Rzeczy publiczne

• brak powszechnie uznawanej definicji rzeczy publicznych

• źródeł koncepcji rzeczy publicznych należy poszukiwać w tym samym okresie rozwoju prawa, w którym kształtował się podział prawa na publiczne i prywatne

1. Rzym - okres republiki:

• za własność publiczną uważano wszelką własność państwa

• to co stanowi własność społeczności jest extra commercium (pozostaje poza obrotem prawnym i nie podlega prawu prywatnemu)

2. Rzym - pryncypat

• pojęcie fiskusa jako państwa w sferze prawa prywatnego - początek rozróżnienia dwu sfer własności państwa

3. Średniowiecze - początków własności publicznej poszukuje się w formie prawnej, która nie stanowiła niczyjej własności, lecz z której korzystać mogli wszyscy członkowie wspólnoty (drogi, ulice, place)

Prawne elementy rzeczy publicznych:

• przeznaczenie do korzystania powszechnego

• prawo władcy do nadzoru nad nimi

• res nullius nie może być przedmiotem obrotu prawnego

• w państwie policyjnym: własność rzeczy publicznych jest rozumiane w kategoriach prawa prywatnego; rzecz publiczna nie jest już res nullius ale rzeczą w rozumieniu prawa prywatnego

Rzeczy publiczne (Koncepcja S. Kasznicy)

• wszystkie rzeczy, którymi państwo, jak również każdy inny związek publiczno-prawny, posługuje się dla wykonywania swych zadań

Kategorie:

1. majątek skarbowy

2. majątek administracyjny

3. rzeczy służące do użytku powszechnego (dobra publiczne)

Ad.1. Majątek skarbowy (fiskalny)

• dostarcza administracji środków finansowych do realizacji celów publicznych

• podlega prawu prywatnemu

• jest wydatkowany zgodnie z przepisami budżetowymi

Ad. 2. Majątek administracyjny:

• rzeczy, które służą administracji swoją wartością użytkową bezpośrednio do spełnienia przez nią zadań publicznych (budynki urzędów, szkoły publiczne, szpitale publiczne, więzienia, koszary itp.)

• może być sprywatyzowany

• w pewnym zakresie objęty regulacją prawa prywatnego (odpowiedzialność odszkodowawcza właściciela)

Ad.3. Rzeczy służące do użytku powszechnego (dobra publiczne):

• rzeczy, z których może skorzystać co do zasady każdy, bez odrębnego zezwolenia np.: drogi, place, parki i ogrody publiczne, studnie publiczne, wody publiczne, lasy publiczne, powietrze itp.

• rzeczy posiadają charakter publiczny:

• wskutek swoich naturalnych właściwości (powietrze, rzeka) albo

• na podstawie aktu administracyjnego przeznaczającego rzecz do realizacji (parki, ogrody)

• prawna regulacja (przykłady):

• Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami

• Ustawa z 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne

Użytkowanie rzeczy publicznych:

1. zwykłe

2. wzmocnione

3. specjalne

Ad.1. Użytkowanie zwykłe:

• treść i zakres wynika z istoty (właściwości) rzeczy; określane przez zwyczaj lub przepisy prawa stanowionego

• pozostaje pod ochroną prawną

• nie musi być bezpłatne

Ad.2. Użytkowanie wzmocnione:

• korzystanie z rzeczy publicznej w szerszym zakresie od tego, jaki przysługuje wszystkim.

• z reguły wymaga pozwolenia.

Ad.3. Użytkowanie specjalne

• korzystanie:

1. w celach indywidualnych

2. ma charakter trwały

3. powoduje zmianę substancji publicznej

4. ogranicza innych w powszechnym użytkowaniu rzeczy

• np. wybudowanie i wykorzystywanie urządzeń do spiętrzania wody, eksploatacja autostrad...

Świadczenia publiczne

• każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie (art. 84 Konstytucji)

Zakres podmiotowy:

• wszystkie osoby fizyczne (obywatele polscy, cudzoziemcy)

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

Źródła świadczeń publicznych:

• władztwo personalne - rozciąga się na podmioty zobowiązane niezależnie od miejsca pobytu (siedziby)

• władztwo terytorialne - rozciąga się na wszystkie podmioty przebywające na terytorium państwa

Ciężar publiczny

• wynikający z mocy samego prawa lub z mocy decyzji administracyjnej obowiązek publicznoprawny

Postacie:

1. świadczenie osobiste - wymóg pracy nieodpłatnej, przejściowej, uzasadnionej celami wyjątkowymi, mieszczącymi się w zakresie ochrony interesu publicznego, podejmowanej w granicach nie przekraczającej rzeczywistej potrzeby

2. świadczenia rzeczowe - udostępnianie rzeczy ruchomych lub nieruchomości, nieodpłatnie, na rzecz konkretnego przedsięwzięcia o charakterze publicznym

3. świadczenie pieniężne - obejmujące obowiązkowe, stałe lub jednorazowe składki na ustawowo określone cele

Świadczenia publiczne

1. o charakterze powszechnym:

• obowiązki skierowane do szerokiego kręgu podmiotów (np. wszystkie osoby fizyczne przebywające na terytorium rp)

„Art. 5. 1. Osoby przebywające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do:

1)poddawania się badaniom mającym na celu wykrywanie zakażeń i chorób zakaźnych, w tym również poddawania się postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań,

2)poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym,

3)poddawania się obowiązkowemu leczeniu, obowiązkowej hospitalizacji, izolacji, kwarantannie i nadzorowi epidemiologicznemu,

4)udzielania wyjaśnień istotnych dla zapobiegania chorobom zakaźnym.

(ustawa z 6.09.2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach)

Art. 77. 1. Kto spostrzeże zagrożenie dla ludzi lub ruchu zakładu górniczego albo uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie urządzeń tego zakładu, jest zobowiązany niezwłocznie ostrzec osoby zagrożone, podjąć dostępne mu środki w celu usunięcia niebezpieczeństwa oraz zawiadomić o niebezpieczeństwie najbliższą osobę kierownictwa lub dozoru ruchu.

(ustawa z 4.02.1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze)”

2. o charakterze szczególnym:

„Art. 5. 1. Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:

4. uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości; właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym jest dopuszczony płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych;

(ustawa z 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach)”

Publiczne prawa podmiotowe

• zróżnicowane poglądy prezentowane w literaturze na temat publicznych praw podmiotowych

• wielość wyróżnianych postaci

• protoplasci publicznych praw podmiotowych: G. Jellinek, H. Kelsen, O. Mayer, E. Husserl, R. Löbl

Prawo podmiotowe w ujęciu tradycyjnym:

• „zakres mocy i wolności określonej przez normy prawa przedmiotowego i przez te normy zabezpieczone” „kompleksy uprawnień złożonych lub poszczególne uprawnienia o dużej doniosłości aksjologicznej, ideologicznej lub praktycznej”; prawo niezbywalne (W. Lang)

• uprawnienia zrelatywizowane do norm generalnych i abstrakcyjnych, mające - w odróżnieniu od przywilejów - charakter uniwersalny. przysługują one z mocy prawa przedmiotowego podmiotom posiadającym określone prawem cechy. prawa podmiotowe są sprzężone korelatywnie z obowiązkami - również o charakterze uniwersalnym - nakładanymi na podmioty o cechach określonych w przepisach prawa

• złożone sytuacje prawne wyznaczane „jakimś podmiotom przez obowiązujące normy ze względu na uznane przez prawodawcę społecznie uzasadnione interesy tych podmiotów” (S. Wronkowska)

• prawo podmiotowe może być uznane za instytucję przynależną do nauki prawa tylko wtedy, gdy „jest także normą, normą przetworzoną przez jednostkę...” (W. L. Jaworski)

• sytuacja jednostki, w której posiada ona na normie prawnej opartą możność żądania czegoś od państwa czy innego związku publiczno-prawnego, o ile zachodzą warunki w tejże normie określone (S. Kasznica)

Klasyfikacja publicznych praw podmiotowych, wg S. Kasznicy

1. prawa wolnościowe - zastrzegające jednostce roszczenie o wstrzymanie się przez państwo lub inne związki publicznoprawne od ingerencji w sferę wolności przysługującej jednostce (nietykalność osobista, nietykalność własności, wolności gospodarczej itp.);

2. prawa polityczne - umożliwiające jednostce udział w wykonywaniu władzy w państwie (wybory, referenda);

3. prawo do pozytywnych świadczeń (np. do odszkodwania za wywłaszczone nieruchomości, prawo ubezpieczonego do zasiłku itp.), które z kolei można podzielić na:

1. publiczne prawa podmiotowe w sensie ścisłym, to jest prawa, na podstawie których jednostka może żądać od władzy konkretnego zachowania się zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym,

2. publiczne prawo podmiotowe, wyrażające się żądaniu zajęcia się przez odpowiednią władzę sprawą podnoszoną przez jednostkę w tym żądaniu, bez posiadania w danych okolicznościach „bezwzględnego roszczenia o pewne ściśle określone świadczenia”

1. prawo podmiotowe polegające na roszczeniu o wydanie aktu (decyzji administracyjnej) o oznaczonej treści,

2. prawo podmiotowe polegające na żądaniu od organu określonego prawem zachowania się, np. wydania decyzji (ale nie decyzji o oznaczonej treści) - formalne (procesowe) prawo podmiotowe,

3. prawo podmiotowe polegające na domaganiu się określonych świadczeń pozytywnych, a nie decyzji (lub nie tylko decyzji),

4. prawo podmiotowe treści negatywnej, polegające na roszczeniu do administracji o zaniechanie ingerencji w sferę uznanej uprzednio wolności lub przyznanego stanu prawnego,

5. prawo podmiotowe do współdziałania z administracją w rozstrzyganiu spraw publicznych

Elementy publicznych praw podmiotowych

• „na publiczne prawo podmiotowe składa się interes prawny oraz roszczenie, prawo podmiotowe pozbawione roszczenia jest <<tylko>> interesem prawnym”.

• podstawowa różnica, jaka zachodzi między interesem prawnie chronionym a publicznym prawem podmiotowym „polega na tym, że gdy z publicznego prawa podmiotowego wynika dla obywatela konkretne roszczenie o uzyskanie od władzy określonej korzyści, to interes prawny takiego roszczenia nie uzasadnia, a daje jedynie obywatelowi możliwość ochrony w sformalizowanym postępowaniu” (W. Jakimowicz)

Źródła publicznych praw podmiotowych

• publiczne prawa podmiotowe „mogą zaistnieć jedynie jako efekt objęcia danej sfery zachowania się jednostki regulacją administracyjną. wyłączne źródło praw podmiotowych stanowią przepisy prawa powszechnie obowiązującego” (M. Kulesza)

---