1. Grzech pierworodny geografii. Geografia na początku zajmowała się tym, czym dzisiaj geodezja. Wg Hettnera geografia jest nauką o przestrzeni, natomiast inne nauki mają się zajmować obiektami. Grzechem pierworodnym geografii jest to, że zajmowała się ona wszystkim w przestrzeni. Geografowie uważali że aspekt przestrzenny jest najważniejszy. Geografia jako nauka nie ma określonego obiektu. Hettner Alfred (1859-1941) geograf niemiecki, teoretyk geografii. Od 1895 założyciel i redaktor niem. czasopisma geograficznego. 2. Przedmiot geografii i jej podział Były dwie definicje: -geografia zajmuje się obiektami w przestrzeni; -geografia jest tym czym zajmują się geografowie. Przedmiot geografii zmieniał się w różnych miejscach świata. To czym zajmowała się geografia wynika z praktyki społecznej. W XX w. Geografia podzieliła się na fizyczną i społeczno-ekonomiczną (dalsze podziały wewnętrzne zmieniały się w czasie i przestrzeni). Najczęściej uważa się, że geografia to nauka badająca powłokę Ziemi i jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, oraz związki jakie zachodzą między środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw. 3. Zasoby jako naczelna kategoria geografii społeczno-ekonomicznej. Istotne znaczenie mają zasoby środowiska przyrodniczego. Zasoby są podstawą działalności człowieka. Można powiedzieć, ze geografia społeczno-ekonomiczna zajmuje się zasobami: -naturalnymi (środowiska przyrodniczego); -kulturowymi; -ludzkimi. 4. Sposoby ujęcia relacji między człowiekiem a środowiskiem Środowisko w ujęciu ogólnym jest traktowane jako zbiór czynników oddziałujących na człowieka stanowiącego jego podmiot. Mając na uwadze wzajemne oddziaływanie środowisko geogr. traktuje się dwubiegunowo - jako środowisko przyrodnicze, które składa się z elementów nieorganicznych (litosfera, hydrosfera, atmosfera) i elementów organicznych (biosfera) oraz gleby jako elementu przejściowego między światem organicznym a nieorganicznym - jako środowisko antropogeniczne, które stanowi efekt działalności gospodarczej (osiedla, miasta, drogi, lotniska, sztuczne zbiorniki wodne) w wyniku oddziaływań skierowanych na zasoby przyrody. 5. Pojęcie ekumeny. Ekumena - obszar ziemi, który jest stale i trwale zagospodarowany i wykorzystywany przez człowieka. Anekumena - (zaprzeczenie ekumeny) obszar, który nie jest zagospodarowany i nie jest wykorzystywany przez człowieka (Antarktyda). Subekumena - obszar pozbawiony stałego osadnictwa, ale wykorzystywany gospodarczo. 6. Podział zasobów. Zasób - jest to duże nagromadzenie czegoś, zapas, znaczna ilość. Historyczne pojęcie zasobów oznaczało zasoby ziemi uprawnej, później zasoby kruszców (np. złota), zasoby pieniędzy (bogactwo), kopaliny, zasoby wszelkich surowców. Później wszelkie zasoby naturalne, zasoby ludzkie, kulturowe: a) zasoby naturalne; b) zasoby nienaturalne; -kulturowe: * techniczne, * społeczne,* polityczne, -ludzkie: * demograficzne; c) inny podział; -wyczerpujące: * odnawialne (gleba, rośliny, zwierzęta), * nieodnawialne (kopaliny, minerały); -nie wyczerpujące (woda, wiatr, promieniowanie słoneczne.7. Teorie zasobów. Teorie - jest to uporządkowany system wyjaśnienia pewnego porządku rzeczywistości: a) klasyczne teorie zasobów dotyczą ziem uprawnych -Tomas Malthus (w krótkim czasie zabraknie żywności, silny musi przetrwać) Dawid Rikardo, John Stuard Mill; b) ekologiczna teoria zasobów (St. Zjednoczone) G. P. Marsh - wszelkie zasoby przyrody i odnawialność; c)raport klubu rzymskiego i jego znaczenie. Przedsięwzięcie klubu paryskiego: analiza świata po 1945r., wzrost gospodarczy (lata 60-te). Przeprowadzając analizę lat 60-tych okresu cudu gospodarczego i szybkiego wzrostu rozwoju gospodarczego stwierdziły, że za 100 lat zabraknie zasobów naturalnych. 8. Zasoby a potrzeby człowieka. Podział potrzeb: -elementarne (fizyczne przetrwanie człowieka, państw, ludzkości)jedzenie, odzież. -produkcyjne: człowiek żeby zaspokoić potrzeby elementarne potrzebuje narzędzi. -wyższe: emocjonalne, społeczne, kulturalne, mechanizm napędowy współczesnej gospodarki. -luksusowe: znacznie przewyższają potrzeby przeciętne w danych warunkach historycznych. 10. Zasoby a kultura, cywilizacja i technika. Zasoby można definiować w ramach danej techniki(np. żelazo nie było by zasobem gdyby nie umiano go wykorzystywać. Przy wydobywaniu srebra, cynk wyrzucano na hałdy, zużyto dopiero wtedy gdy stał się zasobem.) W ramach danej cywilizacji (np. złoto jako pieniądz w Europie, w Polinezji z powodu braku złota pieniądz zastępowałyby muszle.) W ramach danej kultury(w kulturze chrześcijańskiej chrześcijanie uważali wino jako zasób, a u muzułmanów religia zabranie picia alkoholu. W średniowieczu wydobywano srebro i ołów, nie znano zastosowań cynku. W XIXw. Znaleziono zastosowanie cynku i zaczęto eksploatować hałdy.
11.Woda jako zasób Kiedyś wyobrażono sobie że istnieją dobra wolne (woda) i ekonomiczne. Teraz woda przestaje być dobrem wolnym. Woda jako zasób to woda słodka. Występuje ona na ziemi w ilościach śladowych. ¾ spośród wody słodkiej to lądolody. Jak każdy zasób występuje w sposób nierównomierny. Dobra wolne-brak właściciela; dostępne dla każdego człowieka. 12.Główni konsumenci wody: ¾ zużywa rolnictwo na świecie; 1/5 przemysł na świecie; 6% gosp. dom. na świecie. W USA rolnictwo 1/3; przemysł ½ ; gosp. dom. ¼. W Indiach rolnictwo 95%; przemysł 5%; gosp. dom. 5%. Zużywanie wody w gosp. dom. jest przywilejem krajów bogatych. Przeciętny mieszkaniec Ghany zużywa 70 razy mniej wody niż Europejczyk, 300 razy mniej wody niż Amerykanin. Na obszarach półpustynnych przy nawadnianiu zużywa się wielkie ilości wody. Z tego powodu zmniejszyło się jezioro Aralskie. 13.Zasoby mórz i oceanów. Są to ryby, mięczaki, głowonogi poławiane w celach żywnościowych. Główne łowiska: *płn. Atlantyk, *płn-zach. Pacyfik, płd-wsch. Atlantyk; płd-wsch Pacyfik. Nie występuje tu Ocean Indyjski ze względu na odległość do rynków zbytu. Główne zasoby podmorskie: -ropa naftowa; -gaz ziemny. 14. Lasy a rozmieszczenie zasobów drzewa na świecie Lasy są dobrem które było uważane za dobro wolne. Nie każdy las jest zasobem drewna: -lasy okołorównikowe (liściaste); -lasy strefy umiarkowanej (Tajga i lasy Ameryki płn.). Lasy równikowe nie są zasobami drewna gdyż drewno to nie ma zastosowania (są słabe gatunkowo). 15. Deforestracja jako kwestia globalna. Deforestracja - wylesianie (wycinanie lasów) W największym stopniu na deforestrację są narażone: -lasy równikowe; -lasy podzwrotnikowe; -lasy zwrotnikowe; -lasy górskie. Skutkiem wycięcia Puszczy Amazońskiej byłoby wytworzenie dużej ilości gazów powstałych ze spalania lub gnicia. 16. Zasoby naturalne a rozmieszczenie ludności Czynniki powstrzymujące osadnictwo: - czynnik świetlny(długość trwania dnia) -cz. termiczny(możliwości wegetacyjne roślin i długość okresu wegetacyjnego) -cz. wodny (niedobór opadów na obszarach pustynnych) -cz. wysokości (wpływ ciśnienia atmosferycznego na organizm człowieka) - nachylenie stoku(problem budownictwa) 17. Surowce a zasoby naturalne. Surowce są to substancje nieprzetworzone, które trzeba przetworzyć. Surowce które są jednocześnie zasobami naturalnymi są to np. surowce energetyczne. Surowce które nie są zasobami naturalnymi to np. surowce wtórne (złom, makulatura). Zasoby naturalne które nie są surowcami (owoce, jaja) używane w stanie nie przetworzonym (energia słoneczna) lub konsumowane intelektualnie i emocjonalnie, ale nie fizycznie np. parki narodowe, rezerwaty. Zasoby kulturalne nie są ani zasobami, ani surowcami. 18. Surowce i zasoby strategiczne-są to zasoby od których zależy fizyczne przetrwanie państw, społeczeństw, ludzkości, cywilizacji: żywność, woda, zasoby energetyczne, materiały rozszczepialne. 19.Żywność jako zasób strategiczny. Od kilkudziesięciu pokoleń w większości regionów kuli ziemskiej decydującą rolę w zaspokajaniu potrzeb żywnościowych odgrywają zboża. Stąd też problem produkcji żywności w skali globalnej świata można sprowadzić do produkcji zbóż. O potencjale produkcyjnym tkwiącym w światowym rolnictwie i o stopniu jego dotychczasowego wykorzystania świadczą w sposób jaskrawy porównania wydajności pracy w rolnictwie. Można je mierzyć różnymi metodami. Szczególną wymowę gospodarczą i społeczną mają liczby osób żywionych przez jednego zatrudnionego w rolnictwie. W uproszczonym rachunku stanowią one iloraz ogółu ludności danego obszaru i zawodowo czynnych w rolnictwie. W skali państw i makroregionów wskaźniki te różnią się ogromnie od około 2 w niektórych krajach afrykańskich do 111 w USA i 114 w Wielkiej Brytanii. W krajach wysokorozwiniętych żyje 16% ogółu ludności świata. Głównymi producentami rolniczymi w tej grupie państw są: USA, Kanada, Australia, większe kraje Europy zach., Japonia. Kraje Europy środkowowschodniej i były ZSRR należą do krajów średnio rozwiniętych. Ich udział w produkcji większości podstawowych grup żywnościowych jest większy niż ludności świata, chociaż proporcjonalnie znacznie mniejszy niż krajów wysoko rozwiniętych. Kraje Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Udział tych krajów w zaludnieniu świata wynosi aż 75% (z czego Chiny i Indie przypada 37%) Przeciętny poziom spożycia w tej grupie krajów jest bardzo niski. Szczególnie małe jest spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego.20. Rola zbóż w bilansie żywnościowym świata i handlu światowym. Podstawą wyżywienia ludzkości są zboża. Im kraj jest bardziej rozwinięty tym mniejszy jest udział zbóż. Zboża o znaczeniu globalnym są przedmiotem handlu na świecie. Są to pszenica, ryż, jęczmień, kukurydza. Znaczenie regionalne (przedmiot handlu regionalnego - żyto, owies, proso, sorbo) Zboża są to zasoby niezbędne. Produkuje się nieznaczną ilość więcej niż się go potrzebuje.
21. Niedożywienie i głód jako problem globalny. Produkcja żywności pokrywa zapotrzebowanie na świecie z lekką nadwyżką. Lecz żywność jest strategiczna. Nie sprzedaje się jej państwu, które nie spełnia naszych warunków (np. zboża). Głód jest to sytuacja kiedy człowiek nie ma co jeść. Niedożywienie- człowiek jest najedzony lecz w sensie jakości i ilości protein, witamin itp. w tej żywności za mało. 30 mln osób umiera rocznie z powodu głodu. 22. Woda jako zasób strategiczny. Obszary na bliskim wschodzie: Mezopotamia i Egipt. Rzeki te są poprzecinane granicami państw. Państwo w dole rzeki jest uzależnione od państwa w górze rzeki. 23. Nośniki energii jako zasoby strategiczne. - Węgiel kamienny,- ropa naftowa w czasie II wojny światowej była używana do silników spalinowych; gospodarka uzależniła się od ropy szczególnie w latach sześćdziesiątych; połowa lat siedemdziesiątych zdecydowanie podzieliła trzeci świat na 3 i 4 świat.- Gaz ziemny jest surowcem współczesności, zastępuje w większości ropę naftową. 24. Materiały rozszczepialne jako zasoby strategiczne. Uran- stosuje się w energetyce broni. Główna strategiczność uranu jest zastosowaniem do broni jądrowej. 25. Zasoby energetyczne a wzrost gospodarczy. Energetyka jest to dział gospodarki obejmujący wytwarzanie, magazynowanie i wykorzystywanie energii. Stan rozwoju energetyki jest jednym z podstawowych czynników określających poziom rozwoju gospodarczego krajów. 26. Węgiel jako zasób energetyczny. Węgiel odgrywa główną rolę w produkcji energii pierwotnej większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej, ZSRR i Chin, Australii i Europy Zachodniej, ma on natomiast mniejsze znaczenie w Ameryce Północnej(ok. 25% produkcji energii pierwotnej), Afryce(niecałe15%), Ameryce Łacińskiej (2%) i Azji Zachodniej (1%). O znacznym zużyciu węgla decydują dwa czynniki: bardzo duże zasoby tego surowca oraz jego względnie niska cena. Elektrownie opalane węglem są zazwyczaj znacznie ekonomiczniejsze niż opalane produktami naftowymi lub gazem ziemnym. 27. Ropa naftowa jako zasób energetyczny. Ropa naftowa zdecydowanie dominuje w produkcji energii pierwotnej. W Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji Zachodniej w skali tych trzech wielkich obszarów przypada na nią ¾ całej produkcji energetycznej. Znaczna część produkcji tych trzech regionów jest przeznaczona na eksport do krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Japonii. W Ameryce północnej oraz w Azji Południowej i Wschodniej (poza Chinami) oraz Rosji na ropę naftową przypada niecałe 40% produkcji energii pierwotnej, w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i Chinach około30%. W krajach zachodnioeuropejskich na ropę naftową do niedawna przypadało niecałe 5% produkcji energii pierwotnej, a nawet obecnie, po rozpoczęciu eksploatacji złóż morza północnego tylko 10%. Zupełnie inaczej kształtuje się struktura konsumpcji energii; dzięki importowi na ropę naftową przypada 43% konsumpcji energii pierwotnej w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej. 28. Gaz ziemny jako zasób energetyczny. Udział gazu ziemnego w światowej produkcji energii pierwotnej szybko rośnie. W 1955r. Wynosił on 11%, a w 1991r.-21%. Szczególnie znacznie jest rola gazu ziemnego w Ameryce Północnej, gdzie nawet był on najważniejszym miejscowym źródłem energii (około 25% całej energii pierwotnej), i w Europie Zachodniej. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej, ZSRR i Chinach na gaz ziemny przypadało w 1988r. Już ponad 20% (na bliskim wschodzie ponad 30%). Liczne zalety gazu ziemnego (niski koszt produkcji, tani transport, bardzo małe zanieczyszczenia powietrza przy spalaniu i, praktycznie, brak innych zanieczyszczeń) niewątpliwie sprawą, że w ciągu najbliższych lat rola gazu ziemnego w światowym bilansie energetycznym będzie wzrastać. 29. Prognozy 100-lat na przód przewidują, że surowce takie jak węgiel, ropa naftowa czy gaz ziemny się wyczerpią wtedy zaś będą wykorzystywane niekonwencjonalne energie taki jak wiatr (wiatraki), woda (siła nurtu rzeki, wodospadu), słońce (energia słoneczna). 30. Surowce metalurgiczne jako zasoby. Znaczna część produkowanej w świecie energii, zarówno pierwotnej, jak i wtórnej, jest zużywana przez przemysł metalurgiczny. Metalurgią nazywamy dział gospodarki, zajmujący się wytwarzaniem metali z rud lub innych materiałów zawierających metale i ich wstępną obróbką. Metalurgią nazywamy, więc procesy: przygotowania rud wydobytych z ziemi dla uzyskania z nich metali, rafinacji metali (oczyszczania ich z nie pożądanych domieszek), wytwarzania stopów metalowych, obróbki cieplnej i chemiczno- cieplnej metali i ich stopów, przeróbki plastycznej metali i ich odlewania w celu nadania im pożądanych kształtów powlekania metali warstwami ochronnymi. W skali światowej najważniejszym działem metalurgii jest hutnictwo żelaza i stali. Procesy hutnicze są najczęściej skoncentrowane w kombinatach, których produkt przechodzi przez wiele stadiów przerobu. Odpowiednio przygotowana ruda żelaza jest, po dodaniu licznych innych składników (m.in. topników), topiona w wielkim piecu. Paliwem jest zazwyczaj koks, a także gaz ziemny.- Metale różnego rodzaju.
32. Zasoby ludzkie a rozmieszczenie ludności świata. Człowiek jest przedmiotem gospodarowania.- W naukach humanistycznych zakładają, że każdy człowiek jest inny.-W naukach ekonomicznych, że człowiek to siła robocza i sprzedaje swoje umiejętności.- Nauki społeczne:- społeczeństwo globalne.- Społeczność (np. małego miasta) zakłada się, że są to grupy zintegrowane (nie mogłyby bez siebie funkcjonować.- Zbiorowość (np. dużego miasta). Zasoby demograficzne- ludzie jako pracownicy ludzie jako konsumenci. Rozmieszczenie ludzi w skali świata jest nierównomierne 2/3 ludności jest w Azji, w Europie i Afryce ok.8% następnie Ameryka Północna i Południowa, Australia i na końcu Antarktyda 34. Cykl demograficzny-jest to zmienność w czasie i przestrzeni przyrostu naturalnego. Faza I: -wysokostacjonarna (wysoka stopa zgonów małych dzieci, epidemie, niedożywienie. Faza II: -wczesnego wzrostu (gwałtownie spada stopa zgonów, poprawia się żywność, higiena. Faza III: -późnego wzrostu -gwałtownie spada stopa urodzeń Faza IV - niskostacjonarna. Liczba urodzeń zmniejsza się ale bardzo powoli. Liczba zgonów na stałym poziomie. Faza V - regresu. Stopa urodzeń nie zmienia się. Wzrasta stopa zgonów. Ujemny przyrost naturalny - liczba ludności się zmniejsza. 37. Rozróżniamy 4 fazy procesów urbanizacyjnych: *urbanizacja-czyli napływ oraz wzrost liczby ludności, a co się z tym wiąże wielkości miast. *suburbanizacja-czyli wyludnianie się śródmieść kosztem zaludnienia stref podmiejskich. *dezurbanizacja-migracja ludności miejskiej (np. emeryci) na wieś, lecz nie w celach rolniczych. *reurbanizacja - powtórna koncentracja ludzi w śródmieściu. 38. Przyczyny rozwoju wielkich miast w poszczególnych epokach historycznych zmieniały się, np. w czasach antycznych największe były ośrodki cywilizacji (Ateny, Aleksandria), w okresie ekspansji kolonialnej szczególnie silnie rozwijały się miasta portowe. Obecnie za najważniejszy czynnik urbanizacji uważa się uprzemysłowienie. Zwiększanie się udziału liczby ludności miast w ogólnej ludności następuje poprzez: -przyrost naturalny ludności miast; -napływ ludności ze wsi; -włączanie do obszaru miast przyległych terenów wiejskich. Można wyróżnić 3 sytuacje: 1.gosp. rozwijająca się albo rosnąca. Wielkie miasta są biegunami wzrostu. Wtedy proces przemieszczania się polega na tym, że ludzie przedsiębiorczy przyjeżdżają do miasta. 2.stagnacja gosp. - wielkie miasta są biegunami nadziei. Ludzie w poszukiwaniu jakiejkolwiek pracy przyjeżdżają do miasta; 3. Gospodarka cofa się - wielkie miasta są biegunami rozpaczy. Przemieszczanie ludności do wielkiego miasta jest po to, aby coś użebrać. Ludzie ci mają nadzieję, że nie umrą.
39. Na ważność miast ma wpływ wiele funkcji m.in. : #polityczna (dotyczy to przede wszystkim terytoriów niesamodzielnych i zależnych, gdyż po uzyskaniu niepodległości przyczyniła się ona do rozwoju stolic i głównych ośrodków miejskich); #handlowa (miasta zaczęły powstawać na przecięciu się szlaków handlowych a następnie komunikacyjnych, co w obecnych czasach jest najbardziej widoczne na przykładzie portów morskich); #przemysłowa (powstawanie nowych i rozwój istniejących miast miał wpływ pierwotnie przemysł wydobywczy i przeważnie zlokalizowany w małej odległości przemysł przetwórczy); #usługowa (w ramach tej funkcji możemy wyróżnić turystykę, miejsca kultu religijnego, nauka, ochrona zdrowia, rzemiosło i inne). Z planistycznego punktu widzenia główne funkcje miastotwórcze dzieli się na wiodące (takie, które w pierwszej kolejności przyczyniły się w przeszłości i przyczynią się w przyszłości do rozwoju miasta) i uzupełniające (bez których współczesne ośrodki miejskie nie mogłyby egzystować). Na przykładzie Polski możemy wyróżnić także szczeble hierarchii miast, które pod różnymi nazwami i różną ilością szczebli, można znaleźć w każdym państwie świata: -miasto stołeczne (główne, stolica itp.); -miasta ponadregionalne (np. wojewódzkie według ważności usług); -miasta regionalne (np. powiatowe); -miasta ponadlokalne (np. gminne); -miasta z prawami miejskimi. 40. Demograficzne modele migracji opierają się na założeniu że skłonność ludzi do migracji zależy od ich struktury demograficznej, zwłaszcza wieku i płci. Demografia podejmuje badania zjawisk ludnościowych, zmierzające do wykrycia prawidłowości, którym te zjawiska podlegają. Przedmiotem demografii jest populacja, tj ludność zamieszkująca określoną jednostkę terytorialną. #stan i zmiany w liczbie ludności określonej jednostki terytorialnej; #struktura ludnościowa wg płci, wieku i niektórych cech społecznych (np. stanu cywilnego) oraz ruch naturalny (małżeństwa, rozwody, urodzenia i zgony); #ruch wędrówkowy (emigracja, imigracja, migracje wahadłowe). Niekiedy te zjawiska grupuje się a nawet dąży do ich łącznego rozpatrywania; mówi się wówczas o badaniu reprodukcji ludności. Miary zjawisk migracji stosowane w demografii to: -migracja brutto-suma imigracji i emigracji: -saldo migracji (migracja netto); -różnica między napływem i odpływem ludności. Do opisu, wyjaśniania i sterowania migracjami są stosowane modele: $grawitacyjna, które przyjmują, że wielkość migracji jest funkcją liczby mieszkańców, miejsc przeznaczenia i pochodzenia oraz odległość między nimi - większe ośrodki przyciągają ludzi z mniejszych; $ekonomiczne, które zakładają, że ludzie dostosowują się do zmian ekonomicznych: podążają za możliwością uzyskania pracy, wyższych wynagrodzeń. Podstawowe z punktu widzenia reprodukcji ludności zdarzenia-urodzenia i zgony - są zdarzeniami biologicznymi, a mechanizm biologiczny jest istotą dwóch zasadniczych cech strukturalnych populacji - płci i wieku. Płeć i wiek charakteryzują skład demograficzny populacji, wywierają też istotny wpływ na przebieg prawie wszystkich zjawisk ludnościowych, które ostatecznie wynikają z zachowań ludzi a te zachowania z kolei (np. rozwody, planowanie rodziny, prokreacja, wędrówki), nazywane zachowaniami demograficznymi podlegają splotowi uwarunkowań społecznych. Demografia nie zajmuje się małymi populacjami ani zdarzeniami występującymi rzadko.
41.Ekonomiczne modele migracji: ruchliwość człowieka jest związana z rynkiem pracy (maksymalizacja zysku i minimalizacja nakładu). -opuszczają obszary i poszukują wielkich płac, miejsc z dużą ilością pracy; -ludzie odpływają z regionów słabszych do regionów bardziej zamożnych. Region słabszy ma bardzo ujemne saldo migracji, zaś silne ma dodatni bilans migracji; -jeśli znajduje się pracę w innych miejscowościach to przenosi się tam. Regiony silne charakteryzują się dużymi wpływami i dużymi odpływami migracji (mają zerowe saldo migracji). Są to regiony stabilne jeśli są rozwijające się. Migracje przymusowe: deportacje, przesiedlenia, repatriacja - powrót do ojczyzny. 42. W wysoce wyk 43. Zjawiskiem niekorzystnym jak wyjazdy na stałe osób wykształconych mających fachową wiedzę z krajów słabo rozwiniętych nazywamy drenaż mózgów (ściąganie naukowców z krajów uboższych do bogatych). Zjawisko charakterystyczne dla USA które oferowały wysokie zarobki i szerokie możliwości badań uczonym europejskim. Drenaż mózgów przyspiesza rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny przy zminimalizowaniu kosztów, wykształcenie naukowców odbywa się bowiem w kraju rodzimym. Efektem drenażu mózgów może być pogłębianie się luki technologicznej. CECHY: zapaść cywilna, konkurencyjność, wysysanie zasobów intelektualnych. 44. Infrastruktura- podstawowe urządzenia i instytucie świadczące usługi niezbędne do należytego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa. CECHY: służebność albo pomocniczość, niepodzielność, konieczność budowania całych obiektów, minimalny zasięg działania, wysoka kapitałochłonność, długi okres zamrożenia kapitału, immobilność (nieprzenaszalność). Infrastruktura ekonomiczna obejmuje usługi w zakresie transportu, komunikacji, energetyki, melioracji, itp. (np. porty, sieć kolejowa, elektrownie, zapory wodne). Infrastruktura społeczna obejmuje usługi w dziedzinie prawa, bezpieczeństwa, kształcenia i oświaty, kultury, opieki społecznej i służby zdrowia, budownictwa mieszkaniowego itp. (np. szkoły, szpitale, sądy, więzienia, instytucje administracji państwowej).45. Układ sieci kolejowej w Polsce został ukształtowany w okresie zaborów. Najsilniej rozbudowaną siecią kolejową posiadają tereny byłego zaboru pruskiego. Gęstość sieci kolejowych na tych terenach nie ustępowała gęstości kolei w Niemczech. Najbardziej upośledzony pod tym względem był zabór rosyjski; gęstość sieci kolejowej była tam czterokrotnie mniejsza niż w zaborze pruskim. Ponadto Rosja, ze względów strategicznych (rodzaj zabezpieczenia przed szybkim atakiem zmechanizowanej armii pruskiej), wzdłuż swych granic utrzymywała szeroki pas ziemi pozbawionych wszelkich dróg. Linie kolejowe były prowadzone niezależnie od rozmieszczenia sieci osadniczej; zdaniem kolei było połączenie głównego miasta z cesarstwem, a nie obsługa transportowa okupowanego kraju. Gęstość sieci kolejowej w zaborze austriackim była połowę mniejsza niż w zaborze pruskim (owiązanie Galicji z pozostałą częścią państwa). W Polsce w 1993r. długość normalnotorowych linii kolejowych wynosiła prawie 25000 km. Długość linii kolejowych w Polsce maleje ponieważ PKP likwiduje linie nierentowne. Komunikację tramwajową posiada 14 miast w Polsce a metro(szybka elektryczna kolej miejska) jest tylko w Warszawie.46. Jak wiemy przejścia graniczne są to urządzenia niezbędne do należytego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa? Przez nie odbywa się większość „transakcji” między krajami. Handel zagraniczny jest tą dziedziną gospodarki, która organizuje wymianę części produkcji danego kraju na dobra materialne i usługi wytwarzane w innych krajach. Nowo otwarte przejścia graniczne umożliwia dużo możliwości dla danego regionu. Jego dobre położenie gwarantuje dobre połączenia transportowe: drogowe i kolejowe, zarówno zagraniczne jak i krajowe a co za tym idzie powstaje przy tym wiele miejsc pracy. Głównymi płaszczyznami działania handlu zagranicznego są: import- przywóz towarów z zagranicy w celu ich wykorzystania wewnątrz kraju, w sferze produkcji i konsumpcji. Eksport- wywóz towarów wytworzonych w danym kraju do innych krajów. Reeksport- wywóz za granicę towarów uprzednio przywiezionych z innych krajów(czasami po odpowiednim ich przetworzeniu).49. Rozróżniamy państwa: Państwo bogate- mieszkańcy bogaci. Kraje wysokorozwinięte. Obywatel ma prawo troszczyć się o siebie, zakładać firmy, a państwo ściągać podatki. (Są to kraje naftowe, Europa zachodnia-państwa opiekuńcze). Państwo bogate mieszkańcy biedni (są to państwa komunistyczne- zasoby naturalne należą do państwa. Państwo bierze na siebie obowiązki, dla których nie może sprostać). Państwo biedne- mieszkańcy bogaci (są to państwa liberalne, nie zajmujące się gospodarką-brak podatków lub są niewielkie; państwa karaibskie; turystyczne). Państwo biedne- mieszkańcy biedni (są to kraje czarnej Afryki. Kolonializm utrwalił struktury społeczne i ekonomiczne).50. Organizacja gospodarki jest określana przez wiele czynników, a zwłaszcza przez poziom rozwoju, wielkość kraju i jego specyficzne cechy (np. bogactwa naturalne, tradycje), liczbę ludności itp. Gospodarka obejmuje:* przemysł-dział nierolniczej produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody oraz ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi jest prowadzone w dużych rozmiarach, przy zastosowaniu podziału pracy i użyciu maszyn (do przemysłu nie zalicza się rzemiosła i budownictwa). Rozwój przemysłu w sposób decydujący wpływa na poziom i tempo rozwoju gospodarczego, gdyż przemysł jest jedynym działem wytwarzającym dobra inwestycyjne. *rolnictwo i leśnictwo: # jedna z najstarszych i podstawowych dziedzin gospodarki, wytwórczość materialna, której głównym celem jest dostarczenie człowiekowi żywności do bezpośredniej konsumpcji lub po przetworzeniu w zakładach przemysłu spożywczego, ponadto wyprodukowanie różnorodnych surowców przemysłowych (np. włókna roślinnego i zwierzęcego, skór surowych, używek), po to, by zaspokoić inne (nie żywnościowe) potrzeby człowieka. # gałąź gospodarki narodowej, obejmująca zagospodarowanie, pielęgnowanie, ochronę, użytkowanie i odnawianie lasów w celu stałego pozyskiwania drewna i innych użytków leśnych oraz wykorzystywania zdrowotnych i ochronnych wartości lasów, także zespół nauk leśnych. *transport i łączność: # łączność-dziedzina działalności dotycząca przekazywania na odległość wiadomości (w jakiejkolwiek postaci), a także przesyłania paczek oraz świadczenia niektórych usług bankowych. # transport-zespół czynności związanych z przemieszczaniem osób i dóbr materialnych przy użyciu odpowiednich środków, transport obejmuje zarówno samo przemieszczanie z miejsca na miejsce, jak i wszelkie czynności konieczne do osiągnięcia tego celu, t.j. czynności ładunkowe oraz czynności manipulacyjne; transport to także dział gospodarki świadczący usługi polegające na przemieszczaniu osób i ładunków. Transport dzielimy m.in. na: lądowy, wodny, przesyłowy(rurociągowy, przewodowy lub przenośnikowy), powietrzny, silnikowy i bezsilnikowy, towarowy i pasażerski, ciągły i nieciągły, daleki i bliski. *handel #dział gospodarki narodowej, którego przedmiotem działania jest dokonywanie ruchu dóbr materialnych między podmiotami w sferze produkcji oraz ze sfery produkcji do sfery konsumpcji, za pomocą wymiany towarowej realizowanej przez akty kupna - sprzedaży. Rozróżniamy też handel wewnętrzny, międzynarodowy, zagraniczny, rynek, usługi.
52. W krajach słabo rozwiniętych po stronie eksportu przeważają surowce mineralne i paliwa. Mimo że eksport surowców mineralnych, paliw oraz artykułów rolno-spożywczych jest charakterystyczny przede wszystkim dla krajów rozwijających się, to również wśród krajów wysoko rozwiniętych można wymienić państwa specjalizujące się w eksporcie surowców zarówno mineralnych jak i spożywczych (Australia, Kanada). Kraje Europy Środkowowschodniej eksportują swoje towary głównie do krajów wysoko rozwiniętych w zamian za towary o zaawansowanej technologii. Struktura geograficzna eksportu najważniejszych surowców wynika z ich rozmieszczenia oraz z zapotrzebowania i możliwości przerobu przez lokalny przemysł przetwórczy. Największe zapotrzebowanie na przerób wykazują kraje wysokorozwinięte, ale tylko niektóre z nich dysponują własną bazą surowcową, co zmusza je do sprowadzania surowców przede wszystkim z krajów rozwijających się. 53. Cechą charakterystyczną gospodarczej mapy świata jest znaczna terytorialna nierównomierność rozwoju gospodarczego. Zróżnicowanie poziomu gospodarczego krajów wynika z nierównomiernego rozmieszczenia i dostępności bogactw naturalnych, zasobów siły roboczej i jej jakość, a także warunków geograficznych, historycznych, kulturowych i politycznych, ułatwiających lub utrudniających rozwój społeczno-gospodarczy. W niektórych przypadkach dobrze rozwinięte gospodarczo nie są kraje o dużej liczbie ludności i dogodnym środowisku geograficznym, lecz te, które potrafiły stworzyć odpowiednie warunki finansowo-organizacyjne i korzystając z najnowszych osiągnięć postępu technicznego, zdobyć światowe rynki zbytu. 54. Kraje rozwinięte (centrum gosp. kapitalistycznej lub sfera dostatku). - najwyższy poziom konsumpcji, techniki. - Innowacyjność technologiczna. -Innowacyjność wzorców kulturowych. - Dodatnie saldo migracji (migracja selektywna). - Europocentryzm (centrum kulturowe świata). - Stabilność polityczna w warunkach demokratycznych (rządy silnej ręki) 1 świat jest żywicielem 2 świata (zarobek, wyzysk praca) - Japonia, Ameryka, Europa zachodnia. 55. Kraje rozwijające się (strefa rozwoju; semi-peryferie gospodarki kapitalistycznej). - Napływ kapitału z centrum (z zewnątrz) tania siła robocza. - Wyraźny wzrost poziomu życia. - Stabilność polityczna. - Saldo migracji ujemne, co do 1-go świata a dodatnie do pozostałych. - Częściowo pełni funkcję decyzyjne. - Brak równowagi poziomu gospodarczego. - Zależność od krajów 1-go świata Europa południowa, kraje bliskiego wschodu, Azja płd-wsch. 56. Kraje stebnujące ( peryferie gospodarki kapitalistycznej). - Rozwój kultury bardzo wysoki. - Poziom rozwoju gospodarczego słaby. - Brak wyraźnego postępu w dziedzinie poziomu życia. - Niezaspokajanie potrzeb (frustracja). - Wysokie zadłużenie; inflacja; niestabilność polityczna. - Mała atrakcyjność dla inwestorów. Kraje Ameryki łacińskiej. 57. Kraje cofające się w rozwoju (dalekie od gospodarki kapitalistycznej). - Nierównowaga między poziomem opieki zdrowotnej a poziomem rozwoju gospodarczego. - Przyrost naturalny wysoki. Czarna Afryka 60. Bezpośrednio po wojnie przyrost naturalny był bardzo wysoki, głównie na skutek szybkiego wzrostu liczby urodzeń. Przyrost ten określany mianem kompensacyjnego, wynikał z naturalnego dążenia populacji do odbudowy strat wojennych oraz szeroko rozumianej normalizacji warunków życia po zakończeniu wojny. Kulminacja wyżu powojennego miała miejsce w połowie lat 50-tych. W 1956 r. Stopa przyrostu naturalnego osiągnęła rekordową wysokość-19,6%. Charakterystyczna dla tego okresu była wyższa stopa przyrostu naturalnego w miastach niż na wsi, co wiązało się z masowym napływem do miast ludności wiejskiej. W latach następnych, w miarę wchodzenia w wiek zawierania małżeństw coraz mniej licznych roczników okresu wojny, stopa przyrostu naturalnego systematycznie obniżała się. W 1969r. Osiągnęła najniższy poziom w niżu lat 60-tych-8,2%. W latach1946-1995 liczba ludności polski zwiększyła się z 23,6 do 38,6 mln osób, tj. o 63,6%. Bardzo dynamiczny w stosunku do średniej europejskiej przyrost rzeczywisty ludności był rezultatem wysokiego przyrostu naturalnego. Migracje zagraniczne w tym okresie charakteryzowały się, bowiem trwałą nadwyżką wyjazdów nad przyjazdami, a więc saldem ujemnym.
61. Zasadniczej zmianie granic Polski w wyniku II wojny światowej towarzyszyły największe w historii świata zorganizowane masowe przesiedlenia ludności. Pod względem liczbowym największym z nich było wysiedlenie ludności niemieckiej z włączonych do Polski ziem zachodnich i północnych. Objęło ono ok. 8 min osób, z czego większość opuściła te ziemie jeszcze przed zakończeniem wojny. Znaczna liczba osób, szacowana na 0,5-1 mln, zginęła podczas ucieczki. Drugą wielką akcją przesiedleńczą była powojenna wymiana ludności między Polską a b. ZSRR. Objęła ona ludność polską, zamieszkującą w 1939r. Na ziemiach przedwojennej Polski, które przeszły pod suwerenność b. ZSRR, oraz ludność ukraińską, białoruską i litewską, pozostałą w obrębie nowych granic Polski. Około 75% ogółu repatriantów osiedliło się na ziemiach zachodnich i północnych, gdzie mogli liczyć na poniemieckie mieszkania i gospodarstwa rolne. Migracja ta przebiegła na ogół równoleżnikowo- ludność z ziem włączonych do Ukrainy osiedliła się na Dolnym Śląsku, a z Białorusi Wileńszczyzny na Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubelskiej i południowej części b. Prus Wschodnich. 62. W okresie powojennym zachodziły intensywne migracje wewnętrzne ludności o podłożu ekonomicznym. Dokonywały się one przeważnie w dwóch kierunkach 1. Ze wsi do miast. 2. Z regionów mniej uprzemysłowionych do bardziej uprzemysłowionych. W latach 1946- 1995 liczba ludności miejskiej zwiększyła się z 8,0 do 23,9 mln osób, tj. niemal 3- krotnie, podczas gdy liczba ludności wiejskiej zmniejszyła się o ok. 900 tyś. Osób. Zmiany liczby ludności miast i wsi były w tym czasie uzależnione od zróżnicowanej dynamiki przyrostu naturalnego oraz od skali migracji. Można szacować, że w latach 1946-1978 wywędrowało ze wsi do miast ponad 4,6 mln osób. Skutki:- gwałtowne zmniejszanie rozmiarów między wojewódzkich przepływów ludności, głównie pod wpływem spadku produkcji i zatrudnienia w przemyśle ciężkim.- Rosnący udział największych aglomeracji miejskich w ogólnym napływie ludności do miast.- Dalsze wyludnianie województw tworzących tzw. Ścianę wschodnią oraz województw zachodnich i północnych. 63 Rozmieszczenie przestrzenne ludności Polski kształtowało się w ciągu wieków, przede wszystkim w zależności od warunków klimatyczno- glebowych i ich przydatności do rolnictwa. W XIX w na rozmieszczenie ludności zaczął oddziaływać przemysł. Powstała wówczas wielka koncentracja ludności w dzisiejszym Górnośląskim okręgu przemysłowym zaczęły się też formować obecne aglomeracje Warszawy i Łodzi. Największą koncentrację ludności w Polsce tworzy przemysłowa konurbacja na terenie województwa katowickiego. W województwie tym na 1km2 przypada 600 osób, a w obrębie konurbacji nawet powyżej 1000 osób. Strefa gęstego zaludnienia ciągnie się w pasie przedgórskim od zachodu przez województwa wałbrzyskie, opolskie, bielskie, miejskie krakowskie, tarnowskie i rzeszowskie, sięgając po dolny bieg Sanu. Środkowy pas Polski ma umiarkowaną gęstość zaludnienia, zbliżoną do przeciętnego w kraju. Stosunkowo mała gęstość zaludnienia występuje w pasie północnym, zwłaszcza na słabo zaludnionych obszarach pojezierzy( koszalińskie, słupskie, olsztyńskie, suwalskie). Większe koncentracje ludności w tym pasie znajdują się w rejonach aglomeracji portowych Gdańska, Gdyni, Szczecina. Polska ludność za granicą:- Francja ok. 0,5mln, Wielka Brytania ok. 100 tys., Niemcy ok.250 tys., Kanada ok200 tys., Australia ok. 140 tys., USA ok.10.10 mln. 68. Charakterystyczne dla przemysłu jest skupianie się go w pewnych obszarach. Wynika to z przestrzennego zróżnicowania warunków rozwoju przemysłu. Na jego rozwój wpływa występowanie surowców mineralnych, możliwość zakupu energii, dogodne położenie transportowe, rynek zbytu wyrobów gotowych, dobre wyposażenie w infrastrukturę techniczną, zasoby siły roboczej. Do tego należy dodać korzyści wspólnej lokalizacji. Wspólna lokalizacja umożliwia korzystanie ze wspólnej sieci transportowej, wspólne korzystanie z surowców, wykorzystanie odpadów produkcyjnych. Wspólne inwestowanie w dziedzinie budowy urządzeń infrastrukturalnych obniża koszty. Działanie tych czynników prowadzi do koncentracji przemysłu. Do okręgów przemysłowych w Polsce zaliczano miasta i gminy, w których udział czynny zawodowo w przemyśle wynosił:- co najmniej 10% ogółu ludności,- zatrudnieni w przemyśle stanowili, co najmniej 20% zawodowo czynnych,- koncentracja ludności czynnej zawodowo w przemyśle przekraczała 5 osób/km2. na podstawie tych kryteriów wydzielono 22 okręgi przemysłowe, zamieszkuje je 66% ludności Polski oraz pracuje w nich 65% zatrudnionych w przemyśle. Główne okręgi przemysłowe w Polsce: Górnośląski okręg przemysłowy, Warszawski okręg przemysłowy, okręg Łódzki. Oraz: Wrocławski okręg przemysłowy, Bydgosko- Toruński okręg przemysłowy, Gdański okręg przemysłowy, Szczeciński okręg przemysłowy. 69.Region rolniczy jest pojęciem przestrzennym, obejmującym zwarty, odróżniający się od innych obszar, wyróżniony na podstawie różnic wśród samego rolnictwa, reprezentowanego przez typy, i warunków zewnętrznych. Na terenie Polski wyróżniono 10 regionów rolniczych pierwszego rzędu oraz 51 podregionów. Zajmowały one określone obszary różniące się między sobą charakterystycznym układem cech przyrodniczych i wewnętrznych rolnictwa, reprezentowanych przez jego typy oraz kierunki produkcji towarowej. Są to: Region Zachodniopomorski, Mazurski, Wielkopolsko-pomorski, dolnośląski, Centralny, Górnośląski, Północno-wschodni, Małopolski, Karpacki, Sudecki.