Prawo spadkowe

Prawo spadkowe uregulowane jest w IV księdze Kodeksu Cywilnego zatytułowanej "Spadki". Obejmuje artykuły od 922 do 1088.

Slajd 2. Prawo spadkowe

To zespół norm określających:

• Przedmiot i zasady dziedziczenia ustawowego i testamentowego

• Sytuację prawną spadkobiercy

• Pewne zagadnienia pozostające w ścisłym związku z dziedziczeniem (np.zachowek)

Slajd 3. Funkcje prawa spadkowego

• Zapewnienie dysponowania majątkiem na wypadek własnej śmierci -co znajduje wyraz w zasadzie swobody testowania. Z tej zasady wynika możliwość pozostawienia majątku innej osobie, przez co zachęca do gromadzenia dóbr.

• Umacnianie więzi rodzinnych spadkodawcy - poprzez uwzględnienie tych więzi w systemie dziedziczenia ustawowego

• Ochrona interesów osób trzecich (wierzycieli spadku) - chodzi o to, że spadkobiercy wstępując na pozycję prawną spadkodawcy przejmują odpowiedzialność za jego długi, a nieuchronność tej odpowiedzialności wpływa na działania spadkodawcy, i zapobiega nadmiernemu zadłużaniu się.

Slajd 4 Spadkodawca.

• Jest to osoba fizyczna (wyłącznie), po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty czyli spadkobierców

• Śmierć osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku (data dzienna z dokładnością co do godziny,) oraz nabycie go przez spadkobiercę . Nabycie spadku nie ma charakteru definitywnego, spadkobierca może odrzucić spadek w ciągu 6 miesięcy od chwili gdy dowiedział się o nim.

Slajd 5 SPADEK

Obejmuje prawa i obowiązki oraz określone stany faktyczne i sytuacje prawne:

• mające charakter prywatnoprawny - oznacza że wynikają ze stosunków prawnych między równorzędnymi podmiotami.

• mające charakter majątkowy- o majątkowym charakterze decyduje ich bezpośrednie ukierunkowanie na charakter ekonomiczny.

• Niezwiązane ściśle z osobą zmarłego - ścisły zwiazzek z osobą zmarłego maja prawa służące zaspokojeniu indywidualnego interesu uprawnionego (np.prawo do renty), determinują osobiste potrzeby uprawnionego.

• Nieprzechodzące na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są spadkobiercami - czyli nie mogą być regulowane prawem spadkowym takie przypadki jak na przykład ten, który pojawia się w artykule 691 KC, który mówi, że w razie śmierci najemcy mieszkania osoby bliskie najemcy, które razem z nim mieszkały do chwili jego śmierci, wstępują w stosunek najmu.)

Slajd 6 Składniki spadku

1. Prawa rzeczowe -własności, użytkowanie wieczyste, służebność gruntowa, spółdzielcze prawo własnościowe do lokalu

2. Posiadanie - bez względu czy jest oparte na jakimś prawie.

3. Wierzytelność

4. Uprawnienia kształtujące- prawo pierwokupu, prawo uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub błędu.

5. Prawa wnikające z papierów wartościowych

6. Autorskie prawa majątkowe

7. Inne prawa majątkowe - udzial w sp.z.o.o

8. Obowiązki majątkowe zmarłego powstałe za życia - zwrot pożyczki, obowiązek zwrotu przedmiotu użytkowania,

9. Długi powstałe po otwarciu spadku - koszt pogrzebu, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,

10. Sytuacje prawne - np. jeżeli rozpoczął się bieg terminu przedawnienia za życia spadkodawcy, to spadkobierca wstępuje również w tą sytuacje

Slajd 7 Przesłanki nabycia spadku

• Otwarcie spadku - śmierć osoby, według tej chwili ocenia się:

1. Kto jest spadkobiercą

2. Co należy do spadku

3. Kto jest upoważniony do zachowku

Powołanie do spadku

Zdolność dziedziczenia

Slajd 8: Powołanie do spadku

Testamentowe

• Rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci

• Ma pierwszeństwo przed ustawowym

Ustawowe

• Gdy spadkodawca nie sporządził testamentu , a także gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami lub gdy istnieje część spadku, do której spadkodawca nie powołał spadkobiercy.

• Testament okazał się nieważny lub nieskuteczny

• Treść testamentu zawiera inne rozporządzenia niż powołanie spadkobiercy

Slajd 9 Zdolność dziedziczenia

Jest to możliwość wstąpienia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego w drodze dziedziczenia

Zdolność dziedziczenia posiadają:

• Każda osoba fizyczna z chwilą urodzenia, o ile żyje w trakcie otwarcia spadku

• Dziecko, już poczęte w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się żywe (nasciturusa)

• Osoba prawna istniejącą w chwili otwarcia spadku

• Fundacja ustanowiona w testamencie, i wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu

SLAJD 10 Uznanie spadkobiercy za niegodnego

• Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstawa przeciwko spadkodawcy

• Podstępem lub groźbą nakłonił lub przeszkodził sporządzić spadkodawcy testament

• Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, przerobił bądź podrobił, lub umyślnie skorzystał z przerobionego lub podrobionego testamentu

Niegodność dziedziczenia (art.928) ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący działania przeciw osobie spadkodawcy, naruszający jego swobodę w zakresie stworzenia testamentu lub działający przeciw już istniejącemu testamentowi dziedziczyłby po spadkodawcy. Uznania spadkobiercy za niegodnego może zażądać każdy kto ma w tym interes, nie później niż rok od dowiedzenia się o tym fakcie, ale przed upływem 3 lat od otwarcia spadku. Stwierdzenie niegodności następuje w trybie procesowym. Uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza wyłączenie go od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadkobierca nie może być jednak uznany za niegodnego jeśli spadkodawca mu wybaczył.

Slajd 11 Kolejność dziedziczenia

KC dzieli spadkobierców na 3 grupy.

1. Małżonek i zstępni w równych częściach, ale małżonek min. ¼ spadku

• Jeżeli małżonek nie dożył otwarcia spadku całość dziedziczą jego dzieci

• Jeżeli zstępny nie dożył otwarcia spadku, jego część przypada jego zstępnym

Małżonkowie zazwyczaj mają wspólnotę majątkową, wtedy do podziału pozostaje połowa majątku. Jeżeli spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim, był w separacji, lub trwał rozwód z winy małżonka wówczas dziedziczą dzieci w równych częściach.

2. W przypadku braku zstępnych dziedziczą małżonek (½ ) , rodzice (¼ ) i rodzeństwo (¼ )*

*gdy do dziedziczenia dochodzą tylko rodzice lub tylko rodzeństwo spadkodawcy ich udziały są równe.

1. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło żyjący otrzymuje swoja część i połowę tego co otrzymałby drugi rodzic.

2. Jeżeli nie ma małżonka, rodzice i rodzeństwo dzieli się spadkiem w równych częściach.

3. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym.

4. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa wówczas cały spadek przypada małżonkowi.

SLAJD 12 Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej

WYKRES

Slajd 13 Dziedziczenie w przypadku braku potomków (II-ej grupy)

Wykres

Slajd 14 Przesłanki wyłączenia małżonka z dziedziczenia

• Prawomocne orzeczenie o separacji

• Pośmiertne unieważnienie małżeństwa

Ponadto od dziedziczenia wyłącza spełnienie przesłanek:

1. Wyłączony małżonek musi przeżyć spadkodawcę

2. Spadkodawca wystąpił o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód lub o orzeczenie separacji z winy współmałżonka.

3. Proces o rozwód lub separację był w toku za życia małżonka spadkodawcy

4. Żądanie orzeczenia o rozwód lub separacją z winy pozostającego przy życiu małżonka było uzasadnione

Slajd 15 Przysposobienie a dziedziczenie

• Przysposobienie pełne: przysposobiony i przysposabiający dziedziczą, tak jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego

• Przysposobienie niepełne:

1. Po spadkodawcy, przysposobiony dziedziczy na równi z jego dziećmi

2. Nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego

3. Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po nim, a dziedziczy przysposabiający, poza tym przysposobienie nie narusza zdolności dziedziczenia wynikających z pokrewieństwa.

Slajd 16 Dziedziczenie przez gminę i Skarb Państwa

• W przypadku braku spadkobierców uznaje się, że ostatnim w kolejności dziedziczącym jest gmina, ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W przypadku gdy nie można go ustalić dziedziczącym jest Skarb Państwa

• Skarb Państwa ani gmina:

1. Nie mogą odrzucić spadku ustawowego

2. Nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, i przyjmują go z dobrodziejstwem inwentarza

Slajd 17 Testament

• Jednostronna czynność prawna, skuteczna na wypadek śmierci testatora (mortis causa), nieskierowaną do oznaczonego adresata, odwołalną, osobistą i sformalizowaną, zawierająca rozporządzenia majątkowe i niemajątkowe

• Dokument zawierający oświadczenie woli testatora

Slajd 18 Ważność testamentu

• Spadkodawca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych

• Musi być sporządzony osobiście przez testatora (odręcznie, oznaczony datą i podpisem)

• Nie występują wady oświadczenia woli spadkodawcy

  1)   w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

  2)   pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

  3)   pod wpływem groźby

• Powinien być złożony w formie przewidzianej prawem

 Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Slajd 19 Testamenty zwykłe

• Własnoręczny(holograficzny) - napisany pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisem

• Notarialny - sporządzony w formie aktu notarialnego

• Alograficzny - sporządzony ustnie w obecności dwóch świadków przed osobą urzędową (np.burmistrz, wójt, prezydent miasta)

Slajd 20 Testamenty szczególne

• Ustny - oświadczenie woli ustnie w obecności min. trzech świadków ,

aby testament był uznany za ważny musi powstać w chwili gdy istnieje obawa rychłej śmierci i zachowanie zwykłych procedur jest niemożliwe

• Podróżny - na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków

• Wojskowy- reguluje rozporządzenie Ministra ON. Testament taki może powstać wyłącznie w stanie wojny, mobilizacji lub przebywaniu w niewoli. Wymagana forma to ustne oświadczenie woli wobec dwóch świadków, chociażby niejednocześnie obecnych

Testament szczególny traci moc w ciągu 6 miesięcy od ustania okoliczności, które dopuszczały jego spisanie. Bieg terminu ulega zawieszeniu na czas gdy spadkodawca nie może stworzyć testamentu zwykłego

Slajd 21 Świadkiem nie może być:

1. Osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych

2. Niewidomy, głuchy lub niemy

3. Osoba niepotrafiąca czytać i pisać

4. Osoba niewładająca językiem w którym spadkodawca sporządza testament

5. Skazany prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania

A także osoba dla której w testamencie została przewidziana korzyść oraz osoby bliskie (małżonek, krewni I i II stopnia, osoby przysposobione)

Jednak przy naruszeniu tego zakazu nieważność mają tylko te postanowienia które przysparzają korzyść świadkowi, jego małżonkowi, krewnym i powinowatym I i II stopnia, a także osobie pozostającej w stosunku przysposobienia.

Slajd 22 Działania spadkobiercy

• Odrzucenie spadku - jest traktowany jakby nie dożył momentu otwarcia spadku

• Przyjęcie proste - spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem

• Przyjecie z dobrodziejstwem inwentarza - ponosi odpowiedzialność tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Slajd 23 Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

1. Stanowi jednostronną czynność prawną

2. Jest nieodwołalne

3. Nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

4. Ma charakter niepodzielny - nie można częściowo przyjąć lub odrzucić spadku (za wyjątkiem sytuacji przewidzianych w ustawie)

5. Składa się przed sądem lub notariuszem

Brak oświadczenia złożonego w czasie 6 miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o spadku skutkuje prostym przyjęciem spadku

Slajd 24 Odpowiedzialność za długi

1. W okresie przed przyjęciem spadku, odpowiedzialność za długi ograniczone są tylko do wartości spadku (ograniczenie przedmiotowe) -

2. W okresie od przyjęcia spadku, odpowiedzialność za długi ulega rozciągnięciu na cały majątek spadkobiercy. Zakres tej odpowiedzialności zależy od sposobu przyjęcia spadku

3. Przy podziale spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność w stosunku do wysokości udziałów

Slajd 25 Szczególne instrumenty ochrony osób najbliższych spadkdwacy

1. Zachowek

2. Uprawnienie do otrzymania przedmiotów urządzenia domowego

3. Uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego

4. Uprawnienia dziadków spadkodawcy

Slajd 26 Zachowek

forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie [ muszą żądać jego wykonania] względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek ten powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.

Prawo do zachowku opiera się na zasadzie że każdy człowiek w razie śmierci ma moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swym najbliższym, a może się zdarzyć, że spadkodawca sporządzając testament pominie takie osoby.]. Zachowek zabezpiecza interesy osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie.

• Prawo do zachowku powstaje gdy uprawniony nie otrzymał zachowku w innej postaci: powołania do spadku, zapisu albo darowizny

• Uprawnieni do zachowku są zstępni, małżonek, oraz rodzice spadkodawcy którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Slajd 27 Zobowiązani z tytułu zachowku

• spadkobiercy powołani do dziedziczenia

• obdarowani darowizną doliczoną do spadku - gdy spadkobiercy nie może wypłacić należnej kwoty, obdarowani obowiązani są uzupełnić zachowek, lecz tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem tej darowizny.

Slajd 28 Wyłączenie od zachowku

• osoby uznane za niegodne

• osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy

• małżonek wyłączony od dziedziczenia

• osoby wydziedziczone przez spadkodawcę

Slajd 29 Wysokość zachowku

Wysokość zawsze określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej, która zależy od:

• wartości całego spadku

• wielkości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym

• czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy

• czy uprawniony zstępny spadkodawcy jest osobą małoletnią

Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy oraz małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.

Przy obliczaniu kwoty zachowku, nie uwzględnia się zapisów i poleceń; bierze się za to pod uwagę darowizny (większe, niż zwyczajowo w danej grupie społecznej uznawane za drobne, oraz uczynione na mniej niż 10 lat przed momentem otwarcia spadku);

nie bierze się pod uwagę darowizn czynionych na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, a także żadnych darowizn czynionych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie miał zstępnych - z wyłączeniem tych, czynionych na 300 dni (czyli ok. 10 miesięcy) przed narodzinami zstępnego. !! Wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania, a wg cen z chwili ustalania zachowku.

Do zachowku zalicza się:

1. Darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku

2. Darowizny dokonane na rzecz wstępnych uprawnionego (np. rodziców), o ile jest on dalszym zstępnym spadkodawcy

3. Uznane za ponadprzeciętne w danym środowisku nakłady na wychowanie i kształcenie

Slajd 30 Uprawnienie do otrzymania przedmiotów urządzenia domowego

• Przysługują małżonkowi spadkodawcy gdy:

1. Dochodzi on do faktycznego dziedziczenia z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami

2. Nie dziedziczą z tym małżonkiem zstępni spadkodawcy, którzy z nim mieszkali w chwili jego śmierci

3. Korzystał on z tych przedmiotów wraz ze spadkodawcą lub sam

4. Nie występuje separacja faktyczna

Slajd 31 Uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego

Śmierć spadkodawcy może spowodować utratę możliwości korzystania z mieszkania. Art. 923 § 1k.c. przyznaje prawo do korzystania z mieszkania, na okres 3 miesięcy od dnia otwarcia spadku, małżonkowi i innym osobą bliskim spadkodawcy. Pod warunkiem, że wspólnie zamieszkiwali ze spadkodawcą, aż do jego śmierci.

Slajd 32 Zapis -

rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje swego spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby - zapisobiercy (art. 968 kodeksu cywilnego).

Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy, w którym zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca lub zapisobierca - dłużnikiem. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

Zapis może opiewać na rzecz oznaczoną co do tożsamości (wykonywalny - o ile dana rzecz należy do spadku w chwili jego otwarcia; co ciekawe - wówczas obciążony zapisem ponosi odpowiedzialność za wady rzeczy jako darczyńca, zatem ponosi odpowiedzialność za wady tej rzeczy, o których nie poinformował zapisobiercy) lub co do gatunku (wówczas świadczenie powinna stanowić rzecz średniej jakości, z uwzględnieniem potrzeb zapisobiercy - w tym przypadku odpowiedzialność obciążonego zapisem za wady fizyczne i prawne sprowadza się do odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych - rzeczy wolnych od wad, a także - naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia)

Wykonanie zapisu

Zapisobierca nie nabywa przeznaczonego mu prawa bezpośrednio, a jedynie może żądać jego wykonania od obciążonego zapisem spadkobiercy.

W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.

Slajd 33 Zwolnienie od wykonania zapisu (art. 973)

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.

Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie; innymi słowy - odda dalszemu zapisobiercy swój tytuł do zapisu.

Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

SLAJD 35 POLECENIE

Jest to rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania (np. wybudowanie grobowca) lub zaniechania, bez czynienia kogokolwiek wierzycielem.

Polecenie nie prowadzi do powstania wierzytelności, jednak jego wykonania może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem.

Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy

• Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.

• Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.

• Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

• Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

• Zapisobierca obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

• Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zwolniony od obowiązku wykonania zapisu powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy polecenie wykonać. Zasadę tą stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

---