"Rozwijanie wyobraźni dźwiękowej"

Zadania:

1. Przybliżenie terminów: wyobraźnia, fantazja, marzenia, twórca, odbiorca sztuki, audiacja.
2. Prześledzenie działań twórczych od narodzin do osiągnięcia pełnoletności.
3. Poszukiwanie sytuacji sprzyjających twórczości muzycznej.
4. Poszukiwania cech dźwięków, które wpływają na wyobraźnię.
5. Próby tworzenia na dany temat. Audiacja w praktyce.
6. Odkrycie radości tworzenia w zespole.

Formy:

Lekcja otwarta dla zainteresowanych tematem uczniów, rodziców i nauczycieli, elementy wykładu, ćwiczenia rozluźniające wg Weroniki Sherborne, rozmowy ukierunkowane na zagadnienia związane z tematem, część ćwiczeniowa: próby kompozytorskie głosem oraz na instrumencie, dyskusja.

Materiały pomocnicze do opracowania scenariusza lekcji:

J.M.Śnielicki - "Świat człowieka - świat sztuki" wyd. ŻAK, W-wa 1996.
Br.Dymara - "Dziecko w świecie sztuki" oficyna wydawnicza "IMPULS" Kraków 1996.
V.Lowenfeld - "Twórczość a rozwój umysłowy dziecka PWN W-wa 1977.
E.Gordon - "Umuzykalnienie niemowląt i małych dzieci" wyd. "Zamiast korepetycji" Kraków 1997.
F.Carlgren - "Wychowanie do wolności" wyd. "Genesis" Gdynia 1994.
M.Debese - "Etapy wychowania" wyd. "ŻAK", W-wa 1996.
R.Gloton - "Twórcza aktywność dziecka" wyd. szkolne i pedagogiczne Warszawa 1985.
W.Sherborne -" Ruch rozwijający dla dzieci" wyd. PWM w-wa 1997.

Materiały do zajęć:

2 fortepiany, które znajdują się w sali, gdzie prowadzone będą zajęcia. Niestety nie mamy w szkole sali z lustrami, wykorzystam więc w tym celu gabloty z dużymi szybami.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ

/Przywitanie nadchodzących, wskazanie miejsca dla uczniów, rodziców i nauczycieli/
/W scenariuszu zamieszczam informacje szczegółowe. Zdaję sobie sprawę z tego, że na zajęcia mogą przybyć osoby w różnym stopniu gotowe na przyjęcie niektórych wiadomości. Dlatego też podczas zajęć na bieżąco będę dobierać zestawy informacji, które najbardziej zaciekawią słuchaczy./

Lekcja otwarta, w której uczestniczymy pt. "Rozwijanie wyobraźni dźwiękowej" ma przybliżyć zainteresowanym różnorodne zagadnienia związane z muzyką i jej wpływem na człowieka, a także pokazać jak świat sztuki jest zintegrowany ze sobą. Mam nadzieję, że podczas tej lekcji każdy sam na sobie doświadczy potęgi sztuki.

Co to jest "wyobraźnia"? Nad tym pytaniem głowią się różni ludzie. Irena Wojnar definiuje wyobraźnię następująco: "jest to przygoda umysłu ze światem, pozwalająca na akt osobistej ekspresji". Brzmi to zagadkowo? Już starożytni grecy zauważyli, że sztuka składa się z 9 dziedzin, których opiekunkami były muzy - córki Zeusa i Mnemosyne /Pamięć/: opiekunki sztuk pięknych i nauki; Erato: m. poezji miłosnej; Euterpe: m. poezji lirycznej i gry na flecie; Klio: m. historii; Kaliope: m. poezji epicznej; Melpomene: m. tragedii; Talia: m. komedii i pieśni pasterskiej; Terpsychora: m. tańca: Polihymnia: m. poezji chóralnej; Urania: m. astronomii i geometrii; ich opiekunem był Apollo. Wiek XX dopisał do tej listy 10 muzę - "sztukę filmową i kinematografię", oraz 11 - "telewizję".
Zastanówmy się teraz, czy pamiętamy w swoim życiu taki moment, w którym sztuka zadziałała na nas tak potężnie, że pamiętamy to do tej pory? Czy można to przeżycie opisać słowami? - /chwila rozmowy na ten temat?.
Doświadczenie potęgi sztuki, jest bliskie każdemu człowiekowi. Najbardziej zaś samemu twórcy / W. A. Mozart, A. Einstein itp./. Jednak dzięki wyobraźni każdy człowiek jest w którymś okresie życia twórcą. Z wyobraźni korzystają wszyscy. Jest potrzebna w życiu. Porozmawiajmy o tym, do czego w życiu potrzebna jest wyobraźnia? /czas na rozmowę, np. w ciemnym pokoju, mówimy, rysujemy, gramy na instrumentach itd./
Wyobraźnia to też FANTAZJA /fantasija gr. - imaginatio łac./, a także marzenia /Zg. Freud, J. L. Singler/ - na jawie i w śnie: są tzw. wentylem bezpieczeństwa w psychicznym funkcjonowaniu jednostki. Jest to mechanizm obrony osobowości i regulator w życiu społecznym. Niekiedy wyobraźnia podczas zabaw dzieci i dorosłych utrudnia powrót do rzeczywistości. Jest to trudne zagadnienie.

Powróćmy jednak do znaczenia tego terminu w sztuce - wyobraźnia to źródło sztuki i drogi jej poznania. Twórca jest odbiorcą sztuki, ale i odbiorca współtworzy dzieło, bo jest ono przedmiotem percepcji odbiorcy. Bez odbiorcy sztuka nie istnieje. Czy wszyscy to zrozumieli? / chwila rozmowy/.
Każdy człowiek już od narodzin jest twórcą, uczy się korzystać z wyobraźni. Co ciekawe, wszystkie procesy twórcze, bez względu na ich przynależność do różnych dziedzin sztuki, są ze sobą powiązane i łatwo jest zauważyć analogie. Spróbujmy prześledzić kolejne etapy życia pod tym kątem.
Niemowlę jest ekspresyjne: muzykolodzy zauważyli związek między płaczem niemowlęcia a śpiewem gregoriańskim, oraz z antycznymi formami muzyki greckiej. W pobliżu mnie wychowało się pięcioro niemowląt i każde z nich przechodziło przez etap porannych gaworzanko-śpiewanek zanim jeszcze potrafiły powiedzieć pierwsze słowa. Każdy kto miał kontakt z takim małym dzieckiem potwierdzi, że maluchy potrafią być bardzo sugestywne chcąc zwrócić na siebie uwagę: minki, chrząknięcia, okrzyki itp.

Dziecko w wieku 2-4 lat chętnie nuci, śpiewa podczas zabaw, a rysowanie w tym okresie plastycy określają "STADIUM BAZGROT". Oryginalne są tytuły, która tym bazgrołkom dzieci nadają. Według muzykologa E. Gordona ten okras nazywa się stadium AKULTURACJI / dziecko słucha i gromadzi dźwięki z otoczenia, porusza się i paple w odpowiedzi - nie zawsze adekwatnie do muzycznych dźwięków z otoczenia, ale stara się odnieść ruch i paplaninę do muzycznych dźwięków środowiska./

Wiek 4 - 7 lat, to czas pierwszych prób przedstawieniowych. Dziecko świadomie tworzy kształty, potrafi improwizować do obrazka lub na jakiś temat. W tym okresie dziecko przestaje myśleć egocentrycznie - zauważa różnice przy porównaniu swoich produkcji z otoczeniem. Naśladuje z pewną dokładnością dźwięki muzyki z otoczenia, zwłaszcza motywy tonalne i rytmiczne. Na tym etapie rozwoju dziecko potrzebuje chleba i róż - życzliwego spojrzenia, uśmiechu, głosu i obietnicy. Pragnie też mówić do kogoś kto słucha i grać dla kogoś, kto słucha.

Lata 6 - 9, to okres symboli i znaków rzeczywistych, często zbliżonych do pisma egipskiego. Dziecko tworzy schematy, imitacje. W twórczości plastycznej tego okresu pojawia się linia podstawy, a w muzycznej, linia akompaniamentu. Powstają prezentacje czasoprzestrzenne, świadome kompozycje plastyczne i muzyczne. /

   

W dalszym etapie wszystkie umiejętności powinny się rozwijać, ale okazuje się, że w wieku 11 - 16 lat następuje kryzys twórczy, dzieci zaczynają się wstydzić swojej spontaniczności. Śpiew, taniec, kompozycje, twórczość plastyczną, zaczynają traktować jako coś dziecinnego. Często winę ponoszą dorośli, którzy poprawiają, krytykują, porównują z innymi dziećmi, nie zawsze mając świadomość, że mogą zablokować działania twórcze.

Przedstawiłam etapy rozwoju twórczości, a co za tym idzie, etapy rozwoju wyobraźni nie po to, aby wprowadzić nastroje minorowe, lecz po to, by mieć świadomość jaki skarb dała nam natura, i aby go nie zmarnować. W szkole muzycznej dominuje rozwijanie osobowości środkami muzycznymi. Jednak E. Gordon zauważył, że dzieci nie umiejące we właściwy sposób wykonać płynnych i giętkich ruchów ciałem, będzią usztywnione w wykonaniu motywów rytmicznych. Świadomość naturalnego ciężaru jest niezbędna do audiowania /wyobrażenia/ i utrzymania stałego tempa. Zabawy w wyobrażenia dźwiękowe są niezbędne w audiowaniu melodii. Audiacja jest tym samym dla muzyki, czym jest myślenie dla inteligentnego posługiwania się mową. Stąd też w listopadzie proponowałam uczniom, rodzicom i nauczycielom udział w zajęciach prowadzonych metodą Weroniki Sherborne. Nie jestem w stanie, ze względu na ograniczony czas lekcji przeprowadzić tych zajęć w dniu dzisiejszym, jednak kilka ćwiczeń chciałabym przeprowadzić.
Dobierzmy się parami mniej więcej podobnego wzrostu. Stańmy do siebie plecami i oprzyjmy się o siebie. Muzyka jest w ciszy, wsłuchajmy się w naszą ciszę i spróbujmy lekko kołysać się na boki - znajdźmy wspólny rytm / można zamknąć oczy/.
"PACZKA" - jedna osoba z pary zwija się szczelnie, a druga stara się "rozpakować paczkę". Potem zamiana ról.
Ukłon barokowy - spróbujmy każdy osobno przećwiczyć piękny, płynnym ruchem wykonany ukłon. Najpierw w tempie bardzo wolnym, później szybciej.
Pary ustawiają się twarzą do siebie w odległości ok. 2 kroków. Jedna osoba pokazuje płynny ruch a druga jest "lustrem".
"MARIONETKA" - każdy ustawia się wygodnie. Wyobraźmy sobie, że jesteśmy marionetkami. Mamy sznurek przyczepiony do głowy, a reszta ciała luźno wisi. Zobaczmy teraz co się stanie, kiedy do nadgarstka "przywiążemy" sznurek. Prowadzący demonstruje na jednej osobie, wszyscy ćwiczą. Pomagamy tym, którzy mają problem z wyobrażeniem sobie ruchu. W następnej kolejności, w zależności od zainteresowania grupy, można "sznurki" poprzyczepiać do obu rąk, stóp, pupy itp.

Rozluźnienie ciała sprzyja procesom myślowym. Może wydaje się komuś, że za daleko odeszliśmy od tematu, ja uważam, że to tylko pozory. Czy zauważyliście jak czuje się w tym momencie wasze ciało? Czy jest to przyjemne uczucie? Zamknijmy na moment oczy i wsłuchajmy się w swoje ciało /chwila ciszy/. Lubimy muzykę, czy ktoś może w swojej wewnętrznej ciszy wysłuchać pojedynczy dźwięk i zamruczeć go nam? /wysłuchanie pojedynczych, długich dźwięków, próby nakładania ich na siebie - /mruczankowy chór/. To jest muzyka naszego ducha. We wnętrzu każdego głośniej lub ciszej taka muzyka istnieje. Czy może ktoś bez słów wyobrazić sobie radość i zaśpiewać krótki motyw radości? /w ten sam sposób możemy stworzyć indywidualne śpiewy smutku, tęsknoty, złości itp./
Podczas omawiania etapów rozwoju twórczości, wspomniałam o tym, że w wieku 4-7 lat pojawia się umiejętność improwizowania do obrazka. Ja rozpoczynając zajęcia z pierwszakami zawsze bawię się w komponowanie. Omawiając cechy dźwięku bawię się z uczniami klawiaturą. Dźwięki niskie są: słoniem, niedźwiedziem, burzą; średnica fortepianu świetnie pasuje do naśladowania: psów, kotów, tygrysów; a dźwięki wysokie : ptaki, owady, deszczyk. Bawimy się dźwiękami tworząc różnorodne historie. Uczniowie przynoszą mi rysunki-nuty, na podstawie których grają swoje utworki. Na ile są to ciekawe pomysły? - osądźcie sami - przyniosłam kilka takich rysunków. /Chwila na obejrzenie obrazków i krótkie komentarze/.

Może ktoś z was chciałby taką improwizację do wybranego rysunku zagrać na fortepianie?
Proponuję improwizację dla wszystkich uczniów równocześnie. Usiądźmy po 3 osoby przy jednym fortepianie i spróbujmy grając tylko na czarnych klawiszach stworzyć "Chińską melodię". Najstarszych w grupie proszę o obsługę prawego pedału w momencie, kiedy dźwięk przestanie być czytelny. /Prowadzący może podpowiedzieć:jak grać mniej odważnym, jednak w pierwszej kolejności należy zaufać intuicji uczniów/.
Mówiliśmy o jednym dźwięku, który jest podstawą melodii naszego wnętrza. Wielu kompozytorów tę dźwiękową podstawę wykorzystuje w swoich utworach. Może niektórzy z was grali Małe preludium nr 1 J. S. Bacha:





My też możemy pobawić się w kompozytorów. Wybrać temat, zaprojektować rysunek melodyczno-rytmiczny i nadać kształt końcowy utworowi przy instrumencie lub głosem. Jeżeli po dzisiejszej lekcji powstaną kompozycje, proszę przyjdźcie i zagrajcie lub zaśpiewajcie je mi. Pomogę wam je zapisać na pięciolinii. Jeżeli boicie się, że nie zapamiętacie melodii to nagrajcie ją na magnetofon.
Chciejmy interesować się skarbami dźwięków, bo w utworach, które gramy są ich prawdziwe kopalnie. Poprzez nowe utwory rozwijamy wyobraźnię, wrażliwość na współbrzmienia, kształcimy uwagę i pamięć. Lecz aby odczuwać satysfakcję z nauki muzyki, musimy do niej podchodzić z radością i przyjemnością. W momencie gdy nie potrafimy wyobrazić sobie - wyaudiować - motywów melodyczno rytmicznych jako żywej struktury, oraz nie będziemy potrafili audiować niezbędnych w wykonaniu ruchów, polegać możemy jedynie na naśladowaniu i mechanicznym zapamiętywaniu. Taka sytuacja prowadzi do stresu: lęków i napięcia. Dla ucznia, który wyuczył się utworu mechanicznie, pomyłki to są "złe nuty" - dla tego, który audiuje nie ma "złych nut", są - ODPOWIEDNIE ROZWIĄZANIA.


Na koniec jeszcze jedna uwaga, którą kieruję do dorosłych: dźwięk może wyrazić wszystko, radość, zdumienie, ból i złość - dzieci powinny mieć szacunek do instrumentu - nie wolno przekraczać granicy bezpieczeństwa instrumentu i dziecka. Tego uczy kontakt z muzyką, a odbija się to na osobowości. Szkoły muzyczne uczą subtelności, świat dzisiejszy jest inny. Chrońmy wyobraźnię dziecka przed zatruciem jej antywartościami. Wzmacniajmy ją, by dziecko zafascynowało się potęgą od wieków uznanych wartości: dobra, prawdy i piękna.

/Prośba o wypełnienia ankiety pt. "Moje wrażenia z lekcji otwartej"/.

Ankieta II "MOJE WRAŻENIA Z LEKCJI"

Klasa.... Data..............
Uprzejmie proszę o informacje dotyczące tematyki i sposobu prowadzenia przeze mnie lekcji................................... . Twoja opinia pozwoli mi na wyeliminowanie błędów i uwzględnienie sugestii, co powinno sprzyjać Twoim (jako ucznia) korzyściom w przyszłości.
Przy każdym punkcie zakreśl wybraną odpowiedź lub wpisz własną.
1. Lekcja była nudna, średnio interesująca, interesująca, bardzo interesująca
2. Z tej lekcji
najbardziej podobało mi się .........................................................................................................
nie wzbudziło mojego zainteresowania........................................................................................
można wyeliminować ..................................................................................................................
3. W nauczycielu prowadzącym tę lekcję
najbardziej podoba mi się ................................................................................................... najmniej podoba mi się.................................................................................................................
4. Na moją chęć do uczenia się na lekcji wpływa dodatnio
luźna...............poważna atmosfera
traktowanie mnie poważnie..............niepoważnie
zachęcanie mnie do słuchania................ zachęcanie mnie do działania
inne czynniki (wymień jakie) .................................
5. Nie chce mi się uczyć na lekcji, bo ..........................................................................................
6. Po lekcji czuję się raczej zmęczony...............raczej ożywiony............zainteresowany
7. Ta lekcja dała mi dużo nowej wiedzy...................... jakiej?
..............................................................................................................................................
8. Ta lekcja pozwoliła mi przyswoić sobie następujące umiejętności:
..............................................................................................................................................

---