9 października 2006 r.

Wykład I

Temat: Ewolucja procesu integracji europejskiej- Rada Europy, EWWiS, traktaty rzymskie. Elementy wspólnego rynku.

1. Trudno jest wskazać moment, w którym zaczęła się integracja europejska. Na ogół wskazuje się na przemówienie premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, w którym wzywał on także do budowy Stanów Zjednoczonych Europy. Idea zintegrowanej Europy to w dużej mierze zasługa Amerykanów. Wychodzili oni z założenia, że tylko Europa silna, działająca wspólnie - choć przy pomocy USA - zdoła nie tylko wydźwignąć się z powojennych zniszczeń, ale przede wszystkim ma szansę przeciwstawienia się naciskowi ZSRR i powstającego bloku państw socjalistycznych. Pomysł Stanów Zjednoczonych Europy pojawił się już w trakcie II wojny światowej. W 1942 r. sir Winston Churchill, przedstawił go członkom swojego gabinetu. Myśl tę sprecyzował w czasie wykładu na uniwersytecie w Zurychu 19 września 1949 r., sugerując, że podstawą idei zjednoczenia powinna być współpraca odwiecznych wrogów, Francji i Niemiec oraz stworzenie zapory przed zagrożeniem komunistycznym ze Wschodu.

2. W 1948 roku miał miejsce Kongres Haski. Wzięło w niej udział szerokie grono przedstawicieli 6 państw europejskich. Kongres wydał rezolucję nawołującą państwa europejskie aby tworzyły ponadnarodową strukturę państwa europejskiego zrzekając się części swej suwerenności na rzecz organów ponadnarodowych. Bezpośrednią przyczyną tego kongresu był Plan Marshalla. Amerykański sekretarz stanu George Marshall przedstawił w 1947 r. plan odbudowy gospodarczej Europy. Była to oferta amerykańskiej pomocy gospodarczej skierowana do wszystkich krajów europejskich. Politycznym warunkiem uczestnictwa w pomocy objętej planem był brak komunistów w rządzie danego kraju. Wobec powyższego, Związek Radziecki i inne kraje demokracji ludowej demonstracyjnie odmówiły uczestniczenia w Planie Marshalla. Innym warunkiem był także postulat Europy zintegrowanej. Bezpośrednim odzewem na ten plan było utworzenie OECD, czyli Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, której celem działania jest stały i stabilny rozwój gospodarczy, wzrost zatrudnienia oraz liberalizacja handlu między państwami należącymi do OECD. Innym odzewem na Plan Marshalla było także utworzenie Europejskiej Komisji Gospodarczej ( organ wyspecjalizowany ONZ) oraz utworzenie w 1949 r. Rady Europy.

3. Początkowo uważano, iż uda się stworzyć w Europie organizację uniwersalną, która koordynowałaby nie tylko dziedzinę ekonomii, ale także dziedzinę społeczną, kulturalną, itd. Jednakże byli przeciwnicy takiej idei. Mianowicie Wielka Brytania optowała za integracją euroatlantycką ( czyli integracją także z USA oraz Kanadą; w odróżnieniu od nurtu eurocentrycznego, który zakłada integrację tylko państw europejskich). Wielka Brytania nie chciała bowiem utworzenia silnej organizacji w Europie, która narzucałaby państwom członkowskim prawo- byłoby to godzenie w suwerenność tych państw.

4. Wobec przeciwników idei stworzenia uniwersalnej organizacji w Europie, udało się utworzyć tylko Radę Europy, posiadającej bardzo słabe kompetencje. Została utworzona przez 10 państw zachodnioeuropejskich ( Belgia, Dania, Holandia, Luksemburg, Francja, Wielka Brytania, Irlandia, Norwegia, Szwecja, Włochy). Kraje Europy Środkowej i Wschodniej przystąpiły do tej organizacji dopiero po obaleniu systemu komunistycznego, gdyż odmówiły one korzystania z Planu Marshalla ( Polska jest członkiem od 1991 r.). Rada Europy jest nadal bardzo ważną organizacją. Odgrywa ważną rolę w dziedzinie harmonizowania prawa państw członkowskich. Wydaje następujące akty prawne:

• zalecenia ( rekomendacje)- nie są to akty prawnie wiążące, ale istnieje pewien system kontroli ich wypełniania- mianowicie dane państwo musi w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy wyjaśnić, czemu zalecenie nie zostało wykonane, aczkolwiek państwa członkowskie nie mają obowiązku ich wykonania; jest to słaby środek.

• konwencje ( umowy międzynarodowe)- jest ich ok. 200, dotyczą one różne dziedzin i kwestii prawnych; wymagają ratyfikacji oraz wdrożenia normalnej procedury w państwie członkowskim, jednakże nie ma obowiązku ich ratyfikacji; im więcej państw członkowskich ratyfikuje daną konwencję, tym jej znaczenie jest większe; najważniejsza konwencją jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, uchwalona w 1950 r., jej zakres został rozszerzony przez późniejsze protokoły; konwencja ta zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do przestrzegania praw człowieka, tj. prawo do godności, prywatności, wolności słowa, zakaz tortur, zakaz niehumanitarnego zachowania; ratyfikowanie tej konwencji jest warunkiem wstąpienia do Rady Europy ( Rosja od 1995 r. też jest stroną tej konwencji); konwencja ta utworzyła specjalny system kontroli- Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu; obowiązkowa jurysdykcja Trybunału została uznana przez wszystkie państwa członkowskie, aczkolwiek nie od razu ( np. Francja uznała ją dopiero w latach 70); natomiast państwa przystępujące do Rady Europy w latach 90 od razu musiały przyjąć jurysdykcję Trybunału

5. 
   PLAN SCHUMANA 09.05.1950r. - pierwszy etap europejskiej federacji EWWiS

• Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wystąpił z inicjatywą powołania organizacji mającej sprawować kontrolę nad produkcją podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN (górnictwa węgla, hutnictwa żelaza i stali), do której to organizacji mogłyby przystąpić też inne państwa. Cele tej integracji nie miały być wyłącznie ekonomiczne- celem miało być także zapobiegnięcie kolejnej wojnie światowej, z racji tego, iż istniałaby kontrola nad przemysłem stalowym i węglowym, który ma bardzo duże znaczenie dla zbrojeń. Plan Schumana przewidywał rewolucję, ponieważ miała powstać organizacja posiadająca swe własne organy, które miały posiadać funkcję stanowienia prawa, a uchwały tej organizacji miały mieć charakter wiążący. Plan Schumana powstały z inspiracji Jean Monnet dał podstawy do utworzenia pierwszej Wspólnoty Europejskiej - Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

• W 1951 r. na apel o przyłączeniu się do tej organizacji odpowiedziały cztery państwa: Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy. Na mocy traktatu paryskiego 18.04.1951 r. została utworzona Europejska Wspólnota Węgla i Stali. W momencie podpisania umowy międzynarodowej wszystkie sześć państw stało się sygnatariuszami tej umowy. 23 lipca 1952 r. umowa ta weszła w życie. Traktat ten został zawarty na 50 lat, toteż w 2002 r. wygasł. Kompetencje EWWiS przejęła Wspólnota Europejska, zrezygnowano więc z utrzymania oddzielnej organizacji międzynarodowej.

• EWWiS opierała się na działaniu instytucji tj.:

• Wysoka Władza ( Komisja)- główny organ decyzyjny ( inaczej niż w pozostałych Wspólnotach); składała się z międzynarodowych funkcjonariuszy wybieranych przez państwa członkowskie, niezależnych od tych państw; funkcjonariusze tego organu posiadali status funkcjonariuszy międzynarodowych

• Rada Ministrów- emanacja poszczególnych rządów „ szóstki”; składała się z przedstawicieli państw członkowskich na szczeblu ministerstw; udzielała opinii ( konsultacji) lub zgody

• Zgromadzenie Parlamentarne

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości- sąd międzynarodowy, w skład którego wchodzą sędziowie wybierani przez wszystkie państwa członkowskie; badał legalność aktów prawnych wydanych przez Radę Europy na wzór kontroli administracyjnej w prawie wewnętrznym

• Akt prawny wydany przez Radę Europy stawał się prawnie wiążący; od razu obowiązywał w prawie wewnętrznym państwa członkowskiego.

• EWWiS rozpoczęło działalność w 1952 r. i zaczęło odnosić sukcesy, wymierne efekty gospodarcze poprzez zintegrowanie rynku, dzięki stanowieniu wspólnego prawa. Sukces ten spowodował, iż państwa tworzące Radę Europy wystąpiły z dalszymi inicjatywami:

• Europejską Wspólnotą Obronną (EWO)- miała mieć charakter militarny; chciano zintegrować wojska, szkolenia; miała być wspólna armia, wspólne umundurowanie oraz dowództwo; do dziś nie udało się zrealizować tych zamierzeń; nie powstała ona, ponieważ w ramach procedury ratyfikacji traktatu, Parlament Francuski nie wyraził zgody na jego ratyfikację

• Europejską Wspólnotą Polityczną (EWP)- 1953; miała spełniać cele uniwersalne, integracyjne; była pomyślana jako organizacja w rodzaju dzisiejszej UE; spotkał ją ten sam los, co Europejską Wspólnotę Obronną- w wyniku zmiany sceny politycznej we Francji, Parlament Francuski uniemożliwił ratyfikację;

6. RAPORT SPAAKA 1956 r.

• dokument sporządzony przez komisję ekspertów, której przewodniczył belgijski minister spraw zagranicznych Paul Henri Spaak. Zlecenie jego opracowania wydali w 1955 roku ministrowie spraw zagranicznych EWWiS zebrani na konferencji w Mesynie. Spaaka wybrano nieprzypadkowo- kraje Beneluxu dzięki strefie wolnego handlu i unii celnej osiągnęły korzyści gospodarcze i stanowiły przykład dla pozostałych krajów europejskich. Raport zaaprobowany w maju 1956 dotyczył sposobów rozszerzenia dotychczasowej „wycinkowej” współpracy gospodarczej (rynek węgla i stali) o inne dziedziny- było to wyrazem kontynuacji podejścia sektorowego.

Dokument komisji Spaaka stał się podstawą do wydania 2 traktatów- były to tzw. traktaty rzymskie 25.03.1957, które weszły w życie 01.01.1958 r. Dokument ten przedstawiał projekt powołania:

• Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG)

• Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

• Art.2 Traktatu Rzymskiego ustanawiającego EWG wskazywał cele, do jakich ma dążyć Wspólnota:

„Zadaniem wspólnoty jest dążenie, przez utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej państw będących członkami Wspólnoty, do harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w ramach całej Wspólnoty, ciągłej i równomiernej ekspansji, większej stabilizacji, szybszego wzrostu stopy życiowej i ściślejszym stosunku między państwami, które ona jednoczy.”

Art. 2- zmieniony- traktatem z Maastricht:

„Zadaniem wspólnoty jest, poprzez utworzenie wspólnego rynku i unii gospodarczo- walutowej oraz realizację wspólnej polityki lub działań określonych w artykułach 3 i 3a, wspieranie w całej Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, ekonomicznej i społecznej spójności oraz solidarności pomiędzy Państwami członkowskimi.”

Art. 2- zmieniony- traktatem Amsterdamskim:

„Zadaniem wspólnoty jest, poprzez utworzenie wspólnego rynku i unii gospodarczo- walutowej oraz realizację wspólnej polityki lub działań określonych w artykułach 3 i 4, wspieranie w całej Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, równości między mężczyznami a kobietami, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu, wysokiego stopnia konkurencyjności i zbieżności przedsięwzięć gospodarczych, wysokiego poziomu ochrony poprawy jakości środowiska naturalnego, podnoszenia standardu i jakości życia, spójności gospodarczej i społecznej oraz solidarności pomiędzy Państwami członkowskimi.”

• w świetle celów zawartych a art. 2 Trybunał Sprawiedliwości dokonuje wykładni celowościowej, dynamicznej

7. Elementy wspólnego rynku - etapy procesu integracji ekonomicznej

• wspólny rynek miał być osiągany stopniowo - na jego utworzenie złożyły się trzy fazy, które łącznie objęły okres 12 lat

• strefa wolnego handlu polega na zniesieniu ceł i innych ograniczeń taryfowych pomiędzy krajami członkowskimi, jednak taryfy zewnętrzne wobec krajów spoza strefy są nadal ustalane niezależnie; tworzy się ją w celu

zintegrowania gospodarki; państwa liberalizują cła we wzajemnych

stosunkach poprzez ich stopniowe zniesieni

- unia celna oznaczała likwidację ceł i innych ograniczeń w   handlu między

krajami członkowskimi, ale równocześnie wprowadza wspólną taryfę celną,

co w praktyce oznacza ujednolicenie polityki handlowej wobec krajów spoza

strefy- wspólna polityka celna w stosunku do państw zewnętrznych/ świata

zewnętrznego; unię celną utworzono w 1968 r.- doszło do zintegrowania cła

Artykuł 9 Traktatu Rzymskiego:

1. Podstawą Wspólnoty jest unia celna, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi.

2. Postanowienia rozdziału 1 sekcja 1 i rozdziału 2 niniejszego tytułu stosują się do produktów pochodzących z Państw Członkowskich oraz do produktów pochodzących z państw trzecich, jeżeli znajdują się one w swobodnym obrocie w Państwach Członkowskich.

• wspólny rynek oznacza swobodny przepływ towarów i usług, a także wszystkich czynników produkcji (kapitału i pracy). Swoboda przepływu dóbr oznacza usunięcie barier taryfowych. Swoboda przepływu usług oznacza zniesienie ograniczeń w świadczeniu usług przez obywateli jednego kraju na rzecz obywateli innego kraju. Swoboda przepływu osób polega na możliwości osiedlania się i podejmowania pracy przez obywateli jednego kraju na terytorium innego kraju członkowskiego, a także zniesieniu dyskryminacji stosowanej z uwagi na obywatelstwo bądź inny system szkolnictwa. Swoboda przepływu kapitału z kolei oznacza możliwość lokowania kapitału przez podmioty jednego kraju członkowskiego na terenie innych państw na tych samych warunkach, jakie przysługują podmiotom zlokalizowanym w danym kraju.

• polityka konkurencji- w traktacie znalazły się również przepisy dotyczące konkurencji na wspólnym rynku- ustanowiono zakaz zmowy kartelowej, czyli umawianiu się przedsiębiorstw co do cen

Art. 85 Traktatu Rzymskiego:

1. Niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane są: wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, a w szczególności te, które polegają na:

a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży

albo innych warunków transakcji;

b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego

lub inwestycji;

c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia;

d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do

świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych

warunków konkurencji; lub

e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań

dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają

związku z przedmiotem tych kontraktów.

• ścisła regulacja interwencji państwa

• 
  reżimy podatkowe państw członkowskich tak uregulowane, aby nie dyskryminowały importu, czyli zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania importu art. 95 Traktatu Rzymskiego:

„ Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na

produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych

jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub

pośrednio na podobne produkty krajowe.

Ponadto, żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych Państw

Członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne

produkty.

Najpóźniej na początku drugiego etapu Państwa Członkowskie zniosą lub zmienią

postanowienia, które istniały w chwili wejścia w życie niniejszego Traktatu, a

które są sprzeczne z wymienionymi wyżej przepisami.”

• 
  wspólna polityka handlowa w stosunku do państw trzecich ( np. albo Wspólnota zawiera umowę z danym państwem, albo upoważnia państwo członkowskie do zawarcia umowy z tym państwem) art.110:

„Poprzez utworzenie między sobą unii celnej Państwa Członkowskie

zamierzają przyczynić się we wspólnym interesie do harmonijnego rozwoju

handlu światowego, stopniowego zniesienia ograniczeń w handlu

międzynarodowym i obniżenia barier celnych.

Wspólna polityka handlowa uwzględnia korzystny wpływ, jaki może mieć

zniesienie ceł między Państwami Członkowskimi na zwiększenie siły

konkurencyjnej przedsiębiorstw w tych Państwach.”

• postanowienie w sprawie bardziej generalnej współpracy w dziedzinie polityki gospodarczej, aby rozwój makroekonomiczny nie przeszkodził wspólnemu rynkowi

• wspólna polityka rolna- za jej włączeniem w obręb kompetencji Wspólnoty optowała Francja

• wspólna polityka transportowa- wspólne zasady dotyczące transportu, czyli np. przewozu zwierząt w transporcie

• wspólna polityka społeczna- zważywszy na fakt, iż pracownicy pochodzący z państw członkowskich mogli się swobodnie przemieszczać w obrębie Wspólnoty, Francja więc obawiała się zalewu siły roboczej z racji tego, iż obowiązywały w niej przepisy, które znacznie uprzywilejowały pracowników; Francja dążyła więc do ujednolicenia standardów socjalnych

• 
  wspólna polityka stowarzyszeniowa art. 131 Traktatu Rzymskiego:

„ Państwa Członkowskie zgadzają się stowarzyszyć ze Wspólnotą kraje i terytoria pozaeuropejskie, które utrzymują szczególne stosunki z Belgią, Francją, Włochami i Niderlandami.

Celem stowarzyszenia jest promowanie rozwoju gospodarczego i społecznego

krajów i terytoriów oraz ustanowienie ścisłych stosunków gospodarczych

między nimi i Wspólnotą jako całością.

Zgodnie z zasadami wyrażonymi w preambule niniejszego Traktatu,

stowarzyszenie służy przede wszystkim sprzyjaniu interesom i pomyślności

mieszkańców tych krajów i terytoriów, w sposób prowadzący je do rozwoju

gospodarczego, społecznego i kulturalnego, do czego aspirują.”

8. Traktat utworzył następujące instytucje:

• Rada Ministrów

• Komisja- reprezentuje interes integracyjny; jest odpowiednikiem Wysokiej Komisji

• Zgromadzenie Parlamentarne- reprezentuje interes ludności

• Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich- kontroluje legalność aktów

9. Stanowienie prawa.

• Podstawowe akty prawne:

• rozporządzenia

• dyrektywy

• decyzje

• Na mocy art. 177/244 sądy krajowe mogą zadawać pytania dotyczące interpretacji lub legalności aktów prawa wspólnotowego przed Trybunał; orzeczenie Trybunału jest wiążące dla sądów krajowych; stworzono więc specjalną procedurę dialogu między Trybunałem a sądami krajowymi.

16 października 2006 r.

Wykład II

Temat: Ewolucja procesu integracji europejskiej cz. II.

1. Proces ujednolicania instytucji Wspólnot Europejskich:

• 1957 - Konwencja dotycząca pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnoty Europejskiej- ujednolicono tylko dwie instytucje: Europejski Trybunał Sprawiedliwości ( ETS) i Zgromadzenie Parlamentarne; działały więc nadal trzy Komisje oraz 3 Rady

• 1965 - Traktat o fuzji instytucji ( wszedł w życie w 1968 r.)- połączenie Rad i Komisji- powstała wspólna Rada i Komisja Wspólnot Europejskich; wzmocnienie struktury wspólnotowej

2. Budżet Wspólnoty:

• 1970 - Pierwszy Traktat Budżetowy:

• na jego mocy doszło do likwidacji tradycyjnego systemu składek członkowskich; budżet miały tworzyć głównie opłaty pobierane na podstawie rozporządzeń wspólnotowych; państwa członkowskie zostały wyposażone we własne źródła dochodów (głównymi źródłami dochodów WE stały się cła, opodatkowanie produktów rolnych oraz część podatku od wartości dodanej VAT pobieranego w państwach członkowskich),

• budżet badań i inwestycji, EWEA został zintegrowany z finansami pozostałych WE, stając się wspólnym funduszem do spraw badań i inwestycji.

• 1975 - Drugi Traktat Budżetowy:

• wprowadził nową instytucję- Trybunał Obrachunkowy ( zwany też Trybunałem Rewizyjnym, Trybunałem Audytorów, Trybunał Rewidentów Księgowych). Rozpoczął on swoją działalność w Luksemburgu w październiku 1977 r. Sprawuje kontrolę rozliczeń- kontroluje rozliczenia wszystkich dochodów i wydatków Wspólnot, czyli kontroluje prawidłowość wykonania budżetu. Upewnia się także co do należytego zarządzania finansami. Składa się z tylu członków, ile jest państw członkowskich ( czyli obecnie z 25 osób). Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu roku budżetowego, sporządza sprawozdanie z wykonania budżetu, które staje się podstawą do uchwalenia przez Parlament Europejski absolutorium dla Komisji. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE.

• rozszerzył uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego.

• Wyżej wymienione traktaty ustanowiły tzw. Konstytucję finansową Wspólnot Europejskich- unormowały zasady ich finansowania.

3. Dalsze zmiany instytucjonalne

• 1976 - podjęcie decyzji o zmianie sposobu powoływania Parlamentu Europejskiego

• 1979 - pierwsze równe i bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego ( do tego czasu instytucja ta stanowiła przedstawicielstwo parlamentów krajowych); Parlament Europejski stał się bezpośrednią reprezentacją w ramach struktury europejskiej

• COSAC- Konferencja Komisji Wyspecjalizowanych w Sprawach Wspólnotowych; forum współpracy parlamentów krajowych państw członkowskich UE i Parlamentu Europejskiego, które powołano do życia w maju 1989 r. w Madrycie. Pierwsze posiedzenie COSAC odbyło się w dniach 16-17 listopada 1989 r. w Paryżu. Parlamenty krajowe realizują obecnie swoją rolę w procesie kontroli przestrzegania zasad pomocniczości i proporcjonalności w projektach legislacyjnych UE zgodnie z art. 5 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, „Protokołem w sprawie roli parlamentów państw członkowskich w UE” oraz „Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności”. Pierwszy z tych protokołów przyznał szczególną rolę w odniesieniu do stosowania zasady pomocniczości Konferencji Komisji Wyspecjalizowanych w Sprawach Wspólnotowych (COSAC), która „może skierować do Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji wszelkie uwagi, które uzna za właściwe, na temat działań legislacyjnych Unii, zwłaszcza w odniesieniu do stosowania zasady pomocniczości […]”.

4. Poszerzanie Wspólnoty.

• w 1960 r. do Wspólnoty próbowała przystąpić Wielka Brytania, jednakże przez wiele lat ten projekt był wetowany przez De Gaulla; przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnoty było możliwe dopiero po śmierci De Gaulla, która nastąpiła w 1970 r. Zanim Wielka Brytania przystąpiła do Wspólnoty, uczestniczyła w EFTA, czyli Europejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu, do którego należały także: Austria, Dania, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria i Portugalia; celem tej organizacji było utworzenie tylko wspólnego handlu oraz zniesienie ceł w stosunkach wewnętrznych. Początkowo EFTA była organizacją konkurencyjną wobec Wspólnot Europejskich, ale wobec przystąpienia większości jej członków do Unii Europejskiej, stała się organizacją o marginalnym znaczeniu. Obecnie do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia.

• 22.01.1972 r.- Traktat brukselski o przystąpieniu Wielkiej Brytanii, Danii, Norwegii i Irlandii ( wszedł w życie 01.01.1973 r.)- Norwegia nie została jednak członkiem Wspólnoty- do ratyfikacji traktatu wymagany był bowiem pozytywny wynik referendum, a w Norwegii 53% społeczeństwa było przeciw przystąpieniu.

• Grecja złożyła wniosek o przystąpienie do Wspólnoty w 1975 r. W 1979 r. podpisała umowę o przystąpienie, która weszła w życie 1.1.1981 r.

• Portugalia oraz Hiszpania złożyły wnioski o przystąpienie w 1977 r. 28.05 1985 podpisały umowy, natomiast członkami wspólnoty są od 1986 r.

• Terytorialny zasięg stosowania prawa wspólnotowego zwiększał się, z drugiej jednak strony wystąpiło pewne uszczuplenie. Wyłączono bowiem stosowanie tego prawa w stosunku do Grenlandii. W 1978 r. duński parlament przyznał Grenlandii autonomię. W państwie tym odbyło się referendum- większość mieszkańców była przeciwna dalszemu członkostwu we Wspólnocie głównie ze względu na politykę połowową i rolną. 1 stycznia 1985 r. Grenlandia wystąpiła więc ze Wspólnoty. Jest jedynym państwem, które to uczyniło. Wyspa otrzymała jednak status terytorium zamorskiego Unii i nadal jest uczestnikiem Jednolitego Rynku Europejskiego. Na podstawie bilateralnych umów, zawieranych między parlamentem autonomicznym wyspy a Brukselą, Grenlandczycy udostępniają swoje łowiska unijnym kutrom w zamian otrzymując wynegocjowane opłaty, w przyszłości również fundusze na rozwój infrastruktury.

5. Jednolity Akt Europejski 17.2. i 28.2. 1986 r. ( wszedł w życie 1.01.1987 r)

• w latach 60 i 70 dochodzenie do rynku, który odpowiadałby rynkowi krajowemu okazało się bardzo trudne do osiągnięcia z powodu wad traktatowych- istniał wymów jednomyślności dla przyjęcia dyrektyw, decyzji

• 1985 -powstała Biała Księga „ W sprawie realizacji Rynku Wewnętrznego - dokument ten został opublikowany przez Komisję Europejską i formalnie przyjęty przez Radę Europejską; zawierała 282 propozycje, których realizacja miała na celu usunięcie barier materialnych, podatkowych i technicznych na drodze do realizacji Rynku Wewnętrznego; zawierała także program naprawy Wspólnot oraz reformy instytucjonalne. Biała Księga podzielona jest na trzy rozdziały, z których każdy dotyczy eliminowania poszczególnych barier:

• fizycznych - poprzez zniesienie odpraw celnych i kontroli

• fiskalnych - poprzez harmonizację podatku VAT i opłat akcyzowych

• technicznych - na skutek ujednolicenia standardów i norm technicznych

• Ograniczenia te powinny zostać zlikwidowane dzięki harmonizacji prawa na szczeblu wspólnotowym.

• By można było przyjąć dyrektywy Białej Księgi, należało zmienić sposób przyjęcia dyrektyw z jednomyślności na większość. Stało się to na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego- postanowienia:

• rozwój rynku wewnętrznego- W art. 8a postanowiono o utworzeniu do 31.12.1992 rynku wewnętrznego „ obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony wolny przepływ towarów, osób, usług, kapitałów, zgodnie z postanowienia niniejszego Traktatu.” Wspólny rynek został osiągnięty dopiero w 1994 r.

• reforma instytucjonalna:

• głosowanie kwalifikowane w celu realizacji rynku wewnętrznego

• sformalizowanie nowej procedury, tzw. procedury współpracy z Parlamentem Europejskim- jeżeli Rada nie uwzględnia opinii Parlamentu, to nie może przyjąć aktu kwalifikowaną większością głosów- wymagana jest wtedy jednomyślność ( przedtem istniała tzw. procedura konsultacji, tzn. Rada mogła zgłosić się do Parlamentu o poprawki, ale wcale nie musiała ich przyjąć; nie była nimi związana); ta procedura została przewidziana w wielu dziedzinach, ale pozostały pewne działy, np. podatki, swobodny przepływ osób, nie zostały objęte jej zasięgiem; są tam wymagane specyficzne rozwiązania

• rozszerzenie kompetencji Wspólnot w celu spójności ekonomicznej i społecznej ( dzięki niej Wspólnota może wyrównać różnice poszczególnych regionów państw członkowskich; utworzono regionalny fundusz rozwoju); nowymi obszarami, które do tej pory nie były objęte zakresem traktatów były także: badania i technologia, ochrona środowiska

• po raz pierwszy formalne nawiązanie do unii monetarnej ( wprowadzenia wspólnej waluty, polityki fiskalnej)

• powołanie nowej formuły dla współpracy politycznej państw- Jednolity Akt Europejski oficjalnie potwierdził, iż państwa członkowskie spotykają się regularnie na najwyższym szczeblu ( premierzy, szefowie rządów); te spotkania wypracowywać miały strategie polityczne dla Wspólnot; ustanowił więc Radę Europejską, formalizując w ten sposób odbywające się od dłuższego czasu konferencje szefów państw

• podział przepisów na 2 części:

• przepisy dotyczące zmiany traktatów założycielskich

• przepisy dotyczące współpracy państw członkowskich poza Wspólnotą, poza instytucjonalnymi i prawnymi rozwiązaniami prawa wspólnotowego- istniały dwa obszary poza wspólnotowe: polityka zagraniczna i bezpieczeństwo- JAE potwierdził, iż rozpoczęto sformalizowanie współpracy także w tych dwóch obszarach

6. Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht- 7.02.1992 r. ( wszedł w życie 1.11. 1993 r.)

• 
  Do 1993 r. integracja państw europejskich miała charakter gospodarczy, natomiast od momentu wejścia w życie Traktatu z Maastricht, integracja ta nabrała charakteru integracji politycznej. Traktat z Maastricht tworzył nową jakość, nowy etap w tworzeniu jeszcze ściślejszych związków między państwami europejskimi. Unia Europejska została stworzona w oparciu o 3 wspólnoty europejskie uzupełnione nowymi kierunkami działania. Art. A: „ Niniejszym traktatem Wysokie Umawiające się strony ustanawiają między sobą Unię Europejską, zwaną dalej „Unią”. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są jak najbliżej obywateli. Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy przewidzianymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między Państwami Członkowskimi oraz między ich narodami.”

• W projekcie tego traktatu znalazł się następujący przepis: „ Traktat zaznacza nowy etap w procesie prowadzącym stopniowo do Unii o celu federalnym.” Jednakże został on skreślony ze względu na termin: „ federalny”.

• W art. B wskazano cele Unii:

• popieranie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczo- społecznego, w szczególności poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej i ustanowienie unii gospodarczo- walutowej, docelowo z jedną walutą, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu;

• potwierdzanie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej, w szczególności poprzez realizacje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włącznie z docelowym sformułowaniem polityki obronnej, która mogłaby prowadzić z czasem do wspólnej obrony;

• wzmacnianie praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii,

• rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;

• pełne zachowanie i wzmacnianie acquis communautaire...( czyli dorobku wspólnotowego- wszystkich aktów prawnych przyjętych w ramach wspólnot europejskich).

• Próbą doktrynalnego zilustrowania zjawiska prawnego, jaki stanowi Unia Europejska, jest grecka świątynia.

DACH UE

• jednolita struktura instytucjonalna

TRZY FILARY UE

• I filar: Wspólnotowy

• II filar: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

• III filar: Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych ( obecnie Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych)

• FUNDAMENT

• wspólny mechanizm zmiany Traktatów i poszerzenia członkostwa/

ściślejsza współpraca

I FILAR:

• Doszło do zmiany nazwy EWG na Wspólnotę Europejską ( WE) w celu podkreślenia, iż tworzona jest wspólnota polityczna.

• W obszarze Wspólnoty Europejskiej działają: Rada, Komisja, Parlament i Europejski Trybunał Sprawiedliwości. W każdym z filarów działają te same instytucje, choć posiadają różne zakresy kompetencji w każdym z nich.

• Procedura stanowienia aktów prawnych w I filarze: tzw. metoda wspólnotowa- z inicjatywą aktu prawnego wychodzi Komisja ( reprezentuje interes wspólnotowy); akt ten zostaje uchwalony przy współudziale Parlamentu Europejskiego. Trybunał Europejski kontroluje legalność aktu, ma także wyłączne prawo jego zinterpretowania. Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje są bezpośrednio stosowane w prawie krajowym i mają prymat w stosunku do prawa krajowego.

II FILAR:

• Nie stosuje się w nim metody wspólnotowej. Z inicjatywą wychodzą państwa członkowskie. Parlament nie ma wiele do powiedzenia- to państwa członkowskie podejmują decyzje. Powstają inne akty prawne, które są słabsze od aktów I filaru. Akty te nie są bezpośrednio stosowane w prawie krajowym i nie podlegają kontroli legalności przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

• II filar można określić mianem Filaru Współpracy Międzyrządowej.

III FILAR:

• Jest również Filarem Współpracy Międzyrządowej. Nie stosuje się w nim metody wspólnotowej, akty III filaru są słabe, nie podlegają jurysdykcji ETS.

• Na mocy Traktatu Amsterdamskiego zmieni swą nazwę- współpraca w sprawach cywilnych zostanie przesunięta do Filaru Wspólnotowego.

• Wyrazem wspólnych wartości UE jest art. F Traktatu z Maastricht: „ 1. Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich, których systemy rządu opierają się na zasadach demokracji. 2. Unia szanuje prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego. 3. Unia zapewnia sobie środki niezbędne do osiągnięcia swych celów i prowadzenia swych polityk .” Traktat Amsterdamski do wspólnych wartości dodał także zasadę wolności, demokracji, poszanowania prawa, zasadę lex retro non agit, pewność prawa, uprawnioną ekpektatywę ( zasada ochrony uprawnionych oczekiwań; zasada zaufania obywatela do władzy publicznej). UE opiera się na rządach prawa, toteż wymienione wyżej zasady mają charakter jurydyczny, tzn. można się na nie powołać przed sądem.

• 
  O fundamencie UE, czyli wspólnych przepisach dotyczących zmiany Traktatów i poszerzenia członkostwa stanowi ar. 48/49: Ar. 48„Rząd każdego Państwa Członkowskiego lub Komisja mogą przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów stanowiących podstawę UE. Jeśli Rada, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego i, w odpowiednim przypadku, Komisji, opowie się za zwołaniem konferencji przedstawicieli Państw Członkowskich, konferencję taką zwołuje Przewodniczący Rady w celu przyjęcia, za wspólnym porozumieniem, zmian, jakie mają zostać dokonane w tych Traktatach. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniądza Rada zasięga opinii Europejskiego Banku Centralnego. Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.” ; Art. 49: „ Każde państwo europejskie, które szanuje zasady określone w art. 6 ustęp 1, może się ubiegać o członkostwo w Unii. W tym celu składa ono swój wniosek Radzie, która podejmuje decyzje, stanowiąc jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej bezwzględną większością głosów jego członków. Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa.”

7. Najważniejsze zmiany wprowadzone przez TWE:

• Wprowadził nowe dziedziny w zakres kompetencji wspólnotowych- (poszerzenie kompetencji), np. edukację, kulturę, energię, komunikację, wizy, zdrowie publiczne, ochronę konsumentów, politykę przemysłową, współpracę dla rozwoju.

• 
  obywatelstwo- art.8: „ Każda osoba posiadająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego, staje się obywatelem Unii”.

• prawo swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze państw członkowskich

• prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych

• prawo do kandydowania i głosowania do Parlamentu Europejskiego

• prawo do ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne

• skargi do rzecznika praw obywatelskich

• przewidywał, że nie wszystkie państwa będą koniecznie musiały uczestniczyć we wszystkich przedsięwzięciach Unii, np. w unii walutowej. Był to wyraz konstrukcji elastyczności ( Europa do wyboru, a la carte).

• przewidziano utworzenie unii gospodarczej i walutowej w trzech etapach, w których ostatni zakończył się 1 stycznia 2002 wprowadzeniem do obiegu wspólnej waluty euro.

• zasada subsydiarności aktów unijnych, tzn. akty prawa wspólnotowego mają być przyjmowane przez prawo krajowe, gdy dane cele nie mogą osiągnięte środkami krajowymi.

• nowa procedura- procedura współdecydowania- wzmocniono pozycję Parlamentu Europejskiego.

• Na szczycie europejskim w Maastricht został powołany nowy organ- Komitet Regionów jako odpowiedź na żądania przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych w kwestii potrzeby stworzenia organizacji reprezentującej ich interesy w strukturach Unii Europejskie; reprezentuje władze regionów ( czyli u nas województwa); ma charakter opiniotwórczy.

23 października 2006 r.

Wykład III

Temat: Ewolucja procesu integracji europejskiej cz. III.

Instytucje UE cz. I - Rada Europejska.

1. 
   Traktat Amsterdamski 2.10.1997 r. (data podpisania)/ 1.5.1999 r. ( data wejścia w życie, czyli reformy tego traktatu skutkowały właśnie w 1999 roku) zapoczątkował proces uproszczenia i konsolidacji podstaw traktatowych WE i UE.

• składa się z 15 artykułów ujętych w 3 częściach:

• Część I- poprawki wnoszone do traktatów UE, WE, EWWiS, EWEA oraz Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do PE z 1976 r.

• 
  Część II- postanowienia, których celem było uproszczenie tekstów traktatów założycielskich WE, by stały się bardziej zrozumiale, przejrzyste dla obywateli państw członkowskich. Uproszczenie polegało na uchyleniu nieaktualnych postanowień, dostosowaniu niektórych postanowień w związku z zakończeniem okresu przejściowego, nowelizacji postanowień, wynikającej ze zmiany numeracji, włączeniu postanowień z innych aktów, uwzględnieniu poprawek związanych z powiększeniem składu UE reforma techniczna.

• Część III- odniesiono się do zmiany numeracji artykułów, tytułów i sekcji TUE i TWE; stwierdzono, że TA zawarto na czas nieokreślony, ustalono warunki jego wejścia w życie i języki autentyczne.

• W załączniku stanowiącym integralną część TA zostały zamieszczone tabele ekwiwalencyjne ( przeliczeniowe) odpowiedników dawnej i nowe numeracji.

• Postanowienia:

• Dodano do art. A ( który od 1999 r. jest art. 1) Traktatu z Maastricht sformułowania: „ tak otwarcie jak jest możliwe, a także tak blisko obywatela, jak tylko możliwe”, w związku z czym art. ten uzyskał następujące brzmienie: „ Traktat ten zaznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszej Unii między narodami Europy, w której decyzje podejmowane są tak otwarcie jak jest możliwe, a także tak blisko obywatela, jak tylko możliwe.” Ściślejsza współpraca polega na tym, iż można ją ustanawiać, gdy w inny sposób nie da się osiągnąć celów traktatów ( zasada subsydiarności); powinna się w nią zaangażować większość państw członkowskich, nie może ona naruszać acqius communitaire, a także godzić w kompetencje, prawa obowiązki i interesy pozostałych państw członkowskich. Zwrot „ tak otwarcie jak jest możliwe, a także tak blisko obywatela, jak tylko możliwe” jest wyrazem demokratyzacji prawa UE- prawo ma być coraz bardziej dostępne, transparentne, zrozumiałe dla obywatela. To otwarcie przejawiło się w przepisach regulujących dostęp obywateli do dokumentów europejskich. Dziś dostęp do dokumentów reguluje rozporządzenie wspólnotowe o dostępie do dokumentów ( stanowi tylko o dostępie do dokumentów Rady Europejskiej i Komisji; traktat ustanawiający konstytucję rozszerza zakres instytucji, które mają udostępniać swoje dokumenty). Innym znamieniem otwarcia jest zapewnienie dostępu publiczności do obrad instytucji wspólnotowych. Traktat ustanawiający konstytucję przewiduje, iż cały proces legislacyjny ma być udostępniony.

• Wzmocniono ochronę praw fundamentalnych, czego wyrazem był nowy paragraf pierwszy w art. F: „1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.” Wszystkie trzy filary opierają się na poszanowaniu zasad tj. zasada ochrony uprawnionych oczekiwań jednostki, zasada proporcjonalności, zasada pewności prawa, zasada nieretroakcji, itd.

• Zwiększono rolę PE w powoływaniu członków KE ( Komisji Europejskiej) oraz ustalono maksymalną liczbę członków PE ( nie powinna ona przekroczyć 700 deputowanych, niezależnie od liczby państw członkowskich).

• Uproszczono procedury decyzyjne z udziałem PE, szczególnie procedurę współdecydowania ( w wypadku istnienia wstępnego porozumienia między Radą a PE odnośnie do proponowanego aktu, może on zostać uchwalony bez przyjmowania wspólnego stanowiska, gdy nie ma takiego porozumienia PE może łatwiej zawetować akt, ponieważ Rada nie może go ponownie przedłożyć po odrzuceniu przez PE).

• Ograniczono stosowanie procedury współpracy tylko do spraw UGiP ( Unii Gospodarczej i Pieniężnej, czyli Unii Monetarnej), zastępując ją w innych dziedzinach procedurą współdecydowania. Wzrosła rola PE w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, zwłaszcza przeniesionych do filaru o charakterze ponadnarodowym.

• Rozszerzono stosowanie większości kwalifikowanej w Radzie w zakresie badań naukowych, realizacji prawa osiedlania się cudzoziemców i opłat kompensacyjnych związanych z importem surowców.

• Rozszerzono jurysdykcję ETS m.in. na III filar UE, w którym do 1999 r. miał niezwykle ograniczone kompetencje- przyznano mu nowe kompetencje w dziedzinie przepływu osób, polityki azylowej i migracyjnej, a także w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych; od 1999 r. akty przyjmowane w III filarze podlegają kontroli przez ETS.

• Poszerzono kompetencje KR ( Komitetu Regionów), wprowadzając obowiązek konsultowania się z nim w sprawach socjalnych, zatrudnienia, opieki zdrowotnej, ochrony środowiska, funduszy socjalnych, szkolenia zawodowego i transportu.

• WPZiB ( Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) staje się w coraz większym stopniu domeną UE, a do jej celów włączono ochronę integralności UE.

• 
  Niektóre sprawy należące dotychczas do III filaru uwspólnotowiono, czyli nastąpiło przeniesienie spraw z filaru III do TWE - były to sprawy z zakresu polityki wizowej, azylowej, imigracyjnej i innej związanej ze swobodnym przepływem osób; włączono je do tytułu IV TWE; konsekwencją tego jest to, że akty prawne dotyczące tych dziedzin stają się wiążące dla państw członkowskich i od razu stają się częścią prawa krajowego, a ponadto podlegają kontroli ETS zmiana nazwy III filaru ( bo polityka wizowa, azylowa, imigracyjna dotyczyły spraw cywilnych)- WPiSK ( Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych). III filar wzmocniono poprzez dodanie nowego aktu prawnego- decyzji ramowej. Decyzja ramowa jest jednym ze środków prawnych przewidzianych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, czyli tzw. III filaru UE. Ma ona na celu zbliżanie przepisów wewnętrznych państw członkowskich UE w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty. Co istotne, pozostawia państwom swobodę wyboru środków służących osiągnięciu zamierzonego celu. Istota decyzji ramowej upodabnia ją do wspólnotowej dyrektywy, w przeciwieństwie do której nie może jednak wywołać skutku bezpośredniego ( czyli jednostki wiąże dopiero ustawa, która została wydana przez państwo), np. decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania ( ENA). ENA to decyzja sądu jednego z państw członkowskich wydana w celu aresztowania i dostarczenia przez inne państwo członkowskie poszukiwanej osoby w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego oraz wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności lub innego środka izolacyjnego. Instrument ten opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, zmierzającej do automatycznego wykonywania orzeczeń wydanych przez sąd jakiekolwiek państwa członkowskiego przez organy innego państwa członkowskiego. ENA zastąpił tradycyjną instytucję ekstradycji pomiędzy państwami członkowskimi, znosząc lub ograniczając wiele tradycyjnych przeszkód ekstradycyjnych ( ekstradycja jest mianowicie procedurą zarówno sądową jak i administracyjną). Polska implementowała tę decyzję w 2004 r.

• W ramy WE został włączony dorobek Schengen - Układ Schengen jest umową międzynarodową, zawartą między niektórymi krajami członkowskimi UE, mającą na celu zapewnienie swobody przepływu osób na obszarze składającym się z terytoriów państw sygnatariuszy.

2. Karta Praw Podstawowych.

• przyjęta przez Radę Europejską w Nicei 7 grudnia 2000 r.

• zawiera 54 artykuły zawarte w 7 rozdziałach, enumerujących prawa podstawowe:

• I Godność (art. 1-5):
  ochrona godności ludzkiej; prawo do życia (w tym zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do integralności cielesnej (w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych); zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

• II Wolność (art. 6-19):
  prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia i religii; wolność przepływu informacji i wyrażania opinii; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i badań naukowych; prawo do edukacji; wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym państwie UE; wolność prowadzenia działalności gospodarczej; prawo własności (w tym własności intelektualnej); prawo do azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

• III Równość (art. 20-26):
  równość wobec prawa; zakaz wszelkiej dyskryminacji; poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równość płci, dozwolenie dyskryminacji pozytywnej; prawa dziecka; prawa osób starszych; integracja osób niepełnosprawnych.

• IV Solidarność (art. 27-38);
  prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawo do bezpłatnych usług mieszkaniowych; prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków pracy; zakaz pracy dzieci i ochrona pracującej młodzieży; zakaz zwolnień z powodu macierzyństwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumenta.

• V Prawa obywatelskie (art. 39-46):
  prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.

• VI Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50):
  prawo do rzetelnego procesu sądowego; domniemanie niewinności i prawo do obrony; zasada legalizmu i proporcjonalności w procesie karnym; ne bis in idem procedatur (nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do których został już uniewinniony lub skazany) .

• VII Postanowienia ogólne (art. 51-54):
  zakres stosowania Karty (podczas implementacji prawa wspólnotowego przez ciała unijne); zakres gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności); zakaz interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; zakaz nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw i wolności).

• jest dokumentem niewiążącym prawnie; ma znaczenie jedynie polityczne, moralne; został on jednak włączony do projektu Konstytucji UE, a gdy projekt ten zostanie podpisany i ratyfikowany, moc wiążącą uzyska także Karta Praw Podstawowych.

• ETS po raz pierwszy odwołał się do niej w 2006 r.

3. 
   Traktat Nicejski z 26 lutego 2001 ( wejście w życie 1.2.2003 r.) miał przygotować UE pod względem instytucjonalnym do działania w warunkach zwiększenia do 27 państw członkowskich; przygotowanie do poszerzenia

• Składa się z preambuły i dwóch części:

• preambuła- wyrażono w niej pragnienie sfinalizowania zapoczątkowanego przez TA procesu przygotowania instytucji do działania w ramach poszerzonej UE oraz potwierdzono wolę kontynuowania negocjacji akcesyjnych i ich pomyślnego zamknięcia;

• część I- poprawki wnoszone do TUE, TWE, TEWEA, TEWWiS;

• część II- postanowienia przejściowe i końcowe

• Do TN dołączono cztery protokoły:

• Protokół w sprawie poszerzenia UE,

• Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości,

• Protokół o skutkach finansowych wygaśnięcia Traktatu EWWiS oraz o Funduszu Badawczym Węgla i Stali,

• Protokół w sprawie art. 67 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

• Postanowienia:

• określono zasady dotyczące ustalania składu KE ( ostateczne decyzje podejmie w tym zakresie działająca jednomyślnie Rada UE),

• uzgodniono nowy system ważenia głosów w Radzie UE,

• rozszerzono zakres głosowania większością kwalifikowaną,

• reforma organów sądowych, polegająca na rozgraniczeniu jurysdykcji ETS i SPI ( Sądu Pierwszej Instancji- trybunału powołanego na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego, w celu odciążenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Zaczął działać z dniem 1 stycznia 1989 roku); utworzenie trójinstancyjnego systemu sądownictwa. Sąd Pierwszej Instancji nabrał charakteru samodzielnego organu wspólnotowego, zaś w ramach SPI mogą zostać utworzone Izby Sądowe orzekające w określonych sprawach w I instancji. Od rozstrzygnięć Izb Sądowych służy środek odwoławczy do SPI.

• ustanowiono nowe organy: Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Europejski Wydział Współpracy Sądowej, Europejską Sieć Sądową, Komitet Ochrony Socjalnej,

• istotne zmiany dotyczą ściślejszej współpracy ( która uzyskuje ujednoliconą nazwę- wzmocnionej współpracy); w wypadku wzmocnionej współpracy zwiększono rolę KE i PE w procedurze jej ustanawiania,

• przewidziano nowelizację art. 7 TUE- polega ona na wprowadzeniu i uregulowania procedury poprzedzającej podjęcie przez Radę decyzji w sprawie uznania państwa członkowskiego winnym poważnego i trwałego naruszenia zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka, podstawowych wolności; procedura wdrażania w wypadku wyraźnego niebezpieczeństwa takiego naruszenia obejmuje:

• złożenie wniosku przez jedną trzecią państw członkowskich lub PE bądź KE,

• przesłuchanie danego państwa,

• podjęcie decyzji przez Radę większością 4/5 państw członkowskich za zgodą Parlamentu,

• skierowanie zalecenia do danego państwa.

4. Traktat o przystąpieniu do UE ( Traktat Akcesyjny) z 16 kwietnia 2003.

• Została określona data przystąpienia do UE na 1 maja 2004 r.

• Składa się z trzech części:

• Traktat dotyczący przystąpienia do UE, tzw. Krótki Traktat; jest to tzw. Traktat o przystąpieniu sensu stricto. Traktat sensu stricto składa się jedynie z preambuły i trzech artykułów. Zawierają one następujące stwierdzenia:

• 10 państw kandydujących staje się od 1 maja 2004 r. członkami Unii i stronami traktatów stanowiących jej podstawę;

• traktat wejdzie w życie, jeśli do 30 czerwca 2004 r. rządowi włoskiemu zostaną złożone dokumenty ratyfikacyjne przez wszystkie państwa członkowskie UE i co najmniej jedno państwo kandydujące; w razie nieratyfikowania traktatu przez jedno lub kilka państw kandydackich wszystkie odniesienia do tych państw zostaną z traktatu usunięte, a do UE przystąpią tylko pozostałe kraje;

• traktat jest sporządzony w 11 dotychczasowych językach oficjalnych UE i 9 językach oficjalnych państw przystępujących, wszystkie wersje językowe są na równi autentyczne ( równoprawne; dziś jest 21 języków autentycznych; wersja językowa, w której akt prawny jest negocjowany, ma znaczenie ważniejsze, ale co do zasady wszystkie języki państw członkowskich są równorzędne).

• Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę UE ( czyli Akt Przystąpienia). Wskazuje konkretne dostosowania dla każdego nowego państwa we wszystkich obszarach. Potwierdza, że wszystkie państwa są związane całym wspólnotowym dorobkiem państwa ( Polska stała się więc stroną wszystkich zawartych dotychczas traktatów). Potwierdza, że język polski jest językiem autentycznym traktatów ( równoprawnym). Traktat o przystąpieniu łącznie z Aktem dotyczącym warunków przystąpienia stanowią tzw. Traktat akcesyjny sensu largo;

• Akt Końcowy- jest dokumentem zawierającym 44 deklaracje ( obecnych państw członkowskich i nowych państw członkowskich); mają one charakter polityczny, choć mogą mieć znaczenie prawne przy interpretacji Traktatu.

5. Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy.

• Przyjęty przez Konwent ds. Przyszłości Europy 13 czerwca i 10 lipca 2003; może wejść w życie w 2006 r.

• Ma zastąpić istniejące Traktaty.

• Struktura:

• Część I- obejmuje następujące zagadnienia: definicję i cele Unii, prawa podstawowe obywateli Unii, kompetencje Unii, instytucje Unii, wykonywanie kompetencji Unii, życie demokratyczne Unii, finanse Unii, członkostwo w Unii;

• Część II- obejmuje tekst Karty Praw Podstawowych;

• Część III ( „ Polityki i funkcjonowanie Unii')- obejmuje tytuły o bardzo zróżnicowanej objętości: klauzule ogólnego stosowania, niedyskryminacja i obywatelstwo, polityki i działania wewnętrzne ( związane z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego), działania zewnętrzne Unii ( m.in. Wspólna Polityka Handlowa, współpraca z państwami trzecimi, środki restrykcyjne, zawieranie umów międzynarodowych, stosunki Unii z organizacjami międzynarodowymi);

• Część IV ( „ Postanowienia ogólne i końcowe”)- symbole Unii, zmiana Traktaty, języki autentyczne, okres obowiązywania.

• Postanowienia:

• zniesienie struktury filarowej- wszystko zostaje ujednolicone,

• wprowadzenie nowej systematyki aktów prawnych ( ustawy europejskie, europejskie ustawy ramowe, rozporządzenia europejskie, decyzje europejskie, itd.),

• rozszerzenie dostępu do dokumentów UE i jawność procesów stanowienia prawa,

• wprowadzenie klauzuli umożliwiającej przystąpienie UE do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.,

• przewidzenie możliwości dobrowolnego wystąpienia z UE ( państwo członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej; w świetle wytycznych Rady Europejskiej, Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią; umowa ta jest zawierana w imieniu Unii przez Radę Ministrów stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody PE),

• postanowienie, iż procedura współdecydowania staje się procedurą podstawową do przyjmowania aktów legislacyjnych,

• przewidzenie wyraźnie osobowości prawnej UE i prymatu prawa UE

• przyznanie ETS kompetencji w całym obszarze

• Po nieratyfikowaniu traktatu przez Francję i Holandię, postanowiono zamrozić proces ratyfikacji

6. Rada Europejska.

• Powstała na mocy Traktatu z Maastricht.

• Jest organem politycznym, nie legislacyjnym. Stymuluje rozwój Unii, podejmując decyzje polityczne; wyznacza kierunki rozwoju, określa przyszłość. Rada stanowi też forum wymiany poglądów na najwyższym szczeblu politycznym; podejmowane są przez nią problemy o kluczowym znaczeniu dla Unii i jej otoczenia. Podczas spotkań Rady są m.in. opracowywane i podpisywane ostateczne teksty unijnych traktatów.

• Działa instrumentami nieformalnymi, czyli niewiążącymi prawnie. Decyzje podejmowane przez Radę nie mają co prawda mocy prawnie wiążącej, jednak skład tego organu (jego członkowie są zwierzchnikami ministrów wchodzących w skład Rady Unii Europejskiej) przesądza o przekładaniu się tych decyzji na konkretne akty prawne uchwalane przez odpowiednie organy.

• 
  W jej skład wchodzą: szefowie państw lub rządów ( reprezentują oni najwyższą władzę wykonawczą w państwie; reprezentantem Polski i innych państw są premierzy, za wyjątkiem Francji i Finlandii, które są reprezentowane przez prezydentów) + przewodniczący Komisji składa się więc z 26 członków. W obradach biorą też udział ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, a także jeden z członków Komisji.

• Z prawnego punktu widzenia każde państwo ma jeden głos. Negocjacje trwają tak długo, aż dojdzie do kompromisu, który obejmie wszystkich przedstawicieli państw członkowskich. Rada jest zobowiązana do przedstawienia Parlamentowi Europejskiemu po każdym posiedzeniu szczegółowego sprawozdania z jej obrad. Jest także zobowiązana przedstawić mu roczne pisemne sprawozdanie o postępie osiągniętym przez Unię.

• Spotkania Rady są określane mianem szczytów UE. Na szczycie w Sevilli Rada Europejska postanowiła zbierać się cztery razy w roku. Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy stanowi już wyraźnie, że Rada ma się zbierać właśnie tyle razy w roku.

• Decyzje podejmowane przez Radę Europejską określane są mianem „ wytycznych”, „ wspólnych strategii”, „ konkluzji” ( ogólne wytyczne polityki gospodarczej lub zatrudnienia). Niczym się nie różnią pod względem prawnym- wszystkie są niewiążące.

30 października 2006 r.

Wykład IV

Temat: Instytucje UE cz. II- Parlament Europejski, Rada UE.

1. Parlament Europejski- instytucja UE złożona z przedstawicieli społeczeństw narodów państw członkowskich Wspólnoty, wybieranych na 5 lat.

• W pierwotnym brzmieniu TWE, organ złożony z przedstawicieli parlamentów państw członkowskich nosił nazwę Zgromadzenia Parlamentarnego i był- obok ETS- instytucją wspólną dla wszystkich trzech WE. Na podstawie własnych uchwał z 19 marca 1958 r. i 30 marca 1962 r. zmienił nazwę na PE. Pomyślany był jako ciało doradcze i nadzorujące działalność innych instytucji. Miał więc niewielkie kompetencje.

• Wprowadzenie w 1979 r. powszechnych bezpośrednich wyborów wzmocniło pozycję PE jako jedynego organu posiadającego legitymację demokratyczną, co usprawiedliwiało stopniowe uzyskanie przez PE coraz większych kompetencji. Wybory te odbyły się na podstawie Aktu dotyczącego wyboru przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich. Akt ten jest aktem wyższego rzędu, ponieważ jest to akt państw członkowskich, a nie instytucji wspólnotowych. Jest to akt o charakterze konstytucyjnym, należącym do prawa wspólnotowego pierwotnego. Z punktu widzenia prawnego można go uznać za umowę międzynarodową. Został on dołączony do decyzji Rady 76/787. Mianowicie państwa członkowskie zebrały się w Radzie UE ( czyli w Radzie Ministrów; w organie reprezentującym państwa członkowskie) i porozumiały się co do bezpośrednich wyborów. Rada to odnotowała w formie decyzji i zarządziła wybory na podstawie Aktu dodanego do owej decyzji. Kolejnym ważnym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie zasady, iż wybory do PE powinny być powiązane z obywatelstwem europejskim, a zatem korzystanie z czynnego i biernego prawa wyborczego jest możliwe w miejscu zamieszkania danej osoby, a nie tylko w jej państwie ojczystym.

• Nie ma jednolitej ordynacji wyborczej- warunki kandydowania, organizacja wyborów, sposób głosowania, obliczania głosów pozostają w gestii prawa krajowego. Art. 190 p. 4 przewidywał: „Parlament Europejski opracowuje projekt mający na celu umożliwienie przeprowadzenia powszechnych wyborów bezpośrednich zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich Państwach Członkowskich lub zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich Państw Członkowskich. Rada, stanowiąc jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego udzielonej większością głosów jego członków, ustanawia właściwe przepisy, których przyjęcie zaleca Państwom Członkowskim, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.” PE przygotował taki projekt, przyjęty on został zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 190, jednak nie spotkało się to ze zgodą polityczną. TA ustanowił, że ordynacja ta nie musi być jednolita, ale ordynacje muszą być zgodne z zasadami wspólnymi dla wszystkich państw członkowskich. Udało się zebrać niewiele wspólnych zasad w dwie Decyzje Rady z 25.6 i 23.9.2002. Tymi wspólnymi zasadami są:

• głosowanie proporcjonalne, dopuszczono także głosowanie na listy preferencyjne;

• wybór typu ordynacji wyborczej pod warunkiem, że nie narusza to proporcjonalnej natury głosowania;

• niepołączalność funkcji w innych instytucjach i organach UE oraz parlamentach krajowych;

• limity czasowe ( ogłaszanie wyników wyborów), ale zgodne z tradycją państw członkowskich; udało się uregulować terminy związane z procedurą wyborczą.

• Skład PE:

• Ilość posłów wskazują Traktaty. I tak TA przewidywał maksymalnie 700 posłów, TN- 732 przy 27 członkach, Traktat Akcesyjny - 732, w tym dla Polski 54, Projekt Konstytucji- 736/750. Liczba deputowanych ulegała zmianom w miarę kolejnych poszerzeń WE oraz w związku ze zjednoczeniem Niemiec. Ilość przedstawicieli zależy co do zasady od liczby ludności państw członkowskich ( czyli mało jest w PE reprezentantów np. Finlandii (16), czy Luksemburga (6), natomiast dużo jest reprezentantów Niemiec (99) czy też Wielkiej Brytanii (87)). Obowiązuje zasada degresywnej proporcjonalności- im mniej zamieszkane państwo, tym lepiej reprezentowane, bardziej uprzywilejowane. Utrzymuje się jednak ciągła dysproporcja: jeden parlamentarzysta pochodzący z Malty reprezentuje 76 000 obywateli, podczas gdy parlamentarzysta z Niemiec- 829 000 obywateli, a przecież głos parlamentarzysty z Luksemburga ma taką samą ważność jak parlamentarzysty z Niemiec.

• Struktura PE odzwierciedla ponadnarodowy charakter tego organu. Jego członkowie nie grupują się wg narodowości, lecz wg przynależności do frakcji politycznych; reprezentują pewne opcje polityczne. Podkreśla to tzw. europejski charakter mandatu- każdy deputowany reprezentuje całość społeczeństwa unijnego. Zgodnie z art. 191 TWE ( czyli Traktem Rzymskim): „ Partie polityczne na poziomie europejskim są ważnym czynnikiem integracji w ramach Unii. Przyczyniają się one do kształtowania świadomości europejskiej i wyrażania woli politycznej obywateli Unii. Rada, stanowiąc zgodnie z procedurą określoną w art. 251, określa status partii politycznych na poziomie europejskim, w szczególności zasady dotyczące ich finansowania.” Na podstawie rozporządzenia z 2003 r. partie polityczne są finansowane z budżetu UE.

• Struktura wewnętrzna PE:

• Struktura PE jest zbliżona do struktury parlamentów krajowych.

• Parlament wybiera ze swego grona przewodniczącego i prezydium ( 14 wiceprzewodniczących oraz 5 kwestorów) na okres 2,5 roku. Przewodniczący spełnia funkcje reprezentacyjne, kieruje pracami PE, ogłasza jego decyzje. Prezydium decyduje o sprawach finansowych i organizacyjnych PE ora deputowanych, o kompetencjach i składzie komisji, a także w sprawach stosunków między PE a innym instytucjami WE. Kwestorzy kontrolują sposób wydawania pieniędzy na takie sprawy jak diety poselskie, biura poselskie.

• W PE istnieją frakcje parlamentarne ( grupy polityczne) odpowiadające mniej więcej europejskim partiom politycznym.

• Wszystkie decyzje PE są przygotowywane przez komisje. Przedmiotem ich działalności są odpowiednie dziedziny traktatów założycielskich. Powoływane są z uwzględnieniem proporcjonalnej reprezentacji poszczególnych frakcji parlamentarnych.

• Działania PE wspiera technicznie i logistycznie Sekretariat, na którego czele stoi Sekretarz Generalny.

• Parlament obraduje w sesji rocznej, która rozpoczyna się w drugi wtorek marca. Spotkania odbywają się raz w miesiącu i trwają tydzień. Wyjątkiem jest sierpień, gdyż jest to miesiąc urlopu. PE może zbierać się także na sesje nadzwyczajne na żądanie większości deputowanych, KE lub Rady.

• Kompetencje PE:

• doradcze, stopniowo legislacyjne:

• Zgromadzenie Parlamentarne było ciałem doradczym. W tzw. procedurze konsultacji Rada miała obowiązek zwrócić się do niego o opinię ( czyli poprawkę), ale nie miała obowiązku dostosować się do niej. Ponadto procedura konsultacji musiała być wyraźnie przewidziana w przepisie. Istniała także procedura zgody Parlamentu- Rada uchwalała akt prawny, Parlament zaś albo w całości go przyjmował, albo odrzucał. Parlament jednak nie miał w tej procedurze żadnego wpływu na treść aktu, nie może wnieść poprawek. Stopniowo jednak PE poszerzał swoje kompetencje wraz z wprowadzeniem bezpośrednich wyborów i po uchwaleniu Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r., który wprowadził procedurę współpracy. Traktat z Maastricht czyni z PE ciało legislacyjne, wprowadzając procedurę współdecydowania, która stała się procedurą dominującą w miarę usuwania procedury współpracy. Współdecydowanie przewiduje możliwość wpływania na Parlament na treść aktu. PE jest jedynie współlegislatorem- nie jest wyłącznym ciałem legislacyjnym.

• Zgodnie z art. 192 akapit 2 TWE : „Parlament Europejski może, stanowiąc większością głosów swoich członków, żądać od Komisji przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa on, że akt wspólnotowy jest niezbędny w celu wykonania niniejszego Traktatu.” Jest to pewien środek wymuszenia inicjatywy ustawodawczej, jednak jest on słaby- Komisja nie ma bowiem obowiązku przygotowania aktu prawnego; musi uzasadnić swą odmowę.

• budżetowe:

• PE ma prawo współdziałania z Komisją w ustalaniu planu budżetu, ale ostatnie słowo należy do Komisji.

• Budżet unijny składa się z dwóch grup wydatków:

• wydatki obowiązkowe- są to wydatki przewidziane w Traktatach lub aktach prawa wtórnego, które są niezbędne do realizacji celów wspólnotowych; w tej sferze rola PE jest nieduża- jest on jedynie proszony o opinie;

• wydatki nieobowiązkowe- pozostałe, np. w sferze wspólnej polityki rolnej; funkcjonuje tutaj procedura zgody- Parlament może przyjąć lub w całości odrzucić projekt budżetu w tym obszarze.

• Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy przewiduje procedurę współdecydowania PE o przyjęciu budżetu.

• PE w ramach uprawnień budżetowych posiada ważny instrument kontrolny- mianowicie należy do niego kontrola wykonania budżetu przez Komisję. PE co roku udziela absolutorium z wykonaniu budżetu. Stanowi o tym art. 276 TWE: „Parlament Europejski, na zalecenie Rady, która stanowi większością kwalifikowaną, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu. W tym celu Rada i Parlament kolejno badają rachunki i bilans finansowy określone w artykule 275, roczne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego, wraz z odpowiedziami kontrolowanych instytucji na uwagi Trybunału Obrachunkowego, oświadczenie o wiarygodności określone w artykule 248 ustęp 1 drugi akapit, jak również odpowiednie sprawozdania specjalne Trybunału Obrachunkowego.”

• Trybunał Obrachunkowy składa się z 25 wykwalifikowanych księgowych. Jego zadaniem jest dbanie o wykonanie budżetu. Przygotowuje on sprawozdanie, które przedstawia PE. Na podstawie tego sprawozdania PE decyduje o udzieleniu absolutorium Komisji.

• kontrolne:

• PE posiada funkcję kontroli politycznej wobec Komisji czyli władzy wykonawczej. Może wyrazić wotum nieufności. Procedurę wyrażania wotum nieufności reguluje art. 201 TWE: „Jeżeli do Parlamentu Europejskiego wpłynie wniosek o wotum nieufności dla Komisji ze względu na jej działalność, może on głosować w sprawie tego wniosku najwcześniej trzy dni po jego złożeniu i wyłącznie w głosowaniu jawnym. Jeżeli wniosek o wotum nieufności zostanie przyjęty większością dwóch trzecich oddanych głosów, reprezentującą większość członków Parlamentu Europejskiego, członkowie Komisji kolektywnie rezygnują ze swych funkcji. Prowadzą oni nadal sprawy bieżące do czasu ich zastąpienia zgodnie z artykułem 214. W takim przypadku mandat członków Komisji mianowanych na ich miejsce wygasa z dniem, w którym wygasłby mandat członków Komisji zobowiązanych do kolektywnej rezygnacji.”

• PE ma prawo do interpelacji, o czym stanowi art. 197 TWE: „Komisja odpowiada ustnie lub pisemnie na pytania skierowane do niej przez Parlament Europejski lub jego członków.” Komisja jest zobligowana do udzielenia odpowiedzi.

• Zgodnie z art. 200 TWE: „Parlament Europejski na posiedzeniu jawnym rozpatruje ogólne sprawozdanie roczne przedstawione mu przez Komisję.”

• PE posiada także funkcje kontrolne wobec Rady na podstawie Deklaracji Stuttgarckiej- uchwalona została na szczycie Rady Europejskiej w Stuttgarcie (czerwiec 1983). Zebrani tam szefowie rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich wyrazili potrzebę większej koordynacji polityk zagranicznych w ramach tzw. Europejskiej Współpracy Politycznej. Rada ogłosiła, że będzie odpowiadać na pytania PE, dobrowolnie poddała się więc kontroli tej instytucji. Jest to zobowiązanie polityczne. Dopiero Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy wyraźnie stanowi, że Rada ma obowiązek odpowiedzi na pytanie.

• PE może powołać ad hoc komitet dochodzeniowy, o czym stanowi art. 193 TWE: „W ramach wykonywania swych zadań Parlament Europejski może, na żądanie jednej czwartej swoich członków, ustanowić tymczasową komisję śledczą do zbadania, bez uszczerbku dla uprawnień przyznanych niniejszym Traktatem innym instytucjom lub organom, zarzutów naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa wspólnotowego, chyba że podnoszone fakty są rozpatrywane przez sąd i postępowanie sądowe nie jest zakończone.”

• PE ma prawo wniesienia skargi do ETS. Może także wnieść skargę na bezczynność instytucji, tj. w prawie administracyjnym. O prawie tym stanowi art. 230 TWE: „Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy.” Należy zwrócić uwagę na uprawnienia PE w postępowaniach przed ETS. W pierwotnym brzmieniu TWE nie przyznawała mu loci standi w postępowaniu o unieważnienie aktów prawnych stanowionych przez KE i Radę, upoważniał jedynie do wszczynania postępowania o zaniechanie. Jakkolwiek ETS odmówił PE generalnego uprawnienia do zaskarżania aktów KE i Rady na podstawie art. 230 TWE, to jednak uznał takie uprawnienie w odniesieniu do aktów naruszających jego prerogatywy.

• Art. 194 TWE stanowi, iż: „Wszyscy obywatele Unii, jak również wszystkie osoby fizyczne lub prawne mające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim, mają prawo kierowania, indywidualnie lub wspólnie z innymi obywatelami lub osobami, petycji do Parlamentu Europejskiego w sprawach objętych zakresem działalności Wspólnoty, które dotyczą ich bezpośrednio.”- Parlament ma więc prawo rozpatrywania petycji indywidualnych

• PE mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich oraz odbiera roczne sprawozdanie- art. 195 TWE: „Parlament Europejski mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich, uprawnionego do przyjmowania od każdego obywatela Unii lub każdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim skarg, które dotyczą przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji lub organów wspólnotowych, z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji wykonujących swoje funkcje sądowe.  Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia Parlamentowi Europejskiemu roczne sprawozdanie z wyników swoich dochodzeń.” Rzecznik Praw Obywatelskich UE jest instytucją o charakterze kontrolnym, powołaną na mocy Traktatu z Maastricht Zadaniem ombudsmana jest rozpoznawanie skarg kierowanych przez obywateli Unii Europejskiej, dotyczących nadużyć w sprawowaniu władzy przez instytucje i organy Unii. Jest odwoływany przez ETS.

• związane z powoływaniem i odwoływaniem innych organów:

• PE zatwierdza skład KE i jej przewodniczącego. Ma także prawo odwołania KE poprzez uchwalenie większością dwóch trzecich głosów przy kworum jednej drugiej deputowanych wotum nieufności.

• PE uczestniczy w procedurze powoływania członków Dyrektorium EBC ( Europejski Bank Centralny) oraz TO ( Trybunał Obrachunkowy).

• inne:

• PE bierze udział w procedurze zawierania umów międzynarodowych, m.in. umów stowarzyszeniowych.

• PE deleguje swoich przedstawicieli do wspólnych organów o charakterze przedstawicielskim, utworzonych na podstawie umów międzynarodowych zawartych przez WE ( np. organów parlamentarnych stowarzyszenia)

• Procedury głosowania:

• PE decyduje, zgodnie z art. 198 TWE: „O ile traktat nie stanowi inaczej, bezwzględną większością oddanych głosów. Regulamin wewnętrzny określa kworum.” ( jest to 1/3)

• PE może także zagłosować także:

• większością 2/3 oddanych głosów, reprezentującą większość jego członków

• zwykłą większością obecnych członków ( procedura podstawowa),

• bezwzględną większością głosów członków, jeżeli wymaga tego traktat ( np. drugie i trzecie czytanie w procedurze współdecydowania)

2. Rada Unii Europejskiej = Rada Ministrów.

• Organ ten został utworzony jako Rada Ministrów. Obecną nazwę przyjął na mocy własnej uchwały w 1993 r. Decyzja ta miała w zamyśle stanowić wyraz dostosowania Rady do zasady jedności instytucjonalnej UE.

• Rada UE jest jedyną instytucją, która uzyskała ważne kompetencje decyzyjne w II i III filarze.

• Tworzą ją przedstawiciele państw członkowskich na szczeblu rządowym ( po jednym przedstawicielu z każdego państwa), czyli przedstawiciele władzy wykonawczej; ministrowie państw członkowskich. Ministrowie ci muszą mieć swojego przewodniczącego- każde państwo przewodniczy obradom Rady w konkretnym półroczu. Do Traktatu wprowadzono zasady dotyczące prezydencji w sekwencji ustalonej przez Radę. Polska będzie przewodniczyć Radzie w II półroczu 2011 r. To państwo, które przewodniczy Radzie, reprezentuje też UE na zewnątrz. Zgodnie z Traktatem ustanawiającym Konstytucję dla Europy trzy państwa jednocześnie miały przewodniczyć Radzie, dzieląc się zadaniami.

• Rada jest organem specyficznym, ponieważ obraduje i podejmuje decyzje w różnym składzie. Skład Rady jest składem zmiennym w zależności od spraw, którymi zajmuje się Rada. Rada Europejska w 2002 w Sevilli podjęła decyzję, iż liczba konfiguracji Rady musi być stała i przedstawiać się następująco:

• Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych ( jest to formacja najważniejsza),

• Sprawy Gospodarcze i Finansowe,

• Sprawiedliwość i Sprawy Wewnętrzne,

• Zatrudnienie, Polityka Społeczna, Zdrowie, Sprawy Konsumenckie,

• Konkurencja ( Rynek Wewnętrzny, Przemysł i Badania),

• Transport, Telekomunikacja i Energia,

• Rolnictwo i Połowy,

• Środowisko,

• Edukacja, Młodzież i Kultura.

• TN wprowadził nową formułę, zgodnie z którą Rada może się zbierać w składzie szefów państw lub rządów. Wprowadzono także nowe procedury dla podjęcia najważniejszych decyzji, tj.:

• przystąpienie państw członkowskich do strefy EURO ( art. 121 TWE),

• stwierdzenie poważnego naruszenia fundamentalnych zasad,

• wybór członków Komisji ( art. 214 TWE: „Rada, zebrana w składzie szefów państw lub rządów i stanowiąca większością kwalifikowaną, nominuje osobę, którą zamierza mianować przewodniczącym Komisji; nominacja ta jest zatwierdzana przez Parlament Europejski. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną i za wspólnym porozumieniem z nominowanym przewodniczącym, przyjmuje listę pozostałych osób, które zamierza mianować członkami Komisji, sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z Państw Członkowskich. Nominowani w ten sposób przewodniczący i pozostali członkowie Komisji podlegają, jako kolegium, zatwierdzeniu przez Parlament Europejski. Po zatwierdzeniu przez Parlament Europejski przewodniczący i pozostali członkowie Komisji zostają mianowani przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną.”)

• Obrady Rady są zwoływane przez Przewodniczącego. Rada Europejska w Sevilli podjęła polityczną decyzję o odtajnieniu niektórych elementów legislacyjnych ( I czytania i głosowania). W obradach Rady uczestniczy Komisja ( a konkretnie delegowany przedstawiciel Komisji, zajmujący się danym obszarem regulacji, czyli odpowiadający resortowo profilowi danej Rady), chyba że Rada utajni swoje obrady większością głosów.

• Art. 207 ust. 2 stanowi: „Radę wspomaga Sekretariat Generalny, działający pod kierunkiem sekretarza generalnego, wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, któremu pomaga zastępca sekretarza generalnego odpowiedzialny za zarządzanie Sekretariatem Generalnym. Sekretarz generalny i zastępca sekretarza generalnego są mianowani przez Radę stanowiącą większością kwalifikowaną. Rada decyduje o organizacji Sekretariatu Generalnego.”

• Działania Rady wspierane są także przez Komitet Stałych Przedstawicieli ( COREPER), który został wprowadzony do struktury Rady na mocy Traktatu o Fuzji Instytucji z 1965 r. Komitet składa się z dwóch grup:

• w skład pierwszej wchodzą ambasadorowie państw członkowskich, czyli najważniejsi przedstawiciele dyplomatyczni państw ( tzw. COREPER II, właściwy dla spraw politycznych, zawsze odpowiedzialny za przygotowanie obrad Rady Ogólnej i finansowej);

• w skład drugiej wchodzą zastępcy ambasadorów państw członkowskich ( tzw. COREPER I, odpowiedzialny za sprawy legislacyjno- techniczne)

• Istnieją dwie grupy pracowników przedstawicieli państw członkowskich, które przygotowują spotkania COREPER. Są to :

• Grupa Mertens - COREPER I

• Grupa Antici - COREPER II

• Komitet zbiera się co najmniej raz w tygodniu i dzieli punkty obrad Rady na dwie kategorie:

• Agendy A, w przypadku których decyzja może zostać podjęta bez dyskusji; sprawy niekontrowersyjne. Jeżeli mimo to któryś z ministrów wyrazi wątpliwości, punkty te wracają do COREPER, gdzie są ponownie rozpatrywane.

• Agendy B, które wymagają przeprowadzenia dyskusji, a nie zawsze da się zawczasu przewidzieć, jaka będzie decyzja.

• Jego zadaniem jest przygotowywanie posiedzeń Rady Unii Europejskiej. Może także podejmować pewne decyzje proceduralne oraz powoływać grupy robocze ( Working Parties). Wszystkie punkty porządku obrad posiedzenia Rady podlegają uprzedniej dyskusji w COREPER, o ile nie zostanie postanowione inaczej. COREPER stara się wypracować kompromis, który zostanie przedstawiony do zatwierdzenia Radzie.

6 listopada 2006 r.

Wykład V

Temat: Instytucje UE cz. III- Komisja Europejska.

Zasady wspólne dla instytucji. Siedziby instytucji.

1. Kompetencje Rady UE (ma najsilniejsze kompetencje we wszystkich trzech filarach; jest najważniejszym organem decyzyjnym):

• sprawowanie ogólnego kierownictwa politycznego, które obejmuje między innymi obowiązek podejmowania decyzji w sprawach realizacji celów traktatów oraz koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich, zwłaszcza w zakresie gospodarki rynkowej, konkurencji i wymogów unii gospodarczej i walutowej; innymi słowy: forum konsultacji i koordynacji polityk II i III filaru oraz zgodnie z art. 202: „ koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich.”

• wydawanie aktów prawodawczych - wyłączna kompetencja prawodawcza; akty Rady są co do zasady wiążące i podlegają kontroli z punktu widzenia ich legalności; oprócz tego Rada wydaje różnego rodzaju akty nienazwane;

• możliwość delegowania kompetencji prawodawczych na Komisję;

• możliwość zażądania od Komisji podjęcia badań i opracowania projektów aktów- inicjuje działania Komisji; Komisja jest zobowiązana do zbadania sytuacji, może jednak odpowiedzieć negatywnie na propozycję Rady, ale musi to zawsze uzasadnić;

• Kontrolowanie działania innych instytucji poprzez wnoszenie skarg do ETS ( o unieważnienie aktu, a także na bezczynność instytucji).

2. Rady UE nie należy mylić z:

• Radą Europy- jest to organizacja międzynarodowa, powstała w 1949 r., do której należy także Rosja;

• Radą Europejską- to najważniejszy organ polityczny UE;

• zebranymi w Radzie przedstawicielami państw członkowskich „ za wspólną zgodą rządów państw członkowskich”- czasami przedstawiciele państw członkowskich używają Rady jako forum spotkania, np. w celu wyboru Komisji ( do wejścia w życie Traktatu Nicejskiego), czy też członków ETS; wynikiem takich spotkań są tzw. nieswoiste decyzje Rady ( wchodzą w skład prawa wspólnotowego, uzupełniają je). Taką nieswoistą decyzją Rady był akt o bezpośrednich wyborach do Parlamentu Europejskiego.

• Radą zebraną w składzie szefów państw lub rządów.

3. Komisja Europejska.

• Jest najważniejszą instytucją wspólnotową pełniącą funkcje wykonawcze.

• Organ kolegialny; skład Komisji ulega zmianie, w zależności od ilości państw członkowskich. Komisarze są wybierani na 5 lat, z możliwością reelekcji. Do ostatniego rozszerzenia z 1 maja 2004 r. było 20 komisarzy, choć było 15 państw członkowskich. Tę sytuację wyjaśnia fakt, że liczba komisarzy jest elementem negocjacyjnym, toteż wynegocjowano, że 5 państw ( Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania) dostanie jeszcze jednego dodatkowego komisarza; uprzywilejowano tym samym pozycję największych państw. Wraz z rozszerzeniem UE, KE będzie powiększała skład do maksymalnie 27 członków. Obecnie jest więc 25 komisarzy- duże państwa zrezygnowały z drugiego komisarza ( ceną była zmiana systemu głosowania w Radzie), toteż obecnie każde państwo członkowskie posiada po jednym komisarzu.

• Po osiągnięciu liczby 27 komisarzy zostanie podjęta decyzja o zmniejszeniu ich liczby oraz ustaleniu zasady rotacji- ma to być tzw. zasada rotacji egalitarnej ( równościowej), tzn. obejmująca wszystkie państwa członkowskie na równych prawach; zasada ścisłej równości wszystkich państw w kwestii określenia porządku przechodzenia i czasu pozostawania ich obywateli w Komisji- tak, aby różnica między całkowitą liczbą mandatów sprawowanych przez obywateli dwóch państw członkowskich nie była nigdy większa niż jeden mandat; skład ma odzwierciedlać różnorodność demograficzną i geograficzną państw członkowskich.

• Powoływanie/ odwoływanie Komisji:

• Art. 213 Traktatu Rzymskiego przewiduje, że komisarze są wybierani ze względu na swoje kompetencje ( „ ogólne kwalifikacje”) oraz że są oni całkowicie niezależni w wykonywaniu swoich obowiązków, co oznacza, że nie wolno im przyjmować instrukcji od państw członkowskich. Komisarzami stają się najczęściej dawni premierzy bądź też ministrowie zajmujący się sprawami europejskimi.

• Procedura powoływania Komisji uległa zmianie. Na początku wybierały ją państwa członkowskie za wspólną zgodą, bez udziału PE. Od Traktatu Amsterdamskiego w procedurze powoływania Komisji bierze też udział PE.

• 
  Art. 214 ust. 2 TN Powoływanie rozpoczyna się od mianowania przewodniczącego- Rada w składzie szefów państw lub rządów mianuje przewodniczącego kwalifikowaną większością głosów ( dawniej była wymagana zgoda wszystkich). Następuje to 6 miesięcy przed wyborem pozostałych członków. Propozycja ta jest przekazywana PE, który głosuje zwykłą większością głosów. Gdy osoba przewodniczącego jest już zatwierdzona przez PE, ustala on razem z Radą listę komisarzy. Przyjęta przez Radę lista komisarzy jest wysyłana do PE. PE może wyrazić sprzeciw- Rada wtedy musi ustalić nową listę. Taka sytuacja zdarzyła się w październiku 2004 r.- zgodnie z TN nowa Komisja miała zacząć działać 1 listopada 2004, ale nie udało się ustalić składu Komisji. Postanowiono, że będzie działać stara Komisja dopóki nowa nie zostanie wybrana. Jeśli PE zatwierdzi listę komisarzy, Rada mianuje Komisję; to ona ma ostatnie słowo.

• Istnieje specjalna procedura odwołania komisarza- o odwołaniu rozstrzyga ETS na wniosek Rady lub KE ( w przypadku poważnego naruszenia prawa lub trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków). Istnieje także możliwość odwołania całej Komisji poprzez wyrażenie wotum nieufności przez PE. W końcu Komisja sama może się podać do dymisji.

• Struktura Komisji:

• Komisarze- każdy z nich jest odpowiedzialny za określony dział. Odpowiednikiem resortu, którym zajmuje się komisarz jest dyrektoriat. Na czele dyrektoriatów stoją dyrektorzy generalni, którzy współpracują z odpowiednim komisarzem.

• Do tego Komisja ma do swojej dyspozycji Sekretariat Generalny ( sprawujący funkcje administracyjne), Służbę Prawną ( przygotowuje projekty aktów prawnych), komitety doradcze, tłumaczy.

• Przewodniczący Komisji był początkowo wybierany przez komisarzy spośród komisarzy. Sprawuje on polityczne kierownictwo. Od wejścia w życie TA odgrywa znaczącą rolę, jego pozycja została bardzo wzmocniona. To wzmocnienie polegało na tym, że nie Komisja rozdziela między sobą resorty i dyrektoriaty, lecz robi to właśnie Przewodniczący Komisji; ustala on, który komisarz, jakim resortem będzie się zajmował. Ponadto Przewodniczący ustala wewnętrzną organizację Komisji. Proponuje kandydatów na wiceprzewodniczących (zgodę wyraża Komisja). Podlegają mu komisarze. Novum jest prawo Przewodniczącego do żądania rezygnacji komisarza, musi mieć on jednak akceptację Komisji. Nie oznacza to automatycznego usunięcia danego komisarza, lecz wniesienie wniosku do ETS.

• Sposoby podejmowania decyzji:

• Najczęściej Komisja głosuje zwykłą większością głosów ( tzw. procedura ustna) na cotygodniowych spotkaniach ( podejmowanych jest w ten sposób ok. 5% decyzji), ale postępowanie w ten sposób we wszystkich przypadkach byłoby trudne, gdyż ilość podejmowanych decyzji przez Komisję jest bardzo duża. Dlatego też istnieją procedury uproszczone:

• procedura pisemna ( obiegowa)- komisarze przygotowują projekty aktów, po czym je przesyłają do pozostałych komisarzy, np. z adnotacją, że jeżeli w ciągu tygodnia nie będzie żadnego sprzeciwu, to akt ten będzie uważany za przyjęty;

• upoważnienie komisarza- Regulamin Komisji przewiduje możliwość przekazania kompetencji decyzyjnych na komisarza, są bowiem dziedziny, gdzie trzeba działać bardzo szybko, np. w rolnictwie ( są lata, gdzie 60% decyzji jest podejmowanych tylko przez jednego komisarza);

• delegowanie kompetencji na dyrektora generalnego.

• 
  ETS uznał, że system delegacji jest zgodny z traktatem. W orzeczeniu z lat 90 ( Komisja v. BASF ETS uznał, że BASF naruszył prawo konkurencji, uczestnicząc w zmowie kartelowej ) rozdzielił jednak kompetencje, które można delegować od tych, których nie można. Możliwe jest więc delegowanie kompetencji o charakterze administracyjnym ( do zarządzania). Podobnie pewne decyzje proceduralne, mniejszej wagi mogą być także delegowane, kiedy w istocie administruje swoimi kompetencjami Komisja. Decyzje władcze, kształtujące stan prawny, wywołujące skutki prawne i wpływające na interesy stron nie mogą być delegowane.

• Kompetencje Komisji:

• Prawodawcze i quasi - prawodawcze:

• Traktat czasem wyraźnie upoważnia Komisję do podjęcia jakiejś decyzji, czyli do wydawania rozporządzenia lub dyrektywy.

• Rada może delegować swoje kompetencje na Komisję. Rada zaczęła więc upoważniać Komisję, uzależniając decyzję Komisji od współpracy ze wskazanymi przez Radę komitetami. Były takie procedury, w których jeżeli Komisja nie zastosowała się do opinii komitetu, to Rada mogła cofnąć jej delegację. To tzw. procedury komitologiczne ( komitologia- współpraca komitetów powołanych przez Radę Unii Europejskiej z Komisją Europejską nad wdrażaniem postanowień Rady Unii Europejskiej. ) Procedury komitologiczne były przedmiotem orzeczenia ETS. Dziś jest wyraźnie powiedziane w Traktacie, że Rada ma prawo delegowania swoich kompetencji i może uzależnić ich delegowanie od spełnienia określonych warunków. Podstawą tych procedur jest szczegółowe rozporządzenie Rady.

• Posiada co do zasady wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej w I filarze- na początku roku przedstawia PE roczny plan legislacyjny ( strategia generalna); przygotowuje także projekt budżetu.

• Kontrolne:

• 
  Na podstawie art. 211 TWE jest strażnikiem traktatów założycielskich i prawa wtórnego; w związku z tym uzyskała kompetencję do wszczynania postępowania przed ETS ( przeciwko państwu członkowskiemu na niewywiązanie się z zobowiązań po wysłaniu pierwszego ostrzeżenia do państwa członkowskiego, Komisja wnosi do ETS skargę i może dzisiaj także zaproponować karę lub ryczałt pieniężny; jeżeli rezygnuje z kary pieniężnej, to musi to uzasadnić; o unieważnienie aktu, na bezczynność instytucji).

• Może interweniować we wszystkich postępowaniach przed ETS, np. może przedstawić swoje stanowisko w sprawie pytań prejudycjalnych, czyli pytań sądów krajowych dotyczących interpretacji lub ważności prawa wspólnotowego ( korzysta ze swojego prawa interwencji procesowej- to prawo ma charakter ogólny, tzn. nikt nie pyta Komisji, jaki ma ona interes prawny w interwencji, uznaje się bowiem, iż ma ona interes ogólny.

• Komisja sama posiada pewne kompetencje o charakterze quasi- sądowym - ma szerokie uprawnienia w prawie konkurencji: śledzi, czy przedsiębiorstwa na rynku przestrzegają reguł konkurencji. Nie wszczyna postępowania, jeśli zostało ono wszczęte przez przedsiębiorstwo lub krajowy organ ochrony konsumenta. Natomiast jeżeli naruszenie reguł konkurencji dotyczy kilku państw członkowskich, Komisja może przejąć jurysdykcję i sama kontynuować postępowanie. Może ona ukarać przedsiębiorstwo karą grzywny. Jest możliwe odwołanie od decyzji Komisji do ETS.

• Wykonawcze:

• administrowanie budżetem wspólnotowym;

• stosowanie prawa wspólnotowego w odniesieniu do jednostek ( podmiotów gospodarczych)- w szczególności wydawanie decyzji przewidzianych przez system prawa konkurencji i kontrolowanie pomocy państwa;

• zarządzanie następującymi funduszami wspólnotowymi:

• Europejskim Funduszem społecznym- walka z bezrobociem;

• Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego- wspieranie rozwoju słabszych regionów;

• Europejskim Funduszem Orientacji i Gwarancji Rolnej- wspieranie restrukturyzacji rolnictwa

• Finansowym Instrumentem Orientacji i Rybołówstwa- promowanie restrukturyzacji rybołówstwa

• Funduszem Spójności ( nie jest on funduszem strukturalnym- jest funduszem generalnym, w przeciwieństwie do wymienionych wyżej funduszy)- wyrównywanie różnic społecznych, różnic między regionami.

• administrowanie także innymi funduszami, np. PHARE- pomoc dla państw trzecich,

• 
  monitorowanie implementacji polityk- Komisja kontroluje, w jaki sposób państwa wykonują zobowiązania wspólnotowe; są obszary, w których państwa działają jako agenci Wspólnoty, tzn. działają w imieniu Wspólnoty i na rachunek Wspólnoty, np. zbieranie ceł, opłat rolnych oraz inne czynności dokonywane przez państwa członkowskie dla Wspólnoty Komisja bada więc, czy Agencja Rynku Rolnego prawidłowo pobiera opłaty;

• reprezentowanie WE w stosunkach zewnętrznych- Komisja ma swoje przedstawicielstwo między innymi w Radzie Europy, ONZ oraz w różnych państwach świata;

• decydowanie w dużym stopniu o członkostwie w UE nowych państw.

4. Zasady wspólne dla instytucji:

• Instytucje wspólnotowe, tj. Rada UE, Komisja i PE posiadają władzę wykonawczą i legislacyjną. ETS wykonuje natomiast władzę sądowniczą. Władza w UE nie jest oparta na monteskiuszowskim podziale władzy. Żadna z wymienionych instytucji nie ma wyłącznych kompetencji legislacyjnych, a ponadto władza wykonawcza dzielona jest między Komisję a państwa członkowskie, władza sądownicza dzielona jest zaś między ETS a sądami krajowymi.

• Działanie instytucji UE oparte jest na następujących zasadach:

• zasada jednolitości instytucjonalnej

• zasada kompetencji powierzonych,

• zasada równowagi instytucjonalnej,

• zasada lojalności i szczerej współpracy.

• Zasada jednolitości instytucjonalnej- we wszystkich trzech filarach działają te same instytucje.

• Zasada kompetencji powierzonych- instytucje mogą podjąć działanie tylko wtedy, gdy mają kompetencje wynikające z traktatu; każda z instytucji działa w granicach uprawnień przyznanych jej Traktatem; naruszenie kompetencji powoduje nieważność aktu prawnego.

• Zasada równowagi instytucjonalnej- widać ją w procedurach stanowienia prawa- żadna instytucja nie może bowiem sama ustanowić aktu prawnego.

• W latach 80. ETS rozpatrywał sprawę PE v. Rada „ Czarnobyl”. Rada wypracowała rozporządzenie, które określało maksymalne dawki napromieniowania żywności. Rozporządzenie zostało przyjęte na podstawie konkretnego przepisu Traktatu i wybór tej podstawy prawnej został zakwestionowany przez PE, bo wynikała z niej procedura omijająca PE. PE twierdził, że została wybrana zła podstawa prawna- powinien być wybrany inny przepis. PE wystąpił ze skargą do ETS o unieważnienie rozporządzenia na podstawie przekroczenia kompetencji. W latach 80 Traktat nie przewidywał w art. 170 ( dziś 230) możliwości wniesienia skargi przez PE o unieważnienie aktu prawnego. PE wniósł jednak skargę, gdyż uważał, że została naruszona zasada wynikająca z Traktatu, a mianowicie zasada równowagi instytucjonalnej, przejawiająca się w niedopuszczeniu go do ETS. ETS nie odrzucił skargi PE, bo w tej sprawie Komisja poparła Radę, PE nie miał więc żadnego środka prawnego, żeby chronić swe kompetencje ( bo gdyby Komisja poparła PE, tak jak to uczyniła kilka lat wcześniej, to PE mógł zwrócić się do Komisji, by ta wystąpiła ze skargą do ETS)- zasada równowagi instytucjonalnej została więc naruszona. Fragment orzeczenia ETS w tej sprawie: „ Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań powierzonych Wspólnotom, Traktaty stworzyły równowagę instytucjonalną. Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw pozostałych instytucji. Wymaga ona także, aby było możliwe penalizowanie wszelkich ewentualnych naruszeń tej zasady.”

• Przy najbliższej zmianie Traktatu ( czyli w Traktacie z Maastricht) dodano do ówczesnego art. 170 akapit, że PE może wnieść skargę dla ochrony własnych kompetencji.

• W Traktacie Nicejskim uznano, że PE może wnieść skargę w każdej sytuacji- w interesie ogólnym, wspólnotowym, a nie tylko dla ochrony własnych kompetencji.

• Zasada lojalności i szczerej współpracy- została wywiedziona przez ETS z art. 10, który stanowi, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzać ustawodawstwa sprzecznego z Traktatem. ETS uznał, wywodząc z całego systemu Traktatu, że art. 10 dotyczy też instytucji wspólnotowych. Uczynił to, badając sprawę, w której PE wniósł skargę o unieważnienie aktu Rady. Jedną z podstawowych procedur legislacyjnych jest procedura konsultacji- projekt aktu prawnego przygotowuje Komisja, przekazuje go Radzie, a Rada ma się zwrócić o opinię do PE, przy czym Komisja nie musi uwzględniać poprawek PE. Było kilka orzeczeń, w których ETS stwierdził wyraźnie, że Rada ma obowiązek zwrócić się o opinię do PE i na tę opinię poczekać. W tej sprawie jednak Rada nie poczekała, dlatego PE wniósł skargę o unieważnienie aktu wydanego przez Radę. Sytuacja była szczególna, ponieważ rozporządzenie Rady dotyczyło wspólnej polityki handlowej. Rada zwracając się do PE, zwróciła uwagę, że sytuacja jest pilna i prosi o szybką opinię. Przewodniczący PE odesłał jednak pismo Radzie, informując, że PE ma napiętą agendę i PE nie jest w stanie zająć się tym aktem do końca roku. Rada więc nie poczekała. ETS nawiązał do zasady lojalności- PE naruszył zasadę szczerej współpracy, natomiast Rada postąpiła dobrze, przyjmując akt prawny.

5. Siedziby instytucji ( na podstawie Protokołu nr 8 do TA, 1997):

• PE- Strasburg ( miesięczne sesje plenarne + sesja budżetowa); Bruksela (inne sesje),

• Rada- Bruksela, z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy to Rada obraduje w Luksemburgu,

• Komisja- Bruksela,

• Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy- Luksemburg,

• Komitet Ekonomiczno- Społeczny, Komitet Regionów- Bruksela,

• EBI- Luksemburg;

• EBC- Frankfurt,

• Europol- Haga.

13 listopada 2006 r.

Wykład VI

Temat: Stanowienie prawa w I filarze. Głosowanie w Radzie.

1. I filar tworzą organizacje międzynarodowe, które działają na zasadzie kompetencji przyznanych. Najważniejszą organizacją jest WE, wyposażona w kompetencje stanowienia prawa. Praktycznym aspektem zasady kompetencji przyznanych jest fakt, że aby wydać akt prawny, musi istnieć odpowiednia norma kompetencyjna w Traktacie, np. art. 18 TWE: „ 1. Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania. 2. Jeżeli dla osiągnięcia tego celu działanie Wspólnoty okazuje się konieczne, a niniejszy Traktat nie przewiduje niezbędnych kompetencji, Rada może wydać przepisy ułatwiające wykonywanie praw określonych w ustępie 1. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 251.” Norma kompetencyjna wskazuje więc instytucję, która ma akt uchwalić i procedurę, w której ma być on przyjęty.

2. Jest pewna prawidłowość proceduralna- w I filarze akt prawny najczęściej przyjmuje Rada, a wniosek składa Komisja. W różnych procedurach w różnym zakresie Rada współpracuje z PE ( jego rola może być różna- może być ciałem opiniodawczym lub też wspólegislatorem), Komitetem Ekonomiczno- Społecznym i Komitetem Regionów.

3. W procesie legislacyjnym PE, Komisja i Rada mają określone kompetencje:

• Komisja:

• posiada inicjatywa prawodawczą,

• może być proszona o opinię,

• bierze udział w posiedzeniach Rady i PE,

• czasem występuje jako samodzielny legislator, jeżeli Traktat jej na to pozwala; posiada więc samodzielne kompetencje prawodawcze

• 
  Rola Komisji w procedurach stanowienia prawa jest umocniona art. 250 TWE: „1. Jeśli, na mocy niniejszego Traktatu, Rada wydaje akt na wniosek Komisji, akt stanowiący zmianę projektu Rada może przyjąć wyłącznie jednomyślnie, z zastrzeżeniem artykułu 251 ustępy 4 i 5 ( tj. w procedurze współdecydowania- drugie czytanie w PE i postępowanie w Komitecie Pojednawczym).  2. Dopóki Rada nie podjęła działań, Komisja może zmienić swój projekt w każdej chwili w toku procedur prowadzących do przyjęcia aktu wspólnotowego.”

• Jeżeli więc projekt, zgodnie z przepisem kompetencyjnym pochodzi od Komisji, kwalifikowana większość głosów w Radzie obowiązuje tylko przy przyjmowaniu aktu. Natomiast jeśli Rada chce zmienić projekt, to wymagana jest jednomyślność. Celem takiej regulacji jest to, aby Rada nie działała przeciw interesowi Wspólnoty, gdyż ma ona tendencje do kierowania się interesami partykularnymi. Ta procedura jest procedurą generalną- obowiązuje we wszystkich procedurach legislacyjnych, z wyjątkiem wyższych stadiów procedury współdecydowania.

• Czy art. 250 TWE pozwala Komisji na wycofanie swojego projektu? Zgodnie z wykładnią literalną nie może, ale z punktu widzenia wykładni celowościowej może, bo jeżeli Komisja może zmienić projekt, to może go również wycofać. Komisja może więc np. zaproponować projekt rozporządzenia, ale widząc niechęć państw, wycofać projekt rozporządzenia i przedłożyć projekt dyrektywy.

• Parlament Europejski w różnych procedurach odgrywa różną rolę:

• Procedura współpracy ( wprowadzona Jednolitym Aktem Europejskim):

• projekt Komisji przedłożony jest Radzie- kwalifikowana większość głosów ( QMV),

• Rada, zanim podejmie decyzję, przekazuje projekt PE i czeka na jego opinię; normy prawa mogą przewidywać, że oprócz opinii PE potrzebna jest jeszcze opinia kogoś innego, np. Komitetu Ekonomiczno- Społecznego, Komitetu Regionów, itp.,

• PE formułuje swoją opinię- wskazuje poprawki i przekazuje projekt Radzie,

• Rada przekazuje projekt Komisji, która opiniuje projekt aktu prawnego,

• jeżeli Komisja opowie się za poprawkami PE, to Rada głosuje QMV,

• jeżeli Komisja odrzuci poprawki PE, to Rada głosuje jednomyślnie;

• to, co przyjmuje Rada nazywamy wspólnym stanowiskiem, które jest przekazywane do PE,

• w PE ma miejsce drugie czytanie;

• PE może:

• przyjąć wspólne stanowisko lub brak opinii- Rada głosuje i przyjmuje akt QMV ( w Traktacie przewidziane są terminy do przyjęcia opinii przez PE),

• odrzucić wspólne stanowisko- Rada może przyjąć akt, ale tylko jednomyślnie;

• nanieść poprawki do wspólnego stanowiska- odesłanie wspólnego stanowiska do Komisji, która poprawki przyjmuje ( w Radzie wtedy QMV), lub odrzuca ( w Radzie wymagana wtedy jednomyślność).

• Procedura ta została obecnie wyparta przez procedurę współdecydowania. Procedura współpracy pozostała w obszarze unii gospodarczo- monetarnej.

• W odróżnieniu od procedury współpracy, w procedurze współdecydowania, Komisja przesyła jednocześnie akt prawny do Rady i do PE. Parlament przesyła swoją opinię Radzie. Rada:

• przyjmuje poprawki PE ( QMV)- akt zostaje przyjęty,

• zmienia poprawki PE- Rada prosi wtedy Komisję o opinię na temat zmienionego projektu- projekt wraca do Rady i Rada przyjmuje wspólne stanowisko ( QMV/ jednomyślność).

• Wspólne stanowisko przekazywane jest PE. PE może:

• przyjąć wspólne stanowisko lub brak opinii- Rada głosuje QMV- przyjmuje akt prawny;

• zaproponować poprawki- akt prawny jest przekazywany Komisji, a ta poprawki przyjmuje lub odrzuca; Rada może zaakceptować przyjęte przez Komisję poprawki ( QMV) lub je odrzucić ( jednomyślność);

• Jeśli Rada odrzuci poprawki, musi powołać razem z PE, tzw. Komitet Pojednawczy ( koncyliacyjny, uzgodnieniowy). Ten Komitet ma za zadanie doprowadzić do zgody między Radą a PE. Wyznaczony on jest z jednakowej liczby przedstawicieli PE i Rady ( po 25 osób z każdego organu); w pracach uczestniczy także Komisja. Negocjuje projekt aktu, w skutek czego dochodzi lub nie dochodzi do ugody. Jeżeli nie uda się osiągnąć kompromisu, to akt nie zostaje uchwalony. Efekt pracy Komitetu Pojednawczego to tzw. wspólny tekst, który jest przekazywany do Rady i PE. Rada głosuje QMV, a PE zwykłą większością głosów. Organy te niezależnie od siebie przyjmują akt prawny.

• Tylko w tej procedurze PE jest współlegislatorem ( razem z Radą).

• Procedura zgody:

• Projekt sporządza Komisja, następnie jest on przesyłany do Rady Rada przyjmuje projekt. PE może go albo w całości przyjąć, albo w całości odrzucić.

• Procedura ta wymaga od Rady uzyskania zgody Parlamentu Europejskiego przed podjęciem określonych, szczególnie ważnych decyzji. Procedura przebiega podobnie jak w przypadku konsultacji, jednak Parlament nie ma w niej prawa do wprowadzania poprawek do wniosku - musi go przyjąć albo odrzucić w całości. Akceptacja, czyli „zgoda" Parlamentu wymaga bezwzględnej większości oddanych głosów.

• Procedura konsultacji:

• Projekt sporządza Komisja, następnie jest przesyłany do Rady. Rada przyjmuje projekt. PE może wnieść do niego poprawki.

• W ramach procedury konsultacji Rada zasięga w sprawie danego aktu prawnego opinii Parlamentu, konsultując się też z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (EKES) oraz Komitetem Regionów (KR). Parlament ma możliwość:

• przyjąć wniosek Komisji,

• odrzucić go,

• albo poprosić o wprowadzenie do niego poprawek.

• Jeśli Parlament żąda wprowadzenia poprawek, Komisja jest zobowiązania do rozważenia wszystkich proponowanych zmian. Jeśli Komisja przyjmie którąkolwiek z nich, wysyła do Rady zmieniony wniosek legislacyjny. Rada analizuje zmieniony wniosek i przyjmuje go lub wprowadza do niego dalsze poprawki. W tej procedurze, podobnie jak we wszystkich innych, zmiana wniosku Komisji przez Radę wymaga jednomyślności jej członków.

• W prawie wspólnotowym Komisja ma samodzielne kompetencje do przyjmowania aktów prawnych lub może mieć delegowaną taką kompetencję przez Radę. Są to tzw. procedury komitologiczne/ komitetowe, w których Rada może uzależnić wykonywanie kompetencji przez Komisję od opinii pewnych komitetów. Procedura komitetowa lub też komitologia oznacza proces przyjmowania przez Komisję Europejską aktów wykonawczych do aktów prawnych przyjętych uprzednio przez Radę. Kompetencje wykonawcze są przekazywane Komisji przez Radę w akcie prawnym, którego dotyczą. Podczas wykonywania tych kompetencji, Komisja jest wspierana przez komitety składające się z ekspertów państw członkowskich, na których czele stoi przedstawiciel Komisji.

• Podstawą prawną dla komitologii jest ustęp trzeci art. 145 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (artykuł dotyczy zadań Rady) dodany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1986 r., który stanowi: "Rada (...) przekazuje Komisji poprzez przyjmowane przez siebie akty prawne kompetencje wykonywania ustanowionych przez siebie przepisów prawnych. Rada może określić sposoby wykonywania tych obowiązków. Rada może zastrzec sobie ponadto w sytuacjach szczególnych kompetencję samodzielnego sprawowania kompetencji wykonawczych. Procedura ta musi być zgodna z zasadami i regułami określonymi wcześniej przez Radę, działającą jednomyślnie na wniosek Komisji po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego."

• Rada, wyzbywając się ogólnego uprawnienia do wydawania przepisów wykonawczych zachowała jednak kontrolę nad taką działalnością Komisji. Na podstawie zmodyfikowanego art. 145, 13 lipca 1987 roku (a więc tuż po wejściu w życie JAE 1.07.1987 r.) Rada przyjęła Decyzję 99/468 ustanawiającą procedury dla wykonywania uprawnień wykonawczych przekazanych Komisji. Był to zresztą pierwszy akt prawny przyjęty na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego. Decyzja (w art. 2) wprowadziła trzy rodzaje procedur i komitetów, których udział jest niezbędny podczas wykonywania przez Komisję transferowanych na nią uprawnień:

• komitet doradczy - komitetowi przewodniczy Komisja z prawem głosu; komitet ten wydaje opinię w sprawie projektu decyzji przedłożonego przez Komisję, jeżeli zachodzi taka potrzeba, to przeprowadzając głosowanie. Komisja informuje komitet, w jaki sposób jego opinia została wzięta pod uwagę. Opinia tego komitetu nie jest więc wiążąca dla Komisji, powinna ona jedynie w miarę możliwości uwzględnić jego stanowisko. Ta procedura jest stosowana głównie dla aktów prawnych dotyczących rynku wewnętrznego (procedura I).

• komitet administracyjny lub też zarządzający - przewodniczy mu Komisja bez prawa głosu; w przypadku jego negatywnej opinii (przyjmowanej kwalifikowaną większością głosów) Rada może, również na zasadzie większości kwalifikowanej, zmienić decyzję Komisji (procedura II). Innymi słowy, jeśli komitet głosuje QMV przeciw propozycji Komisji, musi zakomunikować to Radzie, a dalej są dwa warianty:

• Komisja może wstrzymać stosowanie środka na jeden miesiąc, Rada głosuje QMV i przyjmuje akt,

• Komisja ma obowiązek wstrzymania środka na czas określony w akcie, w którym nastąpiła delegacja kompetencji, pod warunkiem nieprzekroczenia terminu trzech miesięcy

• komitet regulacyjny - przewodniczy mu Komisja bez prawa głosu; Komisja jest uprawniona tylko wówczas do uchwalenia danego przepisu wykonawczego, jeżeli został on zaaprobowany przez komitet kwalifikowaną większością głosów. W przeciwnym wypadku sprawa trafia do Rady, która w okresie nie przekraczającym trzech miesięcy ( jeżeli nie działa w tym okresie, to Komisja może przyjąć środek) uchwala kwalifikowaną większością głosów dany przepis. Rada może także odrzucić środek zwykłą większością głosów (procedura III).

• Czytelność i jawność procesu decyzyjnego- dostęp do dokumentów.

• Zgodnie z Traktatem Amsterdamskim artykuł 255 (dawny artykuł 191a): „1. Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, z zastrzeżeniem zasad i warunków określonych zgodnie z ustępami 2 i 3. 2. Zasady ogólne i ograniczenia, które z uwagi na interes publiczny lub prywatny regulują korzystanie z tego prawa dostępu do dokumentów, są określane przez Radę, stanowiącą zgodnie z procedurą określoną w artykule 251, w ciągu dwóch lat od wejścia w życie Traktatu z Amsterdamu. 3. Każda instytucja wskazana powyżej opracowuje w swoim regulaminie wewnętrznym przepisy szczególne dotyczące dostępu do jej dokumentów.”

• Obecnie kwestię tę reguluje rozporządzenie o dostępie do dokumentów.

5. Głosowanie w Radzie:

• W procedurze stanowienia prawa ważna jest jeszcze procedura w samej Radzie. Głosowanie w niej zmienia się w zależności od tego, czy odrzuca, czy przyjmuje poprawki Komisji. W kilku miejscach w Traktacie zostało przewidziane, że Rada może podjąć decyzję zwykłą większością głosów. Art. 205 stanowi: „ O ile niniejszy Traktat nie stanowi inaczej, Rada podejmuje decyzje większością głosów swoich członków.” Czytając ten artykuł, można odnieść wrażenie, że zwykła większość głosów jest procedurą dominującą, ale tak nie jest- jest bardzo dużo wyjątków, np. regulamin wewnętrzny Rady: decyzje proceduralne przewidziane regulaminem oraz w kilku szczególnych obszarach, np. przyjęcie określonych zasad odnośnie statystyki czy nakładaniu ostatecznych opłat antydumpingowych.

• 
  Od początku w Traktacie do jednych spraw była przewidziana jednomyślność, a do innych QMV. Jednomyślność, przy kolejnych zmianach traktatów, była redukowana- pozostała m.in. w polityce socjalnej, podatkach. Art. 205 ust. 3 stanowi, że: „ Wstrzymanie się od głosu przez członków obecnych lub reprezentowanych nie stanowi przeszkody w przyjęciu uchwały, która wymaga jednomyślności.” Wstrzymanie się od głosu nie uchybia jednomyślności.

• QMV przewidziana została w odniesieniu do głosów ważonych. Państwa nie mają równej liczby głosów- liczbę głosów uzależniono od liczby ludności z pewną modyfikacją na rzecz państw małych. Wzięto pod uwagę kryterium równowagi politycznej- relację między państwami członkowskimi. Gdy po raz pierwszy ważono głosy, państwa zebrane w Radzie wypracowały nieformalny dokument nr 6 z 19.9.1956. zasady dla WE sześciu państw:

• 
  w odniesieniu do blokowania decyzji siła każdego państwa dużego ( Niemcy, Francja, Włochy) powinna być równa koalicji wszystkich państw Beneluksu,

• każde duże państwo powinno mieć możliwość blokowania decyzji w koalicji z państwem średnim ( Holandia lub Belgia),

• koalicja państwa dużego z Luksemburgiem nie powinna być wystarczająca do blokowania jakiejkolwiek decyzji.

• Państwa Beneluksu zgodziły się w zamian na zasadę wyłączności inicjatywy prawodawczej Komisji.

• Polska uzyskała 27 głosów w Radzie. Jest to równoważone ilością miejsc w PE.

• Dziś te zasady są bardziej skomplikowane ze względu na większą ilość państw członkowskich- duże państwa nie są w stanie blokować decyzji, a państwa średnie z małymi również nie są w stanie przeważyć.

• Zasadą podziału głosów było uprzywilejowanie państw mniejszych i średnich względem państw dużych. Gdyby przyjęto ścisłą proporcję do liczby ludności, państwa małe nie liczyłyby się. Liczbę głosów zwykle ustala Traktat.

• Głosowanie w Radzie jest rzadkością- tylko niewielki procent decyzji podejmowanych jest przez głosowanie. Zwykle dochodzi do consensusu. Głosowanie ma raczej zamierzone dla najbardziej kontrowersyjnych przypadków.

• 
  Kompromis luksemburski ( konkluzje nadzwyczajnego posiedzenia Rady 29.1.1966 r.) to porozumienie zawarte w 1966 r. w Luksemburgu przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich, dotyczące sposobu głosowania w Radzie Wspólnot. Zawarcie tego porozumienia politycznego ( a więc nieformalnego) zostało wymuszone przez Francję, która nie chciała się zgodzić na niekorzystne dla siebie zmiany, lecz nie miała wystarczającej liczby głosów w systemie większości kwalifikowanej, by się im przeciwstawić. Państwa członkowskie Wspólnot zobowiązały się do podejmowania decyzji jednogłośnie, jeśli dotyczą one ważnych interesów krajów członkowskich. Innymi słowy, kompromis ten zakładał, iż debata w Radzie będzie każdorazowo prowadzona aż do uzyskania jednomyślności w wypadku, gdy któreś z państw oświadczy, że w omawianej sprawie istotne są jego „ważne narodowe interesy”. Uzgodniono, iż: „ wówczas gdy decyzja, która może być podjęta większością głosów na wniosek Komisji, dotyczy ważnych interesów jednego lub więcej partnerów, członkowie rady będą dążyć, w rozsądnym terminie, do wypracowania rozwiązań, które będą mogły być przyjęte przez wszystkich członków Rady.”

• Kompromis z Ioanniny- to porozumienie zawarte w 1994 r. w greckim mieście Ioannina przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, dotyczące sposobu głosowania w Radzie Unii Europejskiej po rozszerzeniu Unii w 1995 r. Kompromis (ogłoszony oficjalnie jako decyzja Rady z 29 marca 1994 r. nr 94/C 105/01) stanowił, że w wypadku gdy uchwała Rady przegłosowana większością kwalifikowaną spotka się z opozycją dysponującą od 23 do 26 głosów ważonych (czyli najwyżej o 6 mniej, niż jest potrzebne do zablokowania uchwały), Rada powinna uczynić wszystko, by uchwale zapewnić poparcie przynajmniej 68 głosów (zamiast wymaganych przez TWE 62 głosów). Nieprzystąpienie Norwegii do UE spowodowało konieczność wniesienia poprawek do kompromisu. Został on znowelizowany decyzją Rady z 1 stycznia 1995 r. nr 95/C 1/01 i w takiej wersji ostatecznie wszedł w życie. Do zastosowania postanowień kompromisu konieczna opozycja dysponująca 23 - 25 głosami. W takim wypadku powinna zostać osiągnięta większość 65 głosów. Kompromis z Ioanniny został włączony do Traktatu Amsterdamskiego w deklaracji nr 50. Obowiązywał do poszerzenia UE 1 maja 2004 roku. Innymi słowy, jeśli członkowie Rady reprezentujący od 23 do 25 głosów wykażą chęć sprzeciwienia się przyjęciu decyzji przez Radę większością kwalifikowaną, głosowanie zostaje odroczone na okres, podczas którego Rada ma uczynić wszystko, co leży w jej mocy, by zapewnić kwalifikowaną większość 25 głosów.

• Formuła głosowania w Radzie opiera się na następujących podstawach:

• głosowaniu ważonym- nowy podział tych głosów;

• żeby akt prawny mógł być przyjęty potrzeba 72,27% głosów przy 25 państwach, 73, 4% przy 27 państwach

• element fakultatywny- każde państwo może zażądać sprawdzenia, czy głosy te zostały oddane przez państwa reprezentujące 62 % ludności.

• Ponadto:

• podwojenie, a w przypadku państw dużych potrojenie, nominalnej wartości głosów każdego z państw,

• zmiana atrybucji głosów na korzyść państw dużych.

• Obecnie mamy inne liczby głosów niż w momencie wejścia w życie TN- obecnie łączna suma głosów to 321, z czego QMV to 232.

• 
  TN nie odpowiedział na pytanie, co z kompromisem Luksemburskim i kompromisem z Ioanniny. Posłowie PE zadali pytanie Radzie. Odpowiedź Rady na zapytanie posła PE z 9.4.2001 r.:

• kompromis z Ioanniny nie będzie miał zastosowania,

• kompromis luksemburski zachowa swój obecny status.

• Projekt Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy zrezygnował z głosowania ważonego; uznał, iż wystarczy większość państw reprezentujących 3/5 ( 60%) ludności. Taka procedura ułatwia tworzenie większości i utrudnia osiąganie mniejszości blokującej. Procedura w obecnej wersji Traktatu jest jednak bardziej zagmatwana- wymagana jest większość 55% członków Rady = co najmniej 15 państw odzwierciedlających 65% ludności. Mniejszość blokująca wynosi minimum 4 państwa. W momencie wejścia w życie Traktatu ma zostać przyjęta decyzja, która dokładniej określi warunki tworzenia mniejszości blokującej.

20 listopada 2006 r.

Wykład VII

Temat: Źródła prawa WE.

1. Zgodnie z art. 249 TWE: „W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą, Rada i Komisja uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie.”

WTÓRNE PRAWO WSPÓLNOTOWE ( tworzone przez instytucje wspólnotowe):

2. ROZPORZĄDZENIE

• Art.. 249 (2): „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.”

• Zasięg ogólny rozporządzenia oznacza, iż jest ono aktem powszechnie obowiązującym; dotyczy: państw, organów i jednostek ( osób fizycznych i prawnych); jest generalne i abstrakcyjne. Mają najszerszy zakres obowiązywania, zarówno pod względem geograficznym, jak i podmiotowym.

• Obowiązywanie w całości oznacza, że wiąże zarówno co do rezultatów, jak i metod i środków ich osiągania.

• Bezpośrednie stosowanie oznacza brak wymogu pośrednictwa prawa krajowego- Przepisy rozporządzanie są samowykonalne. Żaden akt prawny prawa wewnętrznego nie może być sprzeczny z duchem ( celem) i literą rozporządzenia.

• Zgodnie z art. 254, rozporządzenia muszą być ogłoszone w Dzienniku Urzędowym UE. Moment ogłoszenia może być momentem wejścia w życie, jeżeli rozporządzenie tak stanowi. Jeśli została określona konkretna data wejścia w życie, to rozporządzenie wchodzi w życie 21 dni od momentu ogłoszenia.

• Są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich. Są instrumentem unifikacji prawa na całym terytorium Wspólnoty.

3. DYREKTYWA

• Art. 249 (3): „Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.  

• Jest to środek bardziej elastyczny w porównaniu z rozporządzeniem; pozostawia pewien zakres swobody. Początkowo dyrektywy bardzo szczegółowo normowały swoją materię, nie pozostawiając swobody. Odejście od tej praktyki nastąpiło po orzeczeniu wydanym w 1979 r. w sprawie francuskiego likieru porzeczkowego- tzw. sprawie Cassis de Dijon. Niemiecka spółka Rewe-Zentral-AG wystąpiła do Federalnego Monopolu Spirytusowego z wnioskiem o wydanie zezwolenia na import z Francji napojów alkoholowych. Urząd odmówił wydania zezwolenia w odniesieniu do likieru Cassis de Dijon, wskazując, iż trunek nie może być dopuszczony do obrotu na terytorium Niemiec, bowiem nie zawiera wymaganej przez prawo niemieckie minimalnej ilości alkoholu 25%. Spółka odwołała się od rozstrzygnięcia do sądu administracyjnego, przed którym podniesiony został zarzut naruszenia prawa wspólnotowego w zakresie wprowadzania ograniczeń ilościowych. Wobec wątpliwości co do interpretacji przepisów unijnych sąd wystąpił do ETS z pytaniem wstępnym. Trybunał w tej sprawie orzekł zasadę wzajemnego uznania standardów (każdy towar legalnie produkowany w jakimś państwie członkowskim, zgodnie z ustawodawstwem tego państwa musi być automatycznie dopuszczony do obrotu w innych państwach członkowskich). Z punktu widzenia harmonizacji prawa istotny jest ten pierwszy element. Jednolity Akt Europejski całkowicie zmienił podejście do harmonizacji prawa- doszło do zastąpienia tradycyjnych dyrektyw harmonizacyjnych przez dyrektywy  nowego podejścia - określają one tylko podstawowe wymogi, które powinny spełniać dane produkty przy jednoczesnym pozostawieniu regulacji szczegółowych wyspecjalizowanym instytucjom normalizacyjnym; ustalają standard minimalny.

• Nie jest aktem powszechnie obowiązującego prawa- są one adresowane tylko do państw członkowskich.

• Nie jest aktem bezpośrednio stosowanym- wymaga implementacji do prawa krajowego ( transpozycji); nie może być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków. W każdej dyrektywie jest określony czas implementacji- z reguły jest to okres od jednego roku do trzech lat. Dyrektywa zobowiązuje więc do wydania aktu prawnego, przy czym wybór formy jest dowolny.

• Obowiązkiem państwa członkowskiego jest nie tylko terminowe, ale i pełne transponowanie do prawa krajowego norm zawartych w dyrektywie. O pełnej implementacji dyrektywy można mówić, gdy normy prawa krajowego stwarzają podstawy dla kompetencji organów państwowych, a także określają uprawnienia lub obowiązki podmiotów prawa.

• W przypadku posłużenia się dyrektywą prawo jest tworzone w dwóch etapach:

• wydanie danej dyrektywy,

• ustanowienie prawa krajowego w celu implementowania norm dyrektywy.

• Zaniedbanie terminowego i pełnego implementowania dyrektywy ( czyli tzw. wadliwa implementacja) jest naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego przestrzegania i wykonywania zobowiązań traktatowych i może być podstawą do wszczęcia postępowania na podstawie art. 226 lub 227 TWE, a także podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostek.

• Dyrektywa jest, w odróżnieniu od rozporządzeń, instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia. W wyniku wydania dyrektyw i wprowadzenia ich norm do prawa krajowego dochodzi do zbliżenia porządków prawnych państw członkowskich, ale nie do ich identyczności. Dzięki temu zapewnia się osiąganie wspólnych celów Wspólnoty, przy jednoczesnym zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych.

• Dyrektywy przyjęte w procedurze współdecydowania i dotyczące wszystkich państw członkowskich są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE.

• DECYZJA

• Art. 249 (4): „Decyzja wiąże w całości adresatów, do których jest kierowana.”

• Decyzja jest aktem konkretnym, indywidualnym.

• Adresatami mogą być państwa członkowskie ( pojedyncze lub kilka z nich), osoby prawne, osoby fizyczne.

• Decyzje spotyka się szczególnie w prawie konkurencji, pomocy państwa dla przedsiębiorstw, albo w dziedzinie wspólnej polityki rolnej.

• Decyzje przyjęte zgodnie z procedurą współdecydowania, są publikowane w Dzienniku Urzędowym UE. Inne dyrektywy muszą być notyfikowane ich adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją. 

5. Rozporządzenia + dyrektywy + decyzje = AKTY PRAWA WTÓRNEGO PRAWNIE WIĄŻĄCE

6. Prawo wtórne to prawo pochodzące od instytucji wspólnotowych. Natomiast prawo pierwotne to prawo pochodzące od państw członkowskich. Akty prawa wtórnego są podporządkowane prawu pierwotnemu.

7. 
   Traktat wymaga, aby wiążące akty prawa wtórnego miały należytą podstawę prawną. Stanowi o tym art. 253: „Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, jak również takie akty przyjęte przez Radę albo Komisję, są uzasadniane i odnoszą się do wniosków lub opinii, które były wymagane zgodnie z niniejszym Traktatem.   Akty muszą być prawidłowo uzasadnione, co oznacza, że muszą wskazywać podstawę prawną, normę kompetencyjną, która daje kompetencje instytucji do działania w danym obszarze. Wystarczy, aby norma kompetencyjna była jasno przywołana przez swoją treść ( nie musi być wymieniony numer przepisu). Ponadto akty prawne muszą mieć wystarczające uzasadnienie. Uzasadnienie musi podawać przyczynę przyjęcia aktu prawnego. Jeśli nie jest ona wystarczająca, może to spowodować unieważnienie aktu prawnego. Tak było w 1963 r. przypadku sprawy Niemcy v. Komisja. Rząd niemiecki domagał się od Komisji zezwolenia na zwiększenie kwoty importowej wina na potrzeby domowe. Komisja odmówiła, uzasadniając swoją decyzję jednym zdaniem, że w Niemczech jest wystarczająca ilość wina. ETS uznał, iż uzasadnienie jest zbyt lakoniczne- Komisja powinna była odwołać się do danych liczbowych, statystyk; powinien być podany dowód przyjętego rozwiązania. Decyzja Komisji nie była więc należycie uzasadniona.

8. UMOWY MIĘDZYNARODOWE WSPÓLNOTY

• Art. 300 (7): „Umowy zawarte zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym artykule wiążą instytucje Wspólnoty oraz Państwa Członkowskie.” Wymaga się, aby akty instytucji wspólnotowych i prawo państw członkowskich było zgodne z umowami międzynarodowymi Wspólnoty. Umowa staje się więc częścią prawa wewnętrznego i może się na nią powołać jednostka. Jeśli to nie jest umowa mieszana, Polska jest zobowiązana takiej umowy przestrzegać.

• W latach 70 ETS orzekł w sprawie Europejskiej Umowy o Transporcie Drogowym, która była negocjowana i przyjmowana w ramach Rady Europy. W sprawie tej, ETS badał kompetencje instytucji wspólnotowych do zawarcia tej umowy. ETS przyjął, że istnieje równoległa kompetencja zewnętrzna- jeśli Wspólnota ma kompetencje do działania w danym obszarze, to odpowiada tej kompetencji kompetencja do zawarcia umowy. Do uzasadnienia zawarcia umowy o transporcie drogowym powołano więc normę o polityce transportowej.

• Umowę co do zasady negocjuje Komisja, a zatwierdza ją Rada ( tym samym związuje Wspólnotę umową)-o procedurze stanowi art. 300 TWE.

• Umowy międzynarodowe są zaliczone przez ETS do źródeł prawa wspólnotowego, czego konsekwencją jest, że mogą być interpretowane przez ETS w trybie art. 234. Interpretacja ETS wiąże WE i państwa członkowskie, nie wiąże natomiast drugiej strony umowy: państwa ( państw) spoza UE, czy organizacji międzynarodowej.

• Umowy powinny być zgodne z prawem pierwotnym, a zapewnieniu tej zgodności, jeszcze przed zawarciem umowy, służy procedura kontroli uprzedniej normowana w art. 300 (6): „Parlament Europejski, Rada, Komisja lub Państwo Członkowskie mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami niniejszego Traktatu. Jeśli opinia Trybunału Sprawiedliwości jest negatywna, umowa może wejść w życie wyłącznie na warunkach określonych w artykule 48 Traktatu o Unii Europejskiej.” Nie można zawrzeć umowy, która byłaby sprzeczna z Traktatem. W przypadku konfliktu, prawo pierwotne przeważa.

• Specjalną kategorię stanowią umowy międzynarodowe mieszane- ich stroną, oprócz WE, są także państwa członkowskie. Przykładem umów mieszanych dwustronnych są umowy stowarzyszeniowe, w tym także Układ Europejski z 1991 ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a WE i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony. Przykładem umowy mieszanej wielostronnej jest umowa z 1994 r. o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu. Umowy takie zawiera się wtedy, gdy materia tej umowy wykracza poza kompetencje wspólnotowe.

9. ZALECENIA + OPINIE = AKTY PRAWNIE NIEWIĄŻĄCE

• Art. 249 (5): „Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.”

• Adresatami mogą być instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie, lub inne podmioty prawa.

• Wyrażają stanowisko danej instytucji wspólnotowej w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Instytucje wspólnotowe mogą zalecić państwu pewien sposób postępowania i państwo może postąpić zgodnie z zaleceniem. Mogą być więc wykonane.

• ETS stwierdził, że zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego, np. w sprawie Grimaldi przeciwko Fonds des maladies professionnelles, w której schorzenie, którym dotknięty był powód ( był górnikiem) nie znajdowało się na wykazie chorób zawodowych w Belgii, a zawarto je w załączniku do zalecenia wspólnotowego.

• Niekiedy opinie są fragmentem szerszego procesu decyzyjnego z udziałem kilku instytucji wspólnotowych, np. opinie PE w procedurach legislacyjnych albo dotyczące umów międzynarodowych WE. Brak opinii może być uznany za przesłankę unieważnienia aktu prawnego, np. jeśli Rada nie zaczeka na opinię PE.

• AKTY NIENAZWANE ( SUI GENERIS)

• Noszą one różne nazwy, np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany, porozumienia międzyinstytucjonalne.

• Ich charakter jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne ( np. uchwały), w większości mają jednak charakter prawnie niewiążący ( np. rezolucje)

• Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu.

• Wymaga się, by takie akty były zgodne z prawem pierwotnym oraz aktami prawa wtórnego wymienionymi w art. 249 oraz aby były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów. Legalność tych aktów podlega kontroli ETS na zasadzie art. 230.

• Niewiążące akty instytucji wspólnotowych + zalecenia i opinie = miękkie prawo wspólnotowe ( soft law), tj. prawo niewiążące formalnie, ale mimo to mające praktyczne znaczenie. Każde z nich należy badać in concreto w odniesieniu do ich treści i całego kontekstu. Orzecznictwo ETS pokazało, że akty te nie są obojętne dla praw i obowiązków jednostek.

PIERWOTNE PRAWO WSPÓLNOTOWE ( tworzone przez państwa członkowskie)

• nie podlega kontroli legalności ETS/ ETS nie ma prawa kontrolować zgodności np. Traktatu Akcesyjnego; kontrola odbywa się na poziomie państwa członkowskiego- w Polsce o zgodności Traktatu Akcesyjnego z Konstytucją orzekł TK 11 maja 2005 r.

• ma wyższość w stosunku do prawa pochodnego

11. TRAKTATY ZAŁOŻYCIELSKIE:

• Traktat o utworzeniu EWWiS w Paryżu w 1951 r.,

• Traktat o utworzeniu EWG w Rzymie w 1957 r. ( zwany też Traktatem Rzymskim, albo TWE),

• Traktat o utworzeniu EUROATOM-u, zawarty w Rzymie w 1957 r.,

• Traktat o UE zawarty w Maastricht w 1992 r. ( w skrócie TUE).

• TRAKTATY ZMIENIAJĄCE ( NOWELIZUJĄCE) ISTNIEJĄCE TRAKTATY:

• JAE z 1986 r.

• TA z 1997 r.

• TN z 2001 r.

• TRAKTATY AKCESYJNE

• Są to traktaty mocą których do UE są przyjmowane nowe państwa członkowskie.

• 1973 r.- Wielka Brytania, Dania, Irlandia

• 1981 r.- Grecja

• 1986 r.- Hiszpania, Portugalia

• 1995 r.- Austria, Szwecja. Finlandia

• 2004 r.- Polska, Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia, Malta, Cypr, Łotwa, Litwa, Estonia

14. UCHWAŁY RADY

• W istocie są uchwałami zebranych w Radzie przedstawicieli państw członkowskich, np. uchwały Rady zmieniające liczbę sędziów i rzeczników generalnych ETS, liczbę członków Komisji Europejskiej, uchwała Rady o ustanowieniu Sądu I Instancji.

15. OGÓLNE ZASADY PRAWA UE

• ETS wywodzi je konstytucyjnej tradycji państw członkowskich i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka. Zgodnie z art. 220: „Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji, każdy w zakresie swojej właściwości, czuwają nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu”.

• Można je podzielić na dwie grupy:

• zasady zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw, np. zasada pewności prawa, w czym mieści się zakaz działania prawa wstecz, poszanowanie praw nabytych, zasada proporcjonalności, ogólna zasada równości;

• prawa podstawowe jednostek.

16. PRAWO ZWYCZAJOWE

• W prawie polskim, czy też niemieckim nie odgrywa prawie żadnej roli, ale w prawie wspólnotowym jest ono bardzo istotne.

• Powtarzająca się praktyka może zostać uznana za prawo. Jeżeli mówimy o skutku prawnym orzeczeń ETS, to należy zauważyć, że nie mają one skutku erga omnes- wiążą tylko sąd, który zadał pytanie. Jeżeli jednak w trybie interpretacyjnym, powiela się pewną interpretację, to praktyka ta może się przerodzić w prawo.

27 listopada 2006 r.

Wykład VIII

Temat: Bezpośrednie stosowanie i bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego.

1. Podział państw ze względu na typ modelu dotyczącego stosunków między prawem międzynarodowym, a prawem krajowym:

• państwa monistyczne,

• państwa dualistyczne.

2. Państwa monistyczne ( przyjęły model monistyczny):

• Prawo międzynarodowe i krajowe tworzą jeden porządek prawny.

• Pozwala się, by umowa międzynarodowa była źródłem powszechnie obowiązującego prawa- patrzy się na nią jak na normę prawa krajowego.

• Istnieje prymat prawa międzynarodowego w stosunku do prawa krajowego. Nie obowiązuje w tym przypadku zasada lex posterior derogat legi priori.

• W państwach monistycznych wystarczyłoby, gdyby umowa została wypowiedziana, przestanie wtedy obowiązywać w porządku międzynarodowym.

• Przykład państwa monistycznego: Polska, Holandia.

3. Państwa dualistyczne ( przyjęły model dualistyczny):

• Prawo międzynarodowe i krajowe to dwa odrębne porządki prawne.

• Prawo międzynarodowe nie może być stosowane w nich bezpośrednio; musi być ono wprowadzone do porządku krajowego ( następuje zamiana umowy międzynarodowej na ustawę).

• Umowa międzynarodowa jest zamieniona na ustawę i działa jak ustawa. Stosuje się do umów, jako ustaw, takie same zasady jak do zwykłych ustaw ( np. lex posterior derogat legi priori, lex specialis derogat legi generali).

• Uważa się, że umowa obowiązuje tak długo, jak długo obowiązuje w prawie krajowym. Nie bada się więc, co dzieje się z tą umową na płaszczyźnie prawa międzynarodowego;

• Przykład państwa dualistycznego: Włochy.

• Polska była krajem dualistycznym w latach 1921- 1952 ( ratyfikacja i ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym powodowała, że umowa była zamieniana na ustawę; mogła być uchylona późniejszą zwykłą ustawą).

4. Zasady bezpośredniego stosowania prawa międzynarodowego wypracowały już w XIX w. sądy amerykańskie. Zauważyły, że pewne normy umów międzynarodowych dają się łatwo stosować w prawie krajowym i nie potrzebują żadnego usprawniającego ustawodawstwa.

5. Sprawa Van Gend & Loos v Holenderska Administracja Podatkowa.

• Powodem wniesienia sprawy do sądy holenderskiego była zmiana sposobu taryfikowania formaldehydu (pobrano wyższą opłatę celną od importu tego produktu chemicznego). Firma przewozowa Van Gend & Loos powołała się na art. 12 ( obecnie 25) TWE: „ Państwa członkowskie nie będą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub przewozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały tych opłat, które jeszcze obowiązują w ich obecnych stosunkach.” Artykuł ten zamrażał cła we wzajemnych stosunkach między państwami członkowskimi.

• TWE nic nie mówił na temat bezpośredniego stosowania prawa międzynarodowego w prawie krajowym. Pojawiło się więc pytanie, kto ma ocenić, czy art. 12 jest bezpośrednio stosowany. Ponadto zastanawiano się, czy jest to kwestia stosowania prawa wspólnotowego, czy też jego interpretacji. Sąd holenderski i inne państwa twierdziły, że jest to kwestia stosowania prawa i w ogóle nie podlega jurysdykcji ETS. Natomiast ETS stanął na stanowisku, że jest to kwestia interpretacji prawa- aby państwa mogły stosować prawo, ETS musi je zinterpretować.

• ETS miał udowodnić, że intencją stron było nadanie praw jednostce; upodmiotowienie jednostek.

• O tym, że prawo wspólnotowe miało być stosowane przez sądy krajowe świadczy art. 177 ( 234): „Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:  a) o wykładni niniejszego Traktatu; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i EBC;  c) o wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują.  W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.”

• ETS orzekł, że EWG stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki. Instytucje wspólnotowe wyposażone zostały w prawa suwerenne, których wykonywanie dotyczy państw członkowskich i także ich obywateli.

• ETS stwierdził, że z art. 12 jasno wynika prawo dla jednostki. Jednostka ma prawo do płacenia takich ceł, jakie obowiązywały w dniu wejścia w życie TWE. Prawem wyprowadzonym dla jednostki jest zakaz podnoszenia ceł. Nazywa się to implikowaniem praw z obowiązku państwa. Obowiązek państwa jest skorelowany z prawem jednostki. Norma wynikająca z art. 12 jest ponadto kompletna i bezwarunkowa, o czym świadczy brak warunków, terminu. Art. 12 może być więc bezpośrednio stosowany.

7. Sprawa Sprawa Flaminio Costa v. ENEL

• Wyznaczała początek orzecznictwa ETS, które zaczęło podkreślać autonomiczny charakter prawa wspólnotowego. ETS stwierdził bowiem, że w odróżnieniu od zwykłych umów, Traktat stworzył własny porządek prawny ( a nie nowy, jak to miało miejsce w sprawie Van Gend & Loos).

• ETS proklamował w nim zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich.

• Powodem wniesienia sprawy była włoska ustawa nacjonalizująca przemysł energetyczny. Pojawiło się zagadnienie, czy jest ona zgodna z przepisami traktatowymi, w szczególności dotyczącymi monopoli handlowych, konkurencji i pomocy państwa dla przedsiębiorstw.

• Z uwagi na fakt, iż Włochy były państwem dualistycznym, nie można było wnieść sprawy opierającej się na umowie międzynarodowej. Pan Costa zaskarżył rachunek elektrowni, twierdząc, że jej istnienie jest sprzeczne z traktatem.

• ETS orzekł, że EWG ma własny porządek prawny i że są pewne wspólne zasady, które muszą być stosowane przez państwa monistyczne i dualistyczne. W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych, Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawną, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych. Wg ETS żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu.

• Te założenia ETS ( przyjęcie bezpośredniego stosowania w państwach monistycznych i dualistycznych) mają następujące konsekwencje w postaci:

• bezpośredniej skuteczności,

• prymacie prawa wspólnotowego,

• w fakcie, że ETS stał się sądem konstytucyjnym ( wyłączna kompetencja do interpretowania i kontrolowania legalności aktów). Opinia 1/91 wydana przez ETS stanowi: „ Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności ( the rule of law).” Traktat jest więc nie tylko umową międzynarodową, lecz także konstytucją Europy.

8. Bezpośrednie obowiązywanie:

• Oznacza, że normy prawa wspólnotowego od dnia ich wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządku prawnego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji.

• Wynika ono z Konstytucji oraz z orzeczenia w sprawie Costa. Niektóre państwa zmieniały konstytucję, by dać upoważnienie konstytucyjne dla bezpośredniego obowiązywania. W polskiej Konstytucji art. 90 ust. 1 stanowi o przekazaniu kompetencji na rzecz organizacji międzynarodowej / organu międzynarodowego. Wielka Brytania dopiero w wydała European Community Act, który zapewnił bezpośrednie obowiązywanie i stosowanie prawa wspólnotowego w prawie brytyjskim.

• Art. 90 ust. 1: „ Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.”

• Art. 87: „1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

• Art. 91 Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

• Traktat Akcesyjny ratyfikowany był w trybie referendum. Skoro umowa, dla której nie jest wymagane referendum ma pierwszeństwo przed ustawą, to tym bardziej pierwszeństwo ma ta umowa, dla której ratyfikacja w trybie referendum była wymagana.

9. Bezpośrednie stosowanie.

• W Polsce wynika z art. 91 ust. 3.

• Aby norma mogła być bezpośrednio stosowana, musi najpierw bezpośrednio obowiązywać. Innymi słowy, bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich.

• Oznacza, że normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich. Działania są tutaj rozumiane szeroko: pojęcie to odnosi się zarówno do podejmowania aktów indywidualnych ( orzeczeń sądowych, aktów administracyjnych), jak i do wydawania aktów normatywnych ( generalnych i abstrakcyjnych).

• Bezpośrednio obowiązują i powinny być bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich wszystkie wiążące normy prawa wspólnotowego zawarte we wszelkich źródłach prawa wspólnotowego, a nie tylko w rozporządzeniach, jak można by wnioskować z brzmienia art. 249 akapit 2.

• Szczególną kategorię w omawianym kontekście stanowią dyrektywy. Dyrektywy wymagają implementacji do prawa krajowego. Mimo to dyrektywy również korzystają z przymiotu bezpośredniego obowiązywania i stosowania. Stosowanie dyrektywy polega przede wszystkim na jej implementowaniu do prawa krajowego. Ponadto, organy państw członkowskich są zobowiązane do podejmowania działań zgodnych z treścią norm dyrektyw nawet wówczas, gdy dyrektywy nie zostały prawidłowo implementowane do prawa krajowego.

• Kryteria bezpośredniego stosowania normy:

• intencja państw członkowskich,

• musi nadawać się do powołania na nią przez jednostkę przed sądem, czyli musi nadawać uprawnienie; musi z niej jasno wynikać prawo dla jednostki

• norma jasna, precyzyjna,

• bezwarunkowa- jej stosowanie nie jest uzależnione od swobodnego uznania ( dyskrecji) organu stosującego- Wspólnoty lub państwa członkowskiego;

• zupełna ( kompletna)- jej stosowanie nie zależy od dalszych środków implementacyjnych.

• Np. Art. 90 TWE zakazuje dyskryminacyjnego opodatkowania importu- wynika z niego, że jednostka ma prawo; norma ta jest jasna, bezwarunkowa, kompletna. ETS uznał walor bezpośredniej skuteczności w szczególności tych norm, które proklamują podstawowe swobody rynku wewnętrznego: swobody przepływu towarów, przemieszczania się pracowników, podmiotów zakładających przedsiębiorstwa i prowadzących samodzielną działalność gospodarczą, świadczenia usług i kapitału.

• Art. 10- zasada solidarności, szczerej współpracy, lojalności- wynikają z niego pozytywne obowiązki państwa ( podjęcie środków w celu wykonania zobowiązań, ułatwienie osiągania celów) i negatywne obowiązki państwa ( zakaz stanowienia prawa sprzecznego z prawem wspólnotowym). Z normy tej nie wynika jednak jasne, konkretne uprawnienie dla jednostki. Art. 10 nie może być więc bezpośrednio stosowany. Normy programowe ( określające cele i zadania WE) nie są samowykonalne.

• Art. 40 TWE- norma ani nie jest jasna, a ponadto pojawia się warunek ( przepis wprowadza warunek- okres przejściowy)

10. Bezpośrednia skuteczność ( bezpośredni skutek prawa wspólnotowego).

• Przez bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków dla jednostek ( osób fizycznych lub prawnych). Jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy w postępowaniach przed sądami krajowymi. Sądy państw członkowskich są zobowiązane udzielić jednostkom ochrony właśnie na podstawie prawa wspólnotowego, a w razie niezgodności między prawem wspólnotowym, a krajowym, powinny to uczynić wbrew prawu krajowemu, kierując się zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego.

• Norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym.

• Warunki:

• norma musi być częścią porządku prawnego państwa,

• norma musi nadawać się do bezpośredniego stosowania.

11. Sprawa Defrenne v. Sabenna.

• Gabrielle Defrenne wniosła do sądu belgijskiego powództwo o odszkodowanie przeciwko swojemu prawodawcy. Twierdziła, że jako kobieta była ofiarą dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia w porównaniu z mężczyznami wykonującymi tę samą pracę. Pytanie dotyczyło, czy przepis Traktatu dotyczący zasady równego wynagrodzenia kobiet i mężczyzn wywiera bezpośredni skutek. Odpowiedź nie była oczywista, ponieważ przepis ten zawierał sformułowanie: „ każde państwo...”, czyli sugerował, iż można się powoływać nań tylko w stosunkach między państwem członkowskim a zainteresowaną osobą fizyczną lub prawną. Natomiast w tej sprawie spór toczył się między jednostką a firmą ( nie zaś państwem).

• ETS orzekł, że wszystkie państwa członkowskie w czasie pierwszego etapu zapewnią, a następnie utrzymają stosowanie zasady jednakowego wynagrodzenia dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę. Dla celów niniejszego artykułu pod pojęciem „wynagrodzenia” należy rozumieć zwykłą płacę podstawową i minimalną, jak również inne formy wynagrodzenia, tak w gotówce, jak i w naturze, otrzymywane przez osobę zatrudnioną od jej pracodawcy bezpośrednio lub pośrednio w związku ze świadczoną pracą. Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza:

• w przypadku pracy na akord, określenie jednakowej jednostki rozliczeniowej za jednakową pracę,

• w przypadku wynagrodzenia za czas pracy, wypłacanie jednakowego wynagrodzenia za pracę na tym samym stanowisku.

• Państwom rozłożono obowiązki w czasie- do pewnego czasu kobiety mogły być jeszcze dyskryminowane ( pierwsze 12 lat). Jednak I etap minął, a żadne z państw, oprócz Francji, nie zapewniło jednakowej płacy. Pani Defrenne twierdziła, że skoro warunek ( termin) już nie istnieje, to norma jest już bezwarunkowa. Państwa członkowskie na dzień przed upływem terminu zawarły umowę międzynarodową, którą przedłużyły ten okres. ETS tego nie uwzględnił, bo jest specjalna procedura zmiany Traktatu Rzymskiego, która tutaj została pominięta.

• Trybunał uznał tzw. efekt horyzontalny ( dwa podmioty nie pozostają w stosunku do siebie w zależności podmiot nadrzędny- podmiot podrzędny), podkreślając, iż na art. 119 (obecnie 141) można powoływać się także w stosunkach między dwoma jednostkami lub osobami prawnymi, mimo że w przepisie tym wymienia się państwa członkowskie jako podmioty zobowiązane. Jako argument takiego rozwiązania podał, iż zasada, że mężczyźni i kobiety powinni otrzymywać jednakowe wynagrodzenie, jest jedną z podstawowych zasad Wspólnoty.

• Sprawa von Colson i Kamann

• Kobietom odmówiono zatrudnienia w więzieniu ze względu na ich płeć. Sąd niemiecki stwierdził, że te panie są dyskryminowane. Panie powołały się na przepis dyrektywy 207: „ państwo członkowskie ma zapewnić penalizację albo przez zadośćuczynienie doznanej szkody, albo przez zatrudnienie.” Norma dyrektywy nie jest bezwarunkowa- jest zależna od swobodnego uznania.

• Orzeczenie Van Colson i Kamann, wydane w odpowiedzi na pytania prejudycjalne skierowane przez sąd niemiecki, dotyczy wykładni jednej z częściej komentowanych przez Trybunał Sprawiedliwości dyrektyw dotyczących zakazu niedyskryminacji ze względu na płeć w stosunkach pracowniczych- dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9.02.1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. Jednak nie tyle sam tekst dyrektywy został wyjaśniony przez ETS, ile kwestie związane z zapewnieniem jej pełnej skuteczności w prawie niemieckim. W uzasadnieniu, w którym zostały przedstawione pewne szczególne obowiązki sądów krajowych, Trybunał odwoływał się do ogólnej klauzuli lojalności czy solidarności, zawartej w art. 10 TWE [b. art. 5]. Instrumenty wspólnotowe zwykle nie określają, jakiego rodzaju sankcje powinny mieć zastosowanie i jakiego rodzaju postępowanie powinno mieć miejsce przed sądami krajowymi, w przypadku naruszenia prawa wspólnotowego. Do państw członkowskich należy wypełnienie tej luki. Pierwsze orzeczenia dotyczące tego zagadnienia wskazywały na to, że ETS nie chciał wprowadzać do prawa krajowego nowych środków - pozostawiając to ustawodawcy krajowemu. Zatem wyegzekwowanie praw wynikających z przepisów wspólnotowych miało się odbywać w ramach przepisów krajowych na tyle, na ile było to możliwe. Orzeczenie Van Colson i Kamann dotyczy sytuacji, w której dyrektywa, implementowana do prawa niemieckiego, wprowadzała wymóg, by państwa członkowskie ustaliły skuteczne sankcje za jej naruszanie. Okazało się, że prawo niemieckie, implementujące dyrektywę, przewidywało na tyle ograniczoną możliwość uzyskania odszkodowania za naruszenie praw wynikających z dyrektywy, iż faktycznie sprawca naruszenia nie miał żadnych powodów, by tego naruszenia zaprzestać. Trybunał stwierdził, że „stosując prawo krajowe, a zwłaszcza przepisy ustawy krajowej wprowadzone w celu wykonania dyrektywy (...), sąd krajowy ma obowiązek interpretacji prawa krajowego w świetle tekstu i celu dyrektywy”, co w tym przypadku oznaczało konieczność przyznania odszkodowania odpowiadającego wysokości doznanej szkody, a nie tylko odszkodowania o charakterze czysto symbolicznym.

4 grudnia 2006 r.

Wykład IX

Temat: Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.


Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych II i III filar.

1. UE jest strukturą filarową. Jest oparta o WE i uzupełniona o II i III filar. Obszary działalności UE są zróżnicowane przedmiotowo:

• I filar- głównie gospodarka,

• II filar- polityka zagraniczna, stopniowe rozwijanie polityki obronnej,

• III filar- współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych ( w tym harmonizacja prawa karnego).

2. Wymienione wyżej obszary są również zróżnicowane pod względem metod współpracy i instytucjonalizacji. Kompetencje tych samych organów są różne w poszczególnych obszarach, są różne procesy decyzyjne.

II FILAR

3. Zakres współpracy w ramach II filaru jest określony w art. 11 TUE: „ UE określa i realizuje wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa obejmującą wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.” Ta współpraca ma prowadzić do osiągnięcia ściśle określonych przez Traktat celów:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii zgodnie z zasadami Karty NZ. Jeśli chodzi o cel odwołania się do Karty NZ, to:

• wszystkie państwa członkowskie UE są członkami organizacji ONZ,

• z art. 103 Karty NZ wynika hierarchia norm- zobowiązania wynikające z Karty NZ są nadrzędne wobec innych zobowiązań; fakt ten uznaje UE.

• umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszystkich formach:

• wspólna polityka obronna,

• bezpieczeństwo w takich sytuacjach, jak zagrożenie terroryzmem,

• szeroko rozumiane bezpieczeństwo międzynarodowe.

• utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty NZ oraz Aktu końcowego z Helsinek ( 1975) i celami Karty Paryskiej dla Nowej Europy, w tym z zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych.

• popieranie współpracy międzynarodowej,

• rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

4. Sposób działania instytucji w II filarze.

• Należy pamiętać, iż jest to najbardziej upolityczniony obszar działań UE.

• Bardzo ważną rolę w II filarze odgrywa Rada Europejska, która określa główne kierunki działania poprzez:

• ustalanie zasad i ogólnych wytycznych wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ( Traktat nie definiuje tych środków- są to polityczne dokumenty, które w ogólny sposób określają kierunki zmian, zasady współpracy),

• przyjmowanie wspólnych strategii- określają one przyszłą politykę Unii w danej kwestii ( ostatnio UE jest w trakcie ustalania nowej strategii względem Rosji- zanim UE rozpocznie negocjacje z Rosją musi ustalić, jaka jest sytuacja wyjściowa, określić mandat dla Komisji- to wszystko zaczyna się w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w ramach Rady Europejskiej),

• tworzenie wspólnych sił zbrojnych, korpusów zbrojnych, co łączy się z decyzjami politycznymi w sprawie rozwijania wspólnej polityki obronnej prowadzącej do wspólnej obrony.

• Rada Europejska także w II filarze jest organem politycznym- jej decyzje nie są prawnie wiążące.

• Sekretarz Generalny Rady- Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB. Jest to organ, który powstał dopiero w 1996, na skutek tego, że UE była postrzegana jako zbiorcze działanie 15 państw, co znacznie osłabiło jej efektywność. Funkcje:

• wspieranie Rady w sprawach obejmujących WPZiB,

• wspieranie Prezydencji w sprawach WPZiB,

• reprezentowanie Unii na zewnątrz- na zlecenie Prezydencji i działając w imieniu Rady, prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi.

• Prezydencja:

• reprezentowanie UE w ramach II filaru na zewnątrz,

• negocjowanie umów międzynarodowych zawieranych przez UE z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi,

• odpowiedzialność za realizację decyzji podejmowanych w ramach WPZiB,

• reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej- reprezentowanie stanowiska UE w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych.

• Rada do spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych ( działająca w składzie ministrów spraw zagranicznych):

• Przyjmuje wspólne stanowiska i wspólne działania; odpowiada więc za realizację WPZiB

• Podejmuje decyzje o wzmocnionej współpracy.

• Rekomenduje Radzie Europejskiej przyjęcie wspólnych strategii i je realizuje poprzez przyjmowanie wspólnych stanowisk i działań,

• Stanowi forum informacji i uzgodnień między państwami członkowskimi.

• Parlament Europejski:

• Jego pozycja jest w tym obszarze najsłabsza, ze względu na to, że II filar jest obszarem najbardziej politycznym. Jest w tym obszarze jedynie organem opiniodawczym.

• Prezydencja ma obowiązek konsultować się z PE w najważniejszych kwestiach.

• Musi być na bieżąco informowany przez Prezydencję i Komisję o WPZiB

• Komisja:

• W ramach II filaru ma dużo słabsze kompetencje niż w I filarze. Nie ma jakichkolwiek kompetencji decyzyjnych. Funkcje:

• W pełni uczestniczy w pracach w zakresie WPZiB.

• Wspomaga Prezydencję w działaniach zewnętrznych ( podczas negocjacji umów międzynarodowych),

• Przedkłada Radzie propozycje przyjęcia wspólnych stanowisk i działań.

• Może zwracać się do Rady z pytaniami z zakresu WPZiB.

5. Źródła prawa w II filarze ( instrumenty działania WPZiB)- są określone w art. 12 TUE:

• zasady i ogólne wytyczne przyjmowane przez Radę Europejską; nie mają mocy wiążącej;

• wspólne strategie w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy; określają one ich cele, czas trwania i środki; ustala je Rada Europejska

• wspólne stanowiska- bardzo często dotyczące kwestii, która ma być dyskutowana na forum międzynarodowym; określają podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym; mają charakter wiążący;

• wspólne działania- dotyczą pewnych sytuacji, w których niezbędne jest podjęcie działań operatywnych; wspólne działania określają ich zasięg, cele, zakres i środki, jakie mają być oddane do dyspozycji Unii, warunki wprowadzania ich w życie oraz- w razie potrzeby - czas ich trwania, np. mogą one dotyczyć uznania pewnych osób jako niepożądanych na terytorium UE. Dopóki wspólne działanie nie zostanie zmienione przez Radę, pozostaje ono w mocy. Mają charakter wiążący dla państw członkowskich UE.

6. Proces decyzyjny w II filarze.

• Inicjatywa: Posiadają ją państwa członkowskie oraz Komisja. Należy jednak pamiętać, że wspólne stanowiska, działania są podejmowane w wyniku ogólnych wytycznych czy też wspólnych strategii Rady Europejskiej.

• Głównym organem decyzyjnym jest Rada. Działa ona co do zasady jednomyślnie. Art. 23 TUE stanowi, że wstrzymanie się od głosu nie stanowi przeszkody do podjęcia decyzji jednomyślnie. Jednak w TA została przewidziana w ramach WPZiB wyjątkowa możliwość konstruktywnego wstrzymania się od głosu- każdy z członków Rady, który wstrzymuje się od głosu, może jednocześnie złożyć formalne oświadczenie i w takim wypadku państwo nie jest on zobowiązane do wykonania podjętej decyzji, przy czym akceptuje, że owa decyzja wiąże Unię. Państwo to „ w duchu wzajemnej solidarności” powstrzymuje się od wszelkich działań, które mogłyby być sprzeczne lub utrudniać działania Unii na podstawie takiej decyzji. Pozostałe państwa członkowskie szanują stanowisko państwa wstrzymującego się od głosu. Jeżeli takie oświadczenie zostanie złożone przez członków Rady reprezentujących więcej niż 1/3 głosów ważonych, to decyzja nie będzie mogła być przyjęta.

• TA rozszerzył możliwość podejmowania decyzji QMV. jest ona dopuszczalna w następujących sytuacjach:

• gdy wspólne działania i wspólne stanowiska oraz inne decyzje są podejmowane na podstawie wspólnych strategii,

• podejmowania decyzji wykonawczych do wspólnych stanowisk i wspólnych działań,

• mianowania Specjalnego Przedstawiciela,

• podejmowania decyzji w sprawie zawierania umów międzynarodowych, o ile umowa taka ma na celu wprowadzenia w życie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska.

• Możliwość podejmowania decyzji w WPZiB QMV jest jednak obwarowana ograniczeniami:

• W II filarze do Traktatu został wpisany wprost kompromis luksemburski- możliwość zawetowania decyzji ze względu na ważne przyczyny polityki krajowej. Kompromis Luksemburski: jeżeli państwo członkowskie oświadcza, że z ważnych przyczyn polityki krajowej zamierza się sprzeciwić podjęciu decyzji podejmowanej QMV, głosowanie nie dochodzi do skutku. Rada może QMV, podjąć decyzję o przekazaniu sprawy Radzie Europejskiej w celu podjęcia decyzji jednomyślnie.

• QMV nie dotyczy spraw mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno- obronne.

7. Tryb zawierania umów międzynarodowych w II filarze.

• W ramach WPZiB UE zawiera umowy międzynarodowe. Praktyka wskazała, że stroną tych umów jest UE rozumiana jako II filar. UE w ramach WPZiB występuje jako odrębny podmiot prawa międzynarodowego.

• Art. 24 TUE stanowi: „ Jeżeli do wykonania postanowień niniejszego traktatu niezbędne jest zawieranie umowy z jednym lub z większą liczbą państw bądź z organizacjami międzynarodowymi, Rada może upoważnić Prezydencję, wspieraną w ramach potrzeb przez Komisję, do podjęcia rokowań w tym celu. umowy takie są zawierane przez Radę na podstawie zalecenia Prezydencji. Jest to procedura odmienna, niż ta przewidziana w art. 300 TWE, ponieważ na podstawie art. 300 umowy są negocjowane przez Komisję, a w przypadku art. 24- przez Prezydencję.

• Decyzję Rady o związaniu się umową podejmuje się co do zasady jednomyślnie. QMV ma miejsce wtedy, gdy umowa ma na celu wprowadzenie w życie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska.

• Umowa nie wiąże państwa członkowskiego, którego przedstawiciel w Radzie oświadczył, że musi ono stosować się do wymogów własnej procedury konstytucyjnej. Inni członkowie Rady mogą uzgodnić, że mimo tego umowa ta będzie miała zastosowanie tymczasowe.

• Umowy zawierane na podstawie art. 24 TUE wiążą instytucje Unii.

• Gdy nie ma żadnych zastrzeżeń, umowa jest wiążąca dla państw członkowskich jako członków UE.

III FILAR

8. Art. 2 ust. 4 TUE: „ Celem UE jest utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w ramach której zapewniony zostanie swobodny przepływ osób w powiązaniu z właściwymi środkami w zakresie kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobiegania przestępstw.”

9. Art. 29 TUE: „ Z zastrzeżeniem kompetencji Wspólnoty Europejskiej, celem Unii jest zapewnienie obywatelom wysokiego poziomu ochrony w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości przez opracowanie wspólnego działania między państwami członkowskimi w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, zapobieganie rasizmowi i ksenofobii oraz walka z tymi zjawiskami. Cel tej jest osiągany poprzez zapobieganie przestępczości zorganizowanej lub innej i walka z tym zjawiskiem, a w szczególności z terroryzmem, handlem ludźmi i przestępstwami przeciwko dzieciom, handlem narkotykami, handlem bronią, korupcją i nadużyciami.

10. Środki realizacji wyżej wymienionych celów:

• ściślejsza współpraca między siłami policji, władzami celnymi i innymi władzami w państwach członkowskich, bezpośrednio lub za pośrednictwem Europejskiego Urzędu Policji ( Europol),

• ściślejsza współpraca między władzami sądowymi i innymi właściwymi władzami państw członkowskich,

• zbliżenie norm prawa karnego państw członkowskich.

11. Instytucje w III filarze.

• Rada Europejska:

• Odgrywa mniejszą rolę niż w II filarze, ale i tak ma duże znaczenie. W III filarze działa w ramach swoich kompetencji ogólnych określonych w art. 4 TUE. Powinna nadawać impulsy i określać podstawowe kierunki działań.

• Rada UE, określana jako Rada do spraw sprawiedliwości i spraw wewnętrznych:

• Główny organ decyzyjny. Funkcje:

• stanowienie aktów prawnych współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych,

• opracowywanie i przyjmowanie konwencji między państwami członkowskimi,

• określanie warunków i granic akcji transgranicznych,

• upoważnianie państw członkowskich do ściślejszej współpracy,

• wszczynanie rokowań i zawieranie umów międzynarodowych dotyczących III filaru,

• forum informacji i konsultacji państw członkowskich.

• W ramach III filaru działania Rady Ministrów są wspierane przez Komitet Koordynacyjny ( potocznie zwany Komitetem K. 4)- organ pomocniczy Rady, o którym stanowi art. 36 TUE. Nie zastępuje on komitetu COREPER. Ma bardziej szczegółowe kompetencje, jest bardziej o charakterze eksperckim. Składa się z wyższych funkcjonariuszy ministerstw spraw wewnętrznych i sprawiedliwości. Pełni funkcję koordynacyjną. Formułuje opinie przeznaczone dla Rady z jej inicjatywy, albo z inicjatywy własnej. Przyczynia się do przygotowania pracy Rady w dziedzinach objętych współpracą, z zastrzeżeniem roli COREPER.

• Komisja:

• Ma inicjatywę w sprawie uwspólnotowienia dziedzin objętych współpracą. Jest to szczególny mechanizm pozwalający na uwspólnotowienie dziedzin objętych współpracą bez zmiany Traktatu. Wymagana jest jednomyślność Rady Ministrów. Musi być później przyjęta przez państwa członkowskie.

• Jest w pełni włączana w prace w zakresie III filaru.

• Posiada, obok państw członkowskich, inicjatywę prawodawczą.

• Ma prawo wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności decyzji lub decyzji ramowej przyjętej przez Radę.

• Uczestniczy w wykonywaniu przez urząd Przewodniczącego funkcji reprezentacyjnej.

• Ma obowiązek regularnego informowania PE o pracach prowadzonych w III filarze.

• Posiada uprawnienie do formułowania opinii, które mogą zawierać zalecenia.

• PE:

• W III filarze posiada funkcję opiniodawczą. Wydaje opinię w sprawie przyjęcia decyzji ramowych, decyzji i konwencji przyjmowanych na podstawie art. 34 TUE.

• Ma prawo kierować do Rady pytania i zalecenia.

• Bierze udział w corocznej debacie w sprawie postępów w dziedzinach objętych współpracą.

• Źródła prawa w III filarze:

• wspólne stanowiska - ustalają sposób postępowania Unii w określonej sprawie, np. wspólne stanowisko z dnia 6.10. 1997 w sprawie negocjacji dotyczących korupcji, prowadzonych w ramach Rady Europy i OECD. Jest szereg wspólnych stanowisk przyjmowanych w II filarze, które odnoszą się do III filaru;

• decyzje ramowe- odpowiadają dyrektywom w I filarze, jest jednak pewna różnica- dyrektywy nie mogą wywoływać skutku bezpośredniego- dopóki nie zostaną transponowane do prawa krajowego, jednostka nie może się na nie powołać. ETS w 2003 r. w sprawie przeciwko M. Pupino uznał, że istnieje obowiązek interpretacji prawa krajowego w zgodzie z decyzją ramową. Orzeczenie wstępne w sprawie C-105/03 dotyczyło postępowania przygotowawczego toczącego się przed sądem karnym we Florencji. Wątpliwości wyrażone we wniosku skierowanym do ETS w dniu 3 lutego 2003 r. dotyczyły procedury postępowania karnego w fazie przygotowawczej wobec obywatelki Włoch, przedszkolanki Marii Pupino, oskarżonej o nadużywanie kar (bicie, zalepianie ust plastrem, uniemożliwianie korzystania z toalety) w stosunku do przedszkolaków w wieku poniżej 5 lat. Prokurator złożył sędziemu śledczemu wniosek o przesłuchanie ośmiorga dzieci, świadków i ofiar, w sposób chroniący ich godność, emocjonalność i prywatność. Według Pupino, włoski kodeks postępowania karnego nie przewiduje powyższych czynności. Wobec tego sąd karny we Florencji zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z zapytaniem, czy w świetle decyzji ramowej Rady w sprawie sytuacji ofiar w postępowaniu karnym (decyzja ramowa z dnia 15 marca 2001 r), obowiązuje go zasada zapewnienia składania zeznań w sposób umożliwiający zagwarantowanie właściwego poziomu ochrony, poza rozprawą i przed jej terminem.
  
  Trybunał podkreślił, że sąd włoski, stosując prawo krajowe, ma obowiązek dokonywać jego wykładni w sposób zgodny z celem decyzji ramowej, w szczególności tak, aby osiągnąć zamierzony rezultat. Trybunał dodał, że warunki składania zeznań muszą być zgodne z podstawowymi zasadami prawa państwa członkowskiego, a także europejskimi standardami poszanowania praw podstawowych, chronionych na gruncie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r.
  
  W konkluzji Trybunał stwierdził, że przywoływana decyzja ramowa winna być interpretowana w sposób zapewniający poszanowanie tych praw podstawowych, w tym prawa do rzetelnego procesu.

• Decyzje ramowe są przyjmowane w celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych. Decyzje ramowe wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając jednak organom krajowym swobodę wyboru form i środków. Nie mogą wywoływać skutku bezpośredniego. Skutek prawny decyzji ramowych w prawie wewnętrznym, to obowiązek interpretacji prawa krajowego w zgodzie z decyzją ramową.

• decyzje- przyjmowane dla osiągnięcia jakichkolwiek innych rezultatów, zgodnych z celami współpracy, z wyłączeniem zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich, np. decyzja powołująca Eurojust. Decyzje nie wywołują skutku bezpośredniego.

• konwencje- sporządzane przez Radę, która zaleca ich przyjęcie państwo członkowskim, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi, np. konwencja w sprawie pomocy prawnej w sprawach karnych z 2000 r.

• Procedura przyjmowania konwencji- państwa członkowskie wszczynają właściwe procedury w terminie ustalonym przez Radę Ministrów. Jeśli same konwencje nie stanowią inaczej, wchodzą one w życie po ich przyjęciu przez co najmniej połowę państw członkowskich.

13. Proces decyzyjny w III filarze.

• Prawo inicjatywy prawodawczej jest dzielone między państwami członkowskimi a Komisję.

• Rada działa co do zasady jednomyślnie. QMV stosuje się do przyjmowania środków wykonawczych do konwencji i decyzji.

• Procedura konsultacji z PE projektów decyzji, decyzji ramowych i konwencji.

11 grudnia 2006 r.

Wykład X

Temat: Prymat prawa wspólnotowego.

1. Bezpośrednie stosowanie i bezpośrednia skuteczność- c.d.

• Bezpośrednie stosowanie dotyczy zarówno organów państwa, jak i jednostek- bezpośrednie stosowanie jest więc terminem szerszym niż bezpośrednia skuteczność. Bezpośrednie stosowanie = bezpośredni skutek + bezpośrednie stosowanie przez organy.

• Przypadek, w którym organy mogą się powołać na dany artykuł, natomiast jednostki takiego prawa nie mają: art. 234 ( dawny 177)- dotyczy on pytań prejudycjalnych, które sądy krajowe kierują do ETS w kwestiach interpretacji bądź ważności prawa wspólnotowego. Sądy ostatniej instancji mają obowiązek zwracania się z pytaniami prawnymi, natomiast sądy I instancji mają tylko takie uprawnienie. Art. 234 jest przepisem bezpośrednio stosowanym, ale nie bezpośrednio skutecznym- jednostka może zażądać zwrócenia się z pytaniem, ale sąd nie musi tego wniosku uwzględnić.

2. Prymat prawa wspólnotowego.

• Prymat prawa wspólnotowego nie ma żadnej podstawy normatywnej. TWE nie zawiera przepisów, które wprost normowałyby sposób rozstrzygania konfliktów między normami prawa wspólnotowego a normami prawa państw członkowskich. Omawiane zagadnienie znalazło rozwiązanie dopiero w orzecznictwie ETS.

• ETS uznał, że państwa członkowskie muszą uznać kierunek monistyczny w patrzeniu na relacje między prawem krajowym a europejskim. Uczynił to w orzeczeniu Costa v. Enel ( proklamował w nim zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich): „ Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmować środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu. (...)Z e względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa. Aby nie pozbawiać go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważać podstaw prawnych samej Wspólnoty.” Z orzeczenia tego można wywnioskować, że ETS od samego początku zakładał, że prymat prawa wspólnotowego obejmuje także konstytucje państw członkowskich. ETS wyjaśnia ponadto w tym orzeczeniu, dlaczego potrzebny jest prymat prawa wspólnotowego.

• Monizm zakłada zatem prymat prawa wspólnotowego przynajmniej w stosunku do ustaw.

3. 
   Sprawa Administracja Finansów Państwowych v. Simmenthal ( 1977) Prymat w stosunku do normy generalnej i abstrakcyjnej.

• Włoska spółka Simenthal importowała w 1973 r. z Francji do Włoch wołowinę. Zgodnie z włoskimi przepisami, na granicy została pobrana opłata za kontrolę weterynaryjną i sanitarną. Zdaniem spółki kontrole oraz pobrane opłaty stanowią przeszkodę w swobodnym przepływie towarów i są zakazane przez Traktat. Simenthal zażądała zwrotu opłat sanitarnych pobieranych na granicy.

• Problem: Włochy to państwo dualistyczne- pobrano opłatę na podstawie ustawy, która nadal obowiązuje. Należałoby więc najpierw uchylić tę ustawę ze skutkiem retroaktywnym, aby móc powiedzieć, że ta opłata jest nienależna.

• ETS uznał, że nie trzeba czekać na uchylenie ustawy. Uznał konieczność zastosowania normy prawa wspólnotowego, nie czekając na uchylenie normy prawa krajowego. W orzeczeniu tym czytamy: „ Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bezpośrednio stosowane akty prawne organów Wspólnot wywierają w wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez swe wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz także- skoro te postanowienia i akty prawne stanowią hierarchicznie wyższą część składową porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego- powodują, że wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi. Sąd państwowy, który w ramach swej właściwości ma stosować prawo wspólnotowe, jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność tych norm, co przejawia się również w konieczności niestosowania każdego, również późniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne.”

• Nieusuwalna sprzeczność powoduje konieczność zastosowania prawa wspólnotowego.

• Należy rozróżnić:

• Pierwszeństwo obowiązywania- normy krajowe niezgodne z prawem wspólnotowym przestają obowiązywać.

• Pierwszeństwo stosowania- normy krajowe niezgodne z prawem wspólnotowym obowiązują nadal, ale nie mogą być stosowane w konkretnych przypadkach.

• W orzeczeniu Simmenthal ETS opowiedział się za koncepcją pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego, nie zaś pierwszeństwa obowiązywania. Stwierdzenie niezgodności z prawem wspólnotowym normy prawa krajowego nie powoduje automatycznie utraty mocy obowiązującej tej normy.

4. Sprawa Komisja v. Francja. ( 1973)

• Stan faktyczny: we Francji obowiązuje kodeks morski z 1930 r. Zgodnie z tym kodeksem, żeby być zatrudnionym ma statku francuskim, np. na stanowisku kapitana, czy też radiotelegrafisty, trzeba być obywatelem Francji. Komisja uruchomiła postępowanie przeciwko Francji. Oskarżyła ją o naruszenie prawa wspólnotowego, gdyż twierdziła, że Francja ma w kodeksie przepis sprzeczny ze swobodnym przepływem pracowników. Francja broniła się, argumentując, że nie stosuje tego przepisu, mimo że on obowiązuje. Praktyka jest więc zgodna z prawem wspólnotowym. ETS uznał, że trzeba usunąć ten przepis, gdyż obywatele wspólnotowi nie mogą być dezinformowani i nie może to zaciemniać obrazu praw, jakie im przysługują na podstawie prawa wspólnotowego.

• Podobnie było w przypadku późniejszego orzeczenia Komisja v. Republika Włoska. W interesie bezpieczeństwa prawnego niezależnie od pierwszeństwa prawa pierwotnego- sprzeczne z prawem pierwotnym przepisy prawa krajowego muszą być w takim przypadku odpowiednio zmienione ( obowiązek zapewnienia spójności prawa wspólnotowego) w przeciwnym bowiem razie zachodzi przypadek naruszenia przepisów traktatu. Rozbieżności prowadzą do niejasności natury rzeczowej i tym samym osoba uprawniona pozostawiona jest w stanie niepewności co do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe.

5. Sprawa Fratelli Constanzo v. Comune de Milano ( 1988).

• Włoska firma staje do przetargu w Mediolanie. Chodzi o przystosowanie stadionu do imprezy sportowej. Obowiązuje dyrektywa wspólnotowa, która dotyczy zamówień publicznych- jeżeli jest ogłoszony przetarg tego typu, można nie brać pod uwagę zgłoszenia, jeżeli kwota z kosztorysu jest niższa o 10% od kwot innych firm pod warunkiem, że daje się szansę tej firmie wyjaśnienia, dlaczego ten kosztorys jest właśnie taki. Dyrektywa ta została implementowana do porządku krajowego włoskiego- została wydana ustawa. Firma Fratelli nie została wzięta pod uwagę w przetargu. Złożyła skargę do sądu, powołując się na dyrektywę, a nie na ustawę ją implementującą. Władze administracyjne twierdziły, że mają ustawę, więc nie mogą zastosować dyrektywy. Pytanie: czy bezpośrednie stosowanie dotyczy tylko sądów ( tak jak w sprawie Simenthall), czy także organów administracyjnych?

• ETS orzekł, że bezpośrednie stosowanie dotyczy także organów administracyjnych. „ Wszystkie organy administracyjne, włączając zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu i jednostki mogą powoływać postanowienia ( objęte prymatem) przeciwko nim, gdy spełnione są warunki, z godnie z którymi jednostka może powołać dyrektywę przed sądem krajowym, wszystkie organy administracyjne, są zobowiązane do stosowania tych postanowień.” Również organy administracyjne państw członkowskich mają obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego w razie stwierdzenia jej niezgodności z prawem wspólnotowym.

6. Sprawa Erich Ciola v. Land Vorarlberg ( 1997).

• Erich Ciola prowadzi przedsiębiorstwo zajmujące się wynajmowaniem łodzi i prowadzeniem przystani. W 1990 jego firma wydzierżawiła określony teren nad brzegiem Jeziora Bodeńskiego i uzyskała zezwolenie na założenie tam przystani na 200 łodzi. Decyzja administracyjna ustalała warunki prowadzenia przystani przez spółkę, wśród których znalazło się postanowienie ograniczające ze skutkiem od 1 stycznia 1996 r. maksymalnie do 60 liczbę miejsc na przystani, które mogły być wynajmowane właścicielom łodzi mającym stałe miejsce zamieszkania za granicą. Erich Ciola w 1996 wynajął kolejne dwa miejsca osobom mieszkającym za granicą, przez co został ukarany grzywną. Odwołał się on od tej decyzji do sądu administracyjnego, powołując się na prawo wspólnotowe, zwłaszcza na postanowienie dotyczące swobodnego przepływu usług. Sąd austriacki zwrócił się do ETS.

• Pytanie: czy pierwszeństwo prawa wspólnotowego obowiązuje w stosunku do tylko środków administracyjnych generalnych, czy także do indywidualnych decyzji? „ Zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu, ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do UE nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązania się z tego zakazu po dacie przystąpienia. ETS nie mógł unieważnić decyzji administracyjnej. Uznał, że konsekwencją prymatu jest to, że nie można wywodzić odpowiedzialności karnej z normy sprzecznej z prawem wspólnotowym.

7. Sprawa Factortame.

• Wspólnota Europejska prowadzi wspólną politykę połowową. Wspólne są kwoty połowowe dla obywateli państw członkowskich. Hiszpanie wykorzystywali hiszpańskie kwoty połowowe w Hiszpanii, a brytyjskie, gdy rejestrowali swoje statki w Anglii ( Anglia wprowadziła przepisy, że można zarejestrować statki rybackie w Anglii, gdy co najmniej ½ kapitału jest brytyjska oraz ½ załogi ma obywatelstwo brytyjskie). Factortame nie spełniała warunków- złożyła skargę do sądu brytyjskiego, gdyż uznała, że przepisy te są sprzeczne ze swobodnym przepływem przedsiębiorczości oraz osób. Izba Lordów zadała pytanie ETS. Firma Factortame wniosła, by do czasu uzyskania odpowiedzi, zastosować środki tymczasowe - ochronne, polegające na niestosowaniu ustawy, która jest prawdopodobnie sprzeczna z prawem wspólnotowym. Taki środek proceduralny nie jest jednak znany prawu procesowemu brytyjskiemu ( domniemywa się tam, że Parlament ma zawsze rację).

• [ Powodowie to przedsiębiorstwa rybackie z siedzibą w Anglii, których większościowe pakiety akcji należały do obywateli Hiszpanii. Wskutek zmiany brytyjskiego prawa morskiego utworzony nowy rejestr okrętowy, do którego jednostki musiały ponownie wpisać swoje statki, jeżeli chciały kontynuować połowy na brytyjskim obszarze morskim. Wpis do rejestru można było uzyskać jedynie wtedy, gdy statek należał do obywatela Wielkiej Brytanii mającego w niej miejsce zamieszkania lub spółki mającej siedzibę w Wielkiej Brytanii, w minimum 75% należącej i zarządzanej przez obywateli Wielkiej Brytanii. Statki powodów nie uzyskały wpisu do nowego rejestru, nie mogły więc kontynuować połowów. Powodowie zarzucili nowej ustawie niezgodność z prawem wspólnotowym, jednocześnie zwracając się o przyznanie im środka tymczasowego do chwili rozstrzygnięcia istnienia tej niezgodności. Sąd pierwszej instancji środek tymczasowy przyznał, jednakże sąd drugiej instancji uwzględnił apelację pozwanego, powołującą się na brytyjską zasadę proceduralną, zabraniającą przyznania środka tymczasowego w postaci zawieszenia stosowania aktu legislatywy, opartą na domniemaniu zgodności tego aktu z prawem wspólnotowym do chwili sądowego stwierdzenia jego niezgodności. Rozpatrująca sprawę w ostatniej instancji Izba Lordów przyznała rację powodom co do zasadności żądania środka tymczasowego, jednakże podzieliła także zdanie sądu drugiej instancji co do prawa.  Pytanie wstępne podniesione przez Izbę Lordów ma w istocie na celu ustalenie, czy sąd krajowy, który rozpatrując sprawę dotyczącą prawa wspólnotowego, uważa, iż jedynie przeszkodą uniemożliwiającą mu przyznanie środka tymczasowej jest norma prawa krajowego, nie może tej normy zastosować. ]

• ETS orzekł, że istnieje również możliwość zawieszenia stosowania normy prawa krajowego i wynika to z prymatu prawa wspólnotowego. Trybunał nakazał niestosowanie krajowej reguły proceduralnej zabraniającej przyznania krajowego środka tymczasowego w sprawie opartej na prawie wspólnotowym. W ten sposób tworzy się swoisty środek hybrydowy,  w którym prawo wspólnotowe decyduje o sposobie stosowania prawa krajowego.  

8. Sprawa Tanja Kreil v. Republika Federalna Niemiec.

• Tanja Kreil złożyła wniosek o zatrudnienie jej w służbie ochotniczej w Bundeswehrze na stanowisku technicznym. Wniosek został odrzucony z powołaniem się na zakaz zatrudnienia kobiet na stanowiskach związanych z posługiwaniem się bronią, zawarty w Konstytucji niemieckiej. Rozpatrujący sprawę sąd administracyjny skierował pytania prejudycjalne do ETS.

• ETS orzekł prymat prawa wspólnotowego w stosunku do Konstytucji. Sąd krajowy ma zastosować prawo wspólnotowe. Trzeba zmienić Konstytucję, bo daje mylne wyobrażenie obywatelom Wspólnoty o możliwości korzystania z ich praw.

9. Sprawa Komisja v. Królestwo Belgii.

• Pytanie: czy prymat prawa WE dotyczy postanowień niesamowykonalnych?

• ETS: „ Państwo członkowskie nie może powoływać trudności wewnętrznych, przepisów systemu prawa krajowego, a nawet konstytucyjnych, w celu usprawiedliwienia niedociągnięć w wypełnieniu zobowiązań lub dotrzymaniu terminu określonego we wspólnotowej dyrektywie.”

10. Sprawa Rewe v. Haupotzollamt Kiel,

• Postanowienie prawa krajowego, które jest sprzeczne z postanowieniem prawa wspólnotowego może być postanowieniem legislacyjnym lub administracyjnym.

10. Kwestie prymatu prawa wspólnotowego w stosunku do Konstytucji polskiej były rozważane w sprawie dotyczącej ENA. Chodziło o sprzeczność art. 55 K97 stanowiącego, że ekstradycja obywatela polskiego jest zabroniona z ustawą implementującą decyzję ramową o ENA. W sytuacji, gdy utrata mocy obowiązującej przez przepis uznany za niekonstytucyjny, mogłaby spowodować naruszenie międzynarodowych zobowiązań Polski, TK zastosował instytucję przedłużania okresu stosowania tego przepisu ( art. 190- maksymalne przedłużenie do 18 miesięcy). Korzystanie z tej instytucji jest rozwiązaniem pozwalającym do czasu, gdy zostaną usunięte sprzeczności z wewnętrznym porządkiem prawnym, wywiązywać się z międzynarodowych zobowiązań. Art. 190 stanowi wyjątek od zasady hierarchicznej zgodności systemu prawnego i zasady nadrzędności Konstytucji, wyraźnie dopuszczony przez samego ustrojodawcę. Oczywiście o występowaniu takich wyjątków in concreto decyduje TK starannie wyważając wartości.

11. W orzeczeniu z 2005 r., które dotyczy Traktatu Akcesyjnego, TK mówi, że art. 8 ust. 1 jednoznacznie gwarantuje postanowieniom Konstytucji status najwyższego prawa RP. K97 pozostaje zatem, z racji swej szczególnej mocy, prawem najwyższym RP w stosunku do wszystkich wiążących RP umów międzynarodowych. K97 korzysta na terytorium RP z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania. Polska w sytuacji takiej jak w sprawie Tanji Kreil ma trzy możliwości:

• wystąpić z UE,

• zmienić prawo wewnętrzne,

• zmienić prawo wspólnotowe.

• 
  Pierwszym przypadkiem wyraźnego zanegowania prawa wspólnotowego w stosunku do Konstytucji w Niemczech było stanowisko Federalnego Sądu Konstytucyjnego Niemieckiego (FTK).

• Sprawa Solange I ( 1974)

• Pierwszeństwo prawa wspólnotowego wg FTK nie może być automatycznie akceptowane i trybunał konstytucyjny może zbadać zgodność prawa wspólnotowego z konstytucją- z prawami podstawowymi gwarantowanymi przez niemiecką ustawę zasadniczą, dopóki Wspólnota nie wypracuje własnych gwarancji ochrony praw podstawowych.

14. Sprawa Solange II ( 1986).

• FTK orzekł, że będzie uznawał pełne pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego, dopóki sytuacja obecna będzie się utrzymywać- uznaje tym samym to, co mówi ETS, bo stopień ochrony praw podstawowych w prawie europejskim jest odpowiedni. Innymi słowy, uznał wspólnotowy system ochrony praw podstawowych za wystarczający, ze względu na rozwinięte już w międzyczasie orzecznictwo ETS, i zadeklarował, że RFN będzie uznawać pełne pierwszeństwo prawa wspólnotowego, dopóki obecna sytuacja będzie się utrzymywać.

15. Sprawa, czy traktat z Maastricht jest zgodny z Konstytucją niemiecką- orzeczenie w sprawie Maastricht ( 1993)

• FTK uznał, że TUE jest zgodny z niemiecką UZ i może zostać w Niemczech ratyfikowany.

• Niemiecki TK podkreślił, że to państwa członkowskie są panami traktatu i to one decydują o kształcie prawa wspólnotowego, a nie ETS. Mogą one przekazać tylko takie kompetencje, jakie chciały przekazać instytucjom wspólnotowym.

• TK może kontrolować, czy instytucje wspólnotowe nie naruszyły kompetencji przekazanych im przez państwa- jest to ograniczenie prymatu prawa wspólnotowego. Dopóki instytucje nie będą przekraczały kompetencji, to trybunały konstytucyjne nie będą ingerować.

• Akty organów WE lub orzeczenia ETS wykraczające poza kompetencje WE nie będą miały w RFN mocy wiążącej.

18 grudnia 2006 r.

Wykład XI

Temat: Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego.

Pośrednie stosowanie.

1. Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich. Organy te są obowiązane opierać swoje działania na normach prawa wspólnotowego, obok norm prawa krajowego. Innymi słowy, także normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich. Działania są tutaj rozumiane szeroko: pojęcie to odnosi się zarówno do podejmowania aktów indywidualnych ( orzeczeń sądowych, aktów administracyjnych), jak i do wydania aktów normatywnych ( generalnych i abstrakcyjnych). Bezpośrednio obowiązują i powinny być bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich wszystkie wiążące normy prawa wspólnotowego, zawarte we wszelkich źródłach prawa wspólnotowego, a nie tylko w rozporządzeniach. Dotyczy to więc także norm traktatowych oraz norm dyrektyw, decyzji, postanowień umów międzynarodowych, itd. W przypadku norm traktatowych obowiązki państw członkowskich mogą mieć charakter negatywny, tj. powstrzymywania się od pewnych działań, jak i charakter pozytywny, tj. podejmowania pewnych działań. Szczególną kategorię stanowią dyrektywy. Wymagają one implementacji do prawa krajowego. Mimo to dyrektywy również korzystają z przymiotu bezpośredniego obowiązywania i stosowania w państwach członkowskich. Stosowanie dyrektyw polega przede wszystkim właśnie na ich implementowaniu do prawa krajowego przez właściwe organy państwa. Ponadto organy państw członkowskich są obowiązane do podejmowania działań zgodnych z treścią norm dyrektyw, nawet wówczas, gdy dyrektywy nie zostały prawidłowo implementowane do prawa krajowego.

2. Przez bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego rozumie się ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek ( osób fizycznych lub prawnych). Jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy w postępowaniach przed sądami krajowymi i z norm tych wywodzić swoje prawa. Sądy państw członkowskich są obowiązane udzielić jednostkom ochrony na podstawie prawa wspólnotowego, a w razie niezgodności między prawem wspólnotowym a krajowym, powinny to uczynić wbrew prawu krajowemu.











3. Doktryna bezpośredniego skutku norm prawa wspólnotowego jest dziełem orzecznictwa ETS. Została wyrażona po raz pierwszy przez ETS w orzeczeniu Van Gend en Loos w 1963 r. Wg sformułowania użytego w orzeczeniu, Traktat stworzył nowy porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także ich obywatele. Skutki norm prawa wspólnotowego nie zatrzymują się więc na poziomie państw członkowskich, ale sięgają bezpośrednio wewnątrz tych państw. Normy prawa wspólnotowego są w stanie wprost określić sytuację prawną jednostek. Prawa jednostek wynikające z prawa wspólnotowego podlegają ochronie udzielanej przez sądy krajowe, a także pozostałych organów państw członkowskich. ETS nie wykluczył możliwości przyznania jednostkom prawa do dochodzenia wykonania obowiązków państw członkowskich w postępowaniach przed sądami krajowymi. Sądy krajowe mają z kolei kompetencję do wystąpienia z pytaniem prawnym do ETS. Procedura ta służy więc ochronie praw jednostek.

4. Nie wszystkie normy prawa wspólnotowego są bezpośrednio skuteczne. Zgodnie z orzecznictwem ETS, aby przyznać danym normom bezpośrednią skuteczność wymagane jest, aby przepisy, w których te normy są zawarte, były wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, a możliwość ich stosowania nie była uzależniona od dalszych działań ze strony instytucji wspólnotowych albo organów państw członkowskich.

5. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych.

• Po raz pierwszy, w sprawie będącej przedmiotem orzeczenia Van Gend en Loos, ETS stwierdził, że art. 25 TWE ( dawniej 12) zakazujący ustanawiania ceł i opłat o podobnych skutkach w handlu między państwami członkowskimi, spełnia wymagania bezpośredniej skuteczności.

• Effet utile- zasada efektywności- postanowienia powinny być interpretowane w taki sposób, by zapewnić normie efektywność. Implementacja polega na doprowadzeniu do zakładanego rezultatu w należyty sposób- nie chodzi więc o podejmowanie jakichkolwiek działań, ale o zapewnienie pełnej skuteczności prawu wspólnotowemu.

• W wielu orzeczeniach ETS uznał walor bezpośredniej skuteczności norm zawartych w innych przepisach traktatowych, w szczególności tych, które proklamują podstawowe swobody rynku wewnętrznego: swobody przepływu towarów, przemieszczania się pracowników, świadczenia usług i kapitału.

• Należy rozróżnić dwie sytuacje:

• obowiązki jednostek w stosunkach z państwem ( czyli w układzie wertykalnym- pionowym),

• obowiązki jednostek w stosunkach z innymi jednostkami ( czyli w układzie horyzontalnym- poziomym).

• Nie budziło zastrzeżeń przyznanie waloru bezpośredniej skuteczności w układzie horyzontalnym normom zawartym w art. 81 i 82, które zakazują przedsiębiorstwom stosowania antykonkurencyjnych praktyk na niekorzyść innych przedsiębiorstw ( orzeczenie BRT v. SABAM). Podobnie TS orzekł w orzeczeniu Walrave & Koch - art. 12, 39, 49 są bezpośrednio skuteczne w układzie horyzontalnym-zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo: „ Zakaz takiej dyskryminacji nie stosuje się tylko do działań władz publicznych, lecz rozciąga się także do postanowień wszelkiej innej natury, które mają na celu zbiorowe uregulowanie zatrudnienia w celach zarobkowych oraz świadczenie usług.”

• ETS w orzeczeniu Defrenne v. Sabena uznał także, że norma zawarta w art. 141, zakazująca dyskryminacji ze względu na płeć, w zakresie wynagrodzenia za pracę, jest skuteczna także w układzie horyzontalnym, mimo że w przepisie tym wymienia się państwa członkowskie, jako podmioty zobowiązane.

6. Bezpośredni skutek rozporządzeń.

• Przyznanie rozporządzeniom na mocy art. 249 akapit 2 TWE ( „ Obowiązuje ono w całości i stosuje się bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich.”) waloru bezpośredniego stosowania przesądza o tym, że normom rozporządzeń przypisuje się też automatycznie bezpośredni skutek, zarówno w układzie wertykalnym, jak i horyzontalnym.

• Trzeba stwierdzić, że takie stanowisko jest jednak uproszczone. Bezpośrednie stosowanie rozporządzeń nie musi bowiem oznaczać od razu spełnienia warunków bezpośredniej skuteczności ich norm. Do tego niezbędne jest stwierdzenie, że przepisy rozporządzeń odpowiadają ogólnym wymaganiom bezpośredniej skuteczności, a więc są precyzyjne i bezwarunkowe. Jak się okazuje w praktyce, przepisy rozporządzeń nie zawsze takie wymagania spełniają.

• 
  Orzeczenie w sprawie Bollmann: „ Ponieważ rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, nie mogę one- chyba że co innego stanowi rozporządzenie- podejmować działań na rzecz wykonania rozporządzenia, których przedmiotem byłaby zmiana znaczenia lub uzupełnienie jego przepisów. W zakresie, w jakim państwa członkowskie przekazały kompetencję do stanowienia prawa Wspólnotom, tracą one uprawnienie do stanowienia prawa w tej dziedzinie”. Zakaz dokonywania przez państwa członkowskie wiążącej wykładni rozporządzenia.

• 
  Orzeczenie w sprawie Fratelli Zorbone: „ Nawet jeżeli administracja poszczególnych państw członkowskich- w przypadku trudności interpretacyjnych- może czuć się zmuszona do podejmowania działań na rzecz wykonania wspólnotowego rozporządzenia i przy tej okazji do wyjaśniania wątpliwości, to może czynić to jedynie przy poszanowaniu postanowień wspólnotowych. W szczególności urzędy poszczególnych państw członkowskich nie mogą ustalać wiążących reguł interpretacji.” ETS podkreślił, że bezpośrednie stosowanie to m.in. niezależność stosowania od wprowadzenia tego prawa do prawa krajowego, a państwa mają obowiązek nie ograniczać bezpośredniej skuteczności, co jest wymogiem jednoczesnego i jednolitego stosowania rozporządzeń we Wspólnocie, więc prawo krajowe nie może ukrywać wspólnotowego charakteru rozporządzeń oraz ich skutków prawnych. Państwo w stosowaniu tego prawa może przyjąć szczególną interpretację, ale musi być zgodna z prawem wspólnotowym i nie może być wiążąca

• Orzeczenie w sprawie Variola: „ Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia wspólnotowego oznacza, że jego wejście w życie i stosowanie na korzyść lub przeciwko podmiotom prawnym następuje bez żadnych działań transformujących w prawo krajowe. W związku ze zobowiązaniami zaciągniętymi wraz z ratyfikacją Traktatu, państwa członkowskie nie mogą naruszać bezpośrednio stosowania wpisanego w rozporządzenia i inne przepisy prawa wspólnotowego. Ścisłe przestrzeganie niniejszego zobowiązania jest konieczną przesłanką spójnego i jednolitego stosowania wspólnotowych rozporządzeń w całej Wspólnocie.” ETS uznał, że ze względu na charakter i miejsce w systemie źródeł prawa wspólnotowego rozporządzenie skutkuje natychmiastowo i nadaje osobom prywatnym prawa, które sądy muszą ochraniać, a jego stosowanie jest niezależne od środków recepcyjnych prawa krajowego. Prawo krajowe, które narusza bezpośrednie stosowanie narusza fundamentalną zasadę nadrzędności prawa wspólnotowego.




• 
  Orzeczenie w sprawie Amsterdam Bulb BV: „ Od momentu przyjęcia przez WE rozporządzeń na podstawie art. 40 TWE ustanawiających wspólną organizację rynków rolnych w określonym sektorze, państwa członkowskie mają obowiązek nieprzyjmowania żadnych środków, które mogą tworzyć jakiekolwiek zwolnienia z zobowiązań wynikających z rozporządzeń lub szkodliwie wpływać na rozporządzenia. Zgodność z rozporządzeniami wspólnotowymi postanowień, o które zapytuje się sąd krajowy musi być rozważona w świetle nie tylko wyraźnych postanowień rozporządzeń, lecz także ich przedmiotu i celu.” Jednostka może się powołać przeciwko prawu krajowemu na ogólny cel lub przedmiot rozporządzenia. Żadna norma prawa krajowego nie może być sprzeczna nawet z celem rozporządzenia. ETS uznał, że państwa nie mogą w żaden sposób godzić we wspólnotowy charakter rozporządzenie. czy w skutki prawne rozporządzenia. dla ich adresatów. Z TWE wynika obowiązek państw do niepodejmowania środków naruszających bezpośrednie stosowanie rozporządzeń. i mają obowiązek ścisłego ich przestrzegania w celu zapewnienia jednolitego i jednoczesnego ich stosowania;

7. Bezpośredni skutek decyzji.

• ETS stwierdził, że w przypadkach, kiedy instytucje wspólnotowe nałożyły za pomocą decyzji obowiązki postępowania w określony sposób na państwa członkowskie, efektywność podjętego środka wspólnotowego byłaby osłabiona, gdyby obywatele tych państw nie mogli się nań powołać przed sądami krajowymi i gdyby sądy nie mogły wziąć pod uwagę decyzji. ETS dopuścił zatem możliwość, iż z decyzji mogą wypływać prawa dla jednostek, nie będących formalni jej adresatami.

• Fundamentalnym orzeczeniem jest sprawa Grad /SACE. Grad to firma transportowa przewożąca towary przez Niemcy. Niemcy wprowadziły podatek drogowy. Jednocześnie jest decyzja wspólnotowa określająca generalne zasady polityki wspólnotowej- przewiduje ona jeden tylko podatek od wartości dodanej w transporcie drogowym. Firma Grad żąda zwrotu pieniędzy. ETS uznał, że jednostka może powołać decyzję przeciwko państwu. Decyzja może być powołana w stosunkach wertykalnych ( mimo że decyzja nakładała obowiązek tylko na państwa). Decyzja nie skutkuje jednak w stosunkach horyzontalnych, jeśli jest skierowana do państwa członkowskiego.

8. Bezpośredni skutek dyrektyw.

• Z Art. 249 akapit 3: „ Dyrektywa jest wiążąca, jeśli chodzi o zamierzony skutek dla każdego państwa członkowskiego, do którego jest skierowana, zostawiając jednak władzom krajowym wybór formy i metod.” interpretuje się obowiązek państw członkowskich pełnego i terminowego transponowania treści dyrektywy do krajowego porządku prawnego. Jeśli państwo członkowskie dopełni tego obowiązku, co najczęściej następuje poprzez wydanie ustawy lub innego aktu prawnego, prawa lub obowiązki jednostek będą wynikać z norm prawa krajowego. Problem bezpośrednich skutków norm dyrektywy w takiej sytuacji w ogóle nie powstanie.

• Pojawia się pytanie, czy jednostki mogą się powoływać na dyrektywy w przypadku braku implementacji norm dyrektyw albo dokonania implementacji niepełnej czy spóźnionej.

• Zagadnienie możliwości wywołania bezpośredniego skutku przez normy dyrektyw pojawiło się po raz pierwszy w orzeczeniu Van Duyn ( 1974) . Obywatelka Holandii przybyła do Wielkiej Brytanii w celu podjęcia pracy w Kościele Scjentologicznym. Organizacja ta została oficjalnie uznana przez rząd brytyjski jako społecznie szkodliwa (chociaż działalność samego Kościoła nie została objęta żadnymi restrykcjami prawnymi). Pani Van Duyn odmówiono zatem prawa wjazdu, a ta z kolei zaskarżyła tę decyzję, powołując się na dyrektywę nr 64/221 Rady UE. Problem polegał na tym, że dyrektywa zezwalała państwom członkowskim na wydanie środków implementujących, ograniczających możliwość wjazdu obywatelom innych państw Wspólnoty ze względu na politykę wewnętrzną danego państwa. Jednocześnie dyrektywa nie określała stopnia swobody państw, pozostawiając im w tym zakresie wolną rękę, a wskazywała jedynie, że te ograniczenia powinny nawiązywać do tradycji kulturalnej, społecznej lub politycznej danego państwa. Taka swoboda państw mogłaby spowodować niemożliwość powołania się przez jednostkę na przepisy dyrektywy, gdyby nie fakt, że dyrektywa zawierała również inny przepis. Stanowił on, że państwa mogą wprowadzać jedynie ograniczenia, które nawiązują do osobistego zachowania się jednostek. Ten ostatni przepis pozostawił już na tyle mały margines swobodnego doprecyzowania treści, że ETS uznał jego bezpośrednią skuteczność. Wg innych państw jednostka nie może się powołać na dyrektywę, bo jest już ustawa. ETS nie stwierdził, że Wielka Brytania źle implementowała ową dyrektywę, ale uznał, że jednostka może się na nią powołać przeciwko państwu, gdy zarzuca mu złą transpozycję. Argumentacja ETS:

• odwołuje się do art. 189 ( dziś 249)- „ dyrektywa wiąże państwo członkowskie”- jeśli państwo źle implementowało dyrektywę, to dyrektywa i tak nadal je wiąże,

• effet utile- konieczne jest istnienie takiego środka, by zapewnić skuteczność prawu wspólnotowemu,

• odwołuje się do art. 177 ( dziś 234)- dotyczy tego, że sądy krajowe mogą zadawać pytania dotyczące interpretacji traktatów i aktów prawa wtórnego; gdyby tylko rozporządzenia mogły być powoływane przez jednostki, to w art. 234 powinno być wymienione tylko rozporządzenie.

• Nowy argument ETS odnalazł w orzeczeniu w sprawie Ratti. Firma Ratii produkowała rozpuszczalniki. Prawo włoskie było surowsze niż regulacja zawarta w dyrektywie, jednakże okres implementacji jeszcze nie minął. Ratti powołał się na dyrektywę o produkcji i oznaczaniu rozpuszczalników. Oznaczał je zgodnie z nią, ale dyrektywa jeszcze nie była implementowana przez Włochy, tym samym łamał prawo krajowe. ETS stwierdził, że dyrektywa jest bezpośrednio skuteczna, gdy:

• jej treść jest jasna i precyzyjna,

• jest bezwarunkowa,

• upłynął termin jej implementacji.

• ETS uznał bezpośrednią skuteczność dyrektyw w wypadku braku implementacji po upływie wyznaczonego terminu.

• Argumentem dodatkowym dla ETS była zasada estoppel ( nazwa pochodzi z prawa międzynarodowego). Oznacza ona, że nie można czerpać korzyści z niewykonania obowiązku. Jeżeli państwo wyraziło zgodę na uczestniczenie w systemie i przyjęło pewne zobowiązania ( jest pewien fakt ustalony), to jest to dla tego państwa wiążące i inne osoby mogą się na to powołać, a także oczekiwać egzekwowania tego obowiązku. Non concedit venire contra factum proprium- Nie odstępować od tego, co wynika ze stworzonych przez siebie faktów. Czasem zasadę tę określa się mianem zasady nieprzeczenia sobie lub zasady zaufania.

• Uzasadnienie bezpośredniego skutku wertykalnego dyrektyw: Bezpośredni skutek należy przyznać tylko tym normom dyrektyw, z których wynikają obowiązki państw członkowskich wobec jednostek, czyli jedynie w układzie wertykalnym. Jest to konsekwencją wiążącego charakteru obowiązku nałożonego na państwa. Obowiązek ten byłby iluzoryczny, gdyby państwom członkowskim wolno byłoby się uchylić, poprzez zaniechanie implementowania dyrektywy, od skutków. Możliwość opierania się przez jednostki na normach dyrektyw przeciwko państwowym jednostkom organizacyjnym została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z zaniechania wykonania obowiązków.

• Sprawa Becker ( 1881 ) : Okres na transpozycję dyrektywy minął bezskutecznie- w prawie krajowym obowiązuje więc ustawa podatkowa, która nie odpowiada dyrektywie. Pani Becker rozliczyła się zgodnie z dyrektywą. Sąd niemiecki zwrócił się do ETS z pytaniem prejudycjalnym. ETS uznał: „ Jeżeli tylko przedmiot dyrektyw jest określony bezwarunkowo i wystarczająco precyzyjnie, nawet w przypadku niepodjęcia w terminie środków wykonawczych, można powołać się na jej postanowienia przeciwko przepisom prawa wewnętrznego niezgodnym z nią lub w takim zakresie, w jakim nadaje ona jednostkom nowe uprawnienia.”

• Zachodzi pytanie, co wtedy, jeżeli sąd nie zastosuje się do orzeczenia ETS, jako precedensu, w innych podobnych sprawach. Miało to miejsce np. w Niemczech po sprawie Becker. TK niemiecki uznał, że ETS jest prawowitym sędzią i sądy niemieckie powinny się opierać na jego orzeczeniu, lub zadawać mu pytania prejudycjalne.

• 
  Sprawa Marschall (1984): Pani Marshall była dietetykiem w państwowej służbie zdrowia. Pani Marshall ukończyła 60 lat, może więc przejść na emeryturę, ale postanowiła jednak pracować jeszcze pracować. Po dwóch latach została zwolniona- jedynym powodem zwolnienia było uzyskanie wieku emerytalnego. Pani Marshall powołała dyrektywę 207, tzw. dyrektywę równościową przeciwko państwu. Zarzucała złą transpozycję, bo zgodnie z dyrektywą, powinna móc pracować do 65 roku życia ( gdyż nie może być dyskryminowana). ETS stwierdził, że należy sprawdzić czy pozwany to podmiot przeciwko któremu można zastosować jasną, bezwarunkową dyrektywę. W tym przypadku chodziło o publiczny zakład opieki zdrowotnej - czy występuje on w roli pracodawcy czy jako władza państwowa. Najważniejsze dla ETS było, by państwo nie odnosiło korzyści z własnych zaniedbań. Wskazał, że niezależnie od roli w jakiej państwo występuje jednostka może powołać się na dyrektywę. Wielka Brytania próbowała argumentować, że takie podejście do skutku dyrektywy spowoduje zróżnicowanie pozycji pracowników sektora publicznego i prywatnego. Jednak ETS stwierdził, że można było tego uniknąć przez prawidłową implementację. Państwo, nawet gdy działa w funkcji prywatnoprawnej, nie może czerpać korzyści ze swojego bezprawnego działania. „ Powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państu możliwe jest niezależnie od tego, czy państwo działa jako władza publiczna lub pracodawca.”

• Sprawa Foster i inni v. British Gas plc ( 1989): panie z firmy British Gas Plc zarzuciły dyskryminację ze względu na płeć (dyrektywa ze sprawy Marschall). Firma British Gas Plc była podmiotem gosp., mającym monopol w zakresie dostaw gazu; władze były wybierane przez rząd, który mógł kierować do nich zalecenia. → ETS powtórzył warunki stosowania dyrektyw wobec państwa. Stwierdził, że zgodnie z w/w sprawą nie ma znaczenia w jakiej formie państwo działa. ETS stwierdził, że podmiot który na mocy szczególnych przepisów krajowych jest odpowiedzialny za świadczenie usług publicznych pod kontrolą państwa i wyposażony jest szczególne uprawnienia należy do podmiotów przeciwko którym można stosować dyrektywę. (=definicja emanacji państwa). Państwo ponosi odpowiedzialność za przedsiębiorstwa państwowe lub prywatne, jeżeli powierza im jakieś funkcje publiczne; jest odpowiedzialne także za jednostkę, która wykonuje funkcje publiczne. Dyrektywa może być powołana: „ przeciwko wszelkim organizacjom lub ciałom podlegającym kontroli państwa lub posiadającym specjalne uprawnienia wychodzące poza te, które wynikają z norm normalnie stosowanych do stosunków między osobami prawa prywatnego.”

9. Pośrednie stosowanie.

• Sprawa van Colson i Kamann: Colson i Kamann, wykwalifikowane pracownice socjalne, starały się o pracę w męskim więzieniu administrowanym przez kraj federalny. Zatrudniono jednak gorzej wykwalifikowanych męskich kandydatów, a odmowa zatrudnienia została umotywowana argumentami odnoszącymi się do płci kandydatek. Sąd pracy uznał, że miała miejsce dyskryminacja. Zgodnie z prawem niemieckim jedyną sankcją za dyskryminację w rekrutowaniu do pracy jest odszkodowanie. Powódki uznały, że efektywne może być tylko odszkodowanie rodzajowe, a więc zatrudnienie przez pracodawcę, który dopuścił się dyskryminacji. Rząd niemiecki, że dyrektywa pozostawia państwom członkowskim margines swobody w stosunku do określania konsekwencji naruszania zasady jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn. Przepis dyrektywy nie jest jasny, zupełny, precyzyjny i bezwarunkowy ( nie było powiedziane, jaka ma być sankcja). KE stwierdziła, że transpozycja musi być efektywna- sankcje muszą mieć stosowną kompensację- samo odszkodowanie nie wystarczy. ETS uznał, zgodnie z doktryną przychylnej/ lojalnej interpretacji ( art. 10 TWE), że: „ stosując prawo wewnętrzne, w szczególności postanowienia specjalne wprowadzone w celu wykonania dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. 249 akapit 3.” Ponadto: „ Do sądu krajowego należy interpretowanie i stosowanie ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie krajowym.” Sądy krajowe mają więc obowiązek pośredniego stosowania dyrektyw, a wszystko to wynika z zasady lojalności, szczerej współpracy, solidarności ( art. 10 TWE).

• Sprawa Kolpinghuis ( 1986): ukarany miał być  właściciel kawiarni za sprzedaż napoju określanego jako woda mineralna, a będącego wodą „z kranu” z dodatkiem dwutlenku węgla., czyli był to czyn sprzeczny z dyrektywą nr 80/777, którą Holandia wprowadziła z opóźnieniem. Natomiast okres transpozycji drugiej dyrektywy jeszcze nie minął. W postępowaniu karnym przeciwko właścicielowi kawiarni powołano się na te dwie dyrektywy. Firma zakwestionowała to, gdyż dyrektywy nie mogą być powołane bezpośrednio przeciwko jednostce. ETS ukazał granice pośredniego stosowania prawa: „ Obowiązek ten ograniczają ogólne zasady prawa, które tworzą część prawa wspólnotowego, w szczególności zasady pewności prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Z tego powodu dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie od prawa krajowego przyjętego dla jej wdrożenia przez państwo członkowskie stanowić podstawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszających jej przepisy.” To postanowienie dotyczy także dyrektywy, której okres transpozycji jeszcze nie minął.

• Sprawa Marleasing ( 1989): dyrektywa dotyczyła prawa spółek- wprowadzała jednolite zasady uznawania za nieważną umowę spółki ( przewidywała katalog zamknięty). W prawie wewnętrznym wcześniejszym w stosunku do tej dyrektywy, przewidywano szerszy katalog, m.in. przepis dotyczący pozorności działania ( jeżeli wykaże się, że przyczyna prawna spółki jest nielegalna, to spółka ta jest nieważna). Na dyrektywę powołała się spółka, która oszukiwała. ETS orzekł, że także wcześniejsze prawo trzeba interpretować zgodnie z późniejszą dyrektywą. „ Sąd krajowy, rozpatrując sprawę, zobowiązany jest do interpretowania swojego prawa krajowego w świetle celu i treści dyrektywy tak, aby wykluczyć możliwość uznania za nieważną spółki na innych podstawach niż te przewidziane w art. 11 dyrektywy.” Stosując prawo wewnętrzne, bez względu na to czy przedmiotowe przepisy zostały przyjęte przed czy po dyrektywie, sąd krajowy, do którego zwrócono się o interpretację zobowiązany jest dokonania tej interpretacji, w zakresie w jakim to jest możliwe, zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy, w celu realizacji jej celów.

10. Odpowiedzialność państwa.

• Sprawa Francovich: grupa pracowników domagała się od państwa rekompensaty za nie wprowadzenie dyrektywy gwarantującej wypłatę pracownikom w razie bankructwa pracodawcy. Dyrektywa nie została implementowana w terminie, co zostało stwierdzone też w innym orzeczeniu. Doszło do wniesienia skargi przeciwko państwu o odszkodowanie. ETS orzekł: „ Zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może mu być przypisane, jest nieodłącznym elementem systemu Traktatu.” Źródłem tej zasady jest effet utile.

• 3 kryteria, które muszą być spełnione:

• rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom,

• treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy,

• istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę.

• Przed sprawą Francovich były sprawy, gdzie pojawiały się roszczenia o odszkodowanie. ETS uważał to za sferę autonomii poszczególnych państw- jeżeli prawo krajowe przewiduje odszkodowanie, to można je stosować. Od sprawy Francovich zasada odpowiedzialności dotyczy wszystkich państw, niezależnie od tego, czy ich prawo krajowe przewiduje taką skargę, czy nie.

prof. dr hab. Anna Wyrozumska

Podstawy/ Wstęp do prawa europejskiego

materiały część ost/ 2005/2006

I. Zasada autonomii proceduralnej

zasada niedyskryminacji ekwiwalencji/ równoważności/

warunki proceduralne nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń prawa wewnętrznego/ takie same warunki

zasada efektywności

… nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub nadmiernie utrudniać wykonywanie w praktyce praw uzyskanych przez jednostki na mocy prawa wspólnotowego

Kryteria narzucone przez prawo wspólnotowe

środki krajowe przeciwko naruszeniom prawa WE muszą być:

proporcjonalne

adekwatne

efektywne

Nowe środki prawa wspólnotowego

C-213/89 Factortame (No.2)

nowy środek tymczasowy - zawieszenie stosowania normy krajowej, do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez ETS

314/85 Foto Frost

nowy środek tymczasowy - zawieszenie stosowania aktu prawa WE do czasu zakończenia postępowania w sprawie ważności aktu w ETS

C-143/88 i C-92/89Zuckerfabrik

“Art. 189 [obecnie 249] nie wyklucza kompetencji sądu krajowego do zawieszenia wykonywania środka administracyjnego zastosowanego na podstawie rozporządzenia wspólnotowego.”

II. Odpowiedzialność z tytułu naruszenia Prawa WE

1/ C-6/90 i C-9/90 Francovich/ 1991

brak transpozycji dyrektywy

„zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może mu być przypisane, jest nieodłącznym elementem systemu Traktatu”

trzy warunki

1. rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom

2. treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy

3. istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę

Jakich norm dotyczyło orzeczenie?

2/ C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame (1996)

zasada odpowiedzialności państwa:

“nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego.”

bezpośrednie stosowanie „ stanowi tylko gwarancję minimum”

odpowiedzialność powstaje „we wszystkich przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego ... bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe...”

Odpowiedzialność z tytułu bezprawności legislacyjnej (normatywnej)

1. norma, na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (WE - ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek)

2. naruszenie jest wystarczająco poważne - (władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny (rażący) przekroczyły granice uznania)

3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą

3/ C-178, 179 i 188-190/94 Dillenkofer

brak implementacji dyrektywy

ETS nawiązał do sprawy Francovich, i stwierdził, że brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi „wystarczająco poważne naruszenie”

Czy odpowiedzialność jest inna w zależności od sytuacji?

1/ brak implementacji dyrektywy

2/ wadliwa implementacja

3/ inne naruszenia prawa WE

C-224/01 Gerhard Köbler v. Austria

orzeczenie z 30.9.2003 r.

odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa WE przez sąd ostatniej instancji

norma prawa WE, która została naruszona dotyczy uprawnienia nadanego jednostce

naruszenie jest wystarczająco poważne / musi być oczywiste

związek przyczynowy między naruszeniem i szkodą

naruszenie jest wystarczająco poważne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie

do każdego państwa członkowskiego należy wskazanie sądu właściwego do rozstrzygania skarg dotyczących tego rodzaju odszkodowania

3. Zasady ogólne prawa WE

1. zasady określające konstytucyjną strukturę WE/ stosunki WE - państwa członkowskie/ mogą także dotyczyć jednostek

2. zasady wywodzące się z zasad państwa prawa/ stosunki władze państwowe i WE - jednostki

3. zasady prawa materialnego

Źródła zasad

1. prawo międzynarodowe

2. prawo wewnętrzne państw członkowskich

3. orzeczenia ETS

Sposoby powoływania zasad ogólnych

1. dla interpretacji prawa WE, prawa krajowego implementującego prawo WE

2. dla podważenia legalności aktu WE przez państwa członkowskie i jednostki (art. 226, 230, 232, 234, 241)

3. dla podważenia legalności działań państw członkowskich wykraczających poza prawa lub obowiązki wynikające z prawa WE

4. dla wsparcia skargi odszkodowawczej przeciwko WE (art. 235 oraz 288(2))

Zasady określające konstytucyjną strukturę WE/ stosunki WE - państwa członkowskie

1. zasada kompetencji powierzonych

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 2004 r. TYTUŁ III KOMPETENCJE UNII

Artykuł I-11

Zasady podstawowe

1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania, Unia działa w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Konstytucji, do osiągnięcia określonych w niej celów. Kompetencje nieprzyznane Unii w Konstytucji należą do Państw Członkowskich.

3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, Unia w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze jego osiągnięcie na poziomie Unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe zapewniają przestrzeganie tej zasady zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.

4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Konstytucji.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Artykuł I-12

Kategorie kompetencji

1. Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

2. Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

3. Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w części III, do których określenia Unia ma kompetencje.

4. Unia ma kompetencję w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obrony.

5. W niektórych dziedzinach i na warunkach określonych w Konstytucji Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.

Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień części III, odnoszące się do tych dziedzin, nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.

6. Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii są określone w postanowieniach części III, odnoszących się do każdej dziedziny.

Artykuł I-13 Dziedziny kompetencji wyłącznej

(...)

a) unia celna,

b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,

d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,

e) wspólna polityka handlowa.

2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

Artykuł I-14

Dziedziny kompetencji dzielonej

1. Unia dzieli kompetencję z Państwami Członkowskimi, jeżeli Konstytucja przyznaje jej kompetencję, która nie dotyczy dziedzin określonych w artykułach I-13 i I-17.

2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:

a) rynek wewnętrzny,

b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w części III,

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna,

d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,

e) środowisko naturalne,

f) ochrona konsumentów,

g) transport,

h) sieci transeuropejskie,

i) energia,

j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,

k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w części III.

3. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań, w szczególności do określania i realizacji programów; jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań i wspólnej polityki; jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

Artykuł I-17

Dziedziny działań wspierających, koordynujących i uzupełniających

(...)

a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,

b) przemysł,

c) kultura,

d) turystyka,

e) edukacja, sprawy młodzieży, sport i szkolenie zawodowe,

f) obrona cywilna,

g) współpraca administracyjna.

2. zasada subsydiarności

art. 5 TWE (akapit 2)

„W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.”

3. zasada szczerej współpracy i lojalności/ art. 10 TWE

4. zasada bezpośredniego stosowania i bezpośredniej skuteczności prawa WE

5. zasada prymatu prawa WE

6. zasada odpowiedzialności państwa za naruszenie prawa WE

7. zasada efektywności prawa WE (w tym zasada autonomii proceduralnej)

8. zasada poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich

Zasady wywodzące się z zasad państwa prawa

/ stosunki władze państwowe i WE - jednostki

1. zasada równego traktowania i niedyskryminacji

2. zasada proporcjonalności

3. zasada pewności prawa

4. zasada nieretroaktywnego działania prawa

5. zasada ochrony uprawnionego oczekiwania

6. ochrona praw fundamentalnych

zasada równego traktowania i niedyskryminacji

sytuacje podobne nie mogą być różnie traktowane, różne sytuacje nie mogą być traktowane tak samo, o ile nie jest to obiektywnie uzasadnione

art. 12 TWE “W zakresie stosowania niniejszego Traktatu i bez naruszania jego postanowień szczegółowych zabroniona jest jakakolwiek forma dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.”

Zasada proporcjonalności

art. 5 (art. 3b(3) Traktat z Maastricht)

„Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu.”

Środek musi być:

1. odpowiedni do osiągnięcia określonego celu

2. konieczny - nie ma żadnego innego, mniej restryktywnego dla wolności jednostki

3. proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń

Zasada proporcjonalności służy także do kontroli działań państw członkowskich

Zasada pewności prawa

podmioty prawa nie mogą znajdować się w niepewności co do ich praw i obowiązków

przepisy WE muszą być tak formułowane, by obowiązki podmiotów były dla nich jasne

(ale interpretacja prawa obejmuje nie tylko treść przepisu (literę), ale także jego kontekst i cel)

brak jasności, dwuznaczność przepisu nakładającego ciężary na jednostkę, musi być rozstrzygana na korzyść jednostki

Zasada pewności prawa służy także kontroli działań państw członkowskich

102/79 Commission v. Belgium ECR

“Państwa członkowskie zobowiązane są implementować dyrektywy w sposób zgodny z wymogami jasności i pewności, przyjmując odpowiednie przepisy krajowe, praktyki czysto administracyjne nie są do tego celu właściwe.”

Środki administracyjne i legislacyjne nie mogą wywoływać skutków bez odpowiedniego zakomunikowania ich zainteresowanym podmiotom

Zasada nierEtroaktywnego działania prawa

1/ domniemanie nieretroaktywnego ...

88/76 Société pour l'Exportation des Sucres v. Commission

Komisja wydała rozporządzenie pozbawiające eksporterów prawa do anulowania licencji eksportowych, rozporządzenie miało być opublikowane 1 lipca i z tą data miało wejść w życie; z powodu strajku opublikowane zostało 2 lipca. Komisja odmówiła anulowania licencji - wniosek złożony 1 lipca.

ETS: rozporządzenie nie mogło wejść w życie zanim nie zostało ogłoszone.

2/ retroaktywność dopuszczalna wyjątkowo, gdy cel środka nie może być inaczej osiągnięty, pod warunkiem ochrony uprawnionego oczekiwania

63/83 R. v. Kent Kirk

Zakaz retroaktywnego skutku środków karnych.

Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania

1/ WE musi uprzednio stworzyć sytuację rodzącą uprawnione oczekiwanie

120/86 Mulder

2/ Oczekiwanie musi być uprawnione (rozsądne)

Ochrona praw Fundamentalnych w UE

Podstawy prawne

Początkowo brak w Traktatach

Obecnie ochrona i promocja praw człowieka stanowią zasady definiujące UE.

Art.  6 TUE ( od Traktatu amsterdamskiego)

1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.

Ochrona i promocja praw człowieka musi być brana pod uwagę przy stanowieniu prawa UE.

- wyraźnie inkorporowane i wskazane jako wspólne cele europejskie w TUE/TM w politykach wewnętrznych i zewnętrznych

polityki wewnętrzne art. 2 TUE/TM

• umacnianie ochrony praw i interesów obywateli jej Państw Członkowskich poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii;

• utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (...)

Art. 6 TUE/ od Traktatu z Maastricht

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

- stosowany przez TS do kontroli działań instytucji, o ile TS jest właściwy na mocy Traktatów (art. 46 (d))

Art. 7 TUE/od TA

mechanizm karania poważnych i uporczywych naruszeń praw człowieka przez p. czł. poprzez zawieszenie praw zawartych w TUE

/wzmocniony w TN ! / zmiana! „wyraźne ryzyko poważnego naruszenia”

polityki zewnętrzne

art. 11TUE

„rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności” - cel WPZiB

art. 177 (2) TWE/TA polityka współpracy na rzecz rozwoju

„przyczynia się do osiągnięcia ogólnego celu rozwoju i wzmocnienia demokracji i zasady państwa prawnego oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności”

Karta Praw Podstawowych UE

proklamowana przez instytucje UE w grudniu 2000 r. - aby prawa były bardziej widoczne

zawarta w Protokole do Traktatu Nicejskiego, ale KPP nie wiąże prawnie!

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 2004 r.

1/ KPP staje się integralną częścią Traktatu

2/ przepis umożliwiający przystąpienie do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.

IV. System ochrony prawnej

Rodzaje skarg składanych do Trybunału SprawiedliwOŚci :

Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań wspólnotowych (art. 226 i 227 TWE):

Skargę wnosi Komisja lub inne państwo członkowskie przeciwko państwu członkowskiemu, które nie wykonuje swoich zobowiązań wspólnotowych. Wyłączna jurysdykcja ETS. Jeśli ETS stwierdza, że zobowiązanie nie zostało wykonane, państwo członkowskie musi niezwłocznie je wypełnić. Jeśli państwo nie zastosuje się do orzeczenia ETS, Trybunał w kolejnym orzeczeniu może nałożyć na państwo ryczałt pieniężny lub karę pieniężną (art. 228 TWE)

Skarga o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego (art. 230 TWE)

Celem skargi jest sprawdzenie legalności aktów instytucji wspólnotowych wywołujących skutki prawne wobec osób trzecich. Skarga może być oparta na zarzucie:

1. braku kompetencji,

2. naruszenia istotnego wymogu proceduralnego,

3. naruszenia Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie jego stosowania,

4. nadużycia władzy.

Ze skargą mogą wystąpić:

• do ETS:

• państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN - Parlament Europejski (podmioty uprzywilejowane),

• EBC, Trybunał Obrachunkowy /do TN-PE/ w celu ochrony własnych kompetencji;

• do SPI:

• osoby fizyczne i prawne, przeciwko decyzjom i rozporządzeniom faktycznie stanowiącym decyzje, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.

Skargę można wnieść w ciągu 2 miesięcy od opublikowania aktu albo od podania go do wiadomości powodowi, albo od dowiedzenia się powoda o akcie. Akt zostaje uznany za nieważny od chwili wydania. W szczególnych przypadkach ETS/SPI może uznać skutki nieważnego aktu za pozostające w mocy.

Skarga na bezczynność instytucji wspólnotowej (art.232):

Celem skargi jest sprawdzenie legalności bezczynności instytucji wspólnotowej. Orzeczenie stwierdza czy zaniechanie działania było czy nie było zgodne z prawem, tj. czy instytucja miała obowiązek podjęcia działania; skarga może być wnoszona przez i przeciwko tym samym podmiotom co skarga z art. 230.

Skarga odszkodowawcza (art. 235 i 288):

Skargę wnosi jednostka (do SPI) lub państwo członkowskie (do ETS) o odszkodowanie za szkody spowodowane przez instytucje lub funkcjonariuszy wspólnotowych podczas wykonywania ich obowiązków (odpowiedzialność deliktowa WE).

Skargi pracownicze (art. 236):

SPI orzeka w sprawach pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami.

Odwołania od orzeczeń SPI (art. 225 ust.1): Od orzeczeń SPI przysługuje odwołanie do ETS, wyłącznie w kwestiach prawnych, na warunkach i w zakresie przewidzianym w statucie; zgodnie z nim możliwe zarzuty to brak kompetencji SPI, naruszenie procedury poważnie naruszające interes odwołującego się oraz naruszenie prawa wspólnotowego przez SPI.

Postępowanie niesporne:

Pytania prejudycjalne (art. 234 TWE): Celem jest zapewnienie jednolitej wykładni prawa wspólnotowego. Jeśli w sprawie przed sądem krajowym zajdzie wątpliwość co do interpretacji lub ważności/legalności normy prawa wspólnotowego, a jej rozstrzygnięcie jest potrzebne do wydania orzeczenia, sąd krajowy może, a jeśli jest sądem, od którego orzeczeń nie przysługuje środek odwoławczy - musi, wystąpić z pytaniem prejudycjalnym do ETS. Sąd krajowy jest związany orzeczeniem prejudycjalnym ETS wydanym na jego wniosek.

Do TN - wyłączna właściwość ETS.

Od TN - SPI jest właściwy do rozpatrywania pytań prejudycjalnych/ dziedziny zostaną określone w statucie.

Badanie zgodności umowy międzynarodowej z TWE (art. 300):

Celem postępowania jest kontrola prewencyjna zgodności umowy międzynarodowej, jaką zamierza zawrzeć Wspólnota z postanowieniami TWE. Z wnioskiem o opinię występuje: państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN - Parlament Europejski.

Jeśli opinia Trybunału jest negatywna umowa może wejść w życie tylko przy spełnieniu warunków procedury zmiany Traktatów (z art. 48 TUE)

Cechy charakterystyczne systemu ochrony prawnej UE

1. ETS - Jurysdykcja obligatoryjna

art. 292 (d. 219): „Państwa członkowskie zobowiązują się nie poddawać sporów dotyczących wykładni lub stosowania niniejszego Traktatu innej procedurze rozstrzygania niż przewidziana w Traktacie.”

2. ETS nie może stwierdzić - non liquet

art. 220 (d.164) „zapewnia przestrzeganie prawa przy wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu”

3. Sprawy wnoszą państwa członkowskie, instytucje oraz podmioty prywatne

4. Bezpośrednia skuteczność orzeczeń (art.244 (d. 187):

orzeczenia ETS są tytułami wykonawczymi w warunkach ustalonych w art. 256 (d.192)

5. ETS - jedynie jurysdykcja powierzona

pozostałe spory - sądy krajowe

poszanowanie suwerenności sądów krajowych/ autonomia proceduralna

ETS - zapewnienie jednolitego stosowania prawa WE

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI Wspólnot Europejskich (ETS)

na podstawie Traktatu (EWWiS) w 1952 r.

Luksemburg

Skład:

25 sędziów, od TN - jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, Akt przystąpienia

powoływani za wspólną zgodą państw członkowskich na okres 6 lat, z możliwością ponownego wyboru

8 rzeczników generalnych, powoływani tak jak sędziowie ETS

możliwość zwiększenia ich liczby (jednogłośnie przez Radę na wniosek ETS)

zadania rzeczników - przedkładanie publicznie, w sposób bezstronny i niezależny, uzasadnionych opinii w sprawach toczących się przed Trybunałem

Organizacja:

sędziowie powołują spośród siebie Prezesa Trybunału, na 3 lata, z możliwością ponownego wyboru

izby 3- lub 5-osobowe

Wielka Izba - 13 sędziów zmiana 2004 r. decyzją Rady (quorum 9 sędziów)

In pleno w określonych w statucie przypadkach (quorum 15 sędziów - zmiana 2004 r. decyzją Rady)

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI (SPI)/ Luksemburg

decyzja Rady z 1988 r., rozpoczął pracę 1.11.1989 r.

od TN - przepisy regulujące podstawy działania SPI w TWE

od TN - zapewnienie poszanowania prawa w interpretacji i stosowaniu prawa wspólnotowego

obecnie 25 sędziów / Akt przystąpienia

od TN - co najmniej 1 sędzia z każdego państwa członkowskiego, wybierani na 6 lat za wspólną zgodą rządów państw członkowskich, z możliwością ponownego wyboru

do TN - art. 49 Statutu - możliwość powołania członka SPI do pełnienia obowiązków rzecznika generalnego

sędziowie wybierają spośród siebie Prezesa SPI, na 3 lata z możliwością ponownego wyboru

izby 3- lub 5-osobowe

możliwy skład jednoosobowy

Wielka Izba lub pełny skład - w sprawach wskazanych w regulaminie wewnętrznym SPI

Izby sądowe (sĄdY specjalne)

TN - wprowadza możliwość tworzenia przy SPI

jednomyślna decyzja Rady na wniosek Komisji (i opinia PE i ETS) lub ETS (i opinia PE i Komisji)

sędziowie - powoływani jednomyślnie przez Radę

Zadania: orzekanie w I instancji w określonych rodzajach skarg wnoszonych w szczególnych dziedzinach (określonych w decyzji o powołaniu zespołu)

od orzeczenia przysługuje odwołanie do SPI

Rozgraniczenie JURYSDYKCJI SPI i ETS

SPI - od TN (art.225 TWE)

1/ w I instancji skargi na nieważność aktu, bezczynność instytucji, odszkodowawcze, spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami oraz na podstawie klauzuli arbitrażowej w umowach prawa publicznego lub prywatnego (art.238), z wyjątkiem spraw zastrzeżonych w art. 51 Statutu do wyłącznej właściwości ETS

2/ odwołania od orzeczeń izb sądowych (judicial panels)

art. 51 Statutu został zmieniony decyzją Rady z 26.4.2004 r. (decyzja zmieniająca artykuły 51 i 54 Protokołu w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości) (2004/407/EC Euroatom)

art. 51 wyłączna kompetencja ETS/ decyzja Rady 2004/407

I. skargi - art. 230 i 232 - wniesione przez państwo członkowskie dotyczące:

1/ aktów (zaniechań) PE lub R, PE i R z wyj.

decyzji R na podst. art. 88(2) TWE (pomoc państwa)

aktów R przyjętych na podst. rozporządzenia R dotyczących

środków chroniących handel w znaczeniu art. 133 TWE

aktów R, poprzez które R deleguje kompetencje na Komisję

2/ aktów (zaniechań) K przyjętych na podst. art. 11a TWE (wzmocniona współpraca)

II. skargi - art. 230 i 232 - wniesione przez instytucję WE, EBC - dotyczące: aktów (zaniechań) PE, R, PE i R, K, EBC

Odwołania od orzeczeń SPI (art. 225 ust.1 TWE) wnosi się do ETS :

wyłącznie w kwestiach prawnych, na warunkach i w zakresie przewidzianym w Statucie:

art. 58 Statutu (2 miesiące)

1/brak kompetencji SPI,

2/ naruszenie procedury poważnie naruszające interes odwołującego się

3/ naruszenie prawa wspólnotowego przez SPI

Zakres jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości

I filar (art. 220 TWE) ale art. 68!

+ jurysdykcja w zakresie TUE (art. 46 TUE)

+ w III filarze (art. 35 TUE)

JURYSDYKCJA TS w I FILARZE

pełna - ale art. 68 / pytania prejudycjalne (art. 234) inaczej !

Tytuł IV (IIIa) Polityki: wizowa, azylowa i imigracyjna oraz inne dotyczące swobodnego przepływu osób - art. 68

1. pytania prejudycjalne związane z interpretacją lub ważnością środków przyjmowanych w ramach Tytułu IV kierowane mogą być wyłącznie przez sądy, od których decyzji nie przewidziano odwołania w prawie krajowym,

2. TS nie jest właściwy do orzekania odnośnie do jakiegokolwiek środka lub decyzji podjętych stosownie do art. 62 pkt. 1 TWE (tj. przyjętych w celu zapewnienia braku kontroli osób, obywateli UE i państw trzecich, przy przekraczaniu granic wewnętrznych), dotyczących utrzymania prawa i porządku oraz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego,

3. Rada, Komisja lub państwo członkowskie może zwrócić się do TS o wydanie orzeczenia dotyczącego kwestii interpretacji postanowień Tytułu IV lub aktów instytucji WE opartych na tych postanowieniach. Orzeczenie TS w odpowiedzi na taką prośbę nie stosuje się do rozstrzygnięć mających powagę rzeczy osądzonej.

Jurysdykcja w zakresie TUE - art. 46 TUE

1. postanowienia zmieniające Traktaty,

2. art. 6 ust. 2 TUE (dotyczący praw podstawowych) w odniesieniu do działań instytucji, jeśli ETS ma jurysdykcję na mocy Traktatów lub TUE,

3. art. 46 do 53 - postanowienia końcowe TUE,

4. III filar - odmienne zasady (art. 35)

orzeczenia prejudycjalne

kontrola legalności

spory między państwami członkowskimi, państwami członkowskimi a Komisją

5. - w sprawach z zakresu wzmocnionej współpracy - art. 40 TUE ust. 4

6. postanowienia czysto proceduralne określone w art. 7, gdy ETS działa na wniosek zainteresowanego państwa czł.

Instrumenty III filaru

wspólne stanowiska

decyzje ramowe

decyzje

konwencje

Jurysdykcja ETS w III filarze art. 35 TUE

1. Orzeczenia prejudycjalne - odmienne zasady

ważność i wykładnia decyzji ramowych i decyzji

wykładnia konwencji oraz ważność i wykładnia środków wykonawczych do tych konwencji.

[konieczne złożenie deklaracji uznającej jurysdykcję]

Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy w sprawie oceny zgodności z prawem lub proporcjonalności działań policji bądź innych organów ścigania jednego z Państw Członkowskich ani wykonywania przez Państwa Członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

2. Kontrola legalności

decyzji ramowych i decyzji, jeżeli skargę wniosło Państwo Członkowskie lub Komisja

3. Spory między Państwami Członkowskimi dotyczące wykładni lub stosowania aktów przyjętych w III filarze, o ile spór ten nie został rozstrzygnięty przez Radę w ciągu sześciu miesięcy od daty jego wniesienia pod obrady przez jednego z jej członków.

4. Spory między Państwami Członkowskimi a Komisją dotyczące wykładni lub stosowania konwencji

Ważniejsze rodzaje postępowań:

Skarga o unieważnienie aktu WE art. 230 TWE

Kontroli podlegają wszystkie środki, które wywołują skutki prawne bez względu na ich formę

[akt wywołuje skutki prawne w stosunku do osób trzecich, gdy zmienia sytuację prawną podmiotu, tzn. wpływa na jego prawa i obowiązki]

Przesłanki nieważności

1. brak kompetencji

2. naruszenie istotnego wymogu proceduralnego

3. naruszenie Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem

4. nadużycie władzy

Locus standi

1) państwa członkowskie, PE, R, K/ podmioty uprzywilejowane

2) TO, EBC - dla ochrony własnych uprawnień / podmioty pół-uprzywilejowane

3) osoby fizyczne i prawne / podmioty nieuprzywilejowane

Locus standi podmiotów prywatnych

osoba fizyczna lub prawna może wnosić skargi na:

1) decyzje, których jest adresatem

2) decyzje skierowane do innej osoby, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie

3) decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie

Legitymacja ograniczona co do:

1) rodzaju aktu - decyzje bez względu na formę

2) konieczności wykazania przez jednostkę, że jest adresatem aktu lub akt dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie

25/62 Plaumann

test Plaumanna

„Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana.”

decyzja dotyczy Plaumanna - importera mandarynek - „z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana”

„Dotyczy bezpośrednio” oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona.

kontrola legalności rozporządzeń

1. gdy są faktycznie decyzjami

2. dotyczą skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

test abstrakcyjnej terminologii

rozporządzenie - akt [poszczególne postanowienia] ma zastosowanie „do obiektywnie określonych sytuacji i pociąga konsekwencje prawne dla generalnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii osób”

decyzja - adresowana jest do ograniczonej liczby osób, dotyczy konkretnych osób 25/62 Plaumann

prawdziwe i nieprawdziwe normy rozporządzenia

próba poszerzenia locus standi - test zamkniętej kategorii

rozporządzenie dotyczy skarżącego indywidualnie, gdy dotyczy zamkniętej kategorii producentów, importerów itp., ponieważ odnosi się do wydarzeń przeszłych

ETS stosował test abstrakcyjnej terminologii i wyjątkowo - do sytuacji przeszłych - test zamkniętej kategorii

kolejny krok - dopuszczenie skargi w stosunku do prawdziwych rozporządzeń

C-309/89 Codorniu v. Rada

natura aktu jest bez znaczenia dla określenia locus standi

rozporządzenie -jeśli dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

Skutki prawne orzeczenia

erga omnes/ ex tunc

art. 231: Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości orzeka o nieważności danego aktu.

Jednakże w odniesieniu do rozporządzeń, Trybunał Sprawiedliwości, jeśli uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

obowiązki instytucji

art. 233: W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję lub instytucje lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nie działania jest sprzeczne z niniejszym Traktatem, są one zobowiązane do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 288 akapit drugi.

Niniejszy artykuł stosuje się również do EBC.

Skarga na bezczynność instytucji art. 232 TWE

umożliwia stwierdzenie istnienia bezprawnego zaniechania instytucji WE, polegającego na niewydaniu aktu prawnego podlegającego kontroli legalności w trybie art. 230 i wymuszenie na instytucji działania

obowiązek wydania aktu

nie/ akty dyskrecjonalne

wezwanie instytucji do działania (2+2) - rodzaj wymogu - wyczerpania środków !!

pierwszy termin nie określony - ale - „rozsądny czas”

locus standi

państwa czł.

instytucje WE

osoby fizyczne i prawne/ każdy (jeśli nie został do nich skierowany akt „inny niż zalecenie lub opinia”)

zasada komplementarności wymaga by środek dotykał skarżącego indywidualnie i bezpośrednio

skarga indywidualna może być wniesiona, jeśli instytucja „nie wydała określonej decyzji adresowanej do osoby trzeciej, jeżeli jej postanowienia dotyczyłyby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny”

Skarga odszkodowawcza art. 288 ust. 2

art. 288 ust. 2

„W przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla systemów prawnych państw członkowskich, pokrywa wszelkie szkody wyrządzone przez jej instytucje lub funkcjonariuszy podczas wykonywania ich obowiązków.

Samodzielny charakter skargi - cel art. 230 i 232 inny

Locus standi - kto może wnieść skargę, czy tylko jednostki?

Termin

art. 46 Statutu ETS

„Roszczenia wynikające z pozaumownej odpowiedzialności Wspólnot ulegają przedawnieniu po pięciu latach od wydarzenia leżącego u ich podstaw. Okres przedawnienia zostaje przerwany wniesieniem skargi do Trybunału bądź wskutek uprzedniego wniesienia przez ofiarę żądania do właściwej instytucji Wspólnoty. W ostatnim przypadku powództwo musi być zgłoszone w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z ustaleniami art. 230 .... . Odpowiednio stosuje się postanowienia drugiego akapitu art. 232 ... .”

Szkody spowodowane przez funkcjonariuszy podczas wykonywania obowiązków służbowych

9/69 Sayag v. Leduc

„Odwołując się jednocześnie do szkody wyrządzonej przez instytucje i szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza, art. 188 [Euroatom] wskazuje, że Wspólnota jest odpowiedzialna tylko za te akty swoich funkcjonariuszy, które na mocy wewnętrznego i bezpośredniego stosunku, stanowią niezbędne wykonanie zadań powierzonych tym instytucjom.”

Szkody spowodowane przez instytucje

przesłanki odpowiedzialności

1. działanie lub zaniechanie może być przypisane WE

2. bezprawność

3. szkoda

4. związek przyczynowy

1/ Działania i zaniechania „administracyjne” : bezprawność, szkoda, związek przyczynowy

19, 20, 25, 30 / 69 D.Richez-Praise

przyjęcie nieprawidłowej interpretacji nie stanowi bezprawnego działania/ ale zwłoka tak

145/83 Adams v.Komisja

1. ujawnienie spółce dokumentów, które pozwoliły zidentyfikować Adamsa

2. zaniechanie/ nieostrzeżenie Adamsa, że będzie ścigany w Szwajcarii

2/ Bezprawność legislacyjna (normatywna)

Formuła Schoppenstedt 5/71

„...WE nie ponoszą odpowiedzialności za środki prawodawcze, które łączą się z dokonywaniem wyborów w ramach polityki gospodarczej, chyba że nastąpiło wystarczająco oczywiste pogwałcenie nadrzędnej normy prawnej służącej ochronie jednostki ...”

„w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice wykonywania swoich uprawnień”

zachowanie instytucji „graniczyło z arbitralnością”

Odwrót w C-104/89 i 37/90 Mulder No. 2 [1992]

C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame (1996)

1. norma, na którą się powołuje musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (WE - ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek);

2. naruszenie jest wystarczająco poważne - „sufficiently serious” (władze prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły granice uznania)

„manifestly and gravely disregarded the limits on its discretion”

3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą /breach and damages

Skutki orzeczenia

Art. 233/ 176 : „ Organ lub organy, których akt został orzeczony jako nieważny lub których zaniechanie działania zostało orzeczone jako niezgodne z niniejszym Traktatem, zobowiązane są do podjęcia działań określonych w orzeczeniu Trybunału.

Zobowiązanie to nie narusza innych zobowiązań, jakie mogą wynikać z zastosowania art. 288/ 215(2).”

Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich

Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych - skarga odszkodowawcza dopuszczalna po wyczerpaniu drogi wewnętrznej (jeśli istnieje środek krajowy gwarantujący efektywną ochronę jednostce) - charakter subsydiarny.

Pytanie prejudycjalne art. 234 TWE / ex art. 177

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

o wykładni niniejszego Traktatu;

o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i EBC;

(...)

Problemy:

1. akty podlegające kontroli

2. pojęcie sądu

3. zakres obowiązku

4. pytania dotyczące nieważności

5. skutki orzeczenia

Cechy sądów określone przez ETS:

organy wykonujący funkcje orzecznicze

działające na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron

rozstrzygające spory między stronami

funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe

orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności

niezależne w orzekaniu

Który sąd ma obowiązek zadać pytanie?

sąd, którego orzeczenia podlegają dalszemu zaskarżeniu - MOŻe

sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu - MA OBOWIĄZEK

III filar - art. 35 TUE - jest zawsze uprawnieniem !

C-60/98 Butterfly Music Srl.

TS może odmówić odpowiedzi „tylko, gdy jest całkowicie oczywiste, że żądana interpretacja prawa wspólnotowego nie ma żadnego związku z faktami, na których opiera się główne postępowanie lub jego celem, lub gdy [TS] nie ma przed sobą faktograficznego lub prawnego materiału koniecznego dla udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytania.”

Wskazówki Trybunału 1996

1/ pytanie musi dotyczyć kwestii interpretacji lub ważności prawa WE

2/ zawierać się w decyzji sądu o zwróceniu się z pytaniem - forma proceduralna zależy od prawa krajowego - np. postanowienie

3/ decyzja powinna być podjęta dopiero na takim etapie postępowania, w którym ustalony jest faktyczny i prawny kontekst pytania - gdy zostały wysłuchane obie strony

4/ postępowanie krajowe powinno być zawieszone - ale decyzja o zawieszeniu musi być podjęta zgodnie z prawem krajowym

(...)

doktryna acte eclairé i acte clair

28-30/62 Da Costa - doktryna acte eclairé

„.. autorytet interpretacji na podstawie art. 177 już danej przez Trybunał może pozbawić obowiązek (z art. 177) jego celu i w ten sposób uczynić go bezprzedmiotowym. Tak jest szczególnie w przypadku, gdy podniesiona kwestia jest materialnie identyczna z kwestią, która była już przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego w podobnej sprawie.”

283/81 CILFIT

sądy krajowe nie muszą kierować pytań:

1. jeżeli kwestia nie jest istotna dla rozstrzygnięcia sprawy

2. „gdy poprzednie decyzje Trybunału dotyczyły już kwestii prawnych, których dotyczy pytanie, bez względu na naturę postępowania, które prowadziło do tych decyzji, nawet jeśli kwestie, o które chodzi nie są zupełnie identyczne”

1. jeżeli zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości

ad. acte clair

- sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa wspólnotowego, szczególnymi trudnościami jego wykładni oraz niebezpieczeństwem wydania odmiennych orzeczeń w obrębie Wspólnoty

Orzeczenia wstępne dotyczące ważności

art. 234 uzupełnia art. 230!

przed sądem krajowym kwestionowany jest środek prawa krajowego oparty na prawie WE na tej podstawie, że akt WE jest niezgodny z prawem

1/ C-188/92 TWD - nie jeżeli strona nie wykorzystała skargi z art. 230!!

2/ Czy doktryna acte eclairé ma zastosowanie?

66/80 International Chemical Corporation (sprawa mleka w proszku)

3/ Czy doktryna acte clair ma zastosowanie?

314/85 Foto-Frost

„Sądy krajowe, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne, odrzucają je, ogłaszając akt za całkowicie ważny. Natomiast sądy, których orzeczenia są ostateczne zgodnie z prawem wewnętrznym, nie są właściwe do orzekania o ważności aktów instytucji wspólnotowych.”

4/ Czy sąd krajowy może zawiesić stosowanie aktu prawa WE do czasu zakończenia postępowania w sprawie jego ważności przez ETS ?

C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik

Skutek orzeczenia prejudycjalnego

1/ orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ nieważność skutkuje inter partes

2/ czy inny sąd krajowy jest związany?

3/ konsekwencje dla instytucji - uchyla akt organ, który go wydał - czy art. 233 TWE?

orzeczenie interpretujące stosowane jest do stosunku prawnego powstałego przed wydaniem orzeczenia/ retroaktywny skutek

możliwe ograniczenie skutku orzeczeń

np. tylko do tych, którzy wszczęli postępowanie (Defrenne v. Sabena), przed wydaniem wyroku przez ETS

“Ponieważ ani przepisy rozporządzenia nr 1087/77, ani jego preambuła nie wskazują, aby zobowiązanie do zaprzestania produkcji mleka, zaciągnięte na podstawie tego rozporządzenia, mogło po jego wygaśnięciu stanowić przeszkodę dla wznowienia produkcji mleka przez zainteresowanych producentów, fakt, iż ci producenci mogą być, przez cały okres stosowania nowych rozporządzeń wprowadzających dodatkową opłatę na produkcję mleka, pozbawieni kwot referencyjnych, o których mowa w tych rozporządzeniach, narusza uprawnione oczekiwania tych producentów, że skutki systemu premii za zaprzestanie produkcji mleka, któremu się poddali, będą ograniczone.”

“... gdy taki producent, jak w obecnej sprawie, został zachęcony przez środek Wspólnoty do zaprzestania produkcji mleka na określony czas, w interesie ogólnym, i za wypłatą premii, może on w sposób uprawniony oczekiwać, że po wygaśnięciu jego zobowiązania, nie będzie poddany ograniczeniom, które dotykają go w sposób szczególny, ponieważ skorzystał z możliwości oferowanej przez przepisy Wspólnoty.”

5

ETAPY PROCESU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

1. strefa wolnego handlu = brak ceł wewnętrznych

2. unia celna = 1 + wspólna taryfa celna

3. wspólny rynek = 1 + 2 + swobodny przepływ t. k. u. o.

4. unia gospodarcza i monetarna = 1 + 2 + 3 + wspólna waluta i jednolita polityka pieniężna

5. pełna integracja

Własne źródła dochodów/ decyzja z 1970 r.:

1. cła

2. opłaty nakładane na import artykułów rolnych

[ ad. 1 i 2- 10- 25% mogą zatrzymać państwa członkowskie/ decyzja Rady dotycząca zasobów własnych z 2000 r.]

3. część podatku VAT [1,4% wartości opodatkowanych towarów; decyzja z 2000- do 0,75%, od 2004-0,50%]

4. od 1988 decyzja Rady dotycząca harmonizacji obliczania DNB w cenach rynkowych- decyzja z 2000 ustala górny pułap do 2006- 1,27% PKB ( obecnie ok. 1%)

Bezpośrednie stosowanie

Bezpośredni skutek

---