1.Opisz osobniki pszczele i ich znaczenie w rodzinie pszczelej.
Matka Pszczela- wydłużony ostro zakończony kształt, krótkie skrzydła, dł. 20-25mm masa 180-280 mg, żyje 3-4 lata, zdolna do składania jaj, do 3 tyś na dobę, wydziela feromony wpływające na harmonijny rozwój rodziny, mobilizują pszczoły do pracy, hamują rozwój jajników u pszczół robotnic, oraz zapobiega budowaniu mateczników. Ul opuszcza w momencie lotu godowego i rojenia się pszczół
Robotnice- Najliczniejsze, najmniejsze, dł.13-15 mm, masa 100mg, w sezonie letnim żyją 4-5 tyg., zimujące nawet 8mc, porozumiewają się za pomocą tańców( taniec wywijany, okrężny, sierpowy). Budową przystosowana do karmienia, wychowywania i przynoszenia pokarmu. Prace w ulu zalezą od wieku. Pszczoła 2-3 dniowa czyści komórki plastrów, potem karmi starszy czerw, 6 dniowa karmi mleczkiem czerw młodszy. Około 10 dnia pierwszy lot oczyszczający z mas kałowych i powrót do ula. 10-13 dzień produkcja wosku, budowa plastrów, przetwarzanie nektaru na miód, wentylacja ula. Pod koniec 3 tyg. życia staje się strażniczką, a następnie podejmuje prace zbieraczki.
Trutnie- dł. 15-18 mm, masa 200-260mg. Krępa budowa ciała, dobrze rozwinięte oczy, długie skrzydła. Żyje ok. 6 tyg. W ulu od 650-4000 tyś sztuk. Pojawiają się pod koniec kwietnia. Ich koniec powodują robotnice nie dopuszczając do plastrów i wyganiając je.
2. Rozwój osobniczy pszczoły
Rozpoczyna się składaniem jaj przez matkę(czerwienie), które umieszczane są w specjalnie przygotowanych przez pszczoły komórkach. Matka składa 2 rodzaje jaj- jaja zapłodnione i nie zapłodnione. Z jaj zapłodnionych powstają robotnice, a w specjalnych większych komórkach (matecznikach) matki. Z jaj nie zapłodnionych powstają trutnie. Pierwsze 3 doby - rozwój zarodkowy, po 3 dobach wylęga się larwa. Larwy robotnic i trutni przez pierwsze 3 doby żywione są mleczkiem, potem papką miodowo-pyłkową , aż do momentu zasklepienia kom. Jedynie larwa matki przez cały okres żerowania żywiona jest mleczkiem pszczelim.
Okresy żerowania:
larwy robotnice- 6 dni; larwy trutni- 7 dni; larwy matki- 5 dni
Po tym okresie zasklepienie i rozwój odbywa się pod wieczkiem:
pszczoły robotnicy- 12 dni; trutnia - 14 dni; matki 7-8 dni
Postać imago wychodzi z komórki:(licząc od chwili złożenia jaj)
pszczoły robotnicy - po 21 dniach; trutnia- po 24 dniach; matki - po 15-16 dniach
Stadia rozw do momentu zasklepienia - czerw niezasklepiony, a potem czerwiem zasklepionym.
Budowa larwy:Kolor perłowo-biały, połyskująca bez odnóży i oczu. Ciało zbudowane z 13 pierścieni, głowa mała. Przewód pokarmowy- jelito przednie(gardziel, przełyk), silnie rozwinięte jelito środkowe, oraz jelito tylne. Połączenia jelita tylnego i środkowego dopiero pod koniec rozwoju osobniczego. Do tylnego odcinka uchodzą 4 cewki Malpighiego. Serce larwy składa się z 13 komór i leży po grzbietowej części. Ukł nerw po stronie brzusznej. Ukł oddechowy to rozgałęzione tchawki otwierających się po bokach ciała 10 par przetchlinek. Zawiązki płciowe po str. grzbietowej nad naczyń sercowym.
Skrót: jajo- larwa żerująca- larwa przędząca- przedpoczwarka- poczwarka- postać dorosła
Aparat żądłowy Budują go 8 i 9 segment odwłoka (10 otacza odbyt), trutnie nie posiadają żądła. Aparat żądłowy z szeregu płytek( kwadratowa, trójkątna płytka chitynowa) połączonych ze sobą wieloma elastycznymi błonami oraz zaopatrzonego w silne mięsnie umożliwiające ruchy żądła. Sztylet posiada wew. kanalik, którym spływa jad i zaopatrzony jest w harpunowato ułożone zadziorki (robotnica - 10 matka - 3). Z aparatem żądłowym połączone są 2 gruczoły oraz zbiorniczek jadu, większy kształt cewnikowanego, mniejszy- workowaty produkujący ciecz o odczynie alkalicznym(neutralizuje resztki jadu na kłujących częściach aparatu żądłowego).
Ukł. Nerwowy Zbudowany jest e wojów i pni nerwowych. W zwojach skupione są neurony zwane zwojowymi, ich wypustki łączą się w pnie nerwowe i rozchodzą się do narządów, przewodzą impulsy czuciowe ruchowe i skojarzeniowe. 8 zwojów nerwowych - pięć z nich znajduje się po stronie brzusznej odwłoku, dwa w tułowiu i jeden na głowie, ostatni odwłokowy kieruje jeszcze przez pewien czas ruchami aparatu żądłowego po jego oderwaniu. Głowowy zwój czasem nazywany mózgiem pszczoły, wyróżnia się w nim płaty oczne, węchowe oraz ciała szypółkowate (corpora pedunculata) - są one skupiskami neuronów skojarzeniowych i przypisuje się im najwyższe funkcje nerwowe. Z ukł nerw związane są również twory mające charakter gr. wew. wydzielania (corpora allata i corpora cardiaca) produkujące hormony regulujące proces wylinki i przeobrażania. Wywierają one również wpływ na rozwój gruczołów płciowych
Narządy zmysłów Duże złożone oczy, jedno oko składa się z ok. 4 tyś sześciokątnych fasetek, oko trutnia z ok. 9 tyś, pomiędzy nimi znajdują się troje oczu prostych tzw. przymoczek, ma możliwość widzenia przedmiotów bliskich jak i bardzo oddalonych, orientowaniu się wew. ula oraz odbieraniu wrażeń wzrokowych podczas lotu, barwy widzialne - niebieski, żółty, biały i czarny, zdolność rozróżniania stopnia spolaryzowania światła słonecznego, może pracować przy pochmurnym niebie Ruchliwe czułki posiadają na powierzchni liczne narządy dotyku i węchu, czułki samic12członów, trutnie13,
Gruczoły woskowe Po brzusznej stronie odwłoka miedzy 4 a 7 półpierścieniem 4 pary gruczołów woskowych, czynności wydzielnicze pełnią odpowiednio przekształcone komórki skórka, wosk jest wydzielany w postaci płynnej wydzieliny, następnie spływa przez kanaliki na pow. oskórka i tu zastyga w postaci cienkich łuseczek, max ich rozwój miedzy 12 a 18 dniem życia robotnicy, wydzielanie wosku jest uzależnione od stanu i potrzeb rodziny pszczelej oraz od rodzaju i ilości pokarmu, wosk produkowany jest głównie kosztem węglowodanów, wydzielanie zależy od temp wew. rodziny a także obecnością matki czy porą roku, do wyprodukowania 1kg wosku pszczoły zużywają 3,6 kg miodu
Odnóża pszczoły 3 pary odnóży, chodzenie, zbieranie pyłku, czyszczenie czułków, budowanie plastrów; noga złożona jest z 5 odcinków połączonych ruchomo ze sobą, biodro, kręta udo, goleń i 5-członowa stopa zakończona dwoma pazurkami i przylgą, na ostatnim członie stopy znajduje się gruczoł tarsalny - dzięki niemu pszczoła zostawia zapachowe ślady n kwiecie. Na 1. parze odnóży aparat do czyszczenia czułków, skład się z półkolistego wcięcia u podstawy pierwszego członu stopy, pokrytego krótkimi włoskami układającymi się w postaci grzebyka, wcięcie zamykane jest chitynowym wyrostkiem znajdującym się na goleni, na goleni drugiej pary nóg znajduje się kolec-ostroga , służy do zrzucania pyłku niesionego na 3 parze odnóży, trzecia para odnóży przystosowana do przenoszenia pyłku kwiatowego, zbierany jest on do tzw. koszyczka- szeroki płytkie zagłębienie na zew stronie goleni, w koszyczkach pszczoły tez przenoszą lepką żywiczą substancję zbieraną z pączków drzew iglastych i liściastych używaną do wytworzenia propolisu
Układ pokarmowy - odcinkowy
a). jelito przednie - stomadeum: gardziel, przełyk, wole miodne i przedżołądek
b). jelito środkowe- mesenteron: trawienne
c). jelito tylne- proctodeum: jelito cienkie i jelito proste
A rozpoczyna się otworem gębowym, prowadzi do silnie umięśnionej gardzieli z ujściem grucz ślin
- gruczoł wargi dolnej: z 5 części, 3 znajdują się na w tułowiu, 2 pozostałe w części potylicznej głowy, wydzielina jest zasadowa i nie zawiera enzymów
- gruczoły gardzielowe: w przedniej cz głowy, matki i trutnie nie, u robotnicy zaczynają funkcji w 3,6 dn. ż, u młodych robotnic wydzielają mleczko pszczele (odżywiane larw, matka w okresie czerwienia, trutnie w pierwszym okresie życia. Wydzielina zawiera dużo białka, witamin ( przede wszystkim B), mikroelementów, subst. o charakterze antybiotycznym, u starszych robotnic, wydzielina zawiera inwertazę i amylazę.
- gruczoły żuwaczkowe: najsilniej rozwinięte u matki, produkują substancję mateczną, u robotnic produkują ślinę, a trutnie ich nie mają
Przełyk przechodzi w odwłoku w wole miodne, z schytynizowanym nabłonkiem, tu zachodzi enzymatyczny rozpad cukrów, rozpoczyna się przemiana nektaru w miód.
Połączenia wola miodnego jelitem trawiennym tworzy przedżołądek, przednia jego część ma postać głowy o 4 klapach, z jego tylnej części wychodzi zagięta pod kątem prostym rurka zwisająca do jelita trawiennego, przedżołądek działa na zasadzie wentyla, dobrze umięśnione klapy wychwytują pyłku kwiatowego
Ad. B - kształt pętli, silnie pofałdowane, nabłonek wydziela enzymy : proteazy, lipazy, karbohydrazy, oprócz tego wytwarza błony trawienne, posiada też krypty regenerujące nabłonek
Ad. C jelita cienkiego i prostego. Oba odcinki są schitynizowanym nabłonkiem przepuszczającym jedynie wodę, j cienkie ma kształt pętli, j proste kształt gruszkowaty, w ścianach znajdują się gruczoły rektalne, poprzez katalzy z niskim pH, zapobiegają rozkładowi w nim mas kałowych
Powstawianie miodu: powstaje z nektaru lub spadzi będącej wydaliną pewnych gatunków mszyc i czerwców. Istotą jest przemiana enzymatyczna cukrów złożonych na cukry proste(głównie glukozę i fruktozę) oraz proces odparowania wody do około 20 procent zawartości. Proces przemiany cukrów zależy od enzymów, właściwości organoleptyczne i chemiczne miodu uzależniony są od surowca(spadź, nektar).
UKŁAD ROZRODCZY Matka: parzyste jajniki, kształt gruszkowaty, na grzbietowej części odwłoka, każdy jajnik zbudowany jest z 150-220 rurek jajnikowych, w których zachodzi proces dojrzewania i powstawania jaj, od jajników odchodzą jajowody, które łączą się w jajowód środkowy, który uchodzi do pochwy, pochwa rozszerza się ku tyłowi rozszerza się w worek kopulacyjny zaopatrzony w kieszonki kopulacyjne, do pochwy otwiera się także przewód zbiorniczka nasiennego, plemniki w tym zbiorniczku żyją tyle ile matka , odżywiane wydzieliną specjalnego gruczołu znajdującego się na powierzchni zbiorniczka nasiennego
Truteń: ułożony w odwłoku, 2 jądra, nasieniowody przechodzące w pęcherzyk nasienny, proces wytwarzania plemników zostaje zakończony w stadium poczwarki, oba nasieniowody łączą się z ujściem gruczołów dodatkowych tworzą przewód wytryskowy przechodzących w narząd kopulacyjny, składają z części bulwiastej i części pierzastej, podczas kopulacji narząd ten urywa się i pozostaje w drogach rodnych do momentu wyssania nasienia do jej zbiorniczka nasiennego.
Matka odbywa loty godowe raz w życiu, kopuluje z kilkoma trutniami, loty godowe młodych matek odbywają się przy bezpiecznej, słonecznej pogodzie na dużej wysokości , na loty wylatują jedynie matki młode, nieunasiennione.
GRZYBICA OTORBIELAKOWA(askosferioza, grzybica wapienna) Zakaźna, zaraźliwa choroba czerwiu pszczelego jak i trutowego.wystepuje w calym sezonie pszczelarskim. Przyczyna: grzyb otorbielak pszczeli ( Ascosphaera apis). Grzyb rozmnaża się płciowo i bezpłciowo. W wyniku rozwoju płciowego zarodniki, które są wytrzymałe na czynniki środow.: woda temp. 40C-1miesiac, w plastrach:15lat.Źródłem zakażenia są martwe lub chorujące larwy, zanieczyszczony zarodnikami pokarm (miód i pyłek). Larwy zakażają się w okresie karmienia papką miodowo-pyłkową, właściwy proces chorobowy rozwija się po zasklepieniu komórki. Grzybica rozpoczyna się od zamierania czerwiu trutowego, później choruje czerw pszczeli. Zarodniki po dostaniu się do przew. pok. kiełkują w tylnym odc. jelita trawiennego larwy. Po zasklepieniu komórki grzybnia przerasta cale ciało larwy, powodując jej śmierć już w stadium larwy wyprostowanej. Zamarłe larwy ulegają mumifikacji i przybierają barwę białą, kremową lub szarą prawie czarną. Jasne zabarwienie mumii-gdy larw uległa zakażeniu strzępkami jednej płci, ciemne zabarwienie-zakażenie strzępkami obu płci i tworzenie owocników. Przebieg: wystąpieniu sprzyja: okresowy brak pożytku, ochłodzenie gniazda, genetycznie uwarunkowana skłonność całej rodziny, narażenie na pestycydy. Grzybica objawia się obecnością zamarłych larw leżących w otwartych już komórkach plastra. W początkowym stadium choroby są to jedynie larwy przerośnięte białą puszystą grzybnią. Larwy ulegają mumifikacji i są kremowe lub ołowianoszare, nawet czarne. Larwy w żadnym stadium pośmiertnym nie przylegaja]ą do ścian komórki i są łatwo usuwane na zewnątrz. Wyrzucane przez pszczoły są widoczne na wylotku, na ziemi, na dnie ula. Rozpoznawanie: obecność larw zmumifikowanych, badania lab- wycinek plastra zawierający zmumifikowany czerw lub same larwy. Różnicowanie: choroba woreczkowa czerwiu.
Leczenie: usunąć plastry zawierające zmieniony czerw, oczyścić dno ula i ziemię przed wylotkiem. Nystatyna- w syropie cukrowym po uprzednim rozpuszczeniu w niewielkiej ilości alkoholu. 4krotnie w odstępach 3-4 dni. Przy pierwszym podaniu spryskać plastry, pszczoły, następne dawki podaje się w podkarmiaczce. Draż po zdjęciu polewy miażdży się i rozp. w alkohlu, dodaje do syropu.
kwasy org: mrówkowy 85%- 40ml na rodzinie- w formie nasączonych płytek, octowy 8% 1:20 z syropem- oprysk co 4-5 dni, askorbinowy 1,25%-oprysk, sorbowy 5%, cytrynowy 0,3-0,4%-oprysk. W uporczywych przypadkach wymiana matki- na niespokrewnioną-z rodziny wolnej od grzybicy. Grzybica charakt. się możliwością nawrotów w ciągu sezonu.
Plastry z zamarłym czerwiem- do przetopienia, plastry bez zapasów i czerwiu- dezynfekcja formaliną 4%-24h-potem przemyć wodą i suszyć na słońcu. Ula, ramki, sprzęt drewniany- opalanie płomieniem.
CHOROBA ROZTOCZOWA-AKARAPIDOZA chor pasożytnicza pszczół dorosłych, długi okresem utajonego przebiegu. Przyczyna: roztocz: Acarapis woodi Rennie - świdraczek pszczeli. Rodzina: Tarsonemidae. Samica większa i ma tchawki. Narządy gębowe typu kłującego. Ślina zawiera subst. rozpuszczającą chitynę. Nie ma oczu, ma szczecinki na odnóżach. Cykl rozw. przebiega w 1. parze tchawek pszczoły-możliwy jest u młodych pszczół do 10.d ż - włoski otaczające wejście do przetchlinki 1. pary tchawek są miękkie i nie są mechaniczną przeszkodą dla pasożyta. U starszych u nasady skrzydeł. odżywia się wyłącznie hemolimfą, przez nakłucie ściany tchawki lub pancerza chitynowego. Młoda zapłod samica roztocza wnika do 1. pary tchawek składa kilka jaj. po 3-4 dniach larwy - 3 pary odnóży i aparat gębowy ssąco kłujący. Larwy-w nimfy-w dorosłe roztocza. cykl rozw. 14dni. po powstaniu osobników dorosłych kopulacja, samce giną, młode zapłodnione samice przez przetchlinkę na pow ciała pszczoły, przyczepia do włosków w pozycji wyczekiwania i usiłują przedostać się na nowego żywiciela. w ciągu kilku h nie uda się przedostać na nowego żywiciela giną z głodu i spadają z ciała pszczoły. Poza organizmem pszczoły nie jest zdolny do przeżycia, czerw, plastry, ule, sprzęt- nie przyczyniają się do rozprzestrzeniania chor. rozprzestrzenia się za pośrednictwem żywych robotnic, trutni, matek, przy rabunkach, wędrujących rojów. OBJAWY: widoczne przy pierwszych wiosennych oblotach. Chore pszczoły: niezdolne do lotu i samolotowe ustawienia wywichniętych skrzydeł. Na dnie ula: większy osyp zimowy, część skrzydeł oddzielnie. konieczne jest badanie mikrosk 1. pary tchwek.-pszczoły z osypu zimowego, przed pierwszym oblotem, wygarnąć z dna ula około 50 martwych pszczół- do ZHW. Rozpoznanie: badania metoda Svobody-przecięcie tułowia tuż u nasady skrzydeł, usuwanie mięśni tułowia i to co pozostanie czyli głowa i reszta przykleja się do tekturki. We wnętrzu widoczna jest pierwsza para tchawek- zdrowe - perłowo białego , chore są żółte. Podejrzane tchawki wypreparowuje się na szkiełko podst. w kroplę 5%kw mlekowego, przykrywa i pod mikroskop-będą pasożyty. Metoda Delfinado-Baker: umożliwia diagnostykę u pszczół świeżych lub bardzo wysuszonych. Schemat badania: na grzbiecie -odcięcie głowy wraz z pierwszą parą odnóży- drugie cięcia tuż przed drugą parą odnóży, przez staw skrzydłowy-powstały w ten sposób krążek z 1. parę tchawek oraz mm tułowiowe przenosi się do probówki z 8% KOH i inkubuje 10min w łaźni wodnej-odsączone z KOH krążki przemywa się wodą i utrwala kolejno w 75% i 95% etanolu- utrwalone krążki ogląda się pod lupą stereoskopową- podejrzane tchawki wypreparowuje się na szkiełko podst. do kropli wody i ogląda w 120x.
Leczenie :BEF( miesz. mrówczanu etylowego i benzyny), Dimite PK, Delacan, Folbex VA, tymol-10-15g w pojemnikach zamk. siatką. Starsze środki: olej gorczyczny, eter metylenowy kw salicylow
Możliwości stosowania leków u pszczół Miód zaliczany jest do środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego i dlatego podlega kontroli pod względem występowania subst. niedozwolonych lub przekraczania w nim dopuszczalnych stężeń subst , które mogą być stosowane u zw i ewentualnie mogą być obecne w ściśle określonych ilościach. Wszystkie preparaty wet zostały zakwalifikowane do 4 gr ( załączników) gdzie określono wymagania dotyczące limitów pozostałości tych środków w miodzie Załącznik 1 - substancje czynne dla których wyznaczono maksymalne limity pozostałości czyli MRL, zawartość subst. nie może być wyższa niż 0,2 mg/kg dla amityrazy i 0,1 dla kumafosu - preparaty używane do zwalczania Varroa destructror. (nie ustalono żadnych limitów dla pozostałości antybiotyków, sulfonamidów i chinolonów)Załącznik 2 - wykaz subst dla których nie jest wymagane ustalenie MRL (uważane za bezpieczne) - flumetryna, fluwaliant, kw mlekowy, Tyrol, kamfore, olejek eukaliptusowy, kw. mrówkowy, kw. szczawiowy Załącznik 3 - wykaz subst. dla których został wyznaczony tymczasowy MRL ale jego oznaczenie wymaga dodatkowych badań, np. cymiazol Załącznik 4 - wykaz subst dla których nie może być ustalony MRL, w każdej ilości uznane za szkodliwe dla ludzi, chloramfenikol, nitrofurany, bromopropylat, fumagilina(stosowana w terapii choroby sporowacowej); Konsekwencją tych wymagań jest bardzo ograniczona liczba stosowanych śr leczniczych bez obawy jego skażenia pozostałościami. Stosowanie śr leczniczych - droga pokarmowa - podawanie leków rozpuszczonych w syropie cukrowym lub w wodzie. Środek leczniczy pobrany w pewnej ilości przez pewną grupę pszczół szybko dociera do wszystkich dorosłych osobników dzięki zjawisku trofalaksji - to zjawisko wykorzystuje się przy stosowaniu śr warroabójczych nakrapiając pszczoły wodną zawiesiną, pszczoły oczyszczając i osuszając się wzajemnie wprowadzają do swoich org. śr leczniczy. Podawanie leków tą drogą zwiększa ryzyko skażenia miodu, ponieważ nadmiar miodu jest przez pszczoły magazynowany w plastrach. Odymianie- sposób stosowany przy zwalczaniu Varroa destructor, z tlącego się paska bibuły lub z tlącej się tabletki wraz z dymem wydziela się środek warroabójczy, który osadza się na ciele pszczół i na drodze kontaktowej poraża znajdujące się tam pasożyty, które odpadają na dno ula. Sublimacja - jeżeli śr sublimujący, występujący pod postacią kryształów, umieszcza się wew .ula, konieczne jest zasiatkowanie pojemnika, aby pszczoły nie wyniosły zawartości na zew. Zjawisko wykorzystuje się przy zwalczaniu Varroa destructor, Acarapis woodi a także przy niszczeniu szkodników suszu woskowego w magazynach pszczelarskich. Parowanie - zazwyczaj używany jest do tego celu kwas mrówkowy parujący ze specjalnych pojemniczków lub mat celulozowych, w wyższych stężeniach działa toksycznie dla pszczół i czerwiu. Droga kontaktowa z wykorzystaniem nośników z tworzywa sztucznego - w tym przypadku substancje warroabójcze są inkorporowane do specjalnie preparowanych nośników (pasków) z tworzyw sztucznych lub nanoszone na ich pow. Paski takie umieszcza się wew. ula miedzy plastrami. Pszczoły chodząc miedzy plastrami na swoich odnóżach roznoszą lek w całym środowisku ulowym.
Inwazja małego chrząszcza Aethina Temida murray
Jest pospolitym szkodnikiem w koloniach podgatunku pszczoły miodnej u apis melliferi,
Występowanie - Afryka, Kanada, USA, Portugalia Inwazja małego chrząszcza podlega obowiązkowi notyfikacji Spłaszczone ciało, wydłużony kształt, 5-7 mm, jasno brązowe do czarnej barwy, charakterystyczne czułki o maczugowatym kształcie, samica żyje 6 mcy Samice po wniknięciu do wnętrza ula składają na plastrach perłowo białe jaja w postaci nieregularnej masy, ok. 1000 jaj, wylegają się larwy które po 10-12 dniach zerowania osiągają stadium przedpoczwarki, opuszczają one ul, zagrzebują się w ziemi na gł 10 cm, , 3-4 tyg stadium poczwarki, postacie imago wychodzą z ziemi i przedostają się do nowych uli samica osiąga dojrzałość ok. tyg. po przepoczwarzeniu. Postacie imago i larwy odżywiają się jajami, czerwiem, pyłkiem, miodem i woszczyną, zanieczyszczony ich odchodami miód szybko fermentuje, wycieka z plastrów wydzielając zapach zepsutych pomarańczy, w takim ulu ustaje czerwienie się matki, pszczoły nie chcą obsiadać plastrów, opuszczają ul. Może żerować i rozmnażać się na owocach tropikalnych.
Zwalcznie - w USA preparaty zawierające kumafos, a glebę wokół ula odkaża się prep. z permetryną, w zapobieganiu dużą rolę odgrywa przestrzeganie kontroli sanitarnej w odniesieniu do obrotu międzynarodowego matek pszczelich i tzw. pakietów pszczół, oraz Pr pszczelich.
Zgnilec europejski (etiologia i patogeneza i zwalczanie) Odkażanie w pasiece( zgnilec amerykański , zgnilec europejski, grzybica otorbielakowa, nosemoza)
ETIOLOGIA: Izolowano kilka drobnoustrojów: Bacillus alvei, Melissococus pluton, B.laterosporus, B.lanceolatus, B. gracilesporus. Inaczej Kiślica. Choroba zaraźliwa, uzależniona w dużym stopniu od czynników środowiskowych.. Drobnoustroje wytwarzają przetrwalniki, które zachowują żywotność w miodzie nawet do 1,5 roku.
PATOGENEZA: Drobnoustroje dostają się do organizmu larwy droga alimentarną. Namnażają się w komórkach nabłonkowych jelita nie przenikając do tkanek. Zakażenie nie kończy się posocznicą. Larwy zaczynają chorować w 4-5 dniu życia, a więc po zmianie pokarmu. Częśc larw przeżywa, ale wraz z kałem wydalają ogromne ilości zarazków, roznoszonych następnie przez pszczoły czyścicielki i karmicielki. Do wystąpienia choroby przyczyniają się gwałtowne spadki temperatury przy równoczesnym braku pokarmu, zbyt obszerne gniazdo. W I stadium choroby zakażeniu ulegają larwy młodsze, przed zasklepieniem: przezroczystość oskórka z prześwitującymi koloniami bakterii. Larwa zmienia swą pozycje ze zwiniętej na wyprostowaną, wreszcie zamiera. (woń sfermentowanych owoców).
Druga postać dotyczy czerwiu zasklepionego , który zamierając zmienia się w bezkształtną masę koloru brudnożółtego, ciemniejącą. Masa ta ma budowę śluzowatą, ale nie daje się wyciągnąć jak w zgnilcu amerykańskim. Woń padliny z Ula(Postać cuchnąca)- prowadzi do zagłady rodziny.
Rozpoznanie- badanie bakteriologiczne.
ZWALCZANIE:
Zapobieganie opiera się na:
utrzymujemy tylko silne rodziny
dostosowanie gniazda do siły rodziny
ostrożne stosowanie podkarmiana na siłę
wiosną nie robić przeglądów zbyt często żeby nie ochłodzić ula
eliminować matki z rodzin chorych
przestrzegać zasad higieny (systematyczna wymiana starych plastrów)
podlega obowiązkowi zgłaszania i zwalczania.
ODKAŻANIE
NOSEMOZA- ul pobrudzony kałem mechanicznie oczyścić, lekko opalić zewnątrz i wewnątrz lub odkazić przez przetarcie kwasem octowym. Odkażanie plastrów posługujemy się parami kwasu octowego lodowatego.(10 plastrów- 100-150 ml kwasu octowego) przez okres 7 dni. w temperaturze 17 stopni. Następnie wietrzymy plastry. Przedmioty metalowe opalamy lub przecieramy kwasem
ZGNILEC AMERYKAŃSKI/EUROPEJSKI- ul oczyścić mechanicznie, następnie szorowanie 2% ługiem sodowym wewnątrz i zewnątrz. Po opłukaniu wodą i wysuszeniu, opalmy płomieniem lampy lutowniczej lub gazu. Ul pomalować. Ramki gotuje się w 2% roztworze ługu sodowego po oczyszczeniu mechanicznym, najlepiej jednak spalić. Pasieczysko należy polać 20% roztworem mleka wapiennego lub posypac wapnem palonym.
GRZYBICA OTORBIELAKOWA- plastry z zamarłym czerwiem przeznacza się do przetopienia , puste można dezynfekować 4% roztworem formaliny(24h). Ul- lekkie opalenie po płomieniem lampy lutowniczej.
Zwalczanie inwazji Varroa destructor
1.Środki kontaktowe dymne
Apiwarol S - tabletki dymne zawierające amitraz, zabieg odymiana przeprowadzamy wieczorem, po ustaniu lotu pszczół, tlącą tabletkę wkładamy przez wylotek ula, i zamykamy go na 20 minut. Wiosną dwukrotnie w odstępie 4 dni. Najlepszy efekt u rodzin gdzie nie ma czerwiu zasklepionego, także w odymianiu diagnostycznym.
2. Środki układowe (systemiczne)-
Perizin- substancja czynna to kumafos. 3,2 mg na 50 ml wody dla rodziny pszczelej. Zawiesiną polewa się pszczoły w uliczkach między ramkowych wykorzystując efekt trofalaksji. Kuracje powtarzamy po 7 dniach. Okres karencji 6 tyg. Stosowany diagnostycznie.
3.Środki kontaktowe w postaci pasków
Bayvarol- pasek syntetyczny z flumetryną, 4 paski na rodzinę, zawieszane w uliczkach, na minimum 15 dni, nie dłużej niż 6 tyg
Biovar- amitraz , stosowany po ostatnim miodobraniu, 2 paski na rodzinę, 6-8 tyg, wiosną 4 tyg
Apitraz- amitraz, j.w
* wyżej wymienionych nie stosować w okresie konsumpcyjnym
4.Inne
Formidol- mata celulozowa z otworami, nasączona 40 ml 85% kwasu mrówkowego, 4 doby, folie z maty usuwa się po 48 h, może działać toksycznie na larwy i pszczoły.
Kwas mrówkowy 60%- ze specjalnym dozownikiem zaopatrzonym w knot
Kwas szczawiowy- 3,2% roztwór w syropie cukrowym, nakrapianie pszczół w uliczkach 20-35 ml na rodzinę. Zabieg na rodzinach bez czerwiu czyli jesienią. Jeden zabieg w temp powyżej 0.
Tymol - charakterystyczny zapach, stosowany w postaci czystej, czas działania 4-6 tyg.
Warroza Varrosis apium: Występuje na całym świecie oprócz Australii
Etiologia: Roztocz ( varroa jacobsoni) o dużych wymiarach, samica 1,0 - 1,77x 1,5- 1,99, znacznie większa od samca, samica jest grzbietowo- brzusznie spłaszczona , ma czerwonobrunatne zabarwienie, samiec jest kulisty o szarobiałym zabarwieniu, spotyka się go jedynie na zasklepionym czerwiu lub krótko po wygryzieniu pszczoły. Narządy gębowe są typu ssąco-kłującego. Cykl rozwojowy odbywa się w zasklepionym czerwiu, zarówno pszczelim, jak i trutowym, do komórki z czerwiem tuż przed zasklepieniem wchodzi samica roztocza, składa kilka jaj 2-5, pierwsze jajo jest nie zapłodnione, i powstaje osobnik męski, samiec po kopulacji ginie. Nie wszystkie potomne osobniki żeńskie uzyskują dojrzałość i zostają zapłodnione. Samice roztocza wraz z wygryzającą się pszczoła opuszczają komórke, przechodzą na dorosłe pszczoły, na których przebywają pewien okres 14dni, nastepnie wnika do kolejnych komórek czerwiu w celu odbycia cyklu rozwojowego. Nie zapłodniona samica także wchodzi do komórek z czerwiem, by złożyć tylko jedno jajo z samcem, który ją potem zapładnia.
Roztocz ten oznacza się znaczną ruchliwością, swobodnie porusza się po plastrach i między pszczołami, ścianie i dnie ula. Jest wytrzymała na brak pokarmu. Pasożyt wykazuje wrażliwość na promienie słoneczne i wysoką temperaturę.
Utrudnia latanie, zaburza rozwój czerwiu i metamorfozie(skrócenie, niedorozwój odwłoka, skrzydeł, odnóży, aparatu), pszczoły takie są usuwane.
Choroba szerzy się za pośrednictwem pszczół błądzących, rabujących, zalatujących trutni, wędrujących rojów, za pośrednictwem zabiegów hodowlanych, nie zabezpieczone ule przed inwazją roztoczy, na dalsze szerzenie przy wędrówkach pszczół na oddalone pożytki, lub z matkami przesyłanymi do innych hodowli.
Zasady badania pasieki i pobieranie prób do badań laboratoryjnych.
dobre zabezpieczenie przed pożądleniem
przygotować narzędzia, opakowania do pobierania prób
najpierw obserwujemy loty i prace pszczół, obserwujemy przednią część ula i ziemię
zwracamy uwagę na zapach wydobywający się z ula
wszystkie podejrzane rodziny znakuje się kredą
przegląd ula przeprowadza sam właściciel w asyście lekarza
po otwarciu ula jeszcze raz zwracamy uwagę na zapach, obecność pasożytów, określamy ilość plastrów.
Każdy plaster poddajemy szczegółowym oględzinom zwracając uwagę na czerw zasklepiony i niezasklepiony.( barwa, rozmieszczenie-zwarty, rozstrzelony)
w przypadku zauważenia zmian w czerwiu pobiera się próbkę w postaci wyciętego plastra 10x10 pakujemy w półprzepuszczalny papier i oznakowujemy numerem ula, każdorazowa dezynfekcja noża przez opalanie
pszczoły pobiera się do pudełek zwykle po zapałkach w ilości ok 50 sztuk, najcenniejsze pszczoły z osypu zimowego
przy podejrzeniu zatrucia 250 mg pszczół pakowanych w tekturowe lub papierowe opakowanie z dostępem powietrza
Ostateczna diagnoza po otrzymaniu wyników badań lab.
PRACA W PASIECE
Ule i sprzęt
- ul ramowy: drewniana skrzynia pokryta daszkiem i ustawiona na specjalnym stojaku. Wewnątrz są zawieszone ramki, w których pszczoły budują plastry. W jednej ze ścian jest wylotek. Poniżej przymocowany jest pomost-deseczka wylotowa, ułatwia wlatywanie i wylatywanie z ula. Dno ula to dennica. Liczba i wielkość ramek w zależności od typu ula: ul Dadanta: wymiar ramki 43,5x30cm, ul wielkopolski 36x26cm, ul warszawski poszerzany 30x43,4, ul warszawski zwykły 24x 43,5cm. W typach uli wyróżnia się także ule stojaki, tzn. ule, w których powiększenie pojemności uzyskuje się przez dodanie poszczególnych korpusów pionowo w górę oraz ule leżaki, powiększenie w pozycji poziomej. Zasadniczą częścią ula jest część gniazdowa. W ulach stojakach gniazdo może się mieścić w jednym lub kilku korpusach, stosownie do siły rodziny. W części gniazdowej znajduje się matka oraz wychowywany jest czerw. Nadstawka to część ula, która jest nastawiana na korpus gniazdowy i w okresie obfitego pożytku mieści plastry z miodem. Od części gniazdowej nadstawka jest oddzielona tzw kratą ogrodową, przez oczka której nie mogą przejść trutnie ani matka. W zależności od ustawienia plastrów w ulu w stosunku do wylotka - wyróżnia się zabudowę ciepłą lub zimną. Przy zabudowie ciepłej plastry ustawione sa równolegle do ściany z wylotkiem, a przy zabudowie zimnej- pod kątem prostym w stosunku do wylotka. Stałe wymiary które muszą być w ulu zachowane: odległość między plastrami, tzw. uliczka: 12,5mm/ odl. między boczną ścianą ula a boczną listewką ramki:7,5-8mm/ odl. między dnem ula a dolną listewką ramki:20-22mm/ odl. między górną beleczką dolnego korpusu a dolną beleczką ramek górnego korpusu czy nadstawki: 10mm.
W naszym klimacie używa się uli o przynajmniej dwóch podwójnych ścianach. Ponieważ w zimie, wiosną i jesienią rodzina pszczela nie zajmuje całej pojemności ula wolne przestrzenia wypełnia się matami ocieplającymi ze słomy. Ula wraz z rodziną pszczelą nazywa się pniem pszczelim. Miejsce, na którym ustawione są pnie pszczele to pasieczysko. W pracy pasiecznej używa się następujących narzędzi: kapelusz pszczelarski, podkurzacz czyli naczynie blaszane ze skórzanym mieszkiem, kominkiem i paleniskiem; tlące się w podkurzaczu próchno wytwarza dym działający uspokajająco na pszczoły, dłuta pasieczne, miotełka do omiatania pszczół, fartuch ochronny, rękawiczki.
PRACE SEZONOWE-PRZEDWIOŚNIE I WIOSNA
Matka rozpoczyna składanie jaj zazwyczaj pod koniec stycznia, na początku lutego, wewnątrz zimującego kłębu, w jego centralnej części. W tym okresie pszczoły muszą wokół czerwiu wytworzyć temp 35C. Jest to najtrudniejszy okres dla pszczół w ciągu całego sezony. Kiedy tem zewnętrzna podnosi się do 10-12C, pszczoły dokonują pierwszych oblotów wiosennych. Mają one na celu oczyszczenie jelita prostego z kału. Bardzo ważna jest obserwacja rodzin w czasie pierwszego oblotu, ponieważ nawet bez otwierania ula pszczelarz może zorientować się w stanie rodzin i zauważyć chorobę. Leniwe loty, rozchodzenie się pszczół po ścianie ula, pełzaniepo ziemi przed ulem-mogą świadczyć np.o stracie matki lub chorobie w rodzinie. Loty energiczne, choć trwające krótko, są typowe dla rodzin silnych, które dobrze przezimowały. Jeżeli rodzina nie oblatuje, trzeba skontrolować wnętrze ula. Zazwyczaj jest to rodzina która zginęła w ciągu zimy. Taki ul należy natychmiast szczelnie zamknąć i usunąc z pasieczyska. Pszczoły w następnych dniach oczyszczają dno ula z zamarłych, poszukują roślin, przynoszą wodę. Pierwszy przegląd rodziny przeprowadza się pobieżnie, ustalając tylko stan zapasów, obecność matki, zmniejszając gniazdo. Po ustaleniu się pogody, w ciepły bezwietrzny dzień, kiedy temp w cieniu wynosi nie mniej niż 15C, przeprowadza się główny przegląd pni, ustalając dokładnie siłę rodzin, tzn. liczbę plastrów obsiadanych przez pszczoły i liczbę plastrów z czerwiem. Rodzina silna obsiada 6 plastrów i na 3-4 jest czerw. Jakość matki ocenia się na podstawie wyglądu i ułożenia czerwiu. Czerw nieregularnie ułożony, tzn. czerw rozstrzelony, świadczy o wadliwej lub starej matce. Obecność wyłącznie czerwiu trutowego lub brak czerwiu, są dowodem obecności w rodzinie matki trutowej. Brak czerwiu w tym okresie jest dowodem utracenia matki. Rodziny bez matki należy połączyć. W miarę ocieplania się liczebność rodzin wzrasta. Konieczne jest w tym czasie poszerzanie gniazda przez dodawanie plastrów. Okres wiosennego rozwoju rodzin dizeli się na dwa etapy: w pierwszym następuje wymiana starych, wymierających naturalnie pszczół na pszczoły młode. W drugim etapie następuje szybki wzrost siły rodzin zależny od liczby wygryzających się pszczół. Ten etap kończy się zazwyczaj w połowie maja, kiedy w rodzinie zaczyna się wzmożone wydzielanie wosku. Od tego momentu można podawać pszczołom ramki z węzą.
LATO
Z nastaniem obfitego pożytku trzeba zapewnić pszczołom miejsce do składania nektaru. Na zmagazynowanie 1kg nektaru potrzeba 3 x większej powierzchni plastra aniżeli dla 1kg miodu. Powiększenie pojemności ula odbywa się przez dostawienie korpusów lub plastrów . zazwyczaj część ula przeznaczoną do magazynowania miodu oddziela się od reszty gniazda kratą ogrodową. Rodziny które wykazują chęć do rojenia , przede wszystkim przystępują do budowy mateczników. Kiedy pierwszy matecznik jest już zasklepiony, stara matka z częścią pszczół wylatuje z ula. Ten pierwszy rój nazywamy pierwakiem. Rodzina może wydać kilka rojów. Z tymi następnymi rojami wylatują matki młode, nieunasiennione. Rój pierwak ze starą matką osiada nisko na gałęzi drzewa, nie odlatuje daleko od pasieki. Roje z młodymi matkami osadzają się zazwyczaj wysoko i zdradzają chęć do wędrówki. Rój wiszący na gałęzi zbiera się do rojnicy po uprzednim skropleniu go wodą. Rojnicę z pszczołami pozostawia się przez kilka h w chłodnym, ciemnym pomieszczeniu, następnie wyrojone pszczoły osadza się w ulu na ramkach z węzą. Pszczoły takie bardzo energicznie odbudowują plastry.
MIODOBRANIE
Okres masowego zakwitania roślin nazywa się okresem głównego pożytku. W tym czasie pszczoły w gnieździe i kondygnacjach nadstawkowych gromadzą duże ilości miodu. Pod koniec głównego pożytku przeprowadza się miodobranie. Pozyskiwanie miodu w miodarkach lub wirówkach do miodu. Plastry przeznaczone do odwirowania nie mogą zawierać czerwiu, a miód musi być dojrzały. Zasklepy na miodzie zdejmuje się za pomocą widelca lub ścina nożem. Miód po odwirowaniu musi być odcedzony, a następnie zlany do szczelnie zamykanych pojemników. Nie wolno miodu przechowywać w naczyniach aluminiowych, cynkowanych. Po głównym pożytku przeprowadza się zazwyczaj wymianę matki. Wymienia się matki starsze, słabo czerwiące. Nowa matka może być wprowadzona dopiero w kilka h po usunięciu starej. Matkę podaje się w klateczce tak zabezpieczonej, aby pszczoły nie miały do niej natychmiastowego dostępu.
OKRES JESIENNO-ZIMOWY
W Polsce okres głównego pożytku kończy się ok. 20go lipca. W tym czasie spada tempo czerwienia matki, a tym samym liczebność rodzin się zmniejsza. Pod koniec lipca pszczoły zaczynają wypędzać trutnie. W tym okresie trzeba dbać o to aby matki nie zaprzestały czerwienia. Stosuje się tzw.podkarmianie pobudzające. Pszczoły pochodzące z sierpniowego czerwienia matki wchodzą w skład zimującej rodziny. Ok. 25go sierpnia należy przystąpić do podkarmiania pszczół na zimę. Wczesne rozpoczęcie jesiennego podkarmiania gwarantuje że przy przerabianiu syropu na zapasy zimowe biorą udział stare pszczoły, które giną w jesieni śmiercią naturalną i nie tworzą kłębu zimowego. W ten sposób w skład rodziny zimującej wchodzą młode, niewyeksploatowane pszczoły, których liczba i kondycja decydują o wiosennym rozwoju rodziny w następnym sezonie. Podkarmianie na zimę należy zakończyć ok.15-20go września. W jesiennym podkarmianiu na rodzinę przeznacza się ok. 10-12kg cukru. Cukier podaje się w gęstym roztworze 2:1 wody. Podaje się go w podkarmiaczkach. Należy w tym okresie ścieśnić gniazdo, dostosowując liczbę plastrów do siły rodziny. Po zakończeniu podkarmiania przeprowadza się jeszcze raz szczegółowy przegląd, żeby ustalić czy ilość zapasów na zimę jest wystarczająca. W połowie września matki przestają się czerwić a ostatnie pszczoły wygryzają się z końcem września i na pocz. października. Loty pszczół stopniowo ustają, a w ciepłe jesienne dni pszczoły wylatują z uli w celu oddania odchodów. Przestają też stróżować na wylotku. W chłodne dni opuszczają skrajne plastry i skupiają się w środkowej części gniazda. Ciasno skupione pszczoły tworzą kłąb zimowy. Kłąb ma kształt nieco spłaszczonej kuli, poprzedzielanej plastrami. W okresie kiedy w gnieździe nie ma czerwiu, tam wewnątrz kłębu, w miejscu gdzie znajduje się matka wynosi 17C, natomiast w zewnętrznej części kłębu spada do 10C. Robotnice siedzące na skraju kłębu przesuwają się bliżej ciepłego centrum, gdy temp. ich ciała obniża się. Ich miejsce zajmują pszczoły o wyższej temp. ciała.