatyczna - toksoplazmowa, choroba zwierzęca toksoplazma, przenoszona przez zwierzęta domowe (pies, kot) niszczy tkankę nerwową (płód martwy, dziecko upośledzone)

c) niedożywienie - wynik niedożywienia, wadliwa dieta, bieda, zaburzenia wchłaniania

d) przeżycia psychiczne kobiety w ciąży - wstrząs psychiczny, śmierć, utrata pracy, zdrada, choroba nowotworowa

e) niedotlenienie - wynika z : obniżonego poziomu hemoglobiny we krwi, zaburzeń układu krążenia łożyskowego, płodowego, matczynego, z zatruć narkozą, z opóźnionego porodu

Przyczyny nie genetyczne perioratalne (okołopłodu)

• uraz porodowy

• niedotlenienie

• dysproporcje między wielkością główki a rozstawem miednicy rodzącej (ucisk)

• okręcenie pępowina szyi

• wylew

• wadliwe ułożenie płodu (kleszczowy, okołoporodowe)

• wadliwe postępowanie lekarskie

Przyczyny postnatalne - grupy czynników szkodliwych

1. urazy czaszkowo - mózgowe

2. choroby infekcyjne zagrażające ośrodkowemu układowi nerwowemu

3. zatrucia

4. czynniki środowiskowe

5. stres i sytuacje trudne

urazy czaszkowo - mózgowe

W tym okresie jest rozwój sensoryczno - motoryczny. Dziecko poznaje świat, polisensorycznie, czyli wieloma zmysłami (wzrok, słuch, smak, zapach, dotyk). Silne uderzenie dziecka w głowę może później powodować np.: padaczkę, nigdy nie wolno bagatelizować uderzeń dziecka w głowę.

Pod pojęciem urazów czaszkowo - mózgowych rozumiemy uszkodzenie mózgu i czaszki spowodowane nagłym działaniem siły mechanicznej, której wielkość przekracza amortyzacyjne właściwości czaszki. Są trzy rodzaje:

• otwarty

dochodzi do uszkodzenie powłok skórnych i kostnych czaszki oraz do rozerwania opon mózgowo - rdzeniowych, uraz jest widoczny gołym okiem

• zamknięty

ma miejsce uszkodzenie bądź bezuszkodzenie powiek skórnych i kostnych czaszki bez wyraźnego naruszenia opon mózgowo - rdzeniowych, nie widać gołym okiem, ale nie wyklucza się urazu wewnętrznego głowy

• zgniecenie czaszki

z cechami urazu otwartego i zamkniętego

choroby infekcyjne zagrażające ośrodkowemu układowi nerwowemu - 3 grupy

• stanowią tę chorobę, które bezpośrednio atakują tkankę mózgową np.: wirusowe zapalenie opon mózgowych i mózgu

• pośrednio atakują tkankę mózgową np.: zakażenie mózgu dwoiczką zapalenia płuc, mówi się o wtórnym zakażeniu mózgu

• powikłania chorób wieku dziecięcego np.: odra, ospa, różyczka, świnka

zatrucia

• zatrucia mogą być: lekami, pokarmem, alkoholem, lodami, kwasami solnymi trzymanymi w butelkach spożywczych, środkami chemicznymi

czynniki środowiskowe

• to szeroko określone wpływy środowiska rodzinnego, nie w każdym środowisku rodzinnym dziecko ma komfort psychiczny, fizyczny czy seksualny. W rodzinie dysfunkcjonalnej dziecko nie może rozwijać się prawidłowo.

• nieprawidłowe stosunki wewnątrzrodzinne

• patodenne postawy matek i ojców np.: nadopiekuńczość matki, niezrównoważenie matki (częste zmiany nastrojów)

• matki dla, których dziecko jest środkiem kompensacji niespełnionych marzeń i nadziei

• agresywność ojca

• ojciec nieobecny - ojciec delegacyjny lub taki, który chce być nie obecny lub jest zdominowany przez matkę, ojciec nadmiernie rygorystyczny stawiający zbyt duże wymagania wobec dziecka

stres i sytuacje trudne

• może to być np.: rozpad rodziny, rozwód, śmierć jednego z rodziców

PSYCHOLOGICZNE PRZYCZYNY ZABURZEN ROZWOJU

Wyróżniamy dwa rodzaje sytuacji:

• optymalne

człowiek ma do swej dyspozycji odpowiednią ilość informacji, nie jest więc doinformowany ale nie jest też przeciążony informacjami, brak informacji stwarza trudności, przeciążenie in. redundacja - człowiek może zaspokajać swoje potrzeby, czuje się bezpieczny pozwala na realizację swoich planów życiowych

• trudne

ma 2 znaczenia:

I - to trudność do znalezienia środków rozwiązania danego problemu sytuacyjnego wiąże się z brakiem lub nadmiarem informacji

II - sytuacją trudna jest trudność natury emocjonalnej np.: jak skończyć nieprzyjemna rozmowę. Można ja podzielić na:

• bolesne i drażniące - mówimy gdy ktoś, coś zadaje nam ból psychiczny lub fizyczny - elektrowstrząsy, zastrzyki

• sytuacja deprywacji - gdy człowiek ma problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb np.: więzień w Zakładzie karnym, przymusowa separacja. Może być:

• deprywacja emocjonalna - ma duże znaczenia dla dziecka, gdy dziecko jest odrzucone przez matkę i trafia a do domu dziecka może dojść do choroby sierocej, gdy oddane jest do kogoś kto nie umie się nim zająć

• deprywacja pokarmowa

• deprywacja seksualne

• deprywacja sensoryczna - pozbawiona dopływu bodźców ze środowiska. Badanie nad tą sytuacja prowadzili Bexton i Heron.

• sytuacja frustrująca - mówimy, gdy człowiek na drodze do celu napotyka na przeszkodę zewnętrzną (poza człowiekiem) lub wewnętrzną (tkwiąca wewnątrz człowieka). Wynikiem frustracji jest agresja czynna i bierna. Agresja czynna - słowna, fizyczna, autoagresja (sam wobec siebie), agresja bierna - odgrażanie się w myśli

• sytuacja konfliktowa - konflikt mogą tworzyć 2 wartości dodatnie, 2 ujemne, 1 dodatnie i 1 ujemna. Wg Lewina:

+ i + - propulsja (dążenie, dążenie)

- i - - rekulsja

+ i -

• sytuacja zagrożenia - to tak sytuacja, w której bezpośrednio nie występują elementy frustracji i deprywacji, ale są sygnały że któryś z tych elementów może się pojawić w sytuacji trudnej

• sytuacja przeciążenia - to takie w których bodźce silniejsze trwają i działają dłużej

Te wszystkie sytuacje to stresory, czyli czynniki wywołujące stres psychologiczny. Czasem te stresory mogą występować łącznie, mówi się wtedy, że to stresor kombinowany np.: choroba i pobyt w szpitalu.

SYTUACJE STRESORY WYWOŁUJĄ STRES, czyli wzrost napięcia mięśniowego.

STRES

Stres - wprowadzony do filozofii medycyny przez H. Selye, nazwał go zespołem ogólnego przystosowania GAS, czyli całokształtu zmian, którymi ustrój odpowiada stereotypowo na różnego rodzaju czynniki uszkadzające tj. zranienie, przegrzanie, oziębienie organizmu. Stresem nazywamy stan podwyższonego napięcia nerwowego wywołanego przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne (stresory) zaczynający się w momencie przejścia spokojnej czynności w podniecenie i nasilający się do bardzo silnego podniecenia, zw. afektem. Afekt należy do rodzaju uczuć. Stres - leży u podłoża większości chorób człowieka, człowiek, który przeżywa stres jest bardziej podatny na choroby.

sen senność czujność podniecenie

AFEKT

Stres psychologiczny - ma 2 znaczenia:

I - stresem psychicznym są czynniki wywołane wzrostem napięcia nerwowego

II - stresem jest sam stan napięcia nerwowego. Czynniki, które ten stan wywołują to stersory.

W Polsce przyjęło się II znaczenie stesu.

Nastrój - to stan krótkotrwały, ma na niego wpływ nasze samopoczucie

Stres wywołuje w organizmie wiele zmian zwanych fizjologicznymi.

Fizjologiczne mechanizmy stresu:

• układ podkorowy - aktywuje korę mózgową

• układ autonomiczny (wegetatywny) - działa pobudzająco

• podkorowe ośrodki motoryczne - zarządzają wrodzonymi schematami ruchowymi np.: gesty, mimika

• mechanizm wydzielania wewnętrznego głównie tarczycy i nadnercza

• mechanizm aferentacji zwrotnej - termin wprowadzony przez Anochina - to mechanizm błędnego koła, jeśli bodziec działa na organizm w ośrodkowym układzie nerwowym następuje pobudzenie, które przekazywane jest do efektorów czyli mięśni i ścięgien.

Opis rysunku: polega na tym, że pobudzenie, które dotarło do efektorów wraca z powrotem do Ośrodkowego Układu Nerwowego.

Wszystkie te mechanizmy ze sobą współdziałają stąd mówi się o mechanizmach fizjologicznych powodujących zmiany w organizmie tj:

• zmiany w czynnościach narządów wewnętrznych organizmu

• zmiany dotyczące napięcia mięśni - zwiększenie napięcia oraz pojawienie się ruchów mimicznych

• przeżycia uczuciowe doznawane przez człowieka głównie strach i gniew

Cannon - twierdzi, że napięcie, stres mobilizuje, aktywizuje człowieka, pomaga mu.

Watson - jako przedstawiciel behawioryzmu twierdz, że stresy, napięcia są zbędne człowiekowi, utrudniają mu życie.

R = f (s) - reakcja jest funkcją bodźca

Spór między Cannonem a Watsonem rozstrzygnęli dwaj naukowcy: Yerkes i Dodson. Prowadzili oni badania nad rola stresu nad formą działania tworząc prawo Yerkes'a i Dodson'a.

I prawo - wraz ze wzrostem napięcia nerwowego rośnie też poziom wykonania zadania, ale tylko do pewnego momentu. Jeśli napięcie wzrasta to poziom wykonywania zadań zaczyna się stopniowo obniżać ma miejsce stopniowa dezorganizacja działania.

Donald Hebb - wprowadził pojęcie optymalnego pobudzenia. Każdy człowiek wg niego szuka sytuacji w swoim życiu, które doprowadza go do optymalnego pobudzenia i odwrotnie, jeśli jesteśmy zbyt pobudzeni szukamy czegoś co zmniejszy pobudzenie.

II prawo - od stopnia trudności i zadań, im zadanie jest trudniejsze do wykonania tym niższy jest poziom napięcia - poziom napięcia optymalnego tzn. mniejszy wzrost napięcia wystarcza żeby zdezorganizować działanie.

Czasem poprzez nadmierne mobilizowanie można mieć odwrotny rezultat.

Te prawa mają duże znaczenie dla praktyki psychologicznej, pedagogicznej i resocjalizującej. Należy mobilizować rozsądnie.

FORMY DEZORGANIZACJI ZACHOWANIA POD WPŁYWEM STRESU

Formy dezorganizacji zachowania pod wpływem stresu to:

• lękowe zahamowanie działania - które przejawia się w trudnościach wykonywania ruchów przy jednoczesnych objawach fizjologicznych tj. drżenie rąk, pocenie się, załamywanie głosu. Przy silnym lęku może dojść do przerwania czynności, dochodzi głównie u osób mających wykonać jakieś zadanie np.: kobieta w operze traci na scenie głos

• gniew wyrażający się w działaniu agresywnym - jest źródłem stresu jest drugi człowiek to gniew przechodzi we wrogość, agresje a na końcu a atak

• regresja - czyli zastosowanie prymitywnej techniki rozwiązywania problemów typowych dla wcześniejszych stadiów rozwoju człowieka np.: zachowanie dorosłej osoby będącej w trudnej sytuacji, która poprzez wzbudzenie litości chce poprawić swoją sytuację

• fiksacja - to bezmyślny, tępy upór, uporczywe powtarzanie pewnej czynności, która nie przyczynia się do rozwiązania problemu

• nawrót objawów przebytej choroby - stres może wywołać nawrót choroby

Mechanizmy obronne - odruchowo stosowane sposoby zmniejszania przykrego napięcia nerwowego, ale bez zmiany rzeczywistej sytuacji życiowej, w której jednostka się znajduje.

I grupa - to mechanizmy obronne uniwersalne

Odreagowanie - polega na emocjonalnym zachowaniu się w sytuacji, w której nie pociąga to za sobą przykrych konsekwencji dla człowieka np. wygadanie się, wypłakanie się przed kimś, kogo darzymy dużym zaufaniem. Katarzis - oczyszczenie.

Narkotyki, ucieczka w alkohol - „Na frasunek dobry trunek”. Ktoś ucieka od swoich problemów do alkoholu, wtedy świat wydaje się weselszy a problemy i tak nie znikają, one są tak jak były przedtem, to jest taka ucieczka od rzeczywistości.

II grupa - to 3 techniki zastępczego zaspokajania potrzeb

Identyfikacja - wstępuje wtedy, kiedy człowiek nie może w pełni zrealizować potrzeby podniesienia własnej wartości. Wtedy identyfikuje się z kimś, utożsamia się z kimś, kto ma szansę nabycia tych wartości, których nie ma on w sobie. Rodzic często przelewają, całe nadzieje na swoje dziecko. Innymi słowy, cele, jakie dziecko ma osiągnąć, to są cele rodzica. Rodzic realizuje się poprzez dziecko. Każde niepowodzenie dziecka odbierane jest jako tragedia własna, stąd wybuchy agresji, częste awantury.

Fantazjowanie - Fantazjowanie to marzenia. Niektóre marzenia dotyczą wielkiej miłości, seksu, pieniędzy, podróży, znaczenia, a także zemsty. Ucieczka w marzenia pozwala być w innym świecie, w świecie fikcji, w świecie nierealnym.

Przemieszczenie przedmiotów potrzeby - Występuje wtedy, kiedy człowiek napięcie związane z niezaspokojeniem jakiejś potrzeby, wyładowuje na kimś innym, lub na przedmiocie związanym z daną osobą. Polega to na przemieszczeniu przedmiotu potrzeby na inny przedmiot, będący symbolem osoby, czy też złoszczenie się na kogoś innego, niż na własnego wroga.

III grupa - Mechanizmy obronne trzeciej grupy pozwalają na takie manipulowanie doznawana przykrością, żeby przestała boleć, ale bez usuwania źródła tej przykrości:

Wyparcie - polega na tym, że człowiek nie chce pamiętać sytuacji przykrych, wypiera je, wyrzuca ze swej świadomości. Wyparcie to ucieczka, odpychanie myśli o czekającym nas problemie, o czekającej nas przykrości. Formą wyparcia jest „ polityka strusiej głowy”, nie widzę, nie słyszę, nie wiem, tzn. mnie to nie dotyczy.

Formułowanie reakcji przeciwnych - Ma na celu udowodnienie sobie i innym, że nie odczuwa się np. lęku, strachu. Polega, więc na zachowaniu w sposób jaskrawo przeciwny do takiego zachowania, na jakie w gruncie rzeczy miałoby się ochotę.

Kompensacja - to przejmowanie zaburzonych funkcji przez inne organy. W psychologii pojęcie to wprowadził Adier dla oznaczenia stanów, wyrównywania swoich kompleksów, likwidacji pewnych kompleksów, mniejszej wartości. Osoby, które z jakiś powodów fizycznych, czy też psychicznych mają kompleksy bardzo często starają się zrekompensować poprzez odpowiednie zachowania, takie jak np.: ekshibicjonizm psychiczny, obnażanie się psychiczne. Wypowiadanie takich różnych rzeczy, które koniecznie muszą wzbudzić zainteresowanie otoczenia, chodzi o to, by zwrócić na siebie uwagę.

Ekspiacja - polega na tym, że jeśli nie powiodło mi się na danym terenie, to pewnie tu się na mnie nie poznali i jak ja zmienię otoczenie, to oni tam mnie docenią, tam zwrócą uwagę na moje walory. Jest to forma obrony przed własną niechęcią, a nawet wrogością w stosunku do drugiego człowieka. Jeśli osoba potępia taką postawę to obwiniania się przed sobą, (np. dlaczego ja tej osoby nie lubię), ale nic się nie robi, by tę postawę zmienić.

Projekcja - to rzutowanie własnych przeżyć na otoczenie, przypisywanie własnych cech otoczeniu, czy też przypisywać cech z otoczenia sobie. Zwykle to, co dobre przypisujemy sobie, to, co złe - otoczeniu. Projekcja przejawia się w namiętnej krytyce wszystkich i wszystkiego, w „szukanie kozła ofiarnego”.

Racjonalizacja - przełożenie sobie pewnych spraw, pewnych problemów na własne oczekiwanie, wyobrażenie. Jest to takie intelektualne opracowanie przykrości, żeby przestała boleć. Znane są dwie techniki racjonalizacji; technika słodkiej cytryny i technika kwaśnych winogron Słodka cytryna polega, więc na zachwalaniu tego, co mamy, tych wartości, które mamy, a kwaśne winogrona odwrotnie, zniechęcamy się do czegoś, czego nie możemy mieć.

Izolacja wewnętrzna - polega na izolowaniu własnych przekonań z działaniami realnymi, a więc dwoistość teorii i praktyki, oddzielenie teorii od praktyki. Mówi, co innego i robi, co innego.

Mechanizmy obronne maja chronić nas przed sterem, nieprzyjemnymi sytuacjami. Organizm w stresie to organizm bardzo słaby, mało odporny, wyzwala predyspozycje genetyczne, stres jest powodem wielu chorób, powinniśmy się nauczyć radzić ze stresem - relaksować się, rozluźnić.

GLOBALNE ZABURZENIA ROZWOJU

Upośledzenie umysłowe - to nieprawidłowość intelektualna, a więc zakłócenia, zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka.

W ujęciu medycznym upośledzenie umysłowe traktowane jest jako objaw procesu lub stanu chorobowego z tendencją do traktowania tego stanu w kategoriach jednostek chorobowych, jednostek nozologicznych. Tymczasem upośledzenie umysłowe chorobą nie jest, bo jest wiele czynników, które spowodowały te upośledzenie i ma wiele objawów. W medycynie przypisywanie jednostek statystycznych jest o tyle ważne, że trzeba orzekać, trzeba kwalifikować, w związku z tym te symbole liczbowe są potrzebne.

Postaciami upośledzenia umysłowego są:

oligofrenia - (niedorozwój umysłowy) - wczesne uszkodzenie Ośrodkowego Układu Nerwowego do ok. 2-3 roku życia dziecka, określa się oligofrenię jako deficyt globalny, wrodzony w zasadzie nie odwracalny. Oligofrenos - mały umysł.

demencja - (otępienie) - obejmuje przypadki uszkodzeń Ośrodkowego Układu nerwowego po ok. 2-3 roku życia. Określa się demencję jako rozpad pełnosprawnych funkcji intelektualnych z tendencją do represji.

Wyróżniamy dwie grupy dysfunkcji intelektualnych:

I - stanowią globalne dysfunkcje intelektualne

1. upośledzenie umysłowe - nie jest chorobą bo nie spełnia kryteriów choroby.

Jednostka chorobowa (nezologiczna) to ściśle określony zespół objawów wywołanych przez ściśle określoną przyczynę - czynnik etiologiczny np. ospa. Odra, różyczka, gruźlica.

2. zachowanie rozwoju umysłowego - mówimy, gdy rozwój ten przebiega do pewnego momentu prawidłowo a w momencie zadziałania szkodliwego czynnika patogennego nastąpiło zatrzymanie się rozwoju umysłowego, zahamowanie może być okresowe i trwałe.

zahamowanie trwałe -

zahamowanie okresowe -

3. opóźnienie rozwoju umysłowego - mówimy, gdy dziecko w niewielkim stopniu nie nadąża w rozwoju umysłowym za większością rówieśników, może dziecko wyrównać te braki, gdy otoczone jest właściwą opieka i ma stworzone odpowiednie warunki.

4. obniżenie sprawności intelektualnej - ma miejsce wówczas, gdy u prawidłowo rozwijającego się dziecka w wyniku zadziałania szkodliwego czynnika nastąpił niewielki spadek ilorazu inteligencji, może nastąpić wyrównanie tego poziomu inteligencji, gdy otoczone jest właściwą opieka i ma stworzone odpowiednie warunki.

II - stanowią parcjalne dysfunkcje intelektualne

1. upośledzenie wybiórczej funkcji intelektualnej -

2. zahamowanie rozwoju wybiórczej funkcji intelektualnej -

3. opóźnienie rozwoju wybiórczej funkcji intelektualnej -

4. obniżenie sprawności wybiórczej funkcji intelektualnej -

Upośledzenie umysłowe rozpatrywane jest w 2 ujęciach:

• ujęcie medyczne - upośledzenie umysłowe to objaw procesu lub stanu chorobowego z tendencją do traktowania tego stanu w kategoriach jednostek chorobowych (nozologicznych)

jednostka chorobowa (nezologiczna) - jest to ściśle określony zespół objawów wywołanych przez ściśle określoną przyczynę (czynnik etiologiczny) np.: odra, ospa, różyczka, gruźlica, wścieklizna

Kryteria:

Kryterium medyczne (lekarskie) - obejmuje całokształt badań lekarskich:

• badanie ogólnego stanu zdrowia

• badania specjalistyczne, neurologiczne, psychologiczne, genetyczne

• badanie pracownicze (labolatoryjne) - badanie krwi, moczu, EKG, EEG, RTG

Klasyfikacja medyczna wg WHO: przyjęto symbolikę od 0 do 9

0 - upośledzenie umysłowe po zakażeniu, zatruciu np.: po różyczce, kile, toksoplazmozie przebytej w życiu płodowym

1 - upośledzenie umysłowe w skutek urazu w czasie porodu lub po porodzie

2 - upośledzenie umysłowe związane z zaburzeniami wzrostu lub odżywiania np.: lipidoza mózgowa, fenyloketonuria

3 - upośledzenie umysłowe w wyniku częstej choroby mózgu, występuje po urodzeniu się dziecka np.: stwardnienie guzowate, nerwiakowłókniowatość (choroba Recklinghausena) i akrocefalosyndaktylia (zespół Aparta)

4 - upośledzenie umysłowe w skutek chorób z zespołów wywołanych przez nieznany czynnik działający w życiu płodowym np.: wada wrodzona mózgu, małogłowie

5 - upośledzenie umysłowe w skutek aberacji (wad) chromosomowych np.: Zespół Downa, Zespół Klinefersona, Zespół Edwardsa, Zespół „Miałczenia Kota”

6 - upośledzenie umysłowe w skutek wcześniactwa

7 - upośledzenie umysłowe w skutek psychozy

8 - upośledzenie umysłowe w skutek braku podniet psychologicznych, czyli na tle zaniedbań środowiskowych

9 - upośledzenie umysłowe - inne bliżej nie oznaczone o nieznanej etiologii

Klasyfikacja wg DSM - IV - R - wg amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, są 3 kryteria:

Kryterium A - to istotne obniżenie sprawności intelektualnej tj. mniej niż 70

Kryterium B - współwystępowanie deficytów oraz / lub obniżenie zdolności przystosowania społecznego

Kryterium C - ujawnienie się upośledzenia przed 18 rokiem życia. W tej kategorii wyróżnia się 4 stopnie upośledzenia:

• lekki stopień - od 50 - 55% do około 70%

• umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego od 35 -40% do 50 - 55%

• znaczny stopień od 20 - 25% do 35 - 40%

• głęboki stopień poniżej 20 - 25%

• ujęcie behawioralne - czyli psychologiczno - pedagogiczno - społeczne, upośledzenia umysłowe to istotnie obniżona inteligencja wraz z zaburzeniami w zakresie ogólnego dojrzewania, uczenia się, społecznego przystosowania bez względu na przyczynę, która je wywołuje

Kryteria:

• kryterium psychologiczne - uwzględnia całą osobowość jednostki (wszystkie procesy składające się na osobowość: emocjonalne, motywacyjne, temperament). Jest realizowane za pomocą metod diagnozy psychologicznej (testy, wywiad, obserwacja)

• kryterium pedagogiczne - uwzględnia zasób podstawowych wiadomości i umiejętności ucznia, specyficzne trudności w nabywaniu wiedzy, uczeniu się czyli tzw. wyuczalność dziecka. Realizowane jest za pomocą testów pedagogicznych

• kryterium społeczne - uwzględnia dojrzałość społeczną jednostki a więc ogólną zaradność życiową - umiejętność samoobsługi, nawiązywania kontaktów - interakcje społeczne. Realizowana jest za pomocą skal do badania dojrzałości społecznej np.:

• skala Edgara Doll'a - traktował upośledzenia jako niedojrzałość społeczną

• skala Gunzburga - skala bardzo popularna, pozwala na określenie różnych kategorii dojrzałości społecznej

• skala Folstera

• skala Nichiry

• kryterium ewolucyjne - polega na porównywaniu badanej osoby upośledzonej umysłowo z prawidłowo rozwijającym się rówieśnikiem pod względem różnych procesów psychologicznych składających się na osobowość

• kryterium lekarskie - obejmuje całokształt badań lekarskich - badanie ogólne, specjalistyczne i laboratoryjne

Klasyfikacja:

Klasyfikacje behawioralne zaczęły się wraz z rozwojem testów ( w 1905 r. test do badania inteligencji Alfred Binet - mało precyzyjne. W. Stern w 1912 r. wprowadził iloraz inteligencji

I I = WU : UŻ x 100

I I - iloraz inteligencji

UW - wiek umysłowy

UŻ - wiek życia

Jeżeli wiek umysłowy równy wiekowi życia to iloraz = 100. Przeciętny iloraz wynosi 100%.

W 1965 r. zmieniono nazewnictwo stare ( debilizm, imbecylizm, idiotyzm ) na upośledzenie: głębokie, znaczne, umiarkowane, lekkie.

Zastosowano też nazwę inteligencję niższą niż przeciętną - jest to kategoria zaliczana do normy (bo dzieci powinny być w szkole masowej a nie w szkole specjalnej, w szkole powinny być poddane stymulacji, terapii. Dzieci były zaniedbane środowiskowo z zaburzeniami parcjalnymi / częściowymi, dysleksja dysgrafia/, były to dzieci niedostosowane społecznie, nadpobudliwe - wymagają indywidualnego podejścia).

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego od 1. Stycznia 1980 roku ( behawioralna / oparta na głębokości upośledzenia.

Stopień upośledzenie umysłowego	Iloraz inteligencji
		Wechsler	Merlin
Upośledzenie umysłowe głębokie	0 - 24	0 - 19
Upośledzenie umysłowe znaczne	25 - 39	20 - 35
Upośledzenie umysłowe umiarkowane	40 - 54	36 - 51
Upośledzenia umysłowe lekkie	55 - 69	52 - 68
Upośledzenie umysłowe niższe (inteligencja niższa niż przeciętna)	70 - 84	69 - 83
Przeciętna inteligencja	85 - 110	84 - 100

Odchylenie o 15 Odchylenie o 16

Na czym polega różnica między niedorozwojem umysłowym a otępieniem.

Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) - obejmuje przypadki wczesnych uszkodzeń mózgu do około 2/3 r. życia; - obejmuje całą sferę intelektualną a otępienie - późniejsze uszkodzenia po 2/3 r. życia polega na rozkładzie funkcji intelektualnych z tendencją regresji ( dalszego pogłębiania się).

DYSLEKSJA

Dysleksja to specyficzne trudności w nabyciu umiejętności czytania. Ustala się ją najczęściej, gdy dziecko rozpoczyna naukę szkolną. W pierwszych 3 latach życia stwierdza się; niepokój ruchowy, płaczliwość, zaburzenia snu, łaknienia. W późniejszym okresie objawy nabierają charakteru tzw. zespołu nadpobudliwości ruchowej, zwiększona ruchliwość, mało celową aktywność, agresję, zmiany nastrojów, mała orientacja w przestrzeni, słaba pamięć krótkoterminowa, trudności w przyswajaniu informacji. W wyniku dysleksji następuje zaburzone tempo czytania, błędy w różnicowaniu liter i sylab, opuszczenie lub dodawanie liter i sylab. Nie ma lekarstwa na dysleksję, może być ona przekazywana genetyczni - jest ona związana z prawa półkulą. Jeśli ktoś ma dysleksję to i tak jest dobrze rozwinięty umysłowo. Osobom z lekka dysleksja można pomóc poprzez dodatkowe zajęcia, osoby z silna dysleksją powinny uczęszczać do wyspecjalizowanych szkół. 1 osoba na 25 mają strach przed pisaniem i czytaniem.

bodziec

Ośrodkowy Układ Nerwowy

efektor

---