Antykoncepcją nazywa się działania niedopuszczające do zapłodnienia komórki jajowej i zajścia w ciążę (łac. conceptio - poczęcie).

Antykoncepcja umożliwia planowanie rodziny oraz uniknięcie niechcianej ciąży.

Żadna z metod antykoncepcji nie daje 100% gwarancji, że nie dojdzie do zapłodnienia. Skuteczność metod zapobiegania ciąży określa wskaźnik Pearla. Wskaźnik ten podaje ilość ciąż, które pojawiły się wśród 100 par stosujących daną metodę antykoncepcji przez rok współżyjąc regularnie (co 48 godzin). Za metodę pewną uznaje się taką, której wskaźnik Pearla wynosi poniżej 1%. Gdy wskaźnik przekracza 10% metoda uznawana jest za niepewną. Jeśli para jest płodna i nie używa żadnych środków antykoncepcyjnych to w takim przypadku wskaźnik Pearla wynosi 85-90%.

Na świecie najczęstszymi metodami są sterylizacja (prawnie zakazana w Polsce), antykoncepcja hormonalna i stosowanie prezerwatyw.

Antykoncepcja zapewnia kobiecie i mężczyźnie komfort psychiczny.

Dzięki niej mogą uniknąć dramatu nie chcianej ciąży i świadomie zaplanować porę urodzenia dziecka tak, by od początku było ono oczekiwane i kochane.

Związek dwojga ludzi powinien być wolny od strachu przed ciążą. Seks, któremu towarzyszy lęk i pełne niepokoju myśli typu - "czy dziś można?" - jest uboższy o całą gamę radosnych przeżyć i doznań. Zamiast nich może pojawić się zniechęcenie, nie mówiąc o przypadkach poważnych nerwic na tle seksualnym. Jeśli kochająca się para z jakichś powodów materialnych, zdrowotnych, zawodowych - nie jest gotowa na przyjęcie dziecka, powinna zdecydować się na którąś z form antykoncepcji. Na tym m.in. polega odpowiedzialność za powołanie nowego życia.

Wiele kobiet nie stosuje żadnego zabezpieczenia z obawy przed szkodliwymi działaniami ubocznymi. Najczęściej ten niepokój wynika z fałszywych, choć bardzo rozpowszechnionych opinii, zwłaszcza na temat tabletek hormonalnych. Dlatego tak ważna jest rzetelna wiedza o różnych sposobach zapobiegania ciąży.

Zamiast polegać na zdaniu koleżanki czy innych nie sprawdzonych do końca źródłach informacji, lepiej sięgnąć do fachowych książek czy artykułów w gazetach. A najlepiej poradzić się ginekologa, który pomoże dobrać najwłaściwszy sposób.

Najwłaściwszy, to znaczy dopasowany do wieku, stanu zdrowia, sytuacji życiowej, akceptowany przez oboje partnerów. Inne środki lekarz zaleci nastolatce, inne mężatce pragnącej kiedyś mieć dziecko, jeszcze inne takiej samej mężatce cierpiącej na zaburzenia hormonalne.

To, że w niektórych sytuacjach czy w pewnym wieku zajście w ciążę jest małoprawdopodobne, nie oznacza, że jest niemożliwe. O sterowaniu płodnością powinna zatem myśleć zarówno kobieta rozpoczynająca współżycie, jak i będąca w okresie przekwitania. Jeżeli nie chcesz mieć dziecka, nie licz na łut szczęścia. Zamiast bać się ciąży, możesz jej przecież skutecznie zapobiegać.

Skuteczność metod antykoncepcji ocenia się za pomocą wskaźnika Pearla - opracowany w 1932 roku, określa ilość ciąż wśród setki kobiet stosujących daną metodę antykoncepcyjną w ciągu roku.

Czyli wskaźnik 5 będzie oznaczał, że na 100 kobiet, które stosowały daną metodę przez cały rok tylko 5 zaszło w ciążę (albo aż 5). Im więc wskaźnik niższy, tym metoda skuteczniejsza.

Metoda

Wskaźnik Pearla

metoda kalendarzowa 14-50

metoda termiczna 0,3-17

metoda objawowo-termiczna 3,3-55

metoda Billingsów 0,5-40

stosunek przerywany 12-35

prezerwatywa 3-4

błona pochwowa 12-17

kapturek naszyjkowy 12-17

środki chemiczne 4-20

doustne środki antykoncepcyjne 0,2-0,3

zastrzyki hormonalne 0,2-0,5

mini tabletka 0,3-5

implanty podskórne 0,2-3

wkładki wewnątrzmaciczne 0,1-2

sterylizacja kobiet 0,04

sterylizacja mężczyzn 0,15

Antykoncepcja naturalna

Metoda kalendarzowa

Niestety, nie daje najwyższej pewności antykoncepcyjnej. Musisz wstrzymać się od współżycia w tym okresie cyklu, kiedy następuje owulacja (jajeczkowanie). Cykl miesiączkowy liczymy od pierwszego dnia krwawienia. Pierwszy dzień miesiączki to pierwszy dzień Twojego cyklu. Przeciętnie trwa on 26-30 dni.

Tak więc przynajmniej przez pół roku musisz obserwować swój cykl, skrzętnie odnotowując zmiany. I dopiero wtedy, oczywiście jeżeli Twój okres jest regularny, będziesz znała swój cykl i czas jego trwania. Mniej więcej w jego połowie (około 14. dnia) występuje jajeczkowanie. Z jajnika uwalnia się komórka jajowa. Wtedy to może dojść do zapłodnienia. Moment ten nazywamy owulacją. Jajeczko żyje przeciętnie 12-48 godzin, natomiast plemniki utrzymują w drogach rodnych zdolność do zapłodnienia przez 48-72 godziny.

By nie zajść w ciążę, stosując tę metodę, musisz ustalić, kiedy następuje owulacja (mniej więcej w połowie cyklu, między jego 12. a 16. dniem).

Znając te dane, musisz wziąć jeszcze pod uwagę czas przeżycia jajeczka i plemników oraz dodać 2 dni przed spodziewaną owulacją i 2 dni po niej. To Twój okres płodny. Przypada on na 10.-18. dzień cyklu. W tym czasie musisz swemu partnerowi powiedzieć: "Nie dziś, kochanie". Pamiętaj o tym, że metodę tę mogą stosować tylko kobiety regularnie miesiączkujące. Długość cyklów miesiączkowych może się znacznie zmienić po porodzie, chorobie, podróży, na skutek zmiany klimatu, przeżyć, silnych stresów itp. Zmienia się wówczas również termin jajeczkowania i Twoje dokładne obliczenia zawodzą. Dzień owulacji najlepiej obliczyć, odejmując 14 dni od średniej długości 6 ostatnich cyklów.

Metoda Ogino-Knausa (kalendarzowa)

Metoda: Wyznaczenie w cyklu płciowym dni płodnych, w których należy zaprzestać współżycia. Zakłada, że owulacja (jajeczkowanie) występuje najczęściej 14 dni (+/- 2dni) przed kolejnym krwawieniem miesiączkowym. Czas przeżycia komórki jajowej to 2 dni, plemników po ejakulacji (wytrysku nasienia) to średnio 3 dni (rzadko 5-7dni).

Wstrzemięźliwość płciowa: Po obserwacji kilkunastu cykli aby określić pierwszy dzień płodny, od najkrótszego cyklu odejmujemy 18 dni, aby określić ostatni dzień płodny, od najdłuższego cyklu odejmujemy 11 dni, np. przy cyklach 26-29 dni okres wstrzemięźliwości trwa od 8 do 18 dnia. Dni występujące po ostatnim dniu cyklu uznawane są za niepłodne.

Wady: Metoda wymaga wysokiej samodyscypliny. Konieczne jest ustalenia przez kobietę terminu owulacji, co jest trudne zwłaszcza przy wahaniach długości trwania cyklu miesiączkowego. Wysoki stopień zawodności, konieczność abstynencji seksualnej przez wiele dni w cyklu, nie może być stosowana przez kobiety nieregularnie miesiączkujące, w okresie przedmenopauzalnym, pracującym w systemie zmianowym. Konieczność rocznej obserwacji cyklów miesiączkowych przed rozpoczęciem metody, zmusza do abstynencji seksualnej w naturalnych okresach zwiększonej potrzeby zbliżenia u kobiety, długie okresy przerw we współżyciu (około 20 dni w miesiącu) są nie do przyjęcia przez pary o dużym temperamencie.

Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia, partnerów czyni odpowiedzialnymi za sprawy antykoncepcji, co wpływa pozytywnie na zrozumienie i trwałość związku.

Wskaźnik zawodności Pearl'a: 14-50

Metoda Billingsów

Metoda: Oparta jest na obserwacji śluzu szyjkowego. W pierwszej fazie cyklu, przed owulacją śluz jest nieprzejrzysty, gęsty, lepki, nie ciągnący się, białawy lub żółtawy, nie ma uczucia wilgotności w pochwie. Śluz okresu owulacji (3 lub 4 dni przed owulacja i 2 dni po) jest przejrzysty, szklisty, elastyczny, ciągnący się (pozwala na rozciąganie się między palcami na długość kilku centymetrów, zanim ulegnie przerwaniu), występuje uczucie wilgotności w pochwie. 48 godzin po owulacji ilość wydzielanego śluzu gwałtownie się zmniejsza, śluz staje się ponownie gęsty, lepki, nieprzejrzysty.

Wstrzemięźliwość płciowa: Od stwierdzenia obfitego, ciągliwego, przejrzystego, szklistego, elastycznego śluzu szyjkowego do 4 dni po szczycie wydzielania.

Wady: Metoda ta wymaga dużej samodyscypliny, śluz należy obserwować codziennie. Konieczność abstynencji seksualnej. Zawodzi przy zapaleniu pochwy i przy leczeniu lekami rozcieńczającymi wydzielinę np. Flegamina, długie okresy abstynencji, nie do przyjęcia przez małżeństwa o dużym temperamencie, wymaga umiejętności oceny śluzu, jest nie do przyjęcia dla wielu kobiet ze względów estetycznych.

Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia, nie wymaga nakładów finansowych, partnerów czyni odpowiedzialnymi za sprawy antykoncepcji, co wpływa pozytywnie na zrozumienie i trwałość związku, pozwala na poznanie funkcjonowania organizmu kobiety.

Wskaźnik zawodności Pearl'a: 0,5-40

Metoda termiczna

Metoda: Polega na wyznaczeniu w cyklu płciowym dni płodnych, w których należy zaprzestać współżycia. Oparta jest na wykresie zmian temperatury podczas cyklu miesięcznego. Wykres sporządza się od pierwszego dnia miesiączki (1dzień cyklu) odkładając na osi rzędnych temperaturę w stopniach Celsjusza, na osi odciętych dni cyklu. Temperaturę mierzymy w pochwie (przez 5 minut) lub pod językiem, rano przed wstaniem z łóżka po co najmniej 6 godz śnie. W pierwszej fazie cyklu, gdy produkowane są estrogeny, temperatura jest niższa (36,5-36,8°C). 12 do 24 godzin po owulacji (jajeczkowaniu) produkowany jest progesteron i dochodzi do wzrostu temperatury (37,0-37,3°C). Podwyższona temperatura utrzymuje się aż do następnej miesiączki. Jeżeli przez 3 dni wystąpiła podwyższona temperatura to dokonała się owulacja i rozpoczyna się okres niepłodności pewnej, trwający do następnego krwawienie miesięcznego. Czas od początku krwawienia miesięcznego do 7 dnia poprzedzającego wzrost temperatury to okres niepłodności prawdopodobnej.

Wstrzemięźliwość płciowa: Co najmniej 2 dni przed i 3 dni po owulacji

Wady: Metoda ta wymaga dużo samodyscypliny, wadą są możliwe wahania temperatury, niezależne od samego cyklu. Przyczynami wahania temperatury są infekcje, stres, podróż, zmiana klimatu, wstawanie w nocy itp., zmusza do abstynencji seksualnej w naturalnych okresach zwiększonej potrzeby zbliżenia u kobiety, w czasie pomiaru temperatury, przed wstaniem z łóżka, kobieta musi być zwolniona z obowiązków domowych (na przykład z opieki nad dzieckiem), długie okresy abstynencji.

Zalety: Nie wymaga ingerencji chemicznej, hormonalnej i innej, obojętna dla zdrowia

Wskaźnik zawodności Pearl'a: 0,3-17

Metoda objawowo-termiczna

Metoda: Łączy obserwację zmian temperatury, śluzu i domyślne objawy jajeczkowania takie jak: ból owulacyjny, częste oddawanie moczu, parcie na stolec, biegunka, wypryski na skórze, bóle łydek, zwiększona pobudliwość nerwowa, apatia lub ożywienie.

Wstrzemięźliwość płciowa: 5 dni przed owulacją i 3 dni po owulacji

Wady: Metoda ta wymaga dużo samodyscypliny

Zalety: Metoda ta może zapewnić dużą skuteczność.

Wskaźnik zawodności Pearl'a: 3,3-55

Stosunek przerywany

Metoda: Przerwanie stosunku przed spodziewanym wytryskiem.

Wstrzemięźliwość płciowa: Nie jest konieczna.

Wady: Duża zawodność tej metody wynika m.in. z powodu zjawiska kropelkowania tzn. pojawiania się plemników jeszcze przed ejakulacją (wytrysk nasienia). W wyniku stosowania tej metody może dochodzić u kobiety do przekrwienia narządów miednicy mniejszej, co prowadzi do powstania zespołu bólowego miednicy mniejszej, a w konsekwencji do braku odczuwania satysfakcji seksualnej i unikania współżycia. Może prowadzić do nerwic obojga partnerów.

Metoda ta nie powinna być polecana ani stosowana. Ze względu na bardzo dużą zawodność nazywanie ją metodą antykoncepcyjną jest chyba przesadą.

Metody mechaniczne: kapturki naszyjkowe i prezerwatywy

Prezerwatywa (kondom)

Prezerwatywy są prawdopodobnie najstarszą z zarejestrowanych metod antykoncepcyjnych. Były znane już w starożytnym Egipcie - odkryte w grobowcach malowidła przedstawiają mężczyzn w osłonach z płótna w barwach pastelowych - prawdopodobnie jednak miały one na celu podkreślenie atrakcyjności mężczyzny, nie zaś antykoncepcję. Słowo "kondom" (popularna nazwa prezerwatywy) bywa kojarzone z nazwiskiem Condoma, lekarza na dworze Karola II, który miał królowi doradzić stosowanie prezerwatywy jako środka zapobiegającego narodzinom dzieci z nieprawego łoża, a także chorobom wenerycznym. Nie można jednak stwierdzić z całą stanowczością, czy lekarz o tym nazwisku w ogóle istniał; bardziej prawdopodobne, że "kondom" pochodzi od łacińskiego condus, co oznacza "naczynie, zbiornik".

Już słynny Casanova stosował prezerwatywy, traktując je jako zabezpieczenie przed chorobami wenerycznymi. Autor pierwszego (opublikowanego w 1564 roku) opisu prezerwatywy, Gabriel Fallopio (od jego nazwiska wywodzi się określenie jajowodu - "trąbka Fallopia"), zalecał stosowanie płóciennej osłony nasączonej płynem do przemywania jako zabezpieczenia przed zakażeniem. Płócienne osłony, choć grube i nieporęczne, były szeroko stosowane w osiemnastym wieku, stanowiąc zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. James Boswell, autor biografii dr Johnsona, odnotował sposób użytkowania prezerwatyw zamieszczony w jego Dzienniku - Johnson określa je mianem "zbroi", nie pozostawiając cienia wątpliwości co do odczuć i wygody związanej z ich użyciem.

Istniała ścisła zależność między prezerwatywami a ochroną przed zakażeniem. Owa zależność naruszała reputację prezerwatyw, zwłaszcza że na ogół sięgano po nie tylko przed zakazanym stosunkiem. Marie Stopes, z oddaniem walcząca na rzecz antykoncepcji w latach dwudziestych naszego stulecia, w swojej książce Antykoncepcja potępiła stosowanie prezerwatywy, stwierdzając: "Prezerwatywa zarówno z emocjonalnego, jak i fizycznego powodu nie jest zalecana w trakcie zwykłego, zdrowego stosunku. Jej zastosowanie łączy się z chorobą, niebezpieczeństwem i innymi specjalnymi okolicznościami". Była szczerze przekonana, że kontakt ze spermą w jakiś sposób może służyć kobietom i każda metoda (włącznie ze stosunkiem przerywanym), która to uniemożliwiała, była w jej mniemaniu szkodliwa.

Nie trzeba przypominać, że w ciągu ostatnich kilku lat działanie prezerwatywy, zapobiegające zakażeniu HIV, po raz kolejny okazało się ważnym, ratującym życie środkiem - bardziej szczegółowo powyższe zagadnienie omówimy w dalszej części rozdziału.

Jak skuteczne są prezerwatywy?

"Według ulotki, wskaźnik zawodności jest bardzo niski, niemal równy pigułce. Podkreślano wprawdzie, że tylko w przypadku prawidłowego stosowania, ale chyba nie zamierzacie wprowadzać żadnych nieścisłych informacji".

Prezerwatywy mogą być bardzo skuteczne, szczególnie w przypadku starszych par, które mają już doświadczenie w ich stosowaniu. Niestety, ponieważ często zasady ich stosowania nie są jasne, wskaźnik Pearla ich użytkowania jest znacznie wyższy w przypadku młodych par oraz ludzi w każdym wieku w ciągu pierwszego roku stosowania (można wykreślić tzw. krzywą poznawania metody). Jeśli więc wśród starszych, bardziej doświadczonych par wskaźnik Pearla kształtuje się w granicach dwóch na sto kobiet w ciągu roku, w grupach młodszych wynosi on piętnaście na sto kobiet w ciągu roku. Rozsądniej więc określić wskaźnik Pearla: 10 kobiet na 100 wśród tych, które nie ukończyły 25. lat (oznacza to, że jeśli 100 kobiet przez rok stosuje prezerwatywy, dziesięć z nich zajdzie w tym okresie w ciążę).

W praktyce prezerwatywy nie osiągają u młodych kobiet skuteczności zbliżonej do metod hormonalnych, takich jak tabletka dwuskładnikowa, mini-tabletka gestagenna (MTG) czy progestageny w iniekcji. Jeśli więc jesteś młoda i potrzebujesz bardzo skutecznej antykoncepcji, a także zabezpieczenia przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, radzimy rozważyć zastosowanie prezerwatywy jednocześnie z inną, bardziej skuteczną metodą antykoncepcji.

Dlaczego prezerwatywy zawodzą? Chyba głównie dlatego, że w przypadku ich stosowania jest zbyt wiele możliwości popełnienia błędu. Przykłady można mnożyć: zbyt późne założenie prezerwatywy (kiedy już doszło do bezpośredniego kontaktu); w pośpiechu może zostać uszkodzona paznokciem, a przedziurawienie nie zawsze jest zauważalne; do stosunku dochodzi zbyt szybko, kiedy kobieta nie jest dostatecznie przygotowana - tarcie powoduje pęknięcie gumy; krem, mający pomóc partnerowi, jest niewłaściwie dobrany i niszczy gumę; mężczyzna zapomniał ścisnąć końcówkę prezerwatywy w trakcie zakładania, nasienie mogło więc wyciec przy podstawie na zewnątrz; niekiedy dochodzi do ześlizgnięcia się prezerwatywy w trakcie stosunku lub bezpośrednio po jego zakończeniu; nieco nasienia może wyciec w trakcie wycofywania członka z pochwy; już po zdjęciu prezerwatywy na penisie może zostać nieco spermy i dochodzi do ponownego zbliżenia, przed założeniem kolejnej... Pułapek jest tyle, że możesz myśleć, iż bardziej adekwatne jest pytanie nie czy prezerwatywy czasami zawodzą, lecz czy w ogóle działają?

Wszystko to wyjaśnia, dlaczego większość niepowodzeń zdarza się parom, które zaczynają stosować tę metodę lub stosują ją niezbyt regularnie, a w tym przypadku najważniejsze są często podejmowane próby. Egzamin zakończy się wynikiem pozytywnym, jeśli nie pojawi się przypadkowa ciąża. Często zaleca się stosowanie równocześnie z prezerwatywą środka plemnikobójczego, choć nigdy nie udowodniono, że wtedy wzrasta skuteczność metody - przeprowadzenie takich badań nie należy zresztą do najłatwiejszych. Teoretycznie można jednak założyć, że zastosowanie środka plemnikobójczego spełnia rolę dodatkowego zabezpieczenia, jeśli prezerwatywa pęknie lub się zsunie. Wyprodukowano również prezerwatywy nasączone środkiem plemnikobójczym, którego można użyć także oddzielnie, w formie krążka lub kremu wprowadzonego do pochwy.

Szkoda, że większość użytkowników metod mechanicznych w ogóle nie zdaje sobie sprawy z istnienia (i nie przywiązuje do niego wagi) antykoncepcji postkoitalnej (patrz rozdział 11.), która w formie tabletek czy wkładek wewnątrzmacicznych może być zastosowana przed upływem 72 godzin po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia. Wielu nie zaplanowanym ciążom można byłoby zapobiec, gdyby pary stosujące prezerwatywy zgłosiły się do przychodni lub innej placówki tego typu, prosząc o dodatkowe zabezpieczenie. Niesłuszne jest także założenie, że jeśli taki przypadek nie zdarzył się w środku cyklu, niebezpieczeństwo zajścia w ciążę nie jest duże. Niestety - żywotność plemników wynosi prawie tydzień, a więc nawet wkrótce po zakończeniu miesiączki można z łatwością zajść w ciążę.

Jeśli używasz prezerwatywy lub planujesz zastosowanie tego środka, przeczytaj uważnie fragment książki dotyczący antykoncepcji postkoitalnej i postaraj się zorientować, czy jest w twoim przypadku dostępna, zwłaszcza w czasie weekendów, na wypadek szczególnych okoliczności. Tego typu informacje uzyskasz w przychodniach planowania rodziny, nie zawsze jednak są one otwarte w dni wolne od pracy. Twój lekarz powinien przepisać ci tego typu środek antykoncepcyjny (tzw. pigułkę w razie zagrożenia), ale nie oczekuj, że jeśli zadzwonisz do niego w środku nocy, sprawisz mu tym przyjemność. Jeżeli wszystko zawiedzie, a czas ucieka, zwróć się o pomoc do przychodni pełniącej ostry dyżur ginekologiczny (w ostateczności możesz zapewnić, że chodzi o przypadek istotnie wymagający nagłej pomocy).

Według jakiej zasady działa prezerwatywa?

Całkiem prostej - stanowiąc fizyczną barierę, powstrzymuje nasienie przed dostaniem się do pochwy. Wymienimy teraz podstawowe zasady, które pozwalają wspomnianej zaporze działać skutecznie. Stosuj prezerwatywę w trakcie każdego stosunku. Nigdy nie myśl, że "dzisiaj jest bezpiecznie". Prezerwatywa powinna być założona na członek, gdy tylko dostatecznie się usztywni, ale zawsze zanim dojdzie do jakiegokolwiek kontaktu z narządami płciowymi partnerki - mogą wyciec minimalne, niezauważalne gołym okiem ilości nasienia, a nawet kropelka zawiera tysiące plemników. Zaciśnij końcówkę, aby usunąć z niej powietrze, następnie nałóż prezerwatywę na członek i, rozwijając ją w całości, naciągnij aż do samej jego podstawy. Uważaj, aby nie uszkodzić gumy paznokciem.

Sposoby produkcji i testowania prezerwatyw

Produkcja prezerwatyw polega na zanurzaniu szklanych form w lateksie, suszeniu, posypywaniu pudrem i zwijaniu (rolowaniu) z form za pomocą szczotek. W celu sprawdzenia ich jakości (stopnia bezpieczeństwa) należy przeprowadzić wiele testów. Znajdowanie ewentualnych otworów polega na przeprowadzaniu testu ich oporności elektrycznej - guma nie powinna przewodzić prądu (z tego powodu jest często wykorzystywana jako materiał izolacyjny), jeśli więc prąd elektryczny przepływa przez powierzchnię prezerwatywy, oznacza to, że jest ona dziurawa. Testowana jest także przepuszczalność wody. Test polega na całkowitym wypełnieniu prezerwatyw wodą i sprawdzaniu, czy nie pojawiają się wycieki. Wytrzymałość prezerwatyw można zbadać, nadmuchując je jak balony i obserwując, kiedy pękają: prezerwatywa powinna wytrzymać zawartość 25 litrów powietrza. Oczywiście trudno wszystkie wspomniane badania przeprowadzić na każdym egzemplarzu; wszystkie poddawane są jedynie działaniu prądu. Jeśli chodzi o inne próby (z każdej partii próbom poddaje się tylko kilka egzemplarzy), w przypadku negatywnego wyniku testów, zwracana jest cała partia, jeżeli natomiast kilka wybranych przejdzie testy pozytywnie, pozostałych się nie kontroluje. Wydaje się jednak, że liczba wadliwych prezerwatyw nie wykrytych podczas kontroli nie jest wielka.

Powyższe uwagi dotyczą tylko rzetelnie badanych produktów. W każdym kraju obowiązują jednak odmienne zasady. Jeśli opakowanie zostało oznakowane symbolem znaku jakości Brytyjskiego Instytutu Standardów, prezerwatywa została właściwie przebadana. Stworzono także nową Międzynarodową Organizację Standaryzacji (ISO International Organization for Standardization; norm ISO 9000 Polska powinna przestrzegać lub stopniowo je wprowadzać - przyp. red.). Jej zadaniem jest ujednolicenie standardów obowiązujących w różnych krajach. Znak ISO również pozwala sądzić, że prezerwatywy są dobrej jakości.

Jakie są zalety prezerwatyw?

Prezerwatywy są prawdopodobnie najbardziej skuteczne spośród metod mechanicznych. Ich stosowanie nie pociąga za sobą skutków niepożądanych dla zdrowia, może z wyjątkiem ewentualnego uczulenia na gumę lub środek plemnikobójczy.

Prezerwatywy są stosunkowo łatwe w użyciu, choć należy dobrze poznać zasady ich stosowania, nie wymagają wizyt u lekarza czy w przychodni, zapewniają oszczędność czasu i poczucie intymności. Są nieduże, łatwe do zabrania ze sobą, a także stosunkowo tanie (czasem rozdawane bezpłatnie). Sperma pozostaje w prezerwatywie, co także może być uznane za zaletę, jeśli np. kobieta nie lubi jej zapachu lub gdy chodzi o zachowanie dyskrecji (nie zaplamiona pościel).

"Przestałam zażywać pigułkę, ponieważ powodowała ataki migreny. Od tego czasu stosuję kapturek, ale mój przyjaciel czasami sięga po prezerwatywę mówiąc, że od czasu do czasu należy mi się odpoczynek!"

Niektóre pary pragną, aby odpowiedzialność za antykoncepcję przynajmniej od czasu do czasu brał na siebie mężczyzna, by spoczywała na obojgu. Stosowanie prezerwatywy jest naocznym dowodem myślenia o antykoncepcji. Niektórzy mężczyźni uważają, że lekki ucisk członka pomaga utrzymywać erekcję, a niewielkie ograniczenie stymulacji zmysłów pozwala przedłużyć stosunek. Prezerwatywy mogą także stanowić dobry wybór dla par, które potrzebują antykoncepcji na krótki czas, np. gdy czekają na moment, w którym kobieta rozpocznie zażywanie pigułki, lub dla osób rzadko współżyjących.

"Wierzę mojemu chłopakowi, ale dziś nigdy za dużo ostrożności. Nadal zażywam pigułkę, ale nalegałam, aby nie rezygnować z prezerwatywy, choćby na jakiś czas".

Prezerwatywy stanowią zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, nie wyłączając AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności). Należy podkreślić, że stosowanie prezerwatywy jest jedyną metodą antykoncepcyjną mogącą zapobiec zarażeniu wirusem HIV (wirusem wywołującym AIDS). Zastosowanie dodatkowego środka plemnikobójczego czy prezerwatyw nasączonych wspomnianą substancją może stanowić dodatkowe zabezpieczenie, ponieważ badając powszechnie stosowany środek - nonoksynol9 - w warunkach laboratoryjnych, stwierdzono swoistą aktywność przeciwwirusową. Warto dodać, że prezerwatywa zabezpiecza także przed innymi zakażeniami, występującymi częściej niż HIV, takimi jak rzęsistek, rzeżączka i zapalenia przydatków. Uważa się, że przyczyną rozwoju raka szyjki macicy jest czynnik przenoszony drogą płciową (HPV - wirus brodawczaka ludzkiego) i kobiety, których partnerzy stosują prezerwatywy, w mniejszym stopniu niż pozostałe są narażone na tę chorobę. (Należy pamiętać, że prezerwatywa zabezpiecza przed kontaktem ze spermą tylko wtedy, gdy jest prawidłowo stosowana i nie jest pęknięta. Jeżeli wskaźnik Pearla wynosi 2-15, to sperma przedostaje się na zewnątrz znacznie częściej niż 2-15 razy na 100 kobiet w ciągu roku [nie każdy stosunek bez stosowania antykoncepcji kończy się zapłodnieniem]. Nie jest to argument przeciwko używaniu prezerwatywy w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową, ale przeciwko sugerowaniu ich całkowitej skuteczności. Należy pamiętać o ryzyku zakażenia wirusem zapalenia wątroby, który wprawdzie rzadko, ale może doprowadzić do ciężkiej, a nawet śmiertelnej choroby - przyp. red.)

Jakie są wady prezerwatywy?

Największą ich wadą jest stopień ingerencji w stosunek. Na pewno może wpływać na ochłodzenie atmosfery, głównie jednak tak oceniana jest dlatego, że stosowanie jej wymaga wykonania szeregu czynności i może zostać niewłaściwie użyta. Tu też należy szukać przyczyny stosunkowo wysokiego wskaźnika Pearla w przypadku przeciętnej pary w porównaniu z metodami niemechanicznymi. Niektórzy ludzie łączą użycie prezerwatywy z "nieczystymi", pozamałżeńskimi stosunkami - takie spojrzenie na wiele lat wstrzymało powszechniejszą akceptację prezerwatywy - dopiero groźba AIDS (z całą pozytywną kampanią na rzecz stosowania prezerwatywy) przywróciła tej metodzie należne miejsce w grupie środków antykoncepcyjnych.

Stosowanie prezerwatywy wymaga aktywności mężczyzny, nie zawsze jednak mężczyźni są w stanie przezwyciężyć niechęć do ich stosowania otoczoną aurą sensacji - być może ultracienkie prezerwatywy im to ułatwią. Prezerwatywa bywa zresztą pomocna, zmniejsza bowiem wrażliwość żołędzi prącia, powstrzymując przedwczesny wytrysk. W przypadku niektórych par przeciw prezerwatywie przemawia brak kontaktu płciowego. Kolejnym problemem może być uczulenie na gumę lub, częściej, na środki plemnikobójcze. Dostępne są kosztowne prezerwatywy wykonane z innych materiałów niż guma. Aby uniknąć uczulenia na środki plemnikobójcze, można stosować osobno prezerwatywę, a osobno środek inny niż uczulający, najczęściej nonoksynol-9.

Po wykorzystaniu prezerwatywę należy zawinąć w papier i wyrzucić - najlepiej do kosza; wrzucone do toalety trafiają do kanalizacji i zanieczyszczają środowisko.

Dlaczego tak mało osób stosuje prezerwatywy?

W Wielkiej Brytanii prezerwatywę stosuje około 20% par. Popularność prezerwatywy jest bardzo zróżnicowana, np. stosuje ją 75% par w Japonii, a stosowanie jej w Afryce, Środkowym Wschodzie i Ameryce Łacińskiej to tylko 4% ogólnego użycia tego typu antykoncepcji na świecie. Liczby te bezpośrednio odzwierciedlają stosunek do używania prezerwatywy w danym kraju. Tam, gdzie są szeroko i pozytywnie propagowane, ich zastosowanie jest większe. W krajach, w których antykoncepcja jest przedmiotem dyskusji prowadzonych półgłosem i z zażenowaniem - mniejsze. W Wielkiej Brytanii pokazywano w telewizji programy ostrzegające przed niebezpieczeństwem zarażenia AIDS, ale reklamowanie prezerwatyw przed godziną 21.00 nadal jest nielegalne. Kraj powszechnie uznawany za wyzwolony i postępowy ma więc wiele do zrobienia w tej dziedzinie.

Błony dopochwowe (diafragmy) - w Polsce nie dostępne i kapturki naszyjkowe

Nazwy "błona dopochwowa" czy "diafragma" i "kapturek" są często, choć nieściśle (o czym powiemy później) stosowane wymiennie. Idea stworzenia środka mechanicznego dla kobiet, podobnie jak prezerwatywy, wywodzi się z odległej przeszłości. Starożytni Egipcjanie (którzy wydawali się być szczególnie zainteresowani antykoncepcją) nie tylko proponowali stosowanie barwnych osłon płóciennych - prezerwatyw, ale także dopochwowych krążków sporządzanych z mieszaniny miodu i krokodylego łajna. Talmud w 230 roku n.e. zalecał stosowanie zwilżonej gąbki, a grecki lekarz w szóstym wieku n.e. opisał krążek zrobiony z miąższu granatów lub fig. Prostytutki w starożytnej Japonii i Chinach nakładały na szyjkę macicy kawałki naoliwionej tkanki bambusa. Pierwszy "nowoczesny" kapturek powstał dopiero w 1838 roku. Wynaleziony został przez niemieckiego ginekologa, który wykonał z wosku model kobiecej szyjki macicy i "uszył" stosowny gumowy kapturek (błona jego pomysłu powstała nieco wcześniej, ale nie zdała egzaminu).

Pomysłodawcą pierwszej diafragmy był także lekarz niemiecki, który tak bał się o swoją reputację, że publikując w 1880 roku artykuł na ten temat, posłużył się pseudonimem. Błony dopochwowe szybko stały się popularne w Niemczech i Holandii, i to do takiego stopnia, że w Wielkiej Brytanii nazywano je "holenderskimi kapturkami". Marie Stopes - zwolenniczka kapturków, mniej entuzjastycznie traktująca błony, pisała: "Są szeroko stosowane w Holandii, jednak z tego, co wiem na temat Holenderek, wydają się one nieco inne pod względem budowy od Angielek". Przyczyną owych różnic, jak można się domyślić na podstawie komentarzy, był fakt, że: "Musiało to u przeciętnej kobiety bezwzględnie prowadzić do niezdrowego rozciągnięcia (pochwy), ponieważ Ťholenderski kapturek jest stosowany w trochę nienormalnych przypadkach, np. u bardzo tęgich kobiet".

W pierwszej połowie naszego wieku błony dopochwowe cieszyły się ogromną popularnością. Jest to zrozumiałe ze względu na ogromną potrzebę antykoncepcji i niedostępność innych metod. Błona pozwoliła w końcu kobietom regulować swoją płodność i miała tę przewagę nad prezerwatywą, że tę metodę mogły kontrolować osobiście. Pojawienie się doustnych środków antykoncepcyjnych i wkładek wewnątrzmacicznych zmniejszyło użycie błon dopochwowych i obecnie metodzie tej zawierza tylko około 2% użytkowniczek wszystkich środków antykoncepcyjnych.

Rodzaje błon dopochwowych

Błony dopochwowe są produkowane w różnych kształtach i rozmiarach (patrz rysunek 9.2.). Najbardziej popularne są błony z pierścieniem płaskim, ponieważ najłatwiej je dopasować i są najprostsze w użyciu. Wariant z pierścieniem walcowatym jest odpowiedni dla kobiet, które uznają ucisk obrzeża płaskiej sprężyny za zbyt mocny, powodujący uczucie niewygody i objawy zapalenia pęcherza moczowego. (Dodajmy, że w przypadku skłonności do zapalenia pęcherza moczowego warto zmniejszyć rozmiar błony dopochwowej lub zastosować kapturek naszyjkowy.)

Błony dopochwowe z pierścieniem łukowatym są trudniejsze do założenia, ale posiadają podstawową zaletę - mogą być stosowane przez kobiety z tyłozgięciem szyjki macicy, mające kłopoty z upewnieniem się, że cała szyjka została pokryta (z powodu specyficznej budowy anatomicznej), i z tendencją do umiejscawiania błony do przodu od szyjki, nie zaś osłaniania nią ujścia szyjki macicy. Macica może być albo pochylona ku przodowi, albo ku tyłowi - to zjawisko występujące równie często jak prawo czy leworęczność. Jednak tak jak leworęczni ludzie często stwierdzają, że przedmioty przystosowane dla praworęcznych utrudniają im życie, tak kobiety z tyłozgięciem macicy mogą uznać, że dopasowywanie błony dopochwowej wymaga w ich przypadku więcej uwagi i wysiłku. Nie jest to dalekie od prawdy - znacznie łatwiej udaje się umieścić diafragmę z przodu, niż zakryć nią wejście do szyjki macicy.

Sposób zakładania błony dopochwowej musi zostać objaśniony przez doświadczonego lekarza lub pielęgniarkę. W przybliżeniu ilustruje to rysunek 9.3. Bardzo ważne, abyś się upewniła, iż nie osłoniłaś boku szyjki w przekonaniu, że to tylna ściana pochwy, i tym samym nie zostawiłaś wejścia do macicy całkowicie odsłoniętego. Po założeniu należy sprawdzić położenie błony, posługując się palcami. Najłatwiej założyć błonę kucając lub opierając jedną nogę np. na krześle. Czynność tę ułatwia wcześniejsze opróżnienie pęcherza.

Błony dopochwowe z pierścieniem płaskim i spiralnym (walcowatym) należy ująć za brzegi i ścisnąć ze sobą. Najwygodniej przytrzymać brzegi za pomocą kciuka i środkowego palca, a wskazujący palec włożyć (jak "kotwicę") do środka; nieważne, czy diafragma ma nasadę zwróconą do wewnątrz czy na zewnątrz.

Następnie należy starać się włożyć błonę do pochwy w taki mniej więcej sposób jak tampon - ku dołowi i do wewnątrz. Brzeg powinien zostać starannie włożony za wyczuwalny u wejścia do pochwy brzeg kości. Powinnaś zawsze sprawdzić, czy możesz wyczuć szyjkę macicy przez gumę błony - w dotyku przypomina ona jakby koniec nosa i cofa się, jeśli ją delikatnie naciśniesz. Wprowadzając błonę z pierścieniem w kształcie łuku, należy ją ułożyć kopułką do dołu, a dalej postępować w opisany powyżej sposób.

Kiedy należy założyć błonę dopochwową?

Właściwie w dowolnej chwili. Podstawowa zaleta błony dopochwowej polega na tym, że w przeciwieństwie do prezerwatywy nie przeszkadza we współżyciu. Można ją założyć przed wieczornym wyjściem, niektóre kobiety zakładają ją codziennie i wyjmują, kiedy się zamierzają umyć. Nie można myśleć, że tym samym współżycie staje się rodzajem przymusu - takie traktowanie błony przypomina po prostu codzienne zażywanie pigułki - jeśli nie będziesz współżyła, nic się nie stanie, jeśli zaś tak, będziesz zabezpieczona.

Jeśli jednak założysz błonę wcześniej niż trzy godziny przed stosunkiem, powinnaś użyć większej ilości środka plemnikobójczego. Podobnie jeżeli zakładasz, że odbędziesz więcej niż jeden stosunek. W takich przypadkach wygodne i szybkie w użyciu są krążki ze środkiem plemnikobójczym. Możesz też żel czy krem wstrzyknąć za pomocą aplikatora.

Jak długo błona dopochwowa powinna zostać w pochwie?

Nie wolno jej wyjmować przez sześć godzin po stosunku. Prawdopodobnie w tym czasie w pochwie krążą mocne plemniki, których nie zniszczyła substancja plemnikobójcza.

Po jakim czasie należy zaopatrzyć się w nową błonę dopochwową?

Błona powinna wystarczyć na dwa lata, ale warto regularnie sprawdzać, czy nie została przedziurawiona. Tak jak w przypadku prezerwatyw, dłużej będzie skuteczna w chłodnym, suchym klimacie niż w tropikach.

W jaki sposób dobrać rozmiar błony dopochwowej?

Błony dopochwowe są produkowane w różnych rozmiarach, o średnicy 55-100 milimetrów. W przeszłości sądzono, że decydujące znaczenie ma dokładne dopasowanie, pochwa w trakcie stosunku zmienia jednak rozmiar i kształt, nie to więc jest istotne (jest to kolejny argument za stosowaniem środków plemnikobójczych - sama bariera fizyczna nie broni plemnikom dostępu do macicy). Oczywiście, za mała błona dopochwowa nie gwarantuje prawidłowego założenia i trudniej ją będzie wyjmować, a za duża będzie niewygodna w użyciu. Dopasowanie jest więc ważną rzeczą, a rozmiar powinno się sprawdzić za każdym razem, kiedy zeszczuplejesz lub przytyjesz ponad trzy kilogramy.

Jak skuteczne jest działanie błony dopochwowej?

Jak w przypadku prezerwatywy, wiele zależy od wieku i doświadczenia użytkowniczki. U starszej kobiety (ponad 35-letniej) wskaźnik Pearla może być niski, tzn. trzy na sto w ciągu roku, w przypadku osób rozpoczynających jej stosowanie i młodszych kobiet - wysoki, równy dwadzieścia pięć na sto kobiet w ciągu roku. W Wielkiej Brytanii u młodszych kobiet waha się i wynosi 1015 na sto kobiet w ciągu roku (co znaczy, że jeśli przez rok 100 kobiet stosuje błonę dopochwową, 10-15 z nich zajdzie w nie planowaną ciążę).

Wskaźniki Pearla, szczególnie jeśli chodzi o diafragmę, są często nieściśle przytaczane i potencjalne użytkowniczki sądzą, że metoda jest bardziej skuteczna niż w rzeczywistości. Niestety, większość kobiet nie wie, w jaki sposób prowadzone są badania, nie ma więc podstaw do oceniania ich wyników. Na przykład brytyjskie badania często cytują wyniki prac Oxford-FPA, prowadzonych we współpracy z Towarzystwem Planowania Rodziny. Badanie zostało przeprowadzone dobrze i skrupulatnie, bez żadnych uchybień, ale przed podjęciem decyzji opartej o wyniki powyższego badania, warto przyjrzeć się zastosowanym kryteriom doboru kobiet. W badaniu rozpoczętym w latach 60. wszystkie kobiety były białymi mężatkami i miały ukończone co najmniej dwadzieścia pięć lat. Niezależnie od tego, czy kiedykolwiek były w ciąży, włączono do badania kobiety do 39. roku życia. Była to więc grupa kobiet starszych, przynależących do klasy średniej, z dobrą motywacją, dodajmy starannych i prawdopodobnie o obniżonej płodności. Wszystkie kobiety - zanim zgłosiły chęć wzięcia udziału w badaniu - przez co najmniej pięć miesięcy konsekwentnie, z powodzeniem stosowały błonę dopochwową. Takie kryterium wstępne skutecznie wyłączyło każdą kobietę, która zaraz po rozpoczęciu stosowania błony dopochwowej zaszła w ciążę lub była z metody niezbyt zadowolona. Należy pamiętać, że wskaźnik niepowodzenia w przypadku wielu metod jest najwyższy w grupie nowych użytkowniczek, szczególnie w pierwszym roku stosowania. Większości takich kobiet badanie nie objęło, nie dziwi więc, że wskaźnik Pearla we wspomnianej grupie był zaskakująco niski - sześć na sto kobiet w ciągu roku w grupie 25-34-letnich i dwie na sto kobiet w ciągu roku w przypadku kobiet powyżej 35. roku życia. Niestety, w literaturze przedmiotu przytaczane są liczby bez komentarza wyjaśniającego, że dotyczą kobiet, które ukończyły 25 lat i stosują metodę przez sześć miesięcy.

Badanie przeprowadzone w Margaret Pyke Centre w Londynie, którego wyniki opublikowano w 1984 roku, a obejmujące kobiety przed ukończeniem 25. lat (ale ponad dwudziestoletnie) i stosujące diafragmy, wykazało, że wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku jedenaście na sto kobiet w ciągu roku.

Czy występują jakieś skutki uboczne stosowania błony dopochwowej?

"Kiedy zaczęłam stosować błonę, czułam swędzenie i ból. Najpierw myślałam, że chodzi o drożdżycę, ale powtórzyłam badania wiele razy i wyniki zawsze były negatywne".

Swędzenie może być spowodowane uczuleniem na gumę albo środki plemnikobójcze. Niestety, wszystkie błony są wykonane z gumy, ale można wypróbować inne typy substancji plemnikobójczych (patrz poniżej). Użytkowniczki błon dopochwowych są narażone na zapalenie pęcherza moczowego częściej niż kobiety stosujące inne metody antykoncepcji. Przyczyną może być ucisk wywierany na szyję pęcherza przez obrzeże błony (patrz rysunek 9.3.), lub wychwytywanie wydzieliny i bakterii pozostających w pochwie zbyt długo. Połowicznym wyjściem jest zastosowanie błony o walcowatym - sprężynowym - brzegu lub w mniejszym rozmiarze. Jeśli jednak dolegliwość jest uciążliwa, jedynym skutecznym wyjściem jest zmiana tej metody na inną. Można np. stosować kapturki naszyjkowe, omówione w dalszej części niniejszego rozdziału. Gdy błona dopochwowa jest za duża, długotrwały nacisk na ściany pochwy powoduje ból, a nawet otarcia. I w tym przypadku zmiana błony na typ o walcowatym brzegu lub zmniejszenie rozmiaru powinny rozwiązać problem.

Zalety stosowania błony dopochwowej

"To wspaniałe. W końcu czuję, że naprawdę wszystko kontroluję: zawsze w jakimś stopniu czułam się nieswojo, zażywając pigułkę, teraz znowu jestem sobą, jak dawniej. Mogę współżyć, kiedy tylko mam na to ochotę. Zakładam kapturek codziennie rano, jakbym zażywała tabletkę".

Zasadniczą zaletą błony dopochwowej jest niemal zupełny brak skutków ubocznych i ewentualnych zagrożeń dla zdrowia. Błona po prostu nie może stać się prawdziwym zagrożeniem dla twojego zdrowia, chyba że ciąża, w którą zaszłaś z powodu braku jej 100-procentowej skuteczności, narażałaby cię na tak poważne ryzyko. Błona dopochwowa może mieć nawet pozytywny wpływ na twoją kondycję, stanowiąc pewne zabezpieczenie przed zapaleniami przydatków (zapaleniem jajowodów). Użytkowniczki błony wydają się być również w mniejszym stopniu narażone na raka szyjki macicy. Wspomniane działanie zabezpieczające wynika częściowo z faktu dodatkowego stosowania środków plemnikobójczych.

Kobieta w pełni kontroluje tę metodę, a błonę można założyć w dowolnym momencie przed stosunkiem. Powyższe okoliczności często sprawiają, że chętniej sięga się po błonę niż prezerwatywę. Jeśli już raz zostanie dopasowana, a technika posługiwania się nią opanowana, użytkowniczka błony dopochwowej staje się niezależna od lekarskiego lub pielęgniarskiego nadzoru.

Niedogodności związane ze stosowaniem błony dopochwowej

"Sądziłam, że wrócimy do mojego mieszkania, ale on przygotował kolację i, chcąc mi zrobić niespodziankę, po pracy zawiózł mnie prosto do siebie. Musiał w to włożyć wiele starań, wszystko było nadzwyczaj romantyczne. Ja nieustannie myślałam: Nie mam ze sobą błony. Będę musiała mu o tym powiedzieć. Ale przychodziło mi to z coraz większym trudem".

Do największych wad zalicza się stosunkowo wysoki wskaźnik Pearla. Główna przyczyna tkwi prawdopodobnie w ludzkiej omylności - o błonie można zapomnieć albo w pośpiechu źle założyć, w trakcie stosunku może się zsunąć, bywa wyjmowana zbyt szybko, zapomina się o użyciu środka plemnikobójczego, czasami użytkowniczka nie zauważa, że w błonie pojawiły się dziury. Z powyższych względów wszystkie użytkowniczki błon dopochwowych powinny wiedzieć o możliwości zastosowania antykoncepcji postkoitalnej (patrz rozdział 11.), która pozwoli odwrócić niekorzystny przebieg wydarzeń.

Niektóre pary uważają, że stosowanie błony przeszkadza im we współżyciu - błonę można jednak założyć odpowiednio wcześniej. Mężczyźni skarżą się czasami, że czują jej obecność (ma to jednak pozytywny aspekt - pozwala czasami wykryć jej niewłaściwe umiejscowienie). Zdarza się, że partnerzy są uczuleni na jeden ze środków plemnikobójczych, wówczas często wystarczy zmiana rodzaju środka. Wiele osób stwierdza, że przeszkadza im uczucie nieczystości wywołane stosowaniem substancji plemnikobójczej - można zastosować np. błonę-C. Stosowanie błony dopochwowej wymaga od kobiet kontaktu z własnymi narządami płciowymi - niektórym to nie przeszkadza, dla innych wydaje się odpychające i nie do przyjęcia.

Kto powinien rozważyć stosowanie błony?

"Miałam dość zażywania pigułki, która mi odpowiadała, zanim się pobraliśmy. Teraz ciąża nie byłaby kłopotem. Wolałabym, aby nie doszło do niej w ciągu najbliższych sześciu miesięcy, jednak i wówczas świat by się nie zawalił".

"Alice urodziła się trzy miesiące temu. Karmię ją piersią. Chcę urodzić dzieci jedno po drugim, aby mogły się ze sobą bawić. Sądzę, że gdy córeczka skończy osiemnaście miesięcy, pomyślimy o drugim dziecku. W tej chwili Matt stosuje prezerwatywę, ale nie jesteśmy z niej zadowoleni".

Obydwie kobiety są doskonałymi kandydatkami do stosowania błony dopochwowej: obie chcą dość szybko zajść w ciążę, nie będą więc się zamartwiać, gdy do niej dojdzie. W przypadku młodej matki karmienie piersią, które samo w sobie jest rodzajem antykoncepcji, wzmocni efekt działania błony. Z zasady błona dopochwowa jest odpowiednia dla kobiety, której nie jest potrzebne bardzo skuteczne zabezpieczenie przed ciążą, włączając w to mniej płodne kobiety po czterdziestce. Nie przekonasz się, czy polubisz tę metodę, zanim jej nie wypróbujesz. Kobiety są często zdziwione, jaka jest w użyciu łatwa i wygodna, inne zdecydowanie ją odrzucają.

Kapturki naszyjkowe (w Polsce nie stosowane)

Dostępne są trzy rodzaje kapturków naszyjkowych: Prentif, Vimule i Dumas. Kapturki są małe, niewyczuwalne w trakcie stosunku i - jeśli to konieczne - mogą pozostać na swoim miejscu przez 24 godziny - to ich główne zalety. Szczególnie odpowiednie są dla kobiet o słabych mięśniach pochwy, nie mogących utrzymać błony dopochwowe lub mających w czasie jej stosowania częste zapalenia pęcherza moczowego. Marie Stopes, gorąca zwolenniczka kapturków, uznawała je za najmniej niepożądaną formę antykoncepcji. Mawiała nawet, że w dramatycznej sytuacji szyjkę lepiej obłożyć połówką wyciśniętej cytryny, niż nie zastosować niczego!

Kapturek Prentif (kapturek naszyjkowy) ma kształt naparstka, obejmuje szyjkę macicy, przysysając się do niej. Aby móc go stosować, musisz mieć stosunkowo długą, wyprostowaną, symetryczną i odpowiednio dostępną szyjkę. Krótkie palce mogą w tym przypadku stanowić istotną przeszkodę. Kapturki Prentif są dostępne w trzech rozmiarach; musi je dopasować specjalista, w przeciwnym razie po prostu wypadną. Kapturek powinien być w jednej trzeciej napełniony środkiem plemnikobójczym, zanim zostanie dopasowany i ulokowany na szyjce. Przedtem też, w celu uzyskania odpowiedniego ciśnienia, należy go zacisnąć. Ważne jest sprawdzenie, czy kapturek został mocno osadzony na szyjce - łatwo może się zsunąć. Aby zdjąć kapturek, musisz zrobić szparkę w uszczelce ssącej, ściskając kapturek jednym palcem, a drugim zahaczając o brzeg; usunięcie stanie się wówczas łatwe.

Kapturek Dumas (kapturek sklepieniowy) jest płytki, ma kształt misy. Jest odpowiedni dla kobiet o wątłych mięśniach, których szyjka nie przylega do kapturka naszyjkowego - jest np. krótka i szeroka. Działa, przysysając się do ściany pochwy. Vimule powstał z połączenia pierwszego i drugiego typu kapturka, ma wysoką, wąską kopułę, ale szeroki i gruby otok, co pozwala dobrze przywrzeć do ściany pochwy. Jest najbardziej odpowiedni dla kobiet posiadających szyjkę o nieregularnym kształcie.

Stosowanie kapturków wymaga zazwyczaj dłuższych ćwiczeń niż w przypadku błony i nie dla wszystkich kobiet okaże się możliwe. Skuteczność działania przypomina wyniki uzyskane w przypadku błony dopochwowej, choć przeprowadzono na ten temat mniej badań. Przed każdym kolejnym stosunkiem należy dodawać środek plemnikobójczy (jak w przypadku błony); po stosunku kapturek powinien pozostać na swoim miejscu przez co najmniej sześć godzin. Niektóre kobiety zakładają kapturki i nie wyjmują ich przez kilka dni, nie narażając się tym samym na problemy. Należy jednak wyjmować go co 30 godzin, istnieje bowiem niewielkie ryzyko rozwoju wstrząsu toksycznego (patrz str. 205.).

Jakie są opinie na temat stosowania kapturka miodowego?

Wspomniany kapturek przed użyciem zanurzany był w miodzie w nadziei, że substancja ta - przeciwdziałając zakażeniom czy nieprzyjemnemu zapachowi - pozwoli pozostawić go w pochwie przez tydzień. Niestety, wyniki badań (np. badanie brytyjskie dotyczące podobnej błony) wykazały, że wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku dwadzieścia pięć na sto kobiet w ciągu roku (innymi słowy, w czasie pierwszego roku stosowania w ciążę zajdzie jedna z czterech kobiet). Jest on oczywiście wyższy niż dla błon dopochwowych stosowanych w konwencjonalny sposób, czyli z dodatkiem środka plemnikobójczego. Środki plemnikobójcze

Środki plemnikobójcze

Środki plemnikobójcze unieruchamiają i niszczą plemniki. Powyższe działanie wykazuje wiele substancji, od krokodylego łajna, miodu, soli kamiennej, octu, mydła karbolowego, chininy, masła kakaowego, pasty figowej, rtęci, soku cytrynowego począwszy, a na coca-coli skończywszy... Sperma nie lubi kwasowości - wszystko co kwaśne, może być w jakiś sposób skuteczne.

Współczesne środki plemnikobójcze składają się z aktywnego czynnika i nośnika, za pomocą którego może być on wprowadzony do pochwy. Aktywnym składnikiem jest zazwyczaj środek powierzchniowo czynny, niszczący błony komórkowe plemnika (jego "skórę"), stosuje się natomiast kilka rodzajów nośników, np. żele, kremy, pianki, globulki, krążki i błony. Do żeli i kremów dołączone są aplikatory, pozwalające wprowadzić je wprost do pochwy. Można także posmarować nimi błonę czy kapturek. Pianki produkowane w postaci aerozolu również wprowadzane są do pochwy za pomocą aplikatora. Znane są także globulki, stosowane w Wielkiej Brytanii, ale szeroko rozpowszechnione także w innych krajach. (Globulka powoduje odczucie ciepła w pochwie; początkowo wydawało się to zniechęcające, teraz zostało wykorzystane jako pozytywna cecha w kampanii reklamowej: "Neo Sampoon - co za ciepłe uczucie".) Kwadratowa błona-C może zostać zaaplikowana bezpośrednio do pochwy, owinięta wokół żołędzi członka lub włożona do wnętrza błony dopochwowej. Krążki mają zaokrąglony kształt i trochę przypominają czopki. Wprowadzane są palcami głęboko do pochwy.

Najpowszechniej stosowanym, aktywnym składnikiem plemnikobójczym jest nonoksynol-9. Znajduje on zastosowanie w kremach, żelach, nasączonych środkami plemnikobójczymi prezerwatywach, piance, błonie-C i antykoncepcyjnej gąbce. Tabela 9.1. przedstawia listę powszechnie stosowanych medykamentów oraz zawartych w nich środków plemnikobójczych.

Jak można zauważyć, jeśli jesteś uczulona na nonoksynol-9, pozostaje ci niewielki wybór - żel Staycept (nie w globulkach) i żel Orthogynol.

Wskaźnik Pearla w przypadku środków plemnikobójczych stosowanych samodzielnie waha się w granicach 10-30 na sto kobiet w ciągu roku, powinny więc być stosowane w połączeniu z innymi metodami, np. błoną dopochwową czy prezerwatywą. Globulki i błona powinny zostać wprowadzone do pochwy 1015 minut przed stosunkiem - można to uznać za niedogodność. Żele, pianki i kremy działają natychmiast. W trakcie roztapiania się środka nie można nie zauważyć pojawienia się wydzieliny, która robi nieprzyjemne wrażenie. Niekiedy konieczne okazuje się sięgnięcie po błonę-C.

Antykoncepcja w sytuacjach szczególnych

Antykoncepcja w trakcie karmienia piersią

Karmienie piersią samo w sobie daje pewien efekt antykoncepcyjny, ponieważ hormon pobudzający wytwarzanie mleka (prolaktyna) działa jednocześnie hamująco na czynność jajników. Pożądany skutek wywołuje karmienie piersią na żądanie"- dziecko jest karmione bardzo często, zarówno w dzień, jak i w nocy. Pojenie i dokarmianie lub karmienie dziecka w regularnych odstępach powoduje znaczną redukcję efektu antykoncepcyjnego, ponieważ prolaktyna wydzielana jest tylko w razie potrzeby, w momencie karmienia. Nie pozostaje w krwiobiegu zbyt długo, zatem wraz z przerwaniem karmienia jej stężenie maleje; to samo dotyczy wpływu hormonu na jajniki.

Byłam zdecydowana karmić piersią tak długo, jak to możliwe, i nie miałam miesiączki przez wieki - upłynęło już dziewięć miesięcy od momentu urodzenia Jamie. Zastanawiałam się, czy używanie wyłącznie prezerwatywy nadal było bezpieczne, czy też powinnam stosować inną metodę. Lekarz powiedział jednak, że na razie to wystarczy".

Wykazano, że w przypadku kobiet karmiących piersią na żądanie", które nie miesiączkowały przez co najmniej sześć miesięcy od urodzenia dziecka, ryzyko zajścia w ciążę wynosi tylko około 2%.

Nawet jeśli nie należysz do tej dobrze zabezpieczonej grupy, wszystkie metody antykoncepcyjne działają skuteczniej podczas karmienia piersią, ponieważ płodność jest obniżona przynajmniej w pewnym stopniu. Różnice w przypadku metody bardzo efektywnej (np. Depo-Provera) nie są istotne, ale zdecydowanie podnosi się wówczas atrakcyjność metod mniej skutecznych.

Najważniejsze, by dziecko (bezpośrednio lub przez mleko matki) nie było narażone na niekorzystny wpływ użytego środka antykoncepcyjnego. Na przykład pigułka dwuskładnikowa jest nieodpowiednia w okresie karmienia piersią, gdyż zawarty w niej estrogen może powodować hamowanie produkcji mleka, nie ma jednak przeciwwskazań do stosowania którejś z metod wyłącznie progestagenowych. Pigułka zawierająca wyłącznie progestagen (MTG), o czym mówiliśmy w rozdziale 6., nie koliduje z karmieniem piersią, gdyż nawet niewielkie antykoncepcyjne działanie karmienia zwiększa skuteczność pigułki niemal do 100%. Pigułka zawiera bardzo niską dawkę progestagenu, w związku z czym odpowiednio mniejsza jego ilość przedostaje się do mleka i działa na dziecko. Jeśli zażywałabyś MTG codziennie przez dwa lata, przez cały ten czas dziecko wchłonęłoby nie więcej niż jedną tabletkę.

Norplant nie został oficjalnie dopuszczony do użytku podczas karmienia piersią. Sądzimy jednak, że uwagi dotyczące MTG w równym stopniu odnoszą się również do Norplantu.

Iniekcje progestagenowe, takie jak Depo-Provera, również mogą być stosowane podczas karmienia piersią. Nie zatrzymują produkcji mleka i nie udowodniono ich jakiegokolwiek wpływu na dziecko. Iniekcje są wygodniejsze, ponieważ nie musisz pamiętać o codziennym zażywaniu pigułki. Przewagę MTG można uznać za raczej psychologicznej natury - zawarta w niej dawka hormonu jest bardzo niska, odpowiednio mniejsza ilość przedostaje się więc do mleka. Nie udowodniono wprawdzie, by ilości hormonów zawartych w iniekcji miały jakiś wpływ na dziecko, ale wiele kobiet czuje się lepiej wiedząc, że do mleka przedostaje się ilość hormonów najmniejsza z możliwych.

Jeśli stosowanie MTG lub iniekcji zaczniesz wkrótce po porodzie, prawdopodobieństwo wystąpienia nieregularnych krwawień jest większe. Materiały rozpowszechniane przez Towarzystwo Planowania Rodziny (angielski odpowiednik Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa) polecają rozpoczęcie antykoncepcji 21. dnia po porodzie, jeszcze lepiej jednak poczekać do piątego tygodnia. Do tego czasu nie musisz myśleć o innych środkach antykoncepcyjnych, gdyż jak dotąd u żadnej kobiety karmiącej piersią na żądanie" jajeczkowanie nie nastąpiło przed czterdziestym trzecim dniem po porodzie.

Podczas karmienia piersią mogą być stosowane również wkładki wewnątrzmaciczne. Podobnie jak MTG i iniekcje progestagenowe, zakładane są na ogół przed piątym lub szóstym tygodniem po porodzie. Nie wynika to z problemów związanych z krwawieniami: środki domaciczne założone wcześniej częściej zostają wydalone. Jeżeli miałaś cesarskie cięcie, powinnaś poczekać do ósmego tygodnia, aby blizna całkowicie się zagoiła (pamiętaj, że podczas cesarskiego cięcia otwarty zostaje nie tylko twój brzuch, ale i macica). Dopasowanie środka domacicznego wkrótce po jakiejkolwiek formie ciąży (nawet po ośmiu tygodniach) najlepiej powierzyć doświadczonemu lekarzowi, gdyż macica jest wciąż miękka i łatwo może ulec przebiciu.

Wkładka wewnątrzmaciczna (innego typu niż uwalniająca hormony) nie może wpłynąć ani na wydzielanie mleka, ani na dziecko. Oczywiście, zanim wybierzesz we wspomnianych okolicznościach środek domaciczny, powinnaś rozważyć wszystkie za" i przeciw", tak jak każda inna potencjalna użytkowniczka tej metody; omówiono je w rozdziale 8.

Podczas karmienia piersią zalecane są wszystkie metody mechaniczne (błony dopochwowe i prezerwatywy). Wskaźnik Pearla jest w tych okolicznościach obniżony, lecz wciąż nie tak niski jak w przypadku omawianych powyżej metod. Na gąbce dopochwowej nie można całkowicie polegać; jeśli nie karmisz piersią na żądanie", jej wskaźnik Pearla będzie prawdopodobnie zbyt wysoki. Użytkowniczki błony dopochwowej i kapturka naszyjkowego powinny poczekać do około szóstego tygodnia po porodzie, a następnie sprawdzić, czy rozmiar uprzednio stosowanych środków antykoncepcyjnych nie wymaga zmian - zarówno szyjka, jak i pochwa mogły się zmienić w następstwie ciąży.

Metody mechaniczne są mało skuteczne, a ponieważ zażycie pigułki w razie zagrożenia podczas karmienia piersią nie jest korzystne, zastosowanie antykoncepcji postkoitalnej będzie bardzo utrudnione (patrz strona 232.). Ewentualnie można zastosować pigułki w razie zagrożenia zawierające wyłącznie progestagen.

Mini-tabletkę gestagenną należy przyjąć w ciągu 12 godzin od nie zabezpieczonego współżycia, co bywa kłopotliwe, a ponieważ wskaźnik Pearla wynosi około 3% w warunkach normalnych, można przypuszczać, że i ta metoda będzie bardziej skuteczna podczas karmienia piersią. Wkładki wewnątrzmaciczne mogą być zastosowane do pięciu dni po prawidłowo wyliczonej dacie jajeczkowania.

Metody naturalne - mierzenie temperatury i obserwacja śluzu - nie powinny być polecane podczas karmienia piersią. Miesiączki bywają nieregularne lub w ogóle nie występują, metoda kalendarzyka staje się więc bardzo niepewna. Karmienie piersią wpływa także na śluz szyjkowy, utrudniając wszelkie oceny.

Decyzja o sterylizacji któregoś z partnerów nie powinna zapadać bezpośrednio po narodzeniu się dziecka (patrz rozdział 14.). Nie jest ona rozsądna, nawet jeśli jesteś pewna, że twoja rodzina jest już w komplecie - niekiedy umierają nawet malutkie dzieci. Liczne obserwacje wskazują, że wprawdzie pierwsze miesiące życia dziecka mogą być bardzo stresujące (np. gdy dziecko nie pozwala spać w nocy) i sprzyjają podjęciu takiej decyzji, jednak po kilku latach, gdy dziecko chodzi, zaczyna mówić i już cię nie budzi, możesz zmienić zdanie. Lepiej zatem odłożyć na pewien czas takie drastyczne rozwiązania.

Antykoncepcja dla starszych kobiet

Biorąc pod uwagę kategorie ginekologiczne, starsza" jest już 35-letnia kobieta. Dla antykoncepcji to szczególny wiek - jeśli masz 35 lat i palisz, nie powinnaś dłużej stosować pigułki dwuskładnikowej.

Płodność stopniowo się obniża po osiągnięciu 35. roku życia, jednak antykoncepcja wciąż jest potrzebna. Co więcej - szczególnie w przypadku kobiet po czterdziestce - psychologiczne i fizyczne konsekwencje nie planowanej ciąży mogą być bardzo niebezpieczne. Rysunki 12.1. i 12.2. pokazują, że życie matki i dziecka jest obarczone większym ryzykiem, gdy kobiety zachodzą w ciążę grubo po 30. lub po przekroczeniu czterdziestego roku życia. Większość kobiet wie, że ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta po ukończeniu 40 lat. Tak więc, choć możliwości zajścia w ciążę są mniejsze, konsekwencje przypadkowej ciąży mogą być poważniejsze niż w młodszym wieku. Kobieta mająca już rodzinę, którą kocha, a teoretycznie mogąca wychować jeszcze jedno dziecko, często boleśnie odczuwa dylematy związane z późną nie chcianą ciążą. Aby im zapobiec, kobiety pragną podwójnej pewności, że stosowana przez nie metoda antykoncepcji jest naprawdę skuteczna.

Myślałam, że oszaleję. Czułam się okropnie, taka zmęczona i przybita. Zalewałam się łzami bez powodu. Peter był bardzo dobry, nie rozumiał jednak, co się dzieje. W końcu wysłał mnie do lekarki, która powiedziała, że być może to początek przekwitania. Jednak mam dopiero 45 lat".

Bardzo istotnym czynnikiem dla tego okresu życia kobiety jest zbliżająca się menopauza. Jej symptomy to m.in. zmiany nastroju, depresje i suchość pochwy. Jajniki zwalniają pracę, miesiączki stają się nieregularne; z początku bywają cięższe, a ich częstotliwość może się obniżyć znacznie później. Faza owej nadciągającej menopauzy" może trwać przez wiele lat i mieć bardzo niepokojące objawy. Kobiety potrzebują wtedy nie tylko antykoncepcji, lecz również ulgi w wymienionych dolegliwościach.

Zwiększa się skłonność do akceptacji hormonalnej terapii zastępczej (HRT - hormone replacement therapy) nawet u kobiet, które jeszcze miesiączkują, lecz zaczynają odczuwać problemy około menopauzalne". HRT skutecznie zapobiega rzeszotnieniu kości (osteoporozie) oraz chorobom serca, przynosi ulgę w uderzeniach gorąca, gwałtownych zmianach nastroju i innych przykrych dolegliwościach. Należy więc dostarczać estrogeny, normalnie produkowane przez jajniki.

Na pewno w związku z tymi problemami warto pozostać przy pigułce dwuskładnikowej tak długo, jak to jest możliwe. Pigułka dwuskładnikowa, zawierająca estrogen, zapewnia doskonałą hormonalną terapię zastępczą, a także bardzo skuteczną, prostą antykoncepcję. Ostatnie badania wykazały, że jeśli cieszysz się dobrym zdrowiem i nie palisz, możesz kontynuować stosowanie pigułki dwuskładnikowej do 50. roku życia. Za jej stosowaniem przemawia dodatkowo fakt, że ciąża w tym wieku jest stanem bardziej niebezpiecznym niż ryzyko związane z zażywaniem pigułki (przynajmniej u niepalących), wiążą się z nią bowiem nie tylko zagrożenia zdrowotne dla matki i dziecka - nie planowana ciąża u kobiety w tym wieku może nieść poważne konsekwencje psychologiczne. Nawet w Stanach Zjednoczonych, konserwatywnych w swojej praktyce lekarskiej, Komitet Doradczy ds. Leków Związanych z Płodnością i Macierzyństwem Administracji Żywności i Leków zalecił w październiku 1989 roku, by w przypadku zdrowych niepalących kobiet stosowanie pigułki nie było ograniczane.

Oczywiście, nie wszystkie kobiety, które przekroczyły 45. rok życia, mogą stosować pigułki - należy rozważyć różne czynniki dotyczące zdrowia i skłonności dziedzicznych kobiety. Zanim zostanie przepisana pigułka, wskazane jest wykonanie badań stwierdzających, czy poziom cholesterolu i stężenie innych tłuszczów we krwi jest w granicach normy.

W każdym przypadku pigułki przeznaczone dla starszych kobiet powinny zawierać możliwie najniższe dawki hormonów, najlepiej jeden z nowych progestagenów, powodujący jak najmniejsze zaburzenia związane z tłuszczami i cukrami we krwi (patrz rozdział 3.). Obecnie najodpowiedniejszy jest chyba Mercilon, gdyż zawiera tylko 20 mg estrogenu połączonego z progestagenem nowej generacji. Jednakże, jak już wspomniano, odpowiednia będzie każda pigułka zawierająca progestagen nowej generacji, zwłaszcza że preparat powinien być dobierany indywidualnie dla każdej kobiety. Co więcej, stężenie hormonów uwalnianych do krwi różni się znacznie u poszczególnych kobiet, a - jak już udowodniono - małe różnice dawek nie są najprawdopodobniej ważne, ponieważ wszystkie pigułki zawierają bardzo niskie dawki hormonów.

Kobiety niepalące mogą zatem stosować pigułkę dwuskładnikową do ukończenia 50 lat i uniknąć wszystkich problemów występujących w latach poprzedzających menopauzę. Gdy osiągną 50 lat, rozpoczną stosowanie konwencjonalnej formy hormonalnej terapii zastępczej. W tym czasie możliwe jest stwierdzenie na podstawie badania krwi, czy jajniki straciły już swą aktywność; jeśli tak, antykoncepcja nie będzie potrzebna. Jeśli jednak okaże się, że wciąż możesz jajeczkować, twoja płodność będzie z pewnością znacznie niższa niż u młodej kobiety i prosta metoda mechaniczna zapewni dostateczne zabezpieczenie. Gąbki dopochwowe lub środki plemnikobójcze wykazują niedopuszczalnie wysoki wskaźnik Pearla w przypadku młodych kobiet, ale w omawianym wieku są naprawdę wystarczające.

Kobiety, które palą, albo z jakiegoś powodu nie mogą używać pigułek opartych na estrogenie, po przekroczeniu 35. roku życia mogą zacząć zażywać pigułkę zawierającą wyłącznie progestagen (MTG; patrz rozdział 6.) albo iniekcje progestagenowe (patrz rozdział 7.). Są one bezpieczne nawet dla kobiet palących (chociaż kobiety palące, które znacznie przekroczyły 45. rok życia, powinny spróbować raczej stosowania MTG). Iniekcje mają wysoki wskaźnik powodzenia w każdym wieku, lecz MTG jest bardziej skuteczna w przypadku kobiet starszych: dla kobiet przed 35. rokiem życia jej wskaźnik Pearla wynosi około 1%, przed 40. - 0,5%. Poza tym starsze kobiety łatwiej spełniają wymagania, szczególnie te związane z punktualnością w przyjmowaniu tabletki, gdyż ich styl życia jest zazwyczaj bardziej uregulowany.

Byłam zaszokowana, gdy lekarz powiedział, że będę musiała poddać się wyłyżeczkowaniu jamy macicy. Sądziłam, że nieregularne miesiączki są tylko oznaką menopauzy lub zostały wywołane pigułką progestagenową. Lekarz stwierdził jednak, że nie możemy być tego tak pewni".

Powyższe metody mogą wywoływać krwawienia - potencjalny powód niepotrzebnego zaniepokojenia. Gdy jesteś starsza, prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu śluzówki macicy (endometrium) wzrasta, choć wciąż jest niewielkie. Ponieważ jednym z objawów rozwoju nowotworu są nieregularne krwawienia, nie można po prostu uznać, że stanowią konsekwencję działania środka antykoncepcyjnego. Należy zbadać ich przyczynę - najprostszą metodą jest wyłyżeczkowanie lub biopsja śluzówki macicy.

Zastosowanie wkładki wewnątrzmacicznej może być również korzystne w przypadku starszych kobiet; są nie tylko skuteczniejsze po 35. roku życia, ale i związane z nimi ryzyko dla zdrowia z wiekiem staje się mniejsze. Większość kobiet w tym wieku prawdopodobnie miała już dziecko, co ułatwia założenie wkładki; po urodzeniu dziecka miesiączki są lżejsze i mniej bolesne, wpływa to równie korzystnie na podjęcie powyższej decyzji. Bardziej stabilne związki zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia zakażeń. Co najważniejsze, lekarze są zgodni, że wkładka antykoncepcyjna założona po czterdziestce nie musi być usuwana aż do menopauzy. Zatem jeśli wszystko potoczy się pomyślnie, czterdziestokilkuletnia kobieta zakładając wkładkę, może liczyć na dziesięć lat skutecznej i mało kłopotliwej antykoncepcji.

Metody mechaniczne również są w tym wieku odpowiednie, gdyż ich wskaźnik Pearla jest niższy w przypadku starszych kobiet. Pary już stosujące powyższe metody po prostu je kontynuują, dla innych jest to zdecydowanie bardziej kłopotliwe, jeśli np. do tej pory stosowali pigułkę. Starsi mężczyźni miewają kłopoty z utrzymaniem erekcji w przypadku stosowania prezerwatywy, dla kobiet z bardziej wiotkimi z powodu narodzin dziecka ścianami pochwy trudne może być utrzymanie błony dopochwowej. Wygodniejsza bywa błona z pierścieniem w kształcie łuku (patrz rozdział 9.) albo kapturek naszyjkowy. Gąbka dopochwowa nie jest odpowiednia aż do lat bezpośrednio poprzedzających menopauzę. W wieku około 4950 lat płodność jest tak niska, że i ta metoda jest skuteczna w stopniu zadowalającym.

Naturalne metody planowania rodziny najczęściej nie są zalecane w latach poprzedzających menopauzę. Aktywność hormonów i miesiączkowanie stają się zbyt zmienne, by kobieta mogła się kierować metodą kalendarzyka. Z tych samych przyczyn obserwacja śluzu szyjkowego i wykresy temperatury również nie zdają egzaminu. Jeśli jednak masz duże doświadczenie w stosowaniu tej metody, a twoje miesiączki wciąż są regularne, możesz ją kontynuować. Stosunek przerywany z reguły bywa bardziej skuteczny w przypadku starszych par, szczególnie gdy mężczyzna ma doświadczenie w stosowaniu tej metody. Jej wskaźnik Pearla pozostaje jednak wysoki, dopóki kobieta nie ukończy co najmniej 45 lat.

Nie należy zapominać o antykoncepcji postkoitalnej. Nawet jeśli kobieta nie może już stale stosować pigułki dwuskładnikowej, zażycie pigułki w razie zagrożenia nie powinno powodować komplikacji. Możesz ją zastosować, nawet jeśli przekroczyłaś czterdzieści lat i palisz albo masz nadwagę. Jeśli jednak chorowałaś na zakrzepicę żylną, nie powinnaś stosować pigułki, możesz się zdecydować na założenie wkładki wewnątrzmacicznej (patrz rozdział 11.).

Decyzja o sterylizacji jednego z partnerów wydaje się najbardziej uzasadniona w przypadku starszych par, które już nie myślą o powiększeniu rodziny. I rzeczywiście, w Wielkiej Brytanii jest to najpopularniejsza forma antykoncepcji wśród par w wieku powyżej 35 lat. Jest jednak ważne, by przed podjęciem decyzji kobieta poddała się badaniu ginekologicznemu, nawet jeśli to jej partner rozważa podwiązanie nasieniowodu. Wystąpienie schorzenia ginekologicznego predysponującego do wycięcia macicy czyni sterylizację zbędną.

Należy pamiętać, że decyzja o sterylizacji nawet w przypadku starszych par nie powinna być podejmowana pochopnie. Rozwód i ponowne małżeństwo są teraz bardzo częstym zjawiskiem, w nowym związku możecie zapragnąć dziecka z nowym partnerem. Jest to szczególnie prawdopodobne w przypadku, gdy jedno z partnerów nie ma dzieci z poprzedniego małżeństwa. Powinniście również dokładnie przemyśleć, które z was powinno się poddać sterylizacji. Można sądzić, że kobieta po czterdziestce, posiadająca już dziecko, może poddać się sterylizacji bez poważnych konsekwencji - prawdopodobnie nie będzie chciała mieć dzieci, nawet jeśli wejdzie w nowy związek. Mężczyzna jest płodny nawet jako siedemdziesięciolatek i niekiedy wchodzi w związek z młodszą kobietą, która nie miała jeszcze dzieci.

Mam dopiero 43 lata, lecz moja matka wcześnie przeszła menopauzę. Co kilka dni odczuwam uderzenia gorąca. Jest to bardzo kłopotliwe, nagle zaczynam dosłownie ociekać potem. Próbowałam temu zaradzić - jedyny efekt to większa liczba wypalonych papierosów. Jestem taka zestresowana. Współżycie stanowi problem, gdyż odczuwam suchość w pochwie. Używamy żelu, mąż może jednak przypuszczać, że przyczyną jest brak zainteresowania z mojej strony. Co miesiąc jednak miesiączkuję, może nie tak regularnie jak kiedyś, ale bez większych przerw".

Kobiety nie mogące stosować pigułki dwuskładnikowej, u których występują objawy menopauzalne w wieku czterdziestu kilku lat, są w trudnej sytuacji. Potrzebują zarówno terapii hormonalnej, jak i środka antykoncepcyjnego. Efekty nie zawsze są kompletne - niekiedy kobiety przyjmują więcej progestagenu w przebiegu terapii hormonalnej, niż w przypadku stosowania pigułki dwuskładnikowej, a ponieważ w hormonalnej terapii zastępczej nie są wykorzystywane nowe progestageny, może mieć ona większy wpływ na stężenie cukrów i tłuszczów we krwi niż pigułki dwuskładnikowe nowej generacji.

W tym momencie nasuwa się oczywiste pytanie: czy należy wprowadzać progestagen, jeżeli organizm potrzebuje estrogenów? Pierwsza hormonalna terapia zastępcza rzeczywiście zawierała tylko estrogen - zabezpieczał on kobiety podczas menopauzy przed chorobami serca i był przy tym zwykle dobrze tolerowany. Łagodził uderzenia gorąca i inne objawy menopauzy, a także zabezpieczał kości przed osteoporozą (procesem, w wyniku którego tkanka kostna ulega rozrzedzeniu, kości stają się słabsze i bardziej podatne na złamania). Po dłuższym czasie stało się jednak jasne, że kobiety przyjmujące sam estrogen były narażone na większe ryzyko raka endometrium; wprowadzono więc progestagen. Obecnie uważa się, że przez dwanaście dni każdego miesiąca należy zażywać progestagen, co pozwoli zneutralizować zwiększone ryzyko raka śluzówki macicy (liczba dni, w których się go stosuje, wydaje się nawet ważniejsza od samej użytej dawki).

Myślałam, że po menopauzie przynajmniej nie będę miesiączkowała. Czasem nie wiem, co byłoby gorsze, uderzenia gorąca czy powrót menstruacji".

Sam progestagen nie jest dobrym rozwiązaniem - często powoduje krwawienia, a większości kobiet w tym wieku nie odpowiadają miesiączki. Inne skutki uboczne obejmują bóle głowy i zespół napięcia przedmiesiączkowego. Najważniejsze jednak, że zabezpieczające przed chorobami serca działanie estrogenu jest częściowo znoszone pod wpływem progestagenu. Pojawiają się opinie, że ponieważ ryzyko rozwoju raka macicy jest w tym wieku istotnie bardzo niewielkie (w porównaniu z ryzykiem choroby serca), należy nadal stosować sam estrogen, gdyż może to dawać lepsze efekty. Obecnie jednak większość lekarzy preferuje stosowanie progestagenu.

Wprowadzenie dodatkowych hormonów i zapewnienie antykoncepcji (jeśli nie możesz brać pigułki dwuskładnikowej) można rozwiązać za pomocą różnych sposobów. Podstawowa zasada - naturalny estrogen (wywierający mniejszy wpływ na krzepnięcie niż typ syntetyczny) powinien być połączony z progestagenem. Estrogen (zwykle estradiol) można podawać doustnie, przez plaster albo jako implant (rodzaj iniekcji), który działa trzy lub sześć miesięcy. Równocześnie kobieta zażywa pigułkę zawierającą wyłącznie progestagen lub przyjmuje progestagen przez dwanaście z dwudziestu ośmiu dni cyklu. Żaden z tych sposobów nie jest jednak idealny - MTG może powodować nieregularne krwawienia, a progestagen (zwykle w większej dawce) stosowany przez dwanaście dni każdego miesiąca reguluje wprawdzie krwawienia, ale przyczynia się do występowania skutków ubocznych, np. depresji lub bólów głowy (wiąże się także z niepewnością antykoncepcyjną").

Jako alternatywę można stosować iniekcje progestagenowe (np. Depo-Provera) w charakterze środka antykoncepcyjnego, równocześnie zażywając naturalny estrogen. Depo-Provera jest bardzo skutecznym i łatwym w użyciu środkiem antykoncepcyjnym. Wymaga jedynie iniekcji co trzy miesiące. Pisaliśmy w rozdziale 7. również o tym, że zabezpiecza przed rakiem endometrium. Niewątpliwie wspaniałym osiągnięciem, które być może niedługo stanie się powszechnie dostępne, są środki domaciczne uwalniające lewonorgestrel - zapewniają zarówno antykoncepcję, jak i progestagen zabezpieczający endometrium. Krwawienia są niewielkie, co większość kobiet na pewno uzna za zaletę, a naturalny estrogen można przyjmować w pigułkach, przez plaster, albo za pomocą implantu, o czym już wspominaliśmy poprzednio.

Jeśli uważasz, że powyższy rodzaj leczenia będzie ci potrzebny, zastosuj się do rad doświadczonego ginekologa, który zaproponuje ci najskuteczniejsze postępowanie w twoim przypadku. Jeżeli zaś nie możesz stosować pigułki dwuskładnikowej, z czym wiążą się wspomniane kłopoty, tylko dlatego że palisz, to może po prostu postarasz się zrezygnować z tego nałogu?

Prezerwatywy

Prezerwatywa jest powszechnie stosowanym środkiem antykoncepcyjnym dla mężczyzn. Stosowana prawidłowo, zapewnia średnią skuteczność antykoncepcyjną, jednak stanowi częściowe zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym AIDS. Z tego właśnie powodu polecana jest wszystkim osobom często zmieniającym partnerów. W sytuacji, gdy zależy Ci na stuprocentowej antykoncepcji i zabezpieczeniu przed AIDS, najlepszym wyjściem jest jednoczesne stosowanie pigułek antykoncepcyjnych (np. Cilestu) i prezerwatywy. Prezerwatywy są dostępne bez recepty w aptekach, kioskach, sklepach. Warto wybrać prezerwatywy dobrej jakości z niezbędnymi atestami.

---