Charakterystyka uposledzeń, Oligofrenopedagogika, NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ


CHARAKTERYSTYKA

UPOŚLEDZENIE W STOPNIU LEKKIM

Nieznaczny brak harmonii w rozwoju, pewna słabość fizyczna oraz częstsze występowanie wad postawy. Mogą również występować anomalie, które nie są koniecznie związane z upośledzeniem umysłowym, jak: zez, oczopląs, tiki, gotyckie podniebienie. Bardziej wyraźne są zaburzenia w zakresie motoryki, brak precyzyjności, ruchy są niezborne. Nie można jednak danemu dziecku upośledzonemu umysłowo w jednakowym stopniu przypisywać tych wszystkich właściwości, które występują w całej populacji tych dzieci. Każde bowiem dziecko upośledzone umysłowo charakteryzuje się nieco innym profilem rozwoju, co wyraża się różnym poziomem jego osiągnięć w zakresie różnych funkcji.

J. Kostrzewski - "... dwie osoby (niedorozwinięte umysłowo) o takim samym globalnym wieku, inteligencji i ilorazie dojrzałości społecznej mogą się różnić w zakresie procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, wykonawczych, ogólnej zaradności, lokomocji, samodzielności, uspołecznienia, odpowiedzialności itp."
Jeśli upośledzeniu umysłowemu nie towarzysza żadne oznaki niedorozwoju fizycznego, zdarza się, że przy pierwszy zetknięciu się z takim dzieckiem może ono sprawić wrażenie normalnie rozwiniętego.

Najbardziej typowym objawem upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim jest odchylenie od normy w rozwoju umysłowym, a szczególnie w funkcji spostrzegania, myślenia, pamięci, orientacji społecznej, uczeniu się.

Spostrzeżenia dzieci lekko upośledzonych umysłowo są niedokładne, a sam proces spostrzegania jest zwolniony i charakteryzuje się wąskim zakresem. Dzieci o obniżonej sprawności umysłowej spostrzegają w tym samym czasie znacznie mniejszą ilość przedmiotów aniżeli ich rówieśnicy w normie intelektualnej. Przyczyną zwolnionego spostrzegania jest przede wszystkim mała ruchliwość procesów korowych. Szczególną trudność sprawia im lokalizacja przedmiotów w przestrzeni i ukształtowanie jej pojęcia. Tak więc dzieci upośledzone popełniają dużo błędów dotyczących dokładności dostrzegania podobieństw i różnic pomiędzy przedmiotami. Maja braki w zakresie percepcji wzrokowej stosunków przestrzennych oraz elementów tworzących figury geometryczne.

Ich uwaga charakteryzuje się słabą podzielnością, jest nietrwała i łatwo odwracalna. Przejawiają nadmierny odruch orientacyjny i nie potrafią dostatecznie koncentrować się na danym przedmiocie, łatwo odwracają od niego uwagę w kierunku nawet słabych bodźców.
Pamięć logiczna jest bardzo słaba, natomiast pamięć mechaniczna jest na przeciętnym poziomie. W reprodukcji niedługich tekstów, gdzie wykorzystuje się pamięć mechaniczną, uzyskują wyniki porównywalne z uzyskiwanymi przez uczniów w normie intelektualnej. Wierność zapamiętywania jest również słabsza, nawet po upływie krótkiego czasu nie potrafią wiernie odtworzyć przebiegu zdarzenia. W związku z tym, często pojawiają się zmyślenia i konfabulacje uzupełnienia luk pamięciowych.

Myślenie ma charakter konkretno - obrazowy i sytuacyjny. Proces kształtowania się operacji myślowych jest niedokończony i ulega stagnacji na poziomie operacji konkretnych . Szczególną trudność sprawia im wskazanie cech istotnych, podobieństw i różnic oraz wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych, dzieci lekko upośledzone umysłowo (od 16 do 18 lat) w zakresie wnioskowania indukcyjnego odpowiadają 8-letnim dzieciom zdrowym. W zakresie wnioskowania przez analogię dochodzą do poziomu uczniów klasy IV szkoły podstawowej. Najłatwiej wnioskują na konkretnym materiale nawiązującym do codziennych, prostych sytuacji życia. Dzieci te zdolne są do wykonywania podstawowych operacji szeregowania, klasyfikowania, porządkowania, działań matematycznych, ale pod warunkiem, że odnoszą się one do przedmiotów, a nie do treści ujętych w zdaniach. Potrafią podać definicje pojęć konkretnych, chociaż nie uogólniają ich znaczeń. Nie radzą sobie z sytuacjami problemowymi. W podejściu do zadania wymagającego myślenia teoretycznego nie szukają skutecznych rozwiązań, tylko powtarzają te same, stereotypowe działania. Nie uświadamiają sobie, że nie potrafią rozwiązać zadania . Myślenie logiczne występuje w formie uproszczonej. Trudności w myśleniu wyłaniają się przy tworzeniu przez dzieci zadań, kiedy trzeba ujmować stosunki zachodzące pomiędzy poszczególnymi pojęciami. Dokładna analiza czynności intelektualnych tych dzieci wykazuje, że podstawowym defektem jest utrudnione przejście od poznania zmysłowego do racjonalnego, od konkretu do abstrakcji. Należy dodać, że wszelkie pojęcia abstrakcyjne są dla tej grupy dzieci przynajmniej w części niezrozumiałe.
Z trudem także wnioskują. Przy czym występuje upośledzenie zdolności wnioskowania sylogistycznego, indukcyjnego oraz wnioskowania przez analogię.

Rozwój mowy jest opóźniony, w niższych klasach szkoły podstawowej objawia się w :
- przedłużającej się nieprawidłowej artykulacji określonych głosek;
- wolnym tempie rozwoju słownictwa;
- trudnościach w budowaniu zdań;
- utrzymujących się agramatyzmach;
- trudnościach w wypowiadaniu się na określony temat;
- obniżeniu aktywności werbalnej (małomówności)

Słownik dzieci lekko upośledzonych umysłowo jest ubogi. W wypowiedziach dominują rzeczowniki konkretne oznaczające przedmioty występujące w najbliższym otoczeniu społeczno-przyrodniczym uczniów, a także czasowniki " być" i " mieć" oraz te, które określają człowieka w działaniu i w ruchu. Natomiast przymiotniki i przysłówki należą do kategorii wyrazów, którymi uczniowie z lekkim upośledzeniem posługują się rzadko. Najlepiej znają przymiotniki określające cechy sensoryczne (rozmiary i barwy) i przysłówki, które reprezentują kategorie sposobu i wykonania czynności.
Prócz wskazanego ubóstwa słownikowego, także właściwe rozumienie słów jest ograniczone, a słownik bierny jest znacznie bogatszy od czynnego. Przy czym bogaty słownik niektórych lekko upośledzonych nie świadczy o ich wyższym poziomie myślenia abstrakcyjnego. Słowa przez nich wypowiadane najczęściej nie mają funkcji uogólniającej.

Ogólnie można powiedzieć, że uczniowie lekko upośledzeni umysłowo, mają znaczne trudności w dokonywaniu operacji myślowych opartych na II układzie sygnałowym, tzn. porównywania, różnicowania, uogólniania i abstrahowania.

Orientacja w miejscu, czasie i przestrzeni jest w miarę poprawna. Trudności pojawiają się, gdy znajdą się w nowym środowisku, a sytuacja staje się bardziej złożona.

Charakterystyczną cecha upośledzonych umysłowo jest brak przemyślanego planu, samodzielności i inicjatywy w działaniu oraz pomysłowości, zatem nie są oni zdolni do efektywnego organizowania sobie pracy (również tempo pracy jest wolne). Z chwilą występowania trudności, załamują się, zniechęcają i mogą pozostawić wykonywane zadanie nieskończone, dlatego wymagają nieustannego nadzoru. W związku z tym, ważne jest ciągłe motywowanie do pracy- w postaci pochwały, zachęty, nagrody, a czasem nakazu.

Dużo wysiłku wkładają w powiązanie nowo nabytych wiadomości z już posiadanymi, jeszcze większą trudność sprawia im zastosowanie swoich umiejętności i wiadomości w życiu codziennym.

Pod względem cech charakterologicznych, dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane. Można wśród nich wyróżnić dwie grupy: nadmiernie pobudliwych (eretycznych) i nadmiernie zahamowanych (apatycznych), czasem dodaje się jeszcze grupę mieszaną.
Eretyczne są nadmiernie ruchliwe, emocjonalnie labilne, drażliwe, afektywne, mało wytrwałe, źle koncentrujące się. U dzieci tych często jest nasilona skłonność do impulsywności i negatywizmu oraz do agresywnego zachowania się w sytuacjach frustracyjnych.
Apatyczne charakteryzuje zwolnione tempo reakcji, bierność, powolność i ubóstwo ruchów, obojętność w stosunku do otoczenia, nieśmiałość, brak wiary we własne siły, słaba motywacja działania.

Zdolność do przeżywania uczuć wyższych, tj. społecznych, moralnych, estetycznych jest na ogół nieznacznie ograniczona. Dodać należy, że dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim typowe są zachowania egocentryczne i egoistyczne.

W stosunku do siebie dzieci upośledzone umysłowo są mało krytyczne, oceniają siebie najczęściej jako wyjątkowo zdrowe, zdolne, popularne, albo też lekceważą swoje braki i specjalną sytuację społeczną. Niektóre jednak dzieci debilne cierpią z powodu swego ograniczenia, popadają w poczucie małowartościowości i zniechęcenia albo buntują się i stają się agresywne wobec otoczenia.
Ponadto charakteryzuje ich:
- niedostateczna umiejętność panowania nad sobą i zaspokajania pragnień;
- niedostatecznie przemyślane postępowanie;
- pewna impulsywność obok łatwiejszego ulegania wpływom;
- skłonność do naśladownictwa
Ogromna większość spośród wymienionych zaburzeń jest przyczyną trudności w uczeniu się omawianej grupy uczniów.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM

- obniżoną sprawność spostrzegania, spostrzega tylko cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych

- trudności w skupieniu uwagi dowolnej, natomiast dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu prostych czynności mechanicznych i na interesujących przedmiotach

- dominuje uwaga mimowolna, ograniczony zakres pamięci. Zdarzają się przypadki posiadające dobrą pamięć "fotograficzną", zachowana jest dobra pamięć mechaniczna

- bardzo wolne tempo uczenia się, potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze, osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 15 - 18 sylabowe


   -  Znacznie opóźniony jest rozwój mowy, pojedyncze wyrazy występują około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia

- posługuje się prostymi zdaniami i występują liczne agramatyzmy

- wymowa jest niewyraźna, wadliwa, wypowiedzi mają ograniczony zasób słownictwa, nie zawierają pojęć abstrakcyjnych

 - słabo rozwinięte jest myślenie pojęciowo - słowne, myślenie ma charakter konkretno - obrazowy

- upośledzone jest rozumowanie przyczynowo - skutkowe, wykazuje bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, brak samodzielności i zdolności do samokontroli

- pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez zastosowanie oraz wykorzystanie przedmiotu.


     Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 15 lat życia osiąga wiek inteligencji 7 - 8 latka.

Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój ruchowy : siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia. Dość dobrze radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi. Może wyuczyć się prostych czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem może obsługiwać proste urządzenia i maszyny.

Wykonuje ruchy mało precyzyjne i niezgrabne, ma wolne tempo czynności ruchowych.
     Osoba z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym ujawnia wrażliwość emocjonalną oraz głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontroluje swoje emocje, popędy i dążenia. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 10 - latek.

  - mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w oraz mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych. Mogą pracować pod nadzorem w zakładach pracy chronionej.


     Opisując osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym J. Sowa stwierdza : "charakteryzują się one głębszym niedorozwojem umysłowym. Dotyczy to wszelkich procesów poznawczych : spostrzegania , wyobraźni, pamięci, uwagi i myślenia. To ostatnie ma charakter myślenia konkretnego opartego tylko na spostrzeżeniach. Upośledzeniu czynności poznawczych towarzyszą zwykle zaburzenia innych procesów psychicznych. Umiarkowanie upośledzone umysłowo osoby charakteryzują się niskim poziomem rozwoju motorycznego - obniżeniem sprawności manipulacyjnych , lokomocyjnych. Również ich zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych norm.
     Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity (w granicach swoich możliwości). Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje. W procesie nauki szkolnej osoby te mogą opanować program (nauka czytania i pisania) w zakresie dwóch klas szkoły specjalnej"

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym ( I.I. 20 - 35 )


     Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów.


     Poważnie zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.


     Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe; 4 cyfry; zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia.


     Głęboko opóźniony jest rozwój mowy : pojedyncze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, mowa jest bełkotliwa i minimalny zasób słownictwa.


     Myślenie jest tylko sensoryczno - motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu. Głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo - słowne. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 8 - 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 - 6 lat.


     Głęboko opóźniony jest rozwój ruchowy : siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą - wymaga to jednak dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona jest motoryka rąk.


     Ograniczone są procesy emocjonalne i dojrzałość społeczna. Osoby z upośledzeniem w stopniu znacznym są zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny. Nie kontrolują emocji i popędów, są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to : 7 - 8 lat.
     Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Jednostki z takim upośledzeniem nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM ( I.I. 0 - 19 )


     Osoba upośledzona w stopniu głębokim ma bardzo zaburzone procesy orientacyjne.

Głęboko zaburzona jest sprawność spostrzegania.

W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie.

Reaguje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.


     W niektórych przypadkach brak jest objawów koncentracji uwagi mimowolnej.

Zapamiętywanie i uczenie się jest niemożliwe ( u niektórych jednostek widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych , np. odszukanie schowanego obok osoby przedmiotu ).


     Mowa jest niewykształcona. Opanowuje 2 - 3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń.
     Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie.

Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest zdolna do opanowania chodzenia. Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonaniu czynności.


     Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną osoby upośledzone w stopniu głębokim zdolne są do wyrażania prostych emocji. Najczęściej jednak występuje brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności.
     W wyniku długotrwałego ćwiczenia może nauczyć się sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.

FAZY ROZWOJOWE


TEMPO ROZWOJU- szybkość z jaką kształtują się zmiany rozwoju
RYTM ROZWOJU- względna regularność w pewnych przedziałach czasowych
W fazie rozwoju progresywnego wyróżniamy 6 mniejszych okresów rozwoju:
1. okres niemowlęcy(0-1 r. ż)
2. okres poniemowlęcy(2-3 r. ż.)
3. okres przedszkolny(4-6 r. ż.)
4. młodszy wiek szkolny(7-11/12 r. ż)
5. okres dorastania i dojrzewania(12-17/18 r. ż.)
6. okres młodzieńczy(18-20/25 r. ż.)
TEORIE ROZWOJU
1. natywistyczna teoria rozwoju
2. empiryczna teoria rozwoju
3. konwergencji lub dwu-czynników rozwoju
4. teoria czterech czynników(czteroczynnikowa teoria rozwoju)
AD1.
Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój, kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami, dzieci wysokich osób są wysokie)


AD2.
Teoria ta przyjmuje, że nasz rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko(środowisko społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym człowiek wzrasta, żyje, dojrzewa; (rodzic aktor zabiera dziecko do teatru, gdzie w kontakcie ze środowiskiem teatru zaczyna się ono interesować teatrem)
AD3.


Twórcą tej teorii jest William Stern(psycholog angielski pochodzenia niemieckiego); Uważał on, że czynnikiem warunkującym nasz rozwój jest zarówno genotyp jak i środowisko;


AD4.
Na rozwój mają wpływ 4 grupy czynników:
1. dziedziczenie cech(genotyp)
2. środowisko
3. własna aktywność( np. sport- doskonali się to co się ćwiczy)
4. system edukacji-system nauczania i wychowania(inne umiejętności i zdolności mają osoby że średnim wykształceniem a inne z wyższym)
Wszystkie te czynniki oddziałują na siebie wzajemnie.


Wpływ naszej aktywności na rozwój psychiczny: jednym z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój jednostki jest jej aktywność. Określony kierunek aktywności warunkuje określony kierunek rozwoju jednostki.. Aktywność wywołuje konkretne zmiany rozwojowe. Podstawą koncepcji aktywności jest przyjęcie następującej tezy: rozwój psychiczny polega na gromadzeniu i opracowaniu doświadczeń. Gromadzenie i opracowanie doświadczeń składa się z dwóch procesów:


1. STRUKTURYZACJI-na skutek normalnej życiowej aktywności powstają nowe struktury: struktury (ogólno) biologiczne czy też anatomofizjologiczne (układ oddechowy, wydalniczy, pokarmowy, trawienny, krążenia, stawowo- mięśniowo- kostny, nerwowy); powstają również odpowiednie struktury psychiczne związane z percepcją różnych informacji docierających ze świata-wiążą się z powstaniem struktur anatomofizjologicznych (narządy wzroku, słuchu); struktury psychiczne tj. umiejętność do koncentracji uwagi, pamięci, funkcje myślenia- powstają na skutek aktywności zarówno fizycznej jak i fizjologicznej, psychicznej;


2. RESTRUKTURYZACJI-przekształcanie się, doskonalenie powstałych struktur;
MODELE FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU LUDZKIEGO
1. model reaktywny- człowiek jest układem nie tyle aktywnym co reaktywnym, zdolnym do reagowania na bodźce; określone bodźce powodują określoną aktywność; model ten związany jest z koncepcją behawioralną;
2. model człowieka jako organizmu aktywnego, poszukującego informacji-jest sterowany informacjami; nasze zachowanie jest sterowane przez informacje z zewnątrz i wewnątrz; porównujemy i analizujemy informacje i tworzymy nowe zespoły informacyjne, które warunkują nowe kierunki aktywności; podejście teoretyczne ściśle związane z psychologią poznawczą;
-sterowanie zewnętrzne- aktywność warunkują informacje z zew.
-sterowanie wewnętrzne- aktywność warunkują informacje które są zakodowane w pamięci trwałej, w mózgu;
-informacje poza-dostarczone- wytwarzanie nowych zespołów informacji , na skutek analizy i porównania informacji z zew. i wew. ;


Przebieg i kształtowanie i zmian rozwojowych
TEMPO ROZWOJU- dotyczy szybkości z jaką zachodzą zmiany rozwojowe;
RYTM ROZWOJU- regularność zachodzących zmian rozwojowych w określonym czasie;
ZABURZENIA ROZWOJU- związane są bezpośrednio z tempem i rytmem rozwoju; gdy tempo rozwoju jest zbyt wolne lub zbyt szybkie to mamy do czynienia z zaburzeniem rozwoju; podobną sytuacje mamy z rytmem rozwoju: w każdym z okresów muszą zajść określone zmiany rozwojowe-ich brak powoduje zaburzenia i nieprawidłowości rozwojowe(opóźnienia);
PORÓWNANIE WIEKU ŻYCIA DO WIEKU ROZWOJOWEGO
1. opóźnienie rozwojowe- wiek życia> wieku rozwojowego
3. przyspieszenie rozwoju- wiek życia< wiek rozwojowy
3. prawidłowy rozwój- wiek życia= wiek rozwojowy

Wyróżniamy dwie podstawowe kategorie zaburzeń:
1. ZABURZENIA PARCJALNE( tylko jakaś sfera jest zaburzona, reszta sfer prawidłowo funkcjonuje np. mowa, myślenie, wyobraźnia są prawidłowe lecz słaba jest np. pamięć)
2. ZABURZENIA GLOBALNE(zaburzone są wszystkie sfery, zarówno fizyczna jak i psychiczna(poznawcza, emocjonalno-społeczna, umysłowa, inteligencja)
Uwarunkowania zaburzeń:
1. uwarunkowania wewnętrzne( tkwiące w organizmie człowieka)
2. uwarunkowania środowiskowe( zaburzenia są spowodowane niewłaściwym wpływem szeroko rozumianego środowiska)


ROZWÓJ UMYSŁOWY
Sfera poznawcza:
-percepcja+ spostrzeganie
-pamięć
-mowa
-myślenie
-uwaga


MYŚLENIE- dzięki myśleniu każdy z nas uświadamia sobie relacje, różnice, związki, zależności jakie zachodzą między przedmiotami i zjawiskami, jakie mają miejsce w środowisku, w którym człowiek funkcjonuje;
INTELIGENCJA- umiejętność przystosowania się do nowych sytuacji, w których jesteśmy po raz pierwszy; inteligencja jest przystosowawczym mechanizmem, jest motorem do uzyskania równowagi między organizmem człowieka a sytuacją;


Dla wyjaśnienia rozwoju inteligencji Piaget wyróżnił dwa pojęcia:
1. ORGANIZACJA-są to poszczególne struktury, które stanowią część zintegrowanej całości
2. ADAPTACJA:
-akomodacja( proces odwrotny do asymilacji), polega na przystosowaniu naszego organizmu do warunków środowiska w jakim przychodzi nam funkcjonować; proces ten jest uwarunkowany biologicznie, fizjologicznie;
-asymilacja
STADIA ROZWOJU INTELIGENCJI
I. Inteligencja sensomotoryczno- motoryczna(pierwsze 2 lata życia)
II. Inteligencja przedoperacyjna(3-6 lat)
III. Operacje konkretne(6/7-11 lat)
IV. Operacje formalne(11-15 lat)

AD I
Dzieci orientują się w rzeczywistości, poznają cechy, różnice, zależności pomiędzy przedmiotami, z którymi mają do czynienia na podstawie spostrzegania i manipulacji tymi przedmiotami; powstają początki pojęć przestrzeni, czasu, przyczyny, celu;
AD II
Czynności symboliczne oparte o słowo; przy pomocy języka dzieci porozumiewają się z otoczeniem; uświadamiają sobie takie cechy jak :wielkość, umiejętność oceny(ładny/brzydki)
AD III
Pojawia się pojęcie ilości(2-to mało, 100-to dużo), klasy(meble: krzesło, stół, płci: kobieta, mężczyzna);
AD IV
Myślenie abstrakcyjne, logiczne, słowne(myślenie osób dorosłych)

Rozwój umysłowy przebiega w 3 fazach:
I. MYŚLENIE SENSO- MOTORYCZNE(prymitywna forma myślenia charakterystyczna dla zwierząt i małych dzieci)
II. MYŚLENIE KONKRETNO-WYOBRAŻENIOWE(od 3 r. ż)
III. MYŚLENIE SŁOWNO- LOGICZNE(SYMBOLICZNE)
ROZWÓJ MOWY
Rozwój mowy rozpoczyna się w chwili urodzenia dziecka(pierwszy krzyk-wydanie głosu, płaczu oznacza, że dziecko bierze pierwszy oddech by wydać głos-napełniają się powietrzem pęcherzyki płucne, fizjologicznie zaczynają funkcjonować płuca)
Następne etapy rozwoju mowy:
-GRUCHANIE- wydawanie nieartykułowanych dźwięków, (ok. 2 miesiąca)
-GAWORZENIE-dźwięki artykułowane, sylaby;(ok. 5 miesiąca), pod koniec 1 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa
-MOWA WŁAŚCIWA( 11-12 miesiąc)-pierwsze słowa;
1. Rozwój słownictwa
· po ukończeniu 1 r. ż. i na początku 2 r. ż. normalnie rozwijające się pod względem mowy dziecko powinno znać, rozumieć i umieć wypowiadać kilka słów- poniżej 10 słów
· po ukończeniu 2 r. ż. i w początku 3 r. ż. powinno znać i posługiwać się mniej więcej 300-400 słowami; następuje szybkie tempo rozwoju słownictwa
· pod koniec okresu poniemowlęcego (koniec 3 r. ż.)- ok. 1000 (1200-1400) słów; nadal szybkie tempo rozwoju słownictwa; dziecko 3 letnie powinno mieć opanowaną czynność mowy w podstawowym zakresie, dziecko umie się porozumieć z otoczeniem(i odwrotnie);
· okres przedszkolny( 4- 7 lat), rozbity jest jakby na dwa etapy pod względem rozwoju słownictwa
I. koniec 5 r. ż. -słownictwo na poziomie 4000 słów, tempo rozwoju słownictwa trochę spada;
II. koniec okresu przedszkolnego- dzieci powinny osiągnąć poziom dojrzałości szkolnej
· dziecko kończące szkołę podstawową (15 lat) umie się posługiwać 8-10000 słów;
2. Gramatyzacja
Kolejność przyswajania sobie części mowy:
I. rzeczowniki( nazwy osób, przedmiotów)
II. przymiotniki(określa cechy, jaki jest dany przedmiot lub osoba)
III. czasownik(co robi osoba, zwierzę)
IV. partykuła nie
V. następne części mowy

W II połowie 2 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać się zdaniami; tworzy zlepki słów(np. mama daj, mama pić)
Powyżej 2 r. ż. dziecko posługuje się pełnymi zdaniami(np. mama daj mleka)
Pod koniec 3 r. ż. pojawiają się zdania złożone.
W 4 r. ż. dziecko powinno posługiwać się zdaniami współrzędnie i podrzędnie złożonymi;

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY
1. zaburzenia polegające na opóźnieniu w rozwoju mowy-dotyczy gł. dzieci;
2. zaburzenia, które nazwane są bełkotaniem
3. zaburzenia polegające na jąkaniu się lub zacinaniu się- dotyczy to zarówno dzieci jak i dorosłych;
AD1.
Wyróżniamy:
- zbyt późne gaworzenie( 6, 7 miesiąc); może to być spowodowane zaburzeniami słuchu;
-późne pojawienie się pierwszych słów( pierwsze słowa powinny pojawić się u dziecka normalnie rozwijającego się pod konie 1 r. ż.); może to być uwarunkowane zaburzeniami słuchu, bądź uwarunkowane środowiskowo;
-od 3 r. ż. późne pojawienie się zdań prostych; dziecko powinno umieć posługiwać się wypowiedzeniami złożonymi z dwóch słów tj. zlepkami zdaniowymi;
-koniec 3 r. ż. -dziecko powinno się już posługiwać pełnymi zdaniami(np. mama gotuje obiad dla mnie i dla brata);
-początek wieku przedszkolnego- długie utrzymywanie się nieprawidłowych struktur gramatycznych ; struktura gramatyczna dziecka w I fazie wieku przedszkolnego powinna być prawidłowa, w 4 r. ż. mogą pojawić się pewne błędy jeśli chodzi o koniugację i deklinację, ale prawidłowo powinno używać i rozróżniać liczbę;; w II fazie jeżeli mowa rozwija się prawidłowo nie powinno być większych nieprawidłowości;
AD2.
Bełkotanie tj. nieprawidłowe wypowiadanie dźwięków
1. RERANIE
2. SEPLENIENIE lub SZEPLENIENIE
3. KAPACYZM

RERANIE- nieprawidłowa artykulacja głoski „r” np. laki(raki); dotyczy dzieci jak i dorosłych; spowodowane zaburzeniem aparatu mowy;
SEPLENIENIE- wypowiadanie „s” zamiast „sz”, „cz” zamiast „c”
SZEPLENIENIE- wypowiadanie „sz” zamiast „s”, „cz” zamiast „c”
Spowodowane są wadliwą budową aparatu mowy, wpływ środowiska(przemawianie do dziecka zniekształconą mową); dotyczy dzieci jak i dorosłych;
KAPACYZM- nieprawidłowe wypowiadanie głoski „k” np. chonik(konik)
AD3.
Jąkanie i zacinanie się-występują u dzieci i dorosłych; uważa się że jest związane ze stanem emocjonalnym;
Mechanizmy i prawa rozwoju człowieka
1. dojrzewanie
2. uczenie się
3. interioryzacja
4. różnicowanie i integracja
AD1.
To przede wszystkim zmiany w rozwoju fizycznym, ogólnobiologicznym, fizjologicznym i neurofizjologicznym; Efektem jest to, że człowiek z dziecka przekształca się w jednostkę dojrzałą biologicznie, zdolną do prokreacji; dojrzewanie jest bezpośrednio związane z uczeniem się; człowiek nie byłby w stanie podjąć decyzji o uczeniu się gdyby nie nastąpił określony poziom rozwoju jeśli chodzi o procesy ogólnobiologiczne; dojrzewanie jest uwarunkowane endogennie(od wewnątrz);
AD2.
Uczenie się to proces wytwarzania, przekształcania i utrwalania się określonych czynności, które podejmuje jednostka na skutek określonego poziomu dojrzewania biologicznego; uczenie się jest uwarunkowane egzogennie( z zewnątrz)-środowisko pobudza do podjęcia czynności;
Współzależność uczenia się warunkowanego egzogennie i dojrzewania warunkowanego endogennie stanowi istotne prawo rozwojowe;
AD3.
Interioryzacja - to stopniowe przechodzenie od czynności ruchowych(dziecko poznaje świat przez manipulowanie przedmiotami) do czynności umysłowych(dziecko zdobywa świadomość o świecie na podstawie wcześniejszych doświadczeń); to kolejne prawo rozwojowe;
AD4.
Różnicowanie(rozkładanie na części) i integracja(scalenie)- to dwa uzupełniające się procesy; przykładowo dziecko rozbiera zabawkę na części by poznać z czego się składa; dzięki tym procesom kształtują się określone zachowania; to ważne prawo rozwojowe;
Rozwój osobowości
OSOBOWOŚĆ- to określony i zintegrowany zespół cech lub właściwości charakterystycznych dla danego człowieka i w związku z tym wpływający w sposób b .istotny na to jak jednostka się zachowuje(jak reaguje w różnych sytuacjach życiowych) ;
Rożne cechy i właściwości charakterystyczne dla każdego z nas nie działają w sposób oderwany, ale są ściśle ze sobą powiązane, działają w ścisłej integracji ze sobą; Jeśli zmienia się jakaś cecha lub właściwość to zmienia się zachowanie, sposób reagowania, a więc zmienia się sama osobowość;
Kierunek zmian naszej osobowości zależy od naszej aktywności oraz od wew. czynników(zmiany metaboliczne);
SPOSOBY REGULACJI ZACHOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA( poziomy)
I. poziom niższy(regulacja zachowań oparta o instynkty i popędy)
W oparciu o niższy poziom regulacji zachowań dążymy do tego by zaspokoić swoje popędy( gł. głód i popęd seksualny); zachowujemy się w taki sposób, że dążymy do przyjemności unikając tym samym przykrości; naszym zachowaniem kierują mechanizmy popędowo-emocjonalne( powiązanie między bodźcem a reakcją-model behawioralny funkcjonowania człowieka); Sytuacje przykre to bodźce negatywne, a przyjemne to bodźce pozytywne;
POPĘD- to stan pobudzenia organizmu będący skutkiem braku warunków do normalnego funkcjonowania bądź działania szkodliwych bodźców;
II. poziom wyższy( regulacja zachowań oparta o system struktur poznawczych)
Wraz z wiekiem wzrasta stopień naszego poznania świata; o zachowaniu przestaje decydować sfera emocjonalno-popędowa; zachowujemy się b. adekwatnie i racjonalnie w danej sytuacji; naszym zachowaniem kieruje system struktur poznawczych;
Rozwój zawodowy
ROZWÓJ ZAWODOWY to kształtowanie własnego „ja” zawodowego;
To proces rośnięcia i uczenia się, któremu podporządkowane są wszelkie przejawy zachowania związane z nauką i wychowaniem do zawodu;
To proces, którego efektem jest dążenie jednostki do zajęcia określonego miejsca w społeczeństwie, podziale pracy;
PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY ROZWOJU ZAWODOWEGO
-zdolności
-zainteresowania
-zamiłowania
-aspiracje
-wartości wyznawane przez jednostkę
-wizja własnej przyszłości
-motywacja
OKRESY ROZWOJU ZAWODOWEGO
A) Koncepcja GINZBERGA
Okresy:
1. próbnego wyboru zawodu na podstawie fantazji dziecka(do 11 r. ż)
2. wyboru zawodu w stadium adolescencji (12-17 lat)
-brane są pod uwagę zdolności, wyznawane wartości
3. realistycznego wyboru zawodu(17-25 lat)
-wybór powodowany jest pewną ekspresją poglądów zawodowych; wybór ostateczny;
B) Koncepcja SAPERA
1. stadium rośnięcia( ok. 14 lat); kształtowanie się w dzieciństwie tzw. „ja” zawodowego, rozwijającego się na podstawie identyfikacji dziecka z dorosłymi;
a)okres fantazji zawodowej(4-11)
b)okres zainteresowań(11-12)
c)bierze pod uwagę zdolności(13-14)
2. stadium eksploracji(15-25 lat)
a)okres próbnego wyboru zawodu(15-17)
b)okres przejściowego wyboru zawodu(18-21)
c)podjęcie pracy zawodowej i jej wypróbowanie jako pracy swego życia(22-25)
3. stadium stabilizacji(25-44)
a)okres nabierania doświadczenia zawodowego(25-30)
b)okres właściwej stabilizacji zawodowej(31-45)
4. stadium zachowania „status quo”(45-65)
5. stadium schyłkowe-wycofanie się z życia zawodowego
Współczesne tendencje w badaniach nad rozwojem
Sfera poznawcza( spostrzeganie, pamięć, uwaga, myślenie, mowa)
Rozwój sfery poznawczej umożliwia rozwój:
-intelektualny(umysłowy)
-emocjonalno-społeczny
-rozwój osobowości

ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY- rozwój człowieka (jako istoty społecznej) w społeczeństwie dzięki kontaktom interpersonalnym; wszystkie kontakty człowieka są mają jakieś zabarwienie emocjonalne, rodzą jakieś uczucia(dlatego rozwój emocjonalno-społeczny);
3 kategorie stanów emocjonalnych:
I. pozytywne-lubię
II. negatywne-nie lubię
III. neutralny-jest mi obojętny
Przebieg rozwoju społecznego
Faza I
-przez pierwsze 3 mies. Dziecko nie uświadamia sobie kontaktu z innymi ludźmi; w taki sam sposób reaguje na przedmioty martwe jak i ludzi
-w 4 mies. dziecko odróżnia już twarz matki od martwego przedmiotu, na twarz matki reaguje uśmiechem, wyciąganiem rączek(to pierwszy kontakt społeczny zabarwiony emocjonalnie); odróżnia twarz matki od innych twarzy;
-powyżej 6 mies. dziecko odróżnia już poszczególne osoby-inaczej na nie reaguje(płacz/radość)
-koniec okresu niemowlęcego-rozpoczynają się kontakty społ. typu werbalnego
- w I i II fazie 3 r. ż. i w 4 roku zaczyna się egocentryzm w kontaktach społecznych; dzieci bawią się same;
- w II połowie 5 r. ż. i w 6 r. ż. egocentryzm stopniowo zanika, dzieci chętnie się razem bawią(zabawy tematyczne, zabawy w role)
-z wiekiem kontakty się rozszerzają, u nastolatków kształtują się uczucia miłości, przyjaźni, sympatii;
Faza II(wiek dojrzały)
Kontakty społeczne zależą od roli jaką pełnimy w życiu;
Faza III(regresu)
Kontakt społeczny powoli zaczyna być ograniczony;
RÓŻNICE MIĘDZYOSOBNICZE- dotyczą różnic w zakresie funkcjonowania ludzi; dotyczą zarówno właściwości ogólnobiologicznych jak i psychologicznych;
RÓŻNICE WEWNĄTRZOSOBNICZE - różnice w zakresie określonych cech lub właściwości występujące u jednej i tej samej osoby;

 ZABAWA


     W nauczaniu dzieci upośledzonych umysłowo, gry i zabawy odgrywają istotną rolę rewalidacyjną. Pozwalają na kompensowanie i korygowanie różnych zburzonych sfer dziecka, a jednocześnie dają możliwość operowania zdobytymi informacjami i sprawdzenia swoich umiejętności, podnosząc w dziecku wiarę we własne możliwości. Zabawa daje też szansę słabszym mniej zaradnym cieszenia się ze wspólnych osiągnięć i sukcesów (O. Piś, 1998).
     Zabawa dziecka głębiej upośledzonego umysłowo początkowo ma charakter funkcjonalny, a więc ćwiczy ruchy i czynności narządów zmysłów. Pod wpływem zdobywania nowych spostrzeżeń i doświadczeń pojawiają się w niej bardziej zróżnicowane formy zachowania. Jednak w zabawie tych dzieci niezbędna jest czynna rola wychowawcy, który pokieruje kontaktami społecznymi, zlikwiduje konflikty, udzieli pomocy w sytuacji niepowodzenia oraz zapobiegnie tworzeniu się niekorzystnych nawyków agresji i niszczenia rekwizytów (Z. Sękowska, 1985).
     I. Schulz (1993, s.56) podkreśla znaczenie aktywności zabawowej dziecka niepełnosprawnego, twierdzą, że: "Zabawa powinna dziecku zapewnić kształcenie i ćwiczenie umiejętności niezbędnych w praktycznym życiu, przybliżenie społecznych wartości, doświadczeń i uwarunkowań, rozwój aktywności twórczej i artystycznej". Aby osiągnąć ten rezultat, dziecko musi mieć bezpośredni kontakt ze społeczną rzeczywistością i z konkretnym otoczeniem fizycznym. Zabawy sprawiają dzieciom wiele radości oraz kuszą do takich zachowań, których poza zabawą unikają z powodu przeżywanej niedołężności.
     W działalności dziecka głębiej upośledzonego, tak jak w przypadku dzieci pełnosprawnych, można wyróżnić następujące rodzaje zabaw:

     


Wyszukiwarka