Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie - wykłady
WYKŁAD I „NORMA PRAWNA”
Podstawowa różnica, która dzieli nas od zwierząt to taka, że ludzie stworzyli sobie prawo i spisali go .Jednym z pierwszych zapisów prawa jest 10 przykazań (na Górze Synaj, zapoczątkował Mojżesz) - pierwszy kodeks prawny.
W XVII w p.n.e. Hammurabi w Babilonii stworzył zasadę talionu - „oko za oko, ząb za ząb”.
Dzisiaj w państwie demokratycznym przepisy prawa obowiązują jeśli są zapisane, np. w dzienniku ustaw.
PRZEPIS PRAWA - wyrażona w piśmie norma prawna (artykuł, paragraf)
NORMA PRAWNA - myśl, rozwiązanie określonego problemu, sytuacji. To regulacja jakiejś kwestii, materii.
Składa się na pewno z 2 elementów, może też z trzech. Są to hipoteza, dyspozycja i sankcja (może ale nie musi).
1. HIPOTEZA - wskazuje adresata normy prawnej oraz warunki, a jakich znajduje zastosowanie reguła postępowania zawarta w dyspozycji.
Może występować w wariancie:
a) podmiotowym - do kogo adresowana jest norma prawna
b) przedmiotowym - w jakim miejscu, czasie i sytuacji hipoteza obowiązuje
Charakter podmiotowy
Norma prawna może być adresowana bardzo szeroko. Nigdy nie zawiera imienia i nazwiska, adresu.
Adresat:
* każdy: 6 mld ludzi i nie tylko to: stowarzyszenie, partie polityczne, kościół, związki
zawodowe
* obywatel: człowiek 6 mld ludzi _ człowiek RP 38 mln_ kobieta RP 19-20 mln
* dzieci
* niepełnoletni
*funkcjonariusz publiczny: na służbie _ na służbie, który popełnił przestępstwo _ na służbie, który popełnił przestępstwo i uciekł.
Charakter przedmiotowy
Np. w czasie wojny, wypadku, na terenie zabudowanym bądź nie
2. DYSPOZYCJA - określa co adresat normy prawnej w sytuacji określonej w normie prawnej może uczynić albo musi uczynić.
Wyróżniamy dwa rodzaje dyspozycji:
- uprawniająca - mówi o prawach
- zobowiązująca - mówi o obowiązkach
Dyspozycja uprawniająca - daje adresatowi prawo do czegoś, adresat ma swobodny wybór, może zrealizować prawo lub nie, np. obywatel RP ma czynne prawo wyborcze, może pójść głosować bądź nie
Dyspozycja zobowiązująca - obowiązek pojawia się w normie prawnej, adresat nie ma wyboru, musi. Jeżeli nie wykona obowiązku spotka go sankcja-ujemna konsekwencja.
Dyspozycja ta dzieli się na:
* nakazującą - wymaga aktywnego działania, trzeba być czynnym (np. nakaz zatrzymania się do kontroli ruchu drogowego)
* zakazująca - wykonujemy biernie (zakaz udziału w bójkach)
3. SANKCJA - określa konsekwencje naruszania dyspozycji w warunkach wskazanych w hipotezie. Występuje przy obowiązkach, pomaga je wykonywać. Gdy jest sankcja ludzie zaczynają wykonywać obowiązki.
Cele sankcji:
- naprawić sprawcę
- przestrzec innych przed popełnieniem zła (prewencja)
- wyeliminowanie przestępcy (zamknięcie w zakładzie karnym, kara dożywotniego pozbawienia wolności, kara śmierci)
Rodzaje sankcji: grzywna, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, nieważność czynności prawnych.
WYKŁAD II „BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO"
AKT NORMATYWNY - to zbiór norm prawnych, które regulują to samo zagadnienie, problem, określoną kwestię.
Akty normatywne to źródła prawa w Polsce. Są to:
- konstytucja
- umowy międzynarodowe
- ustawy
- rozporządzenia z mocą ustawy
- rozporządzenia
- zarządzenia
- uchwały
Akt normatywny ma charakter
- obligatoryjny (występujący zawsze)
- fakultatywny (nie musi znaleźć się w akcie normatywnym)
Elementy aktu występujące zawsze:
- nagłówek
- część merytoryczna
- przepisy końcowe
- podpis
Elementy dodatkowe:
- preambuła
- podstawa prawna
BUDOWA:
I) NAGŁÓWEK
1. nazwa aktu
2. kto akt wydał, kto go uchwalił
3. data
4. tytuł aktu
1. Nazwa aktu występuje w :
- konstytucji
- umowach międzynarodowych
- rozporządzeniach (w tym z mocy uchwały)
- zarządzeniach
- uchwałach
Dwie rady:
- waga aktu
- gdzie można akt szukać
2. Adresat - podmiot
Przy ustawie nie ma informacji od jakiego organu ustawa pochodzi. W Polsce ustawy uchwala tylko Sejm.
3. Data daje nam możliwość szybkiego dotarcia do aktu. Zawiera trzy elementy:
- dzień miesiąca
- miesiąc
- rok
4. Tytuł - czego dotyczy, o czym mówi, co reguluje.
Poprzedzony słowem „o”, „w sprawie”, o Trybunale Stanu”, „o Sądzie Najwyższym”, rzadziej „w zakresie”.
II) PREAMBUŁA (z gr. Arenga, z pol. uroczysty wstęp) to element dodatkowy.
1. zbiór zdań - znajduje się intencja twórcy
2. po co akt powstał
3. element odwołania się do historii
4. definicje (wyjaśnianie pojęć)
Preambuła może wystąpić:
- zawsze - w konstytucjach
- rzadko- w umowach międzynarodowych
- bardzo rzadko - w ustawach (ustawa o systemie oświaty)
Nie ma jej w:
- rozporządzeniach
- zarządzeniach
- uchwałach
III) PODSTAWA PRAWNA - to przytoczenie, powołanie się na artykuł ustawy, który upoważnia określony organ do wydania, np. rozporządzenia na określony temat.
Występuje tam gdzie nie ma preambuły, czyli w:
- rozporządzeniach
- zarządzeniach
- uchwałach
Nie ma jej w:
- konstytucji
- umowie międzynarodowej
- ustawie
IV) CZĘŚĆ MERYTORYCZNA
- to jest to miejsce, gdzie są normy prawne
- to regulacja materii
- to uregulowanie spraw, które tego wymagają
- jak postępować, czego czynić nie można
Występują 2 systematyki ułożenia części merytorycznej:
1) szczegółowa - to podział norm na artykuły (w konstytucji, umowach międzynarodowych) i paragrafy (w rozporządzeniach, zarządzeniach i uchwałach).
Artykuły i paragrafy dzielą się na ustępy > punkty > litery > tiret (podwójne, potrójne litery)
2) ogólna
- gdy akt jest obszerny do kilkudziesięciu stron to dzieli się na rozdziały
- gdy akt jest bardziej obszerny to dzieli się na: działy > części > księgi > tytuły > rozdziały > podrozdziały
V) CZĘŚĆ KOŃCOWA - występuje w trzech wariantach
1. przepisy końcowe wprowadzające w życie
„wakacjo legis” to spoczywanie aktu. Aby adresaci mogli zapoznać się z danym aktem. 14 dni to standardowa formuła, wchodzą w życie następnego dnia, czyli piętnastego.
Są wyjątki: akt wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, np. w sytuacjach nadzwyczajnych (epidemia, wojna)
2. przepisy końcowe uchylające, gdy stary akt trzeba uchylić
3. przepisy końcowe przejściowe - określają moment przejścia starego prawa w nowe prawo. (stary, nowy, wybierzcie sobie - sąd pomoże)
Przepisy mogą wejść w życie, gdy nastąpi warunek, np. podczas wojny
VI) PODPIS - bez podpisu akt nie obowiązuje. Kto podpisuje? Te organy, które ten akt wydały.
- Rada Ministrów - Prezes
- rozporządzenia Prezydenta - Prezydent i Prezes Rady Ministrów ( kontrasygnata - wspólny podpis)
- ustawy - Prezydent
WYKŁAD III „ŹRÓDŁA PRAWA”
Wyróżniamy 3 grupy źródeł prawa (grupy, zbiory aktów normatywnych):
1. akty powszechnie obowiązujące
2. akty powszechnie obowiązujące miejscowo (lokalnie)
3. akty wewnętrznie obowiązujące
1. AKTY POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE
Obowiązują wszystkich, którzy znajdują się na terenie RP:
- obywateli polskich,
- obywateli innych państw, którzy są w Polsce,
- osoby, które nie mają obywatelstwa z wyjątkiem ambasady obcych państw
- konsulaty, bazy wojskowe obcych państw
- pokłady statków powietrznych i morskich obcych państw
Przestrzeń powietrzna - 90 km n.p.m.
Podziemie - do jądra ziemi, jak głęboko jesteśmy w stanie eksploatować
ŹRÓDŁA:
- konstytucja RP uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 IV 1997r. przyjęta 25V 1997r. podpisana 16 VII 1997r. weszła w życie 17 X 1997r.
- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta za wcześniejszą zgodą Sejmu i Senatu wyrażoną w formie ustawy
- ustawy (uchwalają Sejm i Senat) oraz rozporządzenia z mocą ustawy
- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta, zawiera i podpisuje Minister lub Prezes Rady Ministrów
- rozporządzenia wykonawcze do ustaw
Wszystkie źródła są publikowane w Dzienniku Ustaw.
Istnieje kolizja, że prawo europejskie jest ważniejsze niż prawo krajowe.
Na straży nadrzędności konstytucji (hierarchiczności źródeł prawa) stoi Trybunał konstytucyjny.
2. AKTY POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE MIEJSCOWO (LOKALNIE)
To źródła obowiązujące na terenie gminy, powiatu, województwa lub ich części.
Np. uchwała Rady Miejskiej w Białymstoku 1999r. o strefie płatnego parkowania.
ŹRÓDŁA:
- uchwały organów kolegialnych samorządu,
uchwały rad gmin, miast, powiatów i sejmików wojewódzkich
(pochodzących z powszechnych wyborów reprezentantów radnych wybieranych na 4 lata. Tych uchwał jest najwięcej).
- zarządzenia porządkowe :wójt, burmistrz, prezydent, starosta w powiatach
W przypadku zagrożenia życia i zdrowia, bezpieczeństwa i porządku oraz w przypadku katastrof i klęsk żywiołowych zarządzenia porządkowe może wydać Rada gminy, miasta, powiatu. Obowiązują od razu.
-rozporządzenia porządkowe wydaje wojewoda. Obowiązują one na terenie całego lub części województwa i podlegają zatwierdzeniu przez Sejmik Województwa.
W tych samych przypadkach co zarządzenia.
Źródła te muszą być zgodne z powszechnie obowiązującymi i na straży tej zgodności stoją Sądy Administracyjne: w 1 instancji - Wojewódzki Sąd Administracyjny, w 2 instancji - Naczelny Sąd Administracyjny.
Akty prawa miejscowego publikowane są w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty (wywieszanie w gablotach, na słupach)
3. AKTY WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE
- uchwały Rady Ministrów (rząd) oraz zarządzenia ministrów resortowych
Ministrowie: resortowi - kierują działem administracji
nieresortowi - wykonują zadania powierzone przez premiera „bezteki”, nie mogą wydawać zarządzeń i rozporządzeń
Zarządzenia i uchwały są wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie , jaki organ i co ma uregulować. Regulują:
- kwestie wewnętrznej budowy
- procedur działania
- upoważnień pracowników wewnątrz organu i jego agent (jednostek organizacyjnych)
Minister reguluje kwestie związane z funkcjonowaniem ministerstwa i jego jednostek organizacyjnych.
Cechą charakterystyczną jest to, że nie mogą regulować problematyki organ - obywatel
Akty te publikowane są w Monitorze Polskim.
Za wydawanie Monitora Polskiego i Dziennika Ustaw odpowiedzialność ponosi Prezes Rady Ministrów. Odpowiada on za terminowe wydawanie ustaw i żeby nie było w nich błędów.
Za Dziennik Urzędowy województwa odpowiedzialny jest - wojewoda.
Na straży zgodności stoi Trybunał Konstytucyjny.
Nie ma takiego prawa jak:
- dekrety z mocą ustawy (te które jeszcze obowiązują są równe z ustawą)
- ustawy konstytucyjne
- książki, artykuły
- orzeczenia sądów
- wypowiedzi polityków
KONSTYTUCJA - to ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej, która zawiera szczególną treść, reguluje bowiem:
- zasady prawa
- zasady ustroju państwa
- budowę, kompetencje i procedury działania organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
- określa budowę i funkcjonowanie samorządu terytorialnego, państwa w stanach nadzwyczajnych
- stanowi o prawach, wolnościach i obowiązkach człowieka i obywatela
- określa źródła prawa
Konstytucja RP jest trudna do zmiany. Aby ją zmienić projekt zmiany może wnieść prezydent, 1/5 posłów (z 460) oraz Senat jako całość. Projekt zmian zostanie przyjęty jeśli Sejm większością 2/3 głosów, Senat bezwzględną większością głosów czynią to przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów.
Gdy chcemy zmienić rozdział 1, 2, 12 konstytucji to te trzy podmioty mogą zarządać od Sejmu zarządzenia referendum ogólnokrajowego, w którym naród te zmiany zatwierdzi lub nie.
Rozdział 1 dotyczy zasad ustroju
2 dotyczy praw wolności i obowiązków człowieka i obywatela
12 dotyczy zmian w konstytucji
UMOWY MIĘDZYNARODOWE - zawiera premier, minister, rząd, ratyfikuje prezydent
Umowy dotyczą:
- praw człowieka
- sojuszy, wojny, pokoju, granic
- członkowstwa Polski w organizacjach międzynarodowych
- dużych obciążeń finansowych
- spraw, które są regulowane ustawami: podatki
- stosunek państwa do Kościołów i innych zwyczajów wyznaniowych
Umowa międzynarodowa, w której następuje przekazanie części uprawnień organów polskich organom międzynarodowym to wówczas zgodę na ratyfikację prezydenta - Sejm większością 2/3 głosów i Senat większością 2/3 głosów. Np. 7 - 8 VI 2003r. referendum ogólnokrajowe, zgoda na przystąpienie Polski do UE.
USTAWY I ZARZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY
Prezydent w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów, gdy nie może zebrać się Sejm, może wydać rozporządzenie z mocą ustawy (takie rozporządzenie podlega uchwaleniu przez Sejm, gdy może się już zebrać)
Ustawy uchwala Sejm i Senat zwykłą większością głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów i senatorów a podpisuje je prezydent.
Ustawą można regulować wszystkie sprawy.
!!!Tylko ustawą można uchwalić budżet państwa.
Rozporządzenia wydawać mogą: prezydent, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, Ministrowie resortowi i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Rozporządzenia wydają na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie w celu wykonania ustawy. To upoważnienie zawiera czego ma dotyczyć rozporządzenie.
WYKŁAD IV „GAŁĘZIE PRAWA”
Gałąź prawa - to zbiór aktów normatywnych, które normują (regulują) tą samą materię, dziedzinę życia, sferę życia społecznego.
System prawa - to zbiór wszystkich gałęzi prawa.
Ze względu na interes gałęzie prawa dzielimy na:
- prywatne - ochrona interesu jednostki prywatnej
- publiczne - służą zapewnieniu interesu publicznego
Gałęzie prawa = dyscypliny prawnicze = dziedziny prawa = przedmiot prawa = przedmiot prawniczy
Gałęzie prawa prywatnego:
1. prawo cywilne
2. prawo rodzinne i małżeńskie
3. prawo spadkowe
Gałęzie prawa publicznego:
1. prawo karne
2. prawo administracyjne
3. prawo finansowe
Gałęzie prawa mieszanego (publicznego i prywatnego)
1. prawo konstytucyjne
Ze względu na treść gałęzie prawa dzielimy na:
1. gałęzie prawa formalnego
2. gałęzie prawa materialnego
Prawo formalne - zawiera procedury postępowania (postępowanie administracyjne)
Prawo materialne - nie zawiera procedur, zawiera prawa i obowiązki jakie wynikają ze stosunków prawnych.
Źródłem postępowania administracyjnego jest kodeks postępowania administracyjnego KPA
Źródłem prawa administracyjnego są akty normatywne, które dotyczą ochrony przyrody, łowiectwa, rybołówstwa, zawierają w sobie prawo morskie, lotnicze, wodne, górnicze, drogowe, geodezyjne, budowlane, oświatowe, itp.
Prawo administracyjne określa istotę stosunków prawnych z tych dziedzin i występuje nierównoprawność podmiotów. Dominującą pozycję mają organy publiczne a nie organy inne, np. prywatne. W prawie administracyjnym organy publiczne mają możliwość zastosowania środków władczych, mają przymusić drugą stronę do wykonania decyzji.
GAŁĘZIE PRAWA FORMALNEGO (PROCEDURALNEGO, POSTĘPOWANIA)
a) postępowanie administracyjne, źródło - postępowanie administracyjne
b) postępowanie karne (procedura karna)
- to prawo karne, zawartość gałęzi prawa formalnego
- źródło - kodeks postępowania karnego KPK
- określa na czym polega postępowanie przygotowawcze
- co to śledztwo, fazy, akt oskarżenia, zarzuty
- na czym polega rozprawa
- kto w jakiej kolejności zawiera głos
- jakie są dowody
- określa co to orzeczenie sądu, jaki skład sądzi, jak się odwołać od orzeczenia sądu, w jakim terminie
- co to II instancja, kto sądzi
- co to kasacja
c) postępowanie cywilne (procedura cywilna)
- to prawo cywilne formalne
- źródło - kodeks postępowania cywilnego KPC
- określa kto ma zdolność procesową
- co to pełnomocnictwo, zastępstwo procesowe, pozew
- jak wygląda postępowanie przed sądem w sprawach cywilnych, spadkowych, małżeńskich
- jakie są możliwe terminy i dowody
- jakie są rodzaje orzeczeń
- jak się odwołać od orzeczenia sądu cywilnego
- co to postępowanie procesowe, nieprocesowe, egzekucyjne
Elementy proceduralne, procesowe:
Prawo konstytucyjne
1. procedura ustawodawcza
Prawo finansowe, podatkowe
1. postępowanie podatkowe (tzw. Ordynacyjne, podatkowe)
GAŁĘZIE PRAWA MATERIALNEGO
a) prawo konstytucyjne - naucza o źródłach prawa, zasadach ustroju, prawach, wolnościach i obowiązkach człowieka i obywatela
- naucza o budowie, kompetencjach, wzajemnych relacjach między władzą ustawodawczą (Sejm i Senat), wykonawczą (prezydent i Rada Ministrów) i sądowniczą (Sądy i Trybunały)
- naucza o organach, które stoją na straży przestrzegania prawa
- zajmuje się samorządem terytorialnym, procedurą budżetową i stanami nadzwyczajnymi
b) prawo karne
- określa kto to przestępca, co to przestępstwo
- dokonuje podziału przestępstw na wykroczenia, występki, zbrodnie
- uczy co to wina i jakie są rodzaje winy
- definiuje kilkaset przestępstw i określa jakie kary grożą za te przestępstwa
- określa jakie są rodzaje kar: grzywna, dożywotnie pozbawienie wolności
c) prawo cywilne
- zajmuje się tym, kto ma osobowość prawną, zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych
- co to przedawnienie, ruchomość, nieruchomość, własność, hipoteka, zastaw, umowa, kontrakt
- jak zawrzeć i wypowiedzieć umowę
- jakie są rodzaje odpowiedzialności i winy w prawie cywilnym
- określa kilkadziesiąt rodzajów umów: sprzedaży, najmu, składu, przewozu, darowizny, zlecenia
d) prawo gospodarcze
- określa na czym polega działalność gospodarcza
- jakie są rodzaje działalności gospodarczej
- jak się wszczyna działalność gospodarcza
- jakie trzeba spełnić wymogi
- jak się prowadzi i likwiduje działalność gospodarczą
- co to upadłość, postępowanie naprawcze
e) prawo finansowe
- zajmuje się finansami państwa i samorządów terytorialnych
- określa jak uchwala się, zmienia i jakie są składniki budżetu gminy, powiatu, województwa
- zajmuje się nauczaniem o cłach, płatach i podatkach
- określa każdy rodzaj podatku
- kto to podatnik i płatnik
- omawia zwalnianie i ulgi
- omawia budowę organów administracji finansowej
f) prawo międzynarodowe publiczne
- naucza o organizacjach międzynarodowych, umowach międzynarodowych
- naucza o prawach człowieka
- naucza o przepisach prawa międzynarodowego, które regulują, np. zachowanie się w kosmosie (prawo kosmiczne), w powietrzu (prawo lotnicze), na wojnie (prawo wojenne)
- określa zachowanie się na międzynarodowych wodach
- co to placówki dyplomatyczne
- co to ekstradycja
- jak wypowiada się wojnę
- jak zawiera się i zmienia umowy międzynarodowe
- naucza o uchodźcach i azylantach
- zajmuje się rozbrojeniem
g) prawo międzynarodowe prywatne
- zajmuje się problematyka spadków małżeńskich, darowizn i działalności gospodarczych oraz umowami cywilnymi (kupno - sprzedaż) gdy jeden z podmiotów lub miejsce zdarzenia jest za granicą
- praco cywilne i gospodarcze, które uwzględnia, że osoby te to różni obywatele
h) prawo wyznaniowe (państwowe)
- zajmuje się stosunkami państwa z kościołami i związkami wyznaniowymi
- określa prawa i obowiązki wzajemne
- zajmuje się nauczaniem religii, podatkami, ulgami, małżeństwami, pochówkami ( w tym prawo cmentarne)
- zajmuje się wolnością sumienia i wyznania
i) prawo spadkowe
- określa co to spadek
- 2 tryby spadkowe: testamentowy i ustawowy
- reguluje rodzaje testamentów
- określa jakie warunki musi posiadać testament
- co to wydziedziczenie, zachowek,
- kto dziedziczy gdy testamentu nie ma
- określa kiedy spadek się otwiera, kiedy można go przyjąć lub nie
- kiedy testament jest ważny
j) prawo małżeńskie i rodzinne
- określa jakie warunki trzeba spełnić aby zawrzeć związek małżeński
- jak rozwiązać związek małżeński
- jakie są jego procedury
- co to rozwód, unieważnienie małżeństwa
- prawa i obowiązki małżonków wobec siebie, dzieci
- zajmuje się adopcją i opieką
WYKŁAD V „ZASADY PRAWA”
Zasada prawa - to norma prawna, która cechuje system prawa, najczęściej jest zawarta w konstytucji stąd nazwa zasada konstytucyjna dotyczącego państwa i prawa.
1. zasada zwierzchnictwa narodu - stanowi ona, że źródłem władzy w Polsce jest NARÓD
2. zasada demokracji bezpośredniej - stanowi, że naród zgodzi się przy pomocy referendum - polega to na tym, że w drodze głosowania tak lub nie naród decyduje o ważnej sprawie
Inicjatywa ustawodawcza 10.000 obywateli
3. demokracja pośrednia charakteryzuje się tym, że naród rządzi przy pomocy swoich przedstawicieli, którzy zasiadają w Sejmie i Senacie i w imieniu narodu (kierują się dobrem narodu) rządzą
4. Jednolitości państwa - stanowi, że Polska jest państwem na terenie, którego obowiązuje polskie prawo. Wszystkie organy zbudowane są tak samo, jest jedno polskie obywatelstwo wewnątrz kraju
5. Legalizm - stanowi, że wszystkie organy publiczne (rządowe i samorządowe) działają w granicach prawa. Budowa organów, kompetencje i procedury działania określone są przez prawo
6. Zasada nadrzędności konstytucji - konstytucję można stosować bezpośrednio przed sądami
7. Zasada podziału władz i równowagi władz - stanowi, że w Polsce mamy zasadę ustawa, prawodawcze i legislatywę - władzę tę stanowią Sejm i Senat
8. Zasada wykonawcza inaczej egzekutywa - stanowią prezydent (głowa państwa), Rada Ministrów (która jest rządem i prowadzi politykę zagraniczną i wewnętrzną)
9. Władze sądownicze judykatura - składa się z sądów i trybunałów. Sądy sprawują wymiary sprawiedliwości
ORGANY, KTÓRE WCHODZĄ W SKŁAD WYMIARU SĄDOWEO
- sąd najwyższy
- sądy powszechne
- sądy rejonowe
- sądy apelacyjne
- sądy wojskowe
*garnizonowe
*okręgu wojskowego
- sądy administracyjne
*Wojewódzki Sąd Administracyjny
* Naczelny Sąd Administracyjny
- Trybunał Stanu i Konstytucyjny
Trybunał Stanu - zajmuje się orzekaniem o odpowiedzialności osób, które zajmując najwyższe stanowiska państwowe, w sposób zawiniony złamały konstytucję
Trybunał Konstytucyjny - orzeka o konstytucji prawa, stoi na straży zgodności tych praw
10. Zasada parlamentarna - gabinet rządu - stanowi, że Sejm (większość sejmowa) i ten rząd rządzi do momentu, aż posiada większość w Sejmie. Gdy rząd traci większość możliwe są dwa scenariusze: albo nowa koalicja albo skrócenie parlamentu
11. Zasada pluralizmu politycznego - wolność działania i tworzenia partii politycznych
Nie mogą działać takie partie jak:
- faszystowskie
- nazistowskie
- komunistyczne
- rasistowskie
- utajniające struktury
- takie, które nierówno traktują członków
Rejestr prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie
1000 obywateli, żeby założyć partię
12. Zasada samorządowości - stanowi, że w Polsce istnieją trzy niezależne od siebie szczeble samorządu terytorialnego:
Gmina
Powiat
Województwo
Na każdym szczeblu są organy wykonawcze i uchwałodawcze
w gminie - rada gminy
w mieście - wójt, burmistrz, prezydent
w powiecie - rada powiatu, zarząd powiatu
organy wieloosobowe na czele ze starostą
w województwie - sejmik wojewódzki oraz zarząd województwa z marszałkiem na czele
13. Zasada równouprawnienia - kościołów i związków wyznaniowych, które są autonomiczne w świeckim neutralnym państwie (100 obywateli może założyć kościół). Rejestr kościołów i związków wyznaniowych MSWIA.
WYKŁAD VI „STOSUNEK PRAWNY”
Stosunek prawny - to stosunek społeczny regulowany przepisami prawa. A więc przepisami prawa regulowane jest powstanie stosunku prawnego, jego treść, podmioty, które uczestniczą w stosunku oraz zakończenie, ustanie stosunku prawnego.
Treścią stosunku prawa są uprawnienia i obowiązki
PODZIAŁ STOSUNKÓW PRAWNYCH
a) ze względu na czas trwania
- krótkotrwałe (umowa kupna - sprzedaży)
- długotrwałe (stosunek prawny małżeństwa)
b) ze względu na formę zawarcia
- sformalizowane (umowa kupna - sprzedaży samochodu w formie pisemnej, umowa kupna - sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego)
- niesformalizowane (umowa kupna - sprzedaży w sklepie)
c) ze względu na liczbę uczestniczących podmiotów
- jednostronne (przyrzeczenie publiczne)
- dwustronne (umowa kupna - sprzedaży, umowa małżeńska, każdy z podmiotów ma uprawnienia i zobowiązania względem drugiej strony)
- wielostronne (związek małżeński w krajach islamskich, spółka)
d)ze względu na równowagę stron
- cywilnoprawne (strony są sobie równe, mają takie same uprawnienia i obowiązki względem siebie)
- karnoprawne inaczej administracyjnoprawne (jedna ze stron - państwo, organ państwowy - ma przewagę nad drugą stroną, może użyć przymusu
- mieszane (stosunek pracy)
PODMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO
- osoby fizyczne
- osoby prawne
Człowiek może uczestniczyć w stosunkach prawnych od urodzenia do śmierci. Dziecko w łonie matki ma prawo dziedziczenia („nasciturus”). Nabywa je z momentem urodzenia się żywym, gdy umiera po urodzeniu - również staje się spadkodawcą.
Gdy rodzi się martwe nie uczestniczy w stosunku prawnym.
Niekiedy śmierć wywołuje stosunek prawny - pochówek
ZDOLNOŚĆ PRAWNA - to zdolność do bycia podmiotem stosunków prawnych. Jest ona nadawana przez prawo, towarzyszy człowiekowi od urodzenia do śmierci, przysługuje każdemu człowiekowi i każdej osobie prawnej (podmiotowości prawnej)
Zdolność prawna jest przypisana osobie fizycznej aktem urodzenia, kończy się aktem zgonu
Zdolność prawną nabywa osoba prawna z momentem rejestracji, np. partia polityczna, stowarzyszenie, Kościół.
Podlega likwidacji, np. na wniosek założycieli, na skutek nieprzestrzegania prawa. Wtedy Trybunał Konstytucyjny likwiduje taką „osobę”.
Osoba prawna to fikcyjne, stworzone przez człowieka osoby prawa.
* czynnik osobowy - osoby typu korporacyjnego, np. stowarzyszenia
* czynnik majątkowy - fundacje, np. Fundacja Alfreda Nobla
* czynnik mieszany - szkoła wyższa
Osoby prawne mają organy, które reprezentują osobę prawną, wyrażają jej wolę w stosunkach prawnych
Organy osoby prawnej mogą nazywać się: przewodniczący, sekretarz, prezes, prezydent, sekretarz generalny, dyrektor. Może być to organ kolegialny, np. zarząd, przewodniczący i skarbnik
Statut osoby prawnej określa kto, w jakim trybie, jakie warunki, kto ponosi odpowiedzialność, likwidacje
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - to zdolność własnymi oświadczeniami (czynnościami) prawnymi zawierania, zmiany i kończenia stosunków prawnych, to zdolność własną wolą wstąpić do stosunku prawnego.
Musi być to wola swobodna, nieskrępowana, wolna od gróźb i nacisków, świadoma i bez użycia siły (to wady oświadczenia woli)
Trzy stopnie zdolności:
1. Pełna zdolność do czynności prawnych - osoba, która ukończyła 18 lat i nie jest ubezwłasnowolniona prawomocnym oświadczeniem sądu
Całkowite i częściowe ubezwłasnowolnienie z tytułu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, alkoholizmu, narkomani
Osoba ta może napisać testament, zawrzeć związek małżeński
Wyjątek! Osoba, która zawrze związek małżeński przed 18 lat, np. kobieta 16 lat po zawarciu związku małżeńskiego nabywa pełną zdolność do czynności prawnych
2. Niepełna zdolność do czynności prawnych - osoba od 13 - 18 lat, jest ubezwłasnowolniona częściowo, nie ma pełnej orientacji w realiach życia
Osoba ta ma prawo do decydowania o swoich rzeczach osobistych, o zarobionych pieniądzach, podarkach, prezentach
3. Brak zdolności do czynności prawnych - osoba, która nie ukończyła 13 lat i jest całkowicie ubezwłasnowolniona.
Osoba ta nie może zmieniać stosunków prawnych z wyjątkiem: może dokonywać prostych czynności związanych z życiem codziennym bez krzywdy dla niego
UZNANIE ZA ZMARŁEGO - to wygaszenie osobowości prawnej człowieka dokonanej przez sąd w przewidzianym trybie, w sytuacji kiedy nie ma ciała i brak dowodów na śmierć człowieka. Uznanie za zmarłego kończy stosunek prawny, jest to potrzebne aby zakończyć związek małżeński, otrzymać spadek.
- osobę uważa się za zmarłą po upływie 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym widziano po raz ostatni osobę żywą.
- osoba mająca 70 lat zostaje uznana za zmarłą po 5 latach
- dzieci uznaje się za zmarłe w roku, w którym ukończyłyby 23 lata