BAZA SUROWCÓW ZIELARSKICH - pozyskiwanie surowca:
*plantacje - areał ok. 30 tys. ha, 20 tys. gospodarstw rolnych
-Średnia wielkość plantacji od 0,5 do 2,5 ha
-zbiór średnio 17 tys. ton rocznie
*zbiór naturalny - zbiór od 3-5 ton rocznie
SKUP SUROWCÓW ZIELARSKICH W POLSCE
*wielkość 1000 ton - kwiat rumianku, liść mięty pieprzowej, korzeń kozłka, owoce ostropestu
*500-1000 ton - nasienie kasztanowca, ziele tymianku
*100-200 ton - owoc aroni, kora kruszyny
*10-50 ton - kłącze perzu
*5-10 ton - korzeń omanu
*Polska 35000 ha- zagłębie surowca zielarskiego w Europie;
RODZAJE UPRAW ROSLIN LECZNICZYCH:
1)Uprawa na własne ryzyko plantatora:
-ilość i jakość surowca określa plantator
-ceny surowca uzależnione od aktualnych cen rynkowych (konkurencja tanich operatorów);
-ryzyko ponosi wyłącznie plantator
2)Uprawa na zasadzie umowy w formie nie kontrolowanej:
-ilość i jakość surowca określa kontrakt;
-ceny surowca SA przedmiotem kontraktu (ceny częściowo odbiegają od cen rynkowych);
-odbiorca nie ma wpływu na przebieg produkcji rolnej;
3)Kontrolowana uprawa na zasadzie umowy:
-ilość i jakość surowca określa kontrakt;
-ceny surowca są przedmiotem kontraktu (ceny kalkulacyjne według nakładów na produkcję rolną, niezależnie od cen rynkowych);
-wytyczne odnośne do uprawy podaje plantatorowi odbiorca (nasiona, sadzonki, nawozy, środki ochrony roślin, warunki zbioru, suszenie i magazynowanie);
-kontrola plantacji przez odbiorcę:
*poprze inspekcję plantacji;
*poprze dokumentację
SYSTEM HACCP, GMP ORAZ GHP
Dz. Ust. z 2006 r. nr 171 poz. 1225
Ust. z dn. 25.08.2006 o bezpieczeństwo żywności i żywienia
Dział VII odpowiedzialność za swobodę
Dział VIII przepisy karne, kary pieniężne
Rozdz. I przepisy karne art. 96, art. 97, art. 100
Współzależność działań na rzecz bezpieczeństwa i jakości
GHP/GMP - podstawowe wymagania
HACCP - bezpieczeństwo żywności
ISO 9001 - wszystkie atrybuty jakości
TQM - optymalne funkcjonowanie organizacji
HACCP - System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punków Kontroli. Metoda postępowania, mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, polega ona na określaniu zagrożeń (podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i dystrybucji żywności) oraz oszacowanie ryzyka występowania tych zagrożeń.
Certyfikacja HACCP - nie jest wymagane, jednak posiadanie certyfikatu jest obiektywnym dowodem na wprowadzenie i stosowanie zasad systemu HACCP. Niezależna jednostka certyfikacyjna
Zasady systemu HACCP:
1 identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka
2 wyznaczenie CCP
3 ustalenie limitów krytycznych (w CCP)
4 ustalenie sytemu nadzoru (monitorowanie)
5 ustalenie działań ….
6 weryfikacja ….
7 pełna dokumentacja
Zagrożenie - biologiczny, chemiczny lub fizyczny czynnik lub zdarzenie
Wartość krytyczna - wartość parametru wraz z granicami tolerancji, pozwalające odróżnienie stan akceptowalny od nieakceptowanego
CCP - Krytyczny Punkt Kontroli - miejsca, etapy, procesy lub operacje jednostkowe, w których należy podjąć środki zapobiegawcze lub kontrolne w celu wyeliminowania zagrożenia
Działania zapobiegawcze (zaradcze) - każde działanie lub przedsięwzięcie organizacyjne, która może zostać podjęte w celu zapobiegania, zredukowania lub wyeliminowania zagrożenia do akceptowalnego poziomu.
Audit - systematyczne i niezależne badanie zmierzające do ustalenia czy działalność zakładu…… czy te rozwiązania są realizowane skutecznie i czy są odpowiednie dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Norma PN-EN ISO 9001:2001 - System zarządzania jakością. Wymagania
Przywództwo - powinno uwzględniać cele, kierunek działania oraz kreować wewn. środowisko organizacji powinno sprzyjać pełnemu zaangażowaniu pracowników organizacji do osiągnięcia założonych celów:
- zaangażowanie ludzi
- podejście procesowe
- podejście systemowe
- ciągłe doskonalenie
- opieranie się na faktach w podejmowaniu decyzji
Zatrucia pokarmowe to choroby wywołane spożyciem pokarmów
Przyczyny zatruć pokarmowych: brak higieny wu producentów żywności w naszej kuchni domowej i w kuchniach lokali gastronomicznych sprzyja rozmnażaniu się bakterii w pożywieniu.
Profilaktyka przed Salmonellą:
- pałeczki salmonelli giną w temp. 60-65*C, można więc uniknąć zatrucia podgrzewając potrawy
- wydzielamy miejsce w lodówce
Jak eliminować bakterię z żywności? - bakteria jest wrażliwa na temp. nie rozwija się np. <25*C, jak też nie przeżyje w produktach spożywczych przyrządzonych w wysokiej temp. pieczenia czy gotowania
Ogólne zasady higieny
Do pomieszczeń magazynowych i produkcyjnych nie powinny wchodzić osoby nieupoważnione. Na obszar ten nie można zbierać własnych produktów spożywczych, wyrobów tytoniowych
- odzież ochronna
- higiena maszyn i urządzeń - sposób czyszczenia maszyn i urządzeń zawiera instrukcja. Częstotliwość higieny maszyn jest podana w harmonogramie. Sprzęt i urządzenia, które są niesprawne powinny być niezwłocznie naprawione, usunięte.
CP - punkt kontroli
Etap procesu CP/CCP
- przyjęcie dostawy CP
- suszenie CP
- sortowanie CCP
- granulowanie CP
- sezonowanie CP
UPRAWA ROŚLIN LECZNICZYCH
1 Konwencjonalne:
- ekstensywne - tradycyjne
- intensywne - uprzemysłowione
- proekologiczne
- zintegrowane - rolnictwo ograniczone chemicznie
2 Ekologiczne:
- biologiczne i organiczno-biologiczne (oparte na naturze)
- biodynamiczne oddziaływanie
Cechy rolnictwa konwencjonalnego: energia kopalin, sterowanie określonymi uprawami, eksploatacje Az do degradacji
Intensyfikacja - rolnictwa, ma na celu podniesienie wydajności, popycha rolników zajmujących się uprawą do częstego używania, a nawet nadużywania środków produkcji tj. maszyny rolnicze, nawadnianie, stosowanie chemikaliów rolniczych itd.
Wady: nadużywanie środków produkcji, zagęszczenie inwentarza, rozprzestrzenianie się chorób i szkodników
Monokultury:
- system rolniczy, polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku
- roślin pokarmowych np. trzciny cukrowej
- roślin uprawnych specjalistycznych np. uprawy szklarniowe
Irygacja - statyczne lub mechaniczne systemy dostarczania wody uprawom w sposób:
- naturalny: wodociągi rynnowe
- mechaniczne - kropelkowe
- wysokociśnieniowe z zamgławianiem deszczowania
Efekty działania pestycydów na zdrowie to:
- upośledzenie centralnego układu nerwowego
- dermatozy, oparzenia i inne choroby skórne
- choroby żołądka i zatrucia
- osłabienie, zawroty głowy itd.
Nawozy chemiczne - to grupy zw. chemicznych, pochodzenia naturalnego lub syntetycznego
GMO Modyfikacje genetyczne - to laboratoryjna technika przenoszenia genów pomiędzy różnymi gatunkami
Konsekwencje stosowania GMO:
- rozwój odporności u owadów co prowadzi do powstania odpornych populacji szkodników
- powstawanie nowych alergenów i toksyn
- zachwianie funkcji organizmów symbiotycznych
Skutki intensyfikacji: emisje szkodliwych genów, powstawanie i rozprzestrzenianie się pyłu i kurzu,
ROLNICTWO EKOLOGICZNE
(organiczne, biologiczne) - system gospodarowania, w którym wyklucza się stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych, pestycydów, regulatorów wzrostu, syntetycznych dodatków paszowych
Cech rolnictwa ekologicznego:
1 wykorzystanie odnawialnych źródeł energii
2 sterowanie całym gospodarstwem
3 programowa ochrona krajobrazu
4 produkcja wysokiej jakości biologicznej
5 dobra jakość przechowawcza
6 plon optymalny
7 produkty najwyższej jakości
8 ochrona wody, gleby,
9 obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalne w stosunku do środowiska
10 ograniczenie lub zmniejszenie chemizacji
11 mechanizacja dostosowana do warunków glebowych, potrzeb roślin i zwierząt
ZASADY EKOOGICZNEJ UPRAWY ROŚLIN LECZNICZYCH
1) nawozy ekologiczne;
2) nawozy mineralne to tylko zmielone skały (mąka);
3) nawozy zielone;
4) gleba nie może być niezagospodarowana;
5) zachwaszczenie- usuwane ręcznie bądź mechanicznie, nie stosuje się chemicznych środków;
6) ochrona przed szkodnikami i chorobami- preparaty naturalne (np. Biosept- z grapefruita preparat bardzo drogi, skuteczny jest tylko przy stosowaniu zapobiegawczym) produkowane z innych roślin, skorupiaków (np. ze złocienia dalmatyńskiego ma pyretrynę, która działa podrażniająco na szkodniki). Certyfikat ekologicznej uprawy uzyskuje się w III roku;
7) kontrola- monitoring - coroczna kontrola bez uprzedzenia rolnika, pobierane są próbki z pola gleby i materiału roślinnego, które w laboratorium poddawane są analizie, która ma na celu wykrycie czy są stosowane środki chemiczne czy nie. Gospodarstwo w całości musi być ekologiczne, nie może być uprawy pół ekologicznej a pół uprawy konwencjonalnej. Również hodowla zwierząt powinna być ekologiczna (skarmianie odpowiednimi paszami);
8) wyrabianie jednostki certyfikacyjnej
Znaczenie roślin zielarskich:
Stan naturalny rynek farmaceutyczny
rynek leku roślinnego
Rośliny lecznicze → zioła → przetwórstwo zielarskie
rynek spożywczy
Uprawy rynek kosmetyczny
SUBSTANCJE CZYNNE WYSTĘPUJĄCE W ROŚLINACH LECZNICZYCH
*alkaloidy- są związkami chemicznymi o charakterze zasadowym i zawierają oprócz węgla takie pierwiastki jak: N, H, O, S, K. Niektóre mają charakter amin, a inne posiadają budowę niezwykle złożoną. Są substancjami stałymi, krystalicznymi, rzadziej płynnymi jak nikotyna. Rozpuszczają się w etanolu, eterze, chloroformie. Prawie wszystkie z kwasami tworzą sole. Reagują także z garbnikami i cukrami są syntetyzowane i magazynowane w różnych organach roślin.
*nikotyna, lobelina stosowana
*Pochodne chinoliny: chinina, chinidyna
*Pochodne izochinoliny i fenantrenu: morfina, kodeina, papaweryna, chelidomina
*Pochodne idolowi: ergotamina, rozerpina
*pochodne puryny: kofeina, teofilina, teobromina
*pochodne tropanowe: atropina, skopolamina, kokaina
*glikozydy:
- glikozydy goryczowe
-glikozydy antrachinowe- antrazwiązki. Są to najczęściej barwniki krystaliczne, bardzo nietrwałe i wykazują działanie przeczyszczające. Surowcem jest aloes, kora kruszyny, korzeń rzewienia;
-glikozydy fenolowe- są substancjami o różnorodnym działaniu, często obdarzone charakterystycznym zapachem. Działają przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo i napotnie. Surowcem jest kora wierzby i liście borówki czernicy;
-glikozydy nasercowe- substancje mające zdolność zwiększania siły skurczu mięśnia sercowego stanowią niezastąpione leki przy niewydolności krążenia, lecz stosowane w nadmiarze- toksyczne. Surowiec- ziele miłka wiosennego, ziele konwalii majowej i liść naparstnicy wełnistej;
-glikozydy flawonoidowe- związki bardzo rozpowszechnione w świecie roślinnym, zwłaszcza wśród roślin kwiatowych.
-glikozydy goryczkowe- smak gorzki, pobudzają apetyt i zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, ułatwiają trawienie. Surowcem jest liść bobarka trójlistkowego, ziele dziurawca;
-glikozydy saponinowe- posiadają właściwość obniżania napięcia powierzchniowego wody, powodując jej pienienie się. Surowiec: nasiona kozieradki, korzeń lukrecji, korzeń pierwiosnka, ziele połocznika, ziele skrzypu, kwiat dziewanny;
*antocyjany- pochodne glikozydów, są to wielofenolowe barwniki czerwone, fioletowe;
*garbniki- rozpuszczalne w wodzie; zabarwienie brązowe. Mogą łączyć się z alkaloidami, metalami, białkiem skóry. Są wydzielinami komórki roślinnej i znajdują się w soku komórkowym. Działają przeciwzapalnie, ściągająco, garbując powierzchniowo błonę śluzową i skórę. Surowiec: kora dębu, liść borówki czernicy, liść i owoc orzecha włoskiego, liść szałwii;
*śluzy i gumy- wielocukry, pęcznieją w wodzie, tworzą roztwory koloidalne o dużej lepkości. Roztwory śluzów i gum nazywane są kleikami, występują w błonach komórkowych;
*pektyny- występują na zew. stronie błon kom., podobne do śluzów i gum (pod względem chemicznym), rozpuszczają się w wodzie. Zdolność do żelowania w środowisku kwaśnym i obecności cukru. Zwiększają krzepliwość krwi, stosowane w zaburzeniach jelitowych i biegunkowych. Surowiec: jabłko;
*kumaryny- są laktozami pochodnymi benzo-α-pironu. Kumaryna- substancja toksyczna o zapachu świeżego siana, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, uszkadza miąższ wątroby i nerek. Surowiec: kora kasztanowca, kora jesiona;
*bergapten, ksantotoksyna- powoduje repigmentację skóry, stosowane w leczeniu łuszczycy i bielactwa nabytego. Surowcem jest ziele ruty, korzeń arcydzięgla; owoc lubczyka ogrodowego;
*glukoniny- surowcem jest strąk fasoli, liść borówki czernicy, koszyczek karczocha. Obniża poziom cukru we krwi. SA to związki insulino pochodne tzw. fitoinsuliny;
*azuleny- przeciwuczuleniowe, przeciwzapalne, pobudza właściwości żerne leukocytów, hamuje rozwój bakterii, przyspiesza gojenie ran. Surowiec: koszyczek rumianku, ziele krwawnika;
*balsamy i żywice- produkty fizjologiczne lub patogeniczne; są bezpostaciowe lub miękkie, używane do wyrobu plastrów;
*witaminy - są skład. Pokarmowymi, odgrywają rolę regulatorów i katalizatorów podst. procesów metabolicznych ustroju
- Wit. Rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K
Wit. Rozpuszczalne w wodzie: C, P, B1, B2, B6, B12, B15, PP, H, Cholina
*olejki eteryczne- stosowane do aromaterapii, otrzymywane są przez destylację surowców olejkowych z parą wodną. Zdolność do syntezy olejków ma 200 gatunków roślin, 34%- strefa zwrotnikowa- tam jest najwięcej roślin z olejkami eterycznymi. W strefie umiarkowanej- rodzina baldaszkowate, kosaćcowe, wargowe, złożone (rośliny z tych rodzin mają olejki). Pieprzowate, wargowe, cyprysowate, mirtowate. Lokalizacja- wytwarzane są w tkankach wydzielniczych, w komórce, cytoplazmie. Zbiorniki olejkowe:
-zewnątrzkomórkowe (egzogenne)- części nadziemne roślin występują na liściach, części kwiatków, rzadziej na łodygach, są tzw. włoskami gruczołowymi, są proste, 1 lub 2 komórkowe. Trzon i jedno komórkowa główka- budowa włoska, np. pelargonia. Włoski złożone- skrócony trzon, główka ma kilka komórek, np. szałwia, chmiel. Zapach jest charakterystyczny dla danej rośliny i olejki mają taki sam zapach;
-zbiorniki wewnątrzkomórkowe- występują w organach nadziemnych i podziemnych:
a)komórki olejkowe;
b)zbiorniki olejkowe (kuliste, powstają w roślinie na 2 eliptyczne sposoby:
I- schizogenicznie- rozpuszczenie ścian komórkowych;
II- lizogenicznie- rozsunięcie się ścian, np. owoce roślin cytrusowych (zbiorniki olejkowe)
c)przewody olejkowe- różnią się od zbiorników kształtem, są mniej lub bardziej wydłużone, np. owoce, nasiona kminku (smugi olejkowe);
d)przewody balsamowe (kanały balsamowe) na igłach i drewnie drze iglastych; olejki gorczyczne (rodzina krzyżowych) właściwości rozgrzewające, np. w nasionach gorczycy, działają rozgrzewająco.
Olejki są bezbarwne, mogą być żółte lub bladozielone, gęstość jest mniejsza niż wody z wyjątkiem olejku: cynamonowego, gorczycowego. Temp. Wrzenia 5-3000C, silny, przyjemny aromat, przechowywane w ciemnych opakowaniach bez dostępu światła. Proces żywiczenia olejków- przejście z postaci ciekłej w stałą. Olejki są aseptycznie czynne- prawo i lewoskrętne, są substancjami trującymi.
Szerokie zastosowanie w środkach farmakologicznych olejków eterycznych:
#jako środki przeciwreumatyczne (olejek rozmarynowy, eukaliptusowy, kamforowy), olejki powodują drażnienia skóry;
#działanie moczopędne, przez drażnienie kanalików (natka pietruszki, olejek jałowcowy);
#działanie wykrztuśne przez podrażnienia oskrzeli, olejek tymiankowy, eukaliptusowy;
#działanie przeciwzapalne- olejek rumiankowy;
#działanie żółciopędne, żółciotwórcze- olejek miętowy;
#działanie przeciwbólowe- olejek drzew iglastych;
#działanie wspomagające- olejek z kozłka lekarskiego, melisowy;
#działanie przeciwrobaczne- olejek piołunowy, czosnkowy, cebulowy
#przemysł spożywczy- przyprawy;
#przemysł chemiczny- pasty do zębów, farby, lakiery
#przemysł alkoholowy
OZDOBNE ROŚLINY ZAPACHOWE
Zapach kwiatów - cząsteczki substancji odbierane błoną śluzową górnej części nosa,
Subst. zapachowe - to olejki eteryczne zlokalizowane w kanałach wydzielniczych lub włoskach wydzielniczych
- zapach może znajdować się w płatkach kwiatowych lub w częściach liści, w korze jak np. brzozy, orzechów, magnolii.
FUNKCJE ZAPACHÓW
- religijne(kadzidło): do cech fizykochemicznych możemy zaliczyć to, że są lotne. Najczęściej są subst. płynnymi np. piołun, jałowiec.
- kulinarne (przyprawy):
*majeranek jest klasyczną przyprawą do mięs, kiełbas, warzyw strączkowych i ziemniaków
*ziele kopru wzmacnia smak wielu potraw, świeże liście dodaje się do sałatek, dań z jaj, ryżu
- lecznicze:
* napar lub kąpiel z dodatkiem rozmarynu, melisy lub lawendy odpręża i uspokaja
*inhalacje z rumianku pomagają przy zapaleniu oskrzeli, przeziębieniach i zapaleniu gardła
*poduszeczki zapachowe wypełnione rumiankiem, krwawnikiem, chmielem i kwiatami dzikiego bzu zapewniają spokojny sen
- afrodyzjaki: rośliny o silnym aromacie dawniej używane do czarów miłosnych; herbatka z płatków słonecznika, seler podsyca pożądanie.
Wyróżniamy 4 podst. zapachy:
1 ziołowy - gorzki, pikantny (np. tymianek, szałwia, mięta)
2 żywiczny - przyjemny (drzewa iglaste np. jodła koreańska, eukaliptus, żywotniki)
3 owocowy - cytrynowy (geranium, cytryny, trawa cytrynowa, bazylia, rozmaryn)
4 kwiatowy - np. kalina wonna, goździk, róża, maciejka, lawenda, jaśmin lekarski
SUBSTANCJE ZAPACHOWE
- estry (kwas + alkohol) - woda
- geramiol: róże, pelargonie
- aldehydy: cytral - werbena, melisa
- ketony: fiołki
- kw. borowy: liście, igły np. świerk, rozmaryn
- kamfora + olejek eukaliptusowy: lawenda, mirt, laur, rumianek, eukaliptus, szałwia, tymianek
- zapachy przykre: irga, ognik, jarzębina, bukszpan - wabią muchy są to najczęściej kwiaty kremowe
- zapachy ciężkie, duszące: lilia biała, jaśminowce, kalia, liliowiec, konwalia - drażnią przy dużym stężeniu
- zapachy aromatyczne, świeże, pobudzające: kwiaty liliowe, różowe, odwiedzane przez motyle
- zapach róż: róże, pelargonie o pachnących liściach,
- zapach cytrynowy melisy, magnolii
- zapach miodowy: buraki nasienne
- zapach owocowy: róże długopędne
Trwałość zapachu: ulotny np. fiołki, długotrwały, ciężki np. lilie, bez wyrazu, kapryśny, stały, żywy.
Wrażliwość na zapachy: specjalista może odróżnić od 2000 do 4000 zapachów, 200-400 zwykli ludzie
OGRODY ZIOŁOWE
1 tematyczne - zajmowali się nimi mnisi, pod kątem leczniczym
2 miodowe - głównie roślinność lecznicza, wysiewana prze osoby zajmujące się produkcją miodu
3 romantyczne - lecznicze, ziołowe np. róże, maciejki, tworzone były na dworach
ESTETYCZNE I UŻYTKOWE WALORY ZIÓŁ UPRAWIANYCH W OGRÓDKACH PRZYDOMOWYCH
A) Ogrody
1) Projektując ogródek lub kącik zielarski należy wybrać odpowiednie miejsce w ogrodzie, które będzie:
-dostatecznie nasłonecznione;
-osłonięte od wiatru w sposób naturalny lub w postaci krat podtrzymujących pnącza;
2) Wybór stylu:
-np. geometryczne wzory. Które mają być uregulowane grządki i ścieżki;
-ogród o nieformalnych kolorach i gatunkach;
-ogród mieszany (ziołom towarzyszą kwiaty i warzywa);
3) Wykonanie szkieletu (naniesienie budynków i roślinności)
B) Ogródki domowe w mieszkaniu (odświeżają powietrze i zachęcają do ich częstego użycia);
C) Ogrody tematyczne:
1) Ogród rzymskiego kucharza- utworzony jest z ziół używanych w rzymskiej kuchni, czyli anyż, bazylia, czosnek, gorczyca, szafran, piołun, kapary, kminek, kolendra;
2) Ogród roślin leczniczych- utworzony z ziół leczniczych przy klasztorach, osobno sadzone grządki z ziołami stosowanymi w kaszlu, przeziębieniu, polepszające trawienie;
3) Ogrody literackie- ogrody szekspirowskie nawiązujące do regularnego stylu z czasów Elżbiety I, występowały tam takie gatunki jak bratek, bukszpan, fiolek, goździki, mak, narcyz, róża, rozmaryn;
4) Ogród dla pszczół- w celu osiągnięcia max produkcji nektaru i pyłku: rzepak, gorczyca, wrzos, jasnota, wiesiołek, ogórecznik, nostrzyk, macierzanka, hyzop, szałwia, nagietek, lawenda, malwa.
OGÓLNE ZASADY UPRAWY ROŚLIN LECZNICZYCH
*Żyzność
*pH gleby
*Nawożenie mineralne
*nawozy organiczne (gospodarskie
-obornik
-kompost
*nawozy zielone
*walka z chwastami
*ogólne zasady ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami
*zakładanie plantacji
*zaprawianie nasion
*termin zbioru
*zbiór mechaniczny lub ręczny:
*suszenie
*pakowanie i przechowywanie
*badanie i ocena wartości surowca roślinnego
METODY WYPRAWIANIA SUROWCÓW ROSLINNYCH W PRZEMYŚLE
Najczęściej stosowanymi metodami wytrawiania surowców w przemyśle są:
*napar- przygotowuje się zalewając prawidłowo rozdrobnione zioła, określona w przepisie ilością wrzącej wody i pozostawia na 15 minut w zamkniętym naczyniu szklanym lub porcelanowym;
*odwar- najczęściej sporządzaniu jest takiego surowca, jak korzeń lub kora gdzie do wody mogą przejść związki trwalsze, np. garbniki, a uzyskanie ich ze zdrewniałych komórek, w których się znajdują jest zdecydowanie trudniejsze;
*nalewki- są alkoholowymi wyciągami z wysuszonych surowców. Zioła należy zalać 700 spirytusem lub innym alkoholem. Po kilku dniach wyciąg nadaje się do spożycia w ilości od kilkunastu kropli na kieliszek wody. Niektóre nalewki stosuje się zewnętrznie wcierając w chorobowo zmienione miejsca.
*wyciągi (Extracta)- otrzymuje się przez wytrawianie surowców z wody, alkoholem, eterem, używane są w postaci kropli lub mieszanek. Uwzględniając stopień zagęszczenia rozróżnia się wyciągi:
-płynne Extracta fluida;
-rzadkie Extracta tenva;
-gęste Extracta spissa;
-suche Extracta sińca.
*oleje lecznicze (Olea medicinalia)- są roztworami ziół leczniczych w oleju. Stosuje się je zewnętrznie, wewnętrznie, nawet po sterylizacji w zastrzykach. Szeroko zastosowane zewnętrznie do nacierania skóry.
*syropy (Sirupi)- są wyciągami suszonych lub Świerzych ziół gotowanych w roztworze cukru aż do zagęszczenia. Stosowane są doustnie, najczęściej w pediatrii, a to ze względu na ich właściwości organoleptyczne.
*proszki (Pulveres)- są suchymi lekami roślinnymi (pudry, tabletki).
*maści (Unguento)- są preparatami do smarowania skory, błon śluzowych i zranionych tanek. Składają się z ziół i tłustej substancji, np. lanoliny, wazeliny.
*plastry (Emplastra)- przeznaczone są do stosowania w postaci okładów na skórę. Pod wpływem temp. Ciała miękną i przylepiają się do powłok ciała nie topniejąc. Zawierają kwasy tłuszczowe, żywice, wyciągi roślinne.
*wina lecznicze (Actea aromatica)- są preparatami otrzymywanymi przez zmieszanie nalewki z białym winem. Octy aromatyczne to również nalewki sporządzone na bazie alkoholu z dodatkiem octu jabłkowego.
*oleje aromatyczne- rozcieńczone z nalewka na bazie alkoholu + roślina lecznicza.
KIERUNKI WYKORZYSTANIA PRODUKTÓW ZIELARSKICH
1)grupa herbat ziołowych: lecznicze stanowią ok. ¼:
-ok. 22% ziołowe herbaty mono (jednoskładnikowe);
-17% mieszanki ziołowe przeciw stanom zapalnym górnych dróg oddechowych, przeciw przeziębieniom,
-12% oczyszczające, odchudzające,
-7% zioła uspokajające i nasenne;
-6% mieszanki ziołowe przeciw schorzeniom wątroby i pęcherzyka żółciowego,
-2% przeciwreumatyczne,
- 20% inne mieszanki ziołowe
Ogólnie przyjęto, że współczesne zielarstwo to rynek herbat ziołowych
2)produkcja ekstraktów do celów leczniczych i nieleczniczych:
-ekstrakty standaryzowane suche (utrzymują, stabilizują poziom substancji czynnych w surowcu). Najważniejsze surowce zielarskie to rocznie ok. 500 t, przerabia się: liść miłorzębu, ziele dziurawca, kwiat z liściem głogu, kłącze kozłka lekarskiego, kora wierzby, liść brzozy, ziele glistnika i karczocha);
-zainteresowanie ekstraktami corocznie wzrasta, ostatnio zmalało zapotrzebowanie na ziele dziurawca, (w USA najwięcej go używali). Największe zapotrzebowanie jest na: owoc ostropestu, kasztanowca, melisy, męczennicy, szyszki chmielu, czosnek;
*najmocniejsze pozycje na rynku mają: leki nasercowe, na krążenie i uspokajające, przeciwko schorzeniom dróg moczowych, przeciw przeziębieniom, spadek zapotrzebowania nastąpił na leki przeciw schorzeniom układu trawiennego;
*żeby sprostać zaopatrzeniu zakładów w surowiec standaryzowany trzeba sięgać do innych kręgów by wykonać pewne uzupełnienia;
CHARAKTERYSTYKA WAŻNIEJSZYCH ROŚLIN UPRAWNYCH
Lubczyk ogrodowy Levisticum officinale:
*pochodzenie: z terenów Indii, uprawiany w Europie i Ameryce Południowej, w Polsce uprawiany jest w ogrodach jako roślina przyprawowa;
*opis botaniczny: roślina o rozwiniętym systemie korzeniowym składającym się z krótkiego kłącza;
*surowiec zielarski: kłącze Rhizoma Levistici, liści Folium Levistici;
*skład chemiczny: olejki eteryczne bogate w ftalidy, terpineol, estry kwasu walerianowego, octowego, cukry, kwasy organiczne, sole mineralne, kumaryny, cholina, fitosterole;
*działanie: kłącza działają moczopędnie, rozkurczowo na mięśnie gładkie układu pokarmowego, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, bakteriobójczo, w dolegliwościach trawienia, lekkie zaburzenia czynności nerek;
*uprawa roli i nawożenie: miejsca nasłonecznione, ciepłe, gleby bogate w próchnicę , wapń, przedplon okopowe, warzywa; nawożenie: N 60-80 kg/ha, P2O5 5-60 kg/ha, K2O 100-140 kg/ha;
*zakładanie plantacji: nasiona wysiewa się w sierpniu wprost do gruntu (10-15kg/ha) w rozstawie rzędów 40-60 cm, głębokość 2 cm. Lub siew na rozsadniku ok. 4 kg nasion i wysadzamy na miejsce stałe wiosna w rozstawie rzędów 40x60 cm;
*zbiór, suszenie i przechowywanie: korzenie zbiera się 2 lub 3 rok uprawy jesienią (październik) lub wczesną wiosna przed ruszeniem wegetacji. Ścinamy część nadziemną, a korzenie wyorywujemy pługiem bez okładnicy lub wykopujemy szpadlem. Korzenie po oczyszczeniu suszy się w suszarni ogrzewanej w temp. 300C. Plon suchych kłączy wynosi 2,0-3,0 t/ha;
*choroby i szkodniki: na pędach pojawiają się choroby grzybowe i bakteryjne: zgorzel siewek, brunatna plamistość liści. Ze szkodników na lubczyku żerują: liściolubka selerowa, mszyca trzmielowo - burakowa, mszyca kruszynowo - ziemniaczana oraz larwy pędraków żerujących na korzeniach.
Kozłek lekarski Valeriana officinalis
*pochodzenie: Kielce , Lubelszczyzna;
*surowiec: korzeń o budowie charakterystycznej- karpa, są 2 odmiany, wyjściowa baza- kozłek kielecki, wytwarza brodę z korzeniami- w zależności od grubości tych korzonków są olejki eteryczne, jest 20-400 korzonków, jest odmian lubelska;
*skład chemiczny: olejki eteryczne, kwasy walerianowe- w cieńszych korzonkach się gromadzą (0,17-0,30%), alkaloidy, kwasy organiczne, skrobia, sole mineralne, kwasy walerynowe, korzeń- silny aromat, słodkawo- gorzkawy smak- krople walerianowe;
*działanie: uspokajające, w nerwicach żołądkowych i jelit;
*uprawa i nawożenie: gleby lekkie, głębokie, żyzne, wilgotne, najlepsze piaszczysto gliniaste z dużą zawartością Ca. Uprawiamy w 2 roku po oborniku, przedplon: okopowe, warzywa. Wymaga starannej i głębokiej uprawy gleby, po zbiorze okopowych pole bronować, potem zaorać pługiem z pogłębiaczem, dalej bronowanie połączone z przykryciem nawozów mineralnych. Nawożenie: N 45-60kg/ha, P2O5 50-80 kg/ha, K2O 8-100 kg/ha. Wrażliwy na brak K, gleba musi być obojętna lub lekko kwaśna, konieczne jest wapnowanie (1,5-3 kg), wapno w formie węglanowej;
*zakładanie plantacji: z nasion najczęściej, wysiew nasion na rozsadniku i wysadzanie w miejsca stałe, kwitnie pod koniec VI, nasiona pozyskuje się pod koniec VII, w VIII wysiewa się nasiona na rozsadniku, wysiewa się ok. 1 kg/ha nasion, 4-5 ar rozsadnika. Nasiona są drobne glebę trzeba zwałować, rozstawa rzędów 15-25 cm, wysiewa się ręcznie lub siewnikiem ogrodniczym na głębokość 1-1,5 cm, nasiona kiełkują po 2-4 tygodniach, w okresie suszy po ok. 5 tygodniach. Do założenia 1 ha plantacji potrzeba ok. 65000 sadzonek. Wysadzamy je na miejsca stałe wczesną wiosną lub jesienią (lepiej)- rozstawa 50 cm między rzędami, w rzędzie co 30 cm. Wysiew nasion wprost go gruntu- ok. 4 kg nasion, rozstawa co 30 cm, glebę lekko ugniata się wałem, wschody 2-4 tyg., wada- w roku następnym rośliny wytwarzają pośpiechy, zaleta- mniejsza pracochłonność i mniej roślin wypada;
*pielęgnacja: usuwanie chwastów w rzędach i międzyrzędziach, tuż po wysiewie przed kiełkowaniem można stosować Patogen w dawce ok. 1,5kg/ha;
*choroby i szkodniki: mączniak prawdziwy- Dithane, Topsin stosować, rdza; szkodniki- mszyce trzmielowo- burakowe- stosować Cymbusz;
*zbiór, suszenie, przechowywanie: zbiór jesienią koniec X pocz. XI, do wczesnej wiosny. Suszenie: w temp. 35-400C, suszenie bez sit, rozkłada się 3-4 kg/m2, uzyskuje się ok. z 3-4 kg świeżego surowca 1 kg suszu; wilgotność nie większa niż 14%, korzenie o niewłaściwej formie nie więcej niż 3 %; zanieczyszczenia organiczne nie więcej niż 1%, mineralne zanieczyszczenia nie więcej niż 2,5%, inne części tej samej rośliny nie więcej niż 2%. Surowiec po wysuszeniu pakuje się w worki szczelne lub półszczelne papierowe wielowarstwowe, szczelnie zawiązane. Przechowywanie w magazynach- chronić przed kotami, bo działa na nie jak afrodyzjak.
Rumianek pospolity Chamomilla recutita
*opis botaniczny: roślina jednoroczna uprawiana na kwiat, na Lubelszczyźnie rzadko uprawiana, szybko uzyskuje się plon, wysiew wczesna wiosną- pod koniec VI są zbiory lub jesienią;
*uprawa roli: wysiew nasion wprost do gruntu, nie wymaga gleb żyznych, najkorzystniejsze plony- wysiew nasion we wrześniu; po przedplonie orka zimowa, bronowanie, wałowanie, siew rośliny uprawnej. Najlepszy przedplon: motylkowate lub zbożowe;
*nawożenie: na glebach żyznych nie koniecznie stosuje się nawozy; N 4-50 kg/ha; P2O5 50-60 kg/ha, K2O 80-100 kg/ha. Azotowe nawozy stosuje się w 2 dawkach: 1/3 przed założeniem plantacji, 2/3 w fazie rozety, fosforowe i potasowe stosuje się w całości przed siewem, wapnowanie gdy gleby są kwaśne 1,5-3 t/ha;
*zakładanie plantacji: wysiew nasion (zaprawić przed wysiewem Dithane) w dawce 3 kg/ha w rozstawie rzędów co 40 cm, w zagonowej uprawie 5 rzędów co 20 cm, pas 50 cm na przejścia. Roślina kiełkuje 1-3 tygodnie, najczęściej po 15 dniach. Wytwarza dużo rozgałęzień bocznych, jedne przekwitają i drugie znów zakwitają. Wysiew jesienny jest lepszy;
*pielęgnacja: chemiczne zwalczanie chwastów- herbicydy przed wschodami (nie później niż 3 dni przed wschodami)- Reglone, po kiełkowaniu Azogard (teraz się już go nie stosuje), Fusilade podczas wzrostu i rozwoju;
*choroby i szkodniki: okres wegetacji jest krótki, szkodniki: mszyca trzmielowi- burakowa, larwy pleszka rumiankowa- żeruje na zew. częściach dna kwiatowego; chowaczek rumiankowiec- wgryza się w dno kwiatowe (Cymbusz stosować)
*zbiór i suszenie: surowcem SA całe kwiatki oraz kwiatki rurkowe, całe kwiaty z szypułką (1,5 cm). Suszy się w sposób naturalny (na polu), młóci się i odsiewa- uzyskuje się kwiaty rurkowe. Całe kwiatki zbiera się ręcznie, pakuje się w specjalne kartony, z 5 kg płatków otrzymuje się 1 kg suszu. W suszarni temp. 35-400C. Najczęściej pozyskuje się surowiec na kwiaty rurkowe, łodygi (słoma rumiankowa) jest także wykorzystywana do produkcji herbatek (70% słomy, 30% kwiatków. Słoma nadaje charakterystyczny aromat, zapach, smak i barwę. W całym zbiorze z 1 t surowca uzyskuje się 200-300 kg nasion);
*wymaganie jakościowe: wilgotność nie większa niż 12%, surowiec o niewłaściwej barwie nie więcej niż 5%, zanieczyszczenia organiczne nie więcej niż 0,5%, inne części tej samej rośliny nie więcej niż 3,5%, olejki nie mniej niż 0,3%. Kwiaty rurkowe się odsiewa by pozbyć się nasion.
Tymianek właściwy Thymus vulgaris
*opis botaniczny: krzewinka, w innych strefach 2-3 letnia, w Polsce roślin jednoroczna, silnie rozgałęziona z tendencją do drewnienia w dolnych częściach. Wyrasta od 20 do 40 cm. Wymaga gleb żyznych, ma stosunkowo cienki system korzeniowy (palowy), roślina klimatu ciepłego (Portugalia, Włochy, Grecja). W Polsce w 1989 r. zarejestrowana została odmian `Słoneczko'. 1500 t produkuje się jej na Lubelszczyźnie (Fajsławice);
*surowiec: ziele otarte (bez łodygi), stosowane w przemyśle farmaceutycznym, przyprawowa roślina- w Hiszpanii się ją spożywa. Duże zagrożenie jakości stanowią zanieczyszczenia mineralne (listki zwijają się podczas suszenia), po ścięciu nie jest płukana tylko suszona, później poddawana jest wielokrotnemu czyszczeniu;
*wymagania klimatyczno-glebowe: uprawiana jest w klimacie ciepłym i umiarkowanym, w Polsce najlepsze są gleby żyzne o pH obojętnym, stanowisko ciepłe, nasłonecznione. Ni ma dużych wymagań wodnych, dobrze znosi okresowe susze, gleba przepuszczalna zasobna w Ca, nieodpowiednie są gleby zwięzłe, zlewne lub podmokłe, suche i zakwaszone. Najlepszy przedplon- okopowe i warzywne, niekiedy można stosować po ziemniakach, należy unikać zbóż;
*uprawa roli: musi być bardzo staranna, przy zakładaniu plantacji wiosną jesienią należy wykonać orkę przedzimową głęboką, wiosną włókowanie, wałowanie, bronowanie, przed samym wysiewem lekki wał, dopiero po nim znacznikiem wyznacza się rzędy, często sieje się siewnikiem ogrodowym;
*zakładanie plantacji: plantację należy zakładać wczesną wiosną lub jesienią, przed jesienią wykonuje się nawożenie N- w ½ dawce 40-60 kg reszta wiosną, P2O5 40-50 kg, K2O 100-120 kg, fosforowe i potasowe stosuje się w całości przed zakładaniem plantacji. Wysiew nasion wprost do gruntu lub przez wysadzanie. Zalety wysiewu wprost do gruntu: produkcja rozsady bardzo pracochłonna, roślina jest bardzo delikatna. Max głębokość siewu 0,5 cm, przy wysiewie wprost do gruntu 3-4 kg/ha w rzędy co 40 cm. Wschody następują po 2-3 tygodniach, stosuje się materiał kwalifikowany. Zakładanie rozsadnika- wysie3w nasion pod koniec VIII- pocz. IX lub bardzo wczesną wiosną, nasiona wysiewa się 1 kg/ha w rzędy 15-20 cm bez przykrycia lekko przywałując. Gdy wysadzamy na miejsca stałe to do 7-8 cm , potrzeba 170 tys. roślin/ha;
*pielęgnacja: odchwaszczanie przyglebowe po siewie nie jest zalecane- opóźnia wzrost roślin. Występują choroby grzybowe i szkodniki: mszyce (stosować Cymbusz);
*zbiór: plantacje założone wczesną wiosną- zbiór w VIII lub pocz. IX, jesienne plantacje- zbiór 2 - krotnie pod koniec VI i pod koniec IX. Zbiór przeprowadza się w dni pogodne pod opadnięciu rosy, ściana się na wysokości 10 cm od podłoża, zbiór mechaniczny, na mniejszych plantacjach ręcznie, narzędzia do zbioru muszą być ostre, by nie wyciągać roślin z gleby. W I roku uprawy otrzymujemy około 1,5 t ziela, w II r. 2,5-3 t. Po suszeniu robimy ocieranie (pozbawianie łodyg), udział łodyg wynosi w surowcu około 50%. Suszenie bardzo szybko następuje w warunkach naturalnych, w suszarniach do 350C gdy zbieramy jesienią. Z 2,5 kg świeżego surowca otrzymuje się 1 kg suszu. Po doczyszczeniu pakuje się i przechowuje w miejscach suchych, przewiewnych i z dal od gryzoni.
Mięta pieprzowa Mentha piperita
*opis botaniczny: roślina wieloletnia, bylina odporna na przymrozki. W uprawie traktowana jako roślina 3-4 letnia, wytwarza podziemne kłącza- wydaje nieliczne rozłogi podziemne, a także rozkrzewieniowe. Wyrasta na 60-80 cm, łodyga czterokanciasta, na łodydze są pojedyncze listki pokryte włoskami, jeśli kwitnie to na kolor czerwono- fioletowy;
*surowiec: całe ziele oraz liście, pozyskuje się je gdy roślina tworzy paki kwiatowe, surowiec powinien być zbliżony kolorem do rośliny rosnącej. Liście uzyskujemy z plantacji w I rok uprawy, pakuje się je w kartony i pudełka co chroni przed zniszczeniem, nie można uprawiać mięty po sobie;
*warunki klimatyczno- glebowe: temp. 18-220C najlepsza dla rozwoju mięty, gleby żyzne, ciepłe, przewiewne, niezakwaszone, zapewniają podsiąkanie wilgoci (gleby lessowe, mady, rędziny, czarnoziemy, gleba piaszczysto- gliniasta, bielica, gleby torfowe odkwaszone). Najlepszy przedplon: rośliny warzywne, gleba nie może być zachwaszczona, ziemniaki, strączkowe, mieszanki zielone. Po 4 roku uprawy innej rośliny można wrócić na to samo pole z miętą;
*uprawa roli: wysoka czystość i sprawność gleby, nie może być tam zachwaszczenia perzem bo mięta też wytwarza kłącza i perz przerośnie miętę. Jesienią wykonujemy podorywkę, orkę głęboką po okopowych) włókowanie- zabezpieczenie gleby przed parowaniem, przyspiesza proces zakładania plantacji; bronowanie- w celu przykrycia nawozów mineralnych. Pole odchwaszczone 15-25 kg/ha Ca. W I roku uprawy N 80-120 kg/ha, P2O5 60-80 kg/ha, K2O 120-140 kg/ha, P i K w pełnej dawce wiosną w czasie uprawy roli, jesienią też przed sadzeniem, N podczas wegetacji roślin;
*zbiór: przeprowadza się w dni pogodne w godzinach rannych; ścina się je 5-10 cm, wycinanie kosą , sierpem lub kosiarkami. Suszy się na kozłach, z 1 ha plantacji 2 t suszu, na niektórych plantacjach 4 t. Po suszeniu proces pakowania lub młócenia. Liście zbiera się z I pokosu, w dni pogodne po opadnięciu rosy, suszy się w temp. 450C, lub pod zadaszeniem. W liściach nie ma klas jakości- wilgotność 12%, zawartość olejku nie mniej niż 2%, liści o niewłaściwej barwie nie więcej niż 3%, zanieczyszczeń organicznych nie więcej niż 1%, mineralnych nie więcej niż 0,5%, rozkruszu 0,4%
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
Wiadomości ogólne
Roślina popularna w całym kraju. Występuje w Europie i Azji Zach., w Chinach, w Ameryce Płn. i Afryce Płn. Znanych jest około 200 gatunków dziurawca. Najczęściej rośnie na glebach suchych, piaszczystych, na pagórkach i nieużytkach, na skraju lasów. Czasem jest chwastem w uprawach polowych. Dziurawiec może być także uprawiany. Od najdawniejszych czasów znano i wykorzystywano to ziele. Znaleziono szczątki tej rośliny w wykopaliskach w Biskupinie.
Inne nazwy: ziele świętego Jana, świętojańskie ziele, przestrzelon, dzwonki Panny Marii. Nazwa dziurawca pochodzi od jasnych punkcików, jakie można zobaczyć oglądając pod światło liście tej rośliny. W rzeczywistości nie są to wcale otworki, ale maleńkie zbiorniczki lotnych olejków. Zbiorniczki takie znajdują się także na płatkach kwiatów. Olejek w nich zawarty nadaje całej roślinie przyjemny balsamiczny zapach.
Surowce lecznicze: ziele dziurawca.
Substancje lecznicze Dziurawiec zawiera flawonoidy z których najważniejszymi są hiperozyd i rutyna, garbniki katechinowe, olejek eteryczny, kwasy wielofenolowe, fitosterole, oraz substancję uczulającą na światło - hiperycynę.
Zbiór i konserwacja Ziele dziurawca zbieramy w porze kwitnienia ścinając młode, niezdrewniałe pędy. Suszymy w miejscach przewiewnych, ocienionych, powiązane w pęczki lub rozkładamy cienką warstwą na papierze. Temperatura suszenia nie powinna być wyższa niż 4O°C. Przechowujemy w torbach lub papierowych workach.
Działanie uspokajające, Przeciwdepresyjne, Rozkurczowe, wzmacniające naczynia, dezynfekujące, korzystne działanie na skórę. Dziurawiec działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych oraz na mięśniówkę naczyń. Znosząc bóle i kolki oraz ułatwiając przepływ żółci do dwunastnicy pomaga w chorobach wątroby przebiegających ze zmniejszoną produkcją żółci, w stanach skurczowych dróg żółciowych. Może być korzystny w leczeniu stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym, od przełyku zaczynając a na jelicie grubym kończąc, a także w leczeniu zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.
Jest polecany w stanach nadmiernej łamliwości i przepuszczalności naczyń krwionośnych (garbniki katechinowe i witamina P uszczelniają naczynia włosowate).
Dziurawiec zwiększa nieco wydzielanie moczu. łagodzi problemy związane z okresem przekwitania i zespołem napięcia przedmiesiączkowego. Właściwości bakteriobójcze związków czynnych z dziurawca są dość silne, niszczą one bakterie Gram dodatnie, takie jak paciorkowce i gronkowce.
Hiperycyna zwiększa zdolność pochłaniania przez człowieka i zwierzęta promieniowania nadfioletowego, prowadzi to do zwiększonego wydzielania związków hormonalnych, co może być wykorzystane w stanach wyniszczenia organizmu lub totalnego zagrożenia np. w chorobie nowotworowej. Hiperycyna jest rozpuszczalna w alkoholu, natomiast nierozpuszczalna w wodzie, wobec tego nie będzie jej w wodnych wyciągach z dziurawca.
Korzystne działanie przetworów dziurawca na układ nerwowy sprawia, że ziele to może z powodzeniem być stosowane w psychozach i stanach nerwicowo-depresyjnych. Może być polecany w przypadkach moczenia nocnego u dzieci, a także lękach nocnych. Zewnętrznie używa się w chorobach skóry, trudno gojących się ranach, owrzodzeniach, w miejscach pozbawionych pigmentu, w zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej, dziąseł i gardła .
Uwaga!
Uczulające działanie wyciągów dziurawca na promienie nadfioletowe sprawia, iż ludzie przyjmujący te przetwory powinni unikać opalania się, bowiem może łatwo dojść do poparzeń słonecznych.
Prawoślaz lekarski-Althoea officinalis
Kwiat-na początku kwitnienia rózowo-białe, duze o 5 płatkach, krótkie szypułki Korzeń - Radix Althaeae
Liście - Folium Althaeae, Kwiaty - flos althaeae, Korzeń na przełomie biały jasno żółty, po zwilżeniu śluz
Liście-dolne jajowate,klapkowe,3 zaostrzone owłosione
Substancje: Sole mineralne, śluzy do10%, Pektyny, Flawonoidy, Kwasy organiczne.
Działanie: uzupełnia niedobory Wit C, osłaniające, powlekające, zmiękczające, wykrztuśne, w nieżytach żołądka, jelit, suchy kaszel, przeciwzapalne, przyspiesza gojenie ran, odwar z korzeni w uszkodzeniach błon
śluzowych krtani, w nieżytach przewodu pokarmowego, ropne zapalenia skóry.
Ostropest plamisty Silybum marianum
*opis botaniczny- roślina łatwa w uprawie, wyrasta do 1,5 m wysokości u nas, rośnie na glebach żyznych (na czarnoziemach nawet do 2,5 m). Liście są charakterystycznie powycinane, zakończone są kolcami, cała roślina jest kłująca i niemiła w dotyku. Całym swoim wyglądem przykuwa oko i przyciąga do siebie kolcami, cała roślina jest niemiła w dotyku. Pęd sztywny prosty, wzniesiony i odporny na wyleganie i wyłamywanie, kwitnie VII-VIII, owoce dojrzewają kon.VIII- pocz.IX. Roślina jednoroczna, od początku wzrostu wytwarza silnie rozwiniętą rozetę liściową, która zakrywa międzyrzędzia co hamuje rozwój chwastów;
*surowiec- owoce Fructus sylibum mariana, zawiera zespół flawonoliganów (sylimaryna), najwięcej substancji czynnych mają owoce z 3 pierwszych rozgałęzień;
*wymagania klimatyczno- glebowe- wymaga gleb żyznych jak i na słabszych i lżejszych glebach tez rośnie ale wyrasta tylko do 1 m, plonuje dobrze, trzeba nawozić wtedy;
*uprawa roli- przedplon: każde rośliny warzywne, okopowe najlepiej, zboża jare (jęczmień, pszenica), motylkowate (peluszka, łubin). Zaleta- można go uprawiać na tym samym polu przez kilka lat. Niekorzystne chwasty: perz i chwastnica- zahamowują początkowy rozwój;
*zakładanie plantacji: wczesną wiosną, nawożenie: N 80-100 kg/ha, P2O5 60-80 kg/ha, K2O 120-140 kg/ha. Wyższe dawki na glebach słabszych, azotowe przed założeniem plantacji i dzielimy je na 2 dawki, fosforowe i potasowe też przed założeniem plantacji i wysiewa się w całości. Rozmnażanie następuje przez nasiona, łatwo uprawia się przez wysiew wprost do gruntu- ok. 20 kg/ha, zdolność kiełkowania musi wynosić 65%, czystość nasion 98%, wysiewamy w rozstawie rzędów 20-40 cm na gł. 2-3 cm, wschody następują po 20 dniach. Siewki są silne, maja grube liścienie. Liście są zielono białe, pierwsze liścienie są już z tymi białymi smugami, maja długi system korzeniowy- palowy, zakrywanie międzyrzędzi liśćmi po 6-7 tygodniach;
*pielęgnacja- spulchnianie międzyrzędzi, można stosować herbicydy: Azogard i Gesagard 1,5 kg/ha, Patora, Reglone (tuż po wysianiu nasion lub 2-3 dni przed wschodami), Fusilade Super 1-1,5 kg/ha- od chwastów jednoliściennych;
*szkodniki, choroby- młode rośliny są atakowane przez zgorzel siewek, która powoduje ciemnienie i zamieranie korzeni (zaprawa nasion Dithane 45), szara pleśń- występuje sporadycznie w okresie nawilgotnienia (Dithane w formie oprysku), szkodniki: szarek ostrowiec (leniwiec)- zjada szyjkę korzeniową (Amusz 25C, Cymbusz);
*zbiór i suszenie: zbiór utrudniony jest bo roślina wytwarza liczne boczne rozgałęzienie i zakwita i owocuje nierównomiernie. Przy małych uprawach ścina się rośliny i układa je w snopy, później młóci, do młócenia przeznacza się gdy jest 10-20% kwiatostanów dojrzałych, pozostawia się je na dojrzewanie- ok. 1 tygodnia. Domłócenie jest kombajnem, snopy wrzuca się na kombajn. Na plantacjach wielohektarowych stosuje się preparaty zapobiegające osypywaniu się nasion (sklejanie kwiatostanów)- opryski stosuje się gdy 20-30% kwiatostanów jest dojrzałych, na glebach klasy I i II- rośliny do 2 m, zbiór jest 2- fazowy. *plony: przeciętnie z 1 ha- 800-900 kg-1,5 t/ha, jest tendencja do strat. Nasiona powinny mieć: 10% wilgotności, owoce o niewłaściwej barwie nie więcej niż 3%, owoce uszkodzone i niewykształcone nie więcej niż 5%, zanieczyszczenia organiczne i mineralne 1%, flawonoliganów nie mniej niż 2,5%. Podczas zbioru następuje uszkodzenie nasion mimo to jest to surowiec pełno wartościowy. Uprawia się ta roślinę na terenie województwa poznańskiego, gdyż tamtejszy Herbapol jest odbiorcą producentem preparatu na bazie ostropestu.