Spis treści
Wstęp
Wstęp
Niniejsza praca przedstawia zestawienie informacji odnoszących się do spółek handlowych, które przewidziane są w polskim systemie prawa. W I rozdziale przedstawiona jest ogólna charakterystyka spółek osobowych i kapitałowych, a w rozdziałach kolejnych scharakteryzowane zostały poszczególne spółki osobowe oraz kapitałowe. Opisane są zagadnienia związane z zawiązaniem spółek ( umowa, statut, wpis do rejestru, inne wymogi formalne), z funkcjonowaniem spółek ( prawo reprezentacji, prowadzenie spraw spółek, powołanie organów) oraz z rozwiązaniem poszczególnych spółek. Wszystkie informacje zebrane zostały w oparciu o ustawę kodeks spółek handlowych z 15 września 2000 r. (stan prawny na 29.04.2011 r.). W podsumowaniu pracy wyrażona została opinia na temat znaczenia poszczególnych spółek handlowych zawiązywanych współcześnie w Polsce.
Rozdział I Zagadnienia ogólne
Na wstępie należy przedstawić podział spółek występujących w polskim systemie prawa. Spółki dzielimy na: spółki cywilne i handlowe. Spółki handlowe dzielimy natomiast na spółki osobowe i kapitałowe. Kolejno wyodrębnia się wśród osobowych spółki: jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne. Natomiast w ramach spółek kapitałowych możemy wyodrębnić spółki prywatne i publiczne, które tylko w nieznacznej mierze są regulowane przez kodeks spółek handlowych. Oprócz tych wymienionych występują jeszcze inne podziały spółek.
We wstępnej części kodeksu spółek handlowych (Tytuł I) wskazane są przepisy, które stosuje się do wszystkich spółek, i tak kolejno w stosunku do spółek osobowych, a następnie do spółek kapitałowych. Według art. 3 kodeksu spółek handlowych wspólnicy spółek handlowych w umowie spółki zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów (oraz jeżeli umowa albo statut tak stanowi, przez współdziałanie w inny sposób). Istotnym jest to, że majątek wspólników stanowi odrębność od majątku spółki. Spółki osobowe to podmioty prawa mające zdolność prawną, którą uzyskują z chwilą wpisu do rejestru. Spółki te posiadają zdolność do czynności prawnych, czyli spółki mogą nabywać prawa we własnym imieniu oraz zaciągać zobowiązania. Ponadto spółki osobowe posiadają zdolność sądową, a więc mogą pozywać i być pozwanymi. Jeżeli mowa o spółkach kapitałowych to wskazać należy, że posiadają one zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądową podobnie jak spółki osobowe. Z tym, że wśród spółek kapitałowych wyróżnia się również odmienny twór jakim jest spółka w organizacji, która stanowi jedną z faz tworzenia spółek kapitałowych. Spółka w organizacji nie może rozporządzać udziałem lub akcją, nie może udzielać prokury i nie jest wpisywana do rejestru przedsiębiorców. Odpowiednio stosuje się do niej przepisy o spółce z o.o. albo spółce akcyjnej, a po wpisie do rejestru właściwe przepisy się stosuje wprost. Do powstania spółki osobowej wymagane jest zawarcie umowy przez co najmniej dwa podmioty, a w przypadku spółek kapitałowych do ich utworzenia nie jest wymagane współdziałanie dwóch podmiotów. Nawet jeden wspólnik może utworzyć spółkę pod warunkiem że zbierze odpowiedni kapitał.
Rozdział II Spółki osobowe
2.1. Spółka jawna
Spółka jawna zaliczana jest do osobowych spółek handlowych. Nie odgrywa ona znaczącej roli gospodarczej. Spółka jawna oparta jest na bezpośrednim i osobistym zaangażowaniu wspólników w przedsiębiorstwo prowadzone przez spółkę. Jest to umowa dwóch lub więcej osób i spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Może powstać poprzez:
1) jej zawiązanie umową spółki i następnie wpis do rejestru przedsiębiorców albo
2) w wyniku przekształcenia spółki cywilnej albo innej spółki.
Wśród elementów niezbędnych w umowie spółki wymienić należy:
1) firmę i siedzibę,
2) określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,
3) przedmiot działalności spółki,
3) przedmiot działalności spółki,
4) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.
Mogą wystąpić także inne postanowienia umowne dotyczące np. zasady prowadzenia spraw spółki. Firma spółki jawnej zawierać powinna nazwiska (nazwy) wszystkich wspólników, kilku albo jednego z dodatkiem „spółka jawna”. Siedziba spółki mieści się tam gdzie są prowadzone sprawy spółki. Przedmiot działalności spółki powinien być określony według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Wkłady muszą być określane w umowie spółki, ale nie muszą być wniesione do momentu zarejestrowania. Co do zasady umowa spółki zawierana jest na czas nieoznaczony, a jeśli jest inaczej należy to określić. Dla jej utworzenia wymagana jest forma pisemna umowy spółki pod rygorem nieważności. Prawo zgłoszenia spółki do rejestru przysługuje każdemu wspólnikowi. Wszelkie mienie wnoszone jako wkład, a także nabyte dla spółki w czasie jej istnienia, stanowi majątek spółki. Każdy wspólnik odpowiada bez ograniczenia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej cechuje bezpośredniość, osobisty charakter, solidarność, nieograniczoność ale także subsydiarność. Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Poza wspólnikami, spółkę jawną może reprezentować: prokurent, pełnomocnik, likwidator oraz syndyk masy upadłościowej. Zasadą jest, że wspólnik, który ma prawo reprezentacji, nie może być prokurentem. Prawa reprezentacji nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Kwestia prowadzenia spraw spółki może być różnorako rozwiązana, czyli uprawnionymi mogą być:
1) wszyscy wspólnicy,
2) część wspólników,
3) jeden wspólnik,
4) osoby trzecie , ale zawsze z udziałem chociażby jednego wspólnika.
W spółce jawnej udział w zysku stanowi ustalony stopień partycypacji w wypracowanej nadwyżce bilansowej. Zysk brutto rozumiany jest jako część majątku, która pozostaje po odjęciu od ogólnej wartości majątku wkładów do spółki. Zasadą jest, że każdy ze wspólników jest uprawniony do równego udziału w zysku i stratach bez względu na wartość wniesionego wkładu. Wystąpienie wspólnika możliwe jest w dwóch formach - dobrowolnej (porozumienie wspólników) lub przymusowej (wyrok sądu). Z wystąpieniem wspólnika łączy się kwestia rozliczenia z nim zgodnie z art. 65 k.s.h. Według art. 58 k.s.h. rozwiązanie spółki jawnej możliwe jest z następujących przyczyn: 1) przyczyny przewidziane w umowie spółki; 2) jednomyślna uchwała wszystkich wspólników; 3) ogłoszenie upadłości spółki; 4) śmierć wspólnika; 5) wypowiedzenie; 6) wypowiedzenie spółki przez wierzyciela osobistego wspólnika; 7) prawomocne orzeczenie sądu. Możliwe jest przekształcenie spółki jawnej w inną spółkę handlową. Rozdysponowanie składnikami majątkowymi rozwiązywanej spółki może odbyć się w procesie likwidacji albo w sposób przewidziany przez wspólników w umowie spółki.
2.2. Spółka partnerska
Spółka partnerska działa pod własną firmą, ma wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe, ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej ale nie posiada osobowości prawnej. Tworzona jest przez osoby fizyczne, które są uprawnione do wykonywania wolnego zawodu. Lista wolnych zawodów określona została w art. 88 k.s.h. Wśród nich można wskazać zawód m.in. adwokata, architekta, biegłego rewidenta, księgowego. Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Spółka partnerska może powstać w trybie utworzenia pierwotnego albo przez przekształcenie. Korpus firmy spółki partnerskiej musi mieć charakter osobowy. Mogą być w nim wymienieni niektórzy partnerzy albo każdy z nich. Dodatki firmy powinny brzmieć „i partner”, „i partnerzy” albo „spółka partnerska”. W firmie spółki partnerskiej zawiera się również informację o wolnym zawodzie. Siedzibą spółki jest miejscowość, w której są prowadzone sprawy spółki lub miejscowość, w której siedzibę ma zarząd. Spółkę zgłasza się do rejestru. Z chwilą wpisu powstaje jako podmiot prawa. Co do zasady w spółce partnerskiej występują dwie grupy wspólników: jedni, ponoszący odpowiedzialność zgodnie z zasadami art. 95 par. 1 k.s.h, i drudzy, ponoszący odpowiedzialność nieograniczoną. Każdy z partnerów ma prawo reprezentacji spółki samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W przypadku tej spółki możliwe jest odebranie prawa do reprezentacji wbrew woli partnera - wyrażenie takiej woli przez innych wspólników albo pozbawienie tego prawa przez sąd. Przesłanką w obu przypadkach jest zaistnienie ważnych powodów.
2.3. Spółka komandytowa
Spółka komandytowa ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, a co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność przynajmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz). Często porównywana jest i określana jako odmiana spółki jawnej. Spółka komandytowa może zostać utworzona poprzez pierwotne zawiązanie albo poprzez przekształcenie. Komplementariuszami i komandytariuszami mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i handlowe spółki osobowe. Nie mogą nimi być spółki cywilne. Firma spółki komandytowej składa się z nazwiska jednego lub kilku wspólników odpowiadających bez ograniczenia i powinna zawierać dodatek „spółka komandytowa”. Jeżeli nazwiska komandytariuszy znajdą się w firmie spółki to odpowiadają oni jak komplementariusze. Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka podlega wpisowi do rejestru. Majątek spółki tworzy wszelkie mienie wniesione do spółki tytułem wkładu, a także nabyte w czasie jej istnienia. Komplementariusz traktowany jest jako wspólnik jawny, ponosi odpowiedzialność osobistą, nieograniczona, solidarną i subsydiarną. Natomiast komandytariusz odpowiada do wysokości określonej sumy komandytowej. Spółka komandytowa może być reprezentowana przez: komplementariuszy; pełnomocników; prokurentów. Sprawy spółki prowadzi komplementariusz. Komandytariusz uczestniczy w zyskach spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki.
2.4. Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, która ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka powstaje w pierwotnym trybie albo poprzez przekształcenie. Umowa spółki powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego ad solemitatem. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Co do zasady niezbędne jest objęcie wszystkich akcji (złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego). Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Rada Nadzorcza musi być utworzona, gdy statut tak stanowi albo gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób.
Rozdział III Spółki kapitałowe
3.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to spółka kapitałowa, może zostać utworzona przez jedną lub więcej osób. Poniższa tabela przedstawia poszczególne etapy powstawania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
|
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością |
Etap I |
umowa/akt założycielski (gdy jeden wspólnik będzie tworzył spółkę) - akt notarialny |
Etap II |
wybór władz obligatoryjnych w danej spółce - zarząd (fakultatywnie rada nadzorcza lub komisja rewizyjna) |
Etap III |
wniesienie przez wspólników wkładów na poczet kapitału zakładowego - wniesienie w całości przed zarejestrowaniem |
Etap IV |
kapitał zakładowy min. - 5 000. zł wkłady wniesione co do gatunku co do tożsamości |
Etap V |
wpis do rejestru - charakter konstytutywny termin wpisu: 6 m - cy obowiązek zgłoszenia: zarząd |
Tabela nr 1. Etapy powstawania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wniosek o rejestrację spółki z oo. (formularz KRS-W3) powinien zawierać:
1) firmę, siedzibę i adres spółki;
2) przedmiot działalności spółki;
3) wysokość kapitału zakładowego;
4) określenie, czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział;
5) nazwiska imiona i adresy członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki;
6) nazwiska imiona i adresy członków rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej;
7) zaznaczenie, jeżeli wspólnicy wnoszą wkłady niepieniężne;
8) czas trwania spółki jeśli jest oznaczony;
9) jeżeli umowa spółki wskazuje pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki - jego wskazanie.
Obligatoryjne załączniki do wniosku to: umowa spółki, oświadczenie wszystkich członków zarządu, ze wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników w całości wniesione, a jeżeli o powołaniu członków organów spółki nie stanowi akt notarialny zawierający umowę spółki, dowód ich ustanowienia z wyszczególnieniem składu osobowego. Wniosek w/w. podpisują wszyscy członkowie zarządu. Forma tego wniosku może być tradycyjna lub elektroniczna.
Koszty sądowe - 1000 zł, ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym -500 zł.
Poniższa tabela przedstawia obligatoryjne i fakultatywne organy sp. z o . o.
|
Spółka z o. o. |
organy |
OBLIGATORYJNE |
zgromadzenie wspólników |
podejmowanie uchwał, w sprawach funkcjonowania spółki |
|
Skład: każdy wspólnik ma prawo uczestniczyć w zgromadzeniu i wykonywać prawo głosu; |
zarząd |
prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz |
|
skład: z jednego albo większej liczby członków; mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona, os. fiz. posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych wybór: członek zarządu jest powoływany odwoływany uchwałami wspólników, chyba, ze umowa sp. stanowi inaczej, kadencja członka zarządu: 1 rok obrotowy |
rada nadzorcza |
a
|
|
FAKULTATYWNE |
|
|
|
skład: co najmniej z 3 członków powoływanych i odwoływanych uchwałą wspólników kadencja: 1 rok |
komisja rewizyjna |
ocenia sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowe za poprzedni rok obrotowy; jej uprawnienia mogą zostać rozszerzone w spółce, w której nie istnieje rada nadzorcza (art. 221 k.s.h.) |
|
skład: co najmniej z 3 członków powoływanych i odwoływanych uchwałą wspólników kadencja: 1 rok |
Tabela nr 2. Organy w spółce z o. o.
Utrata członkostwa w zarządzie wygasa: 1) z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu; 2) z upływem kadencji; 3) na skutek śmierci członka zarządu; 4) w wyniku zajścia zdarzenia, które stanowi warunek rozwiązujący - jeżeli ustanowienie nastąpiło pod takim warunkiem; 5) w następstwie zrzeczenia się pełnienia funkcji przez samego zainteresowanego; 6) w razie odwołania członka zarządu przed upływem kadencji - kompetencja w tym zakresie przysługuje organowi, który powołał członka zarządu, oraz wspólnikom.
Wyróżnia się reprezentację czynną i bierną w spółce z o. o. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. Reprezentacja bierna - oświadczenia składane spółce oraz doręczenia pism spółce mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta.
Prawo zwołania zgromadzenia wspólników mają: zarząd; rada nadzorcza, jak również komisja rewizyjna; inne osoby - jeśli umowa spółki tak stanowi, wspólnik/wspólnicy :
a) reprezentujący co najmniej jedną dziesiąta kapitału zakładowego
b) reprezentujący mniej niż jedną dziesiątą kapitału zakładowego, jeśli umowa spółki przewiduje takie uprawnienie
- dotyczy to nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników
Wspólnicy występujący z żądaniem, zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, gdy nie zostanie ono zwołane w terminie dwóch tygodni od zgłoszenia żądania - następuje to na mocy upoważnienia sądu rejestrowego.
Rozwiązanie spółki powodują:
1) przyczyny przewidziane w umowie spółki,
2) uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza,
3) ogłoszenie upadłości spółki,
4) inne przyczyny przewidziane prawem.
Sąd może wyrokiem orzec rozwiązanie spółki: 1) na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki, 2) na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego, jeżeli działalność spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu.
3.2. Spółka akcyjna
Spółka akcyjna to spółka kapitałowa, może ją zawiązać jedna lub więcej osób. Nie może to być jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Poniższa tabela przedstawia etapy tworzenia spółki.
|
Spółka akcyjna |
Etap I |
zawiązanie spółki: 1) wyrażanie zgody na zawiązanie spółki, na brzmienie statutu oraz, na objęcie akcji; 2) podpisanie statutu; 3) objęcie akcji |
Etap II |
wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, oraz wniesienie nadwyżki pomiędzy wartością nominalną akcji, a wartością, po której akcje rzeczywiście są obejmowane |
Etap III |
ustanowienie zarządu i rady nadzorczej - organów obligatoryjnych |
Etap IV |
wpis do rejestru sądowego (wniosek o wpis podpisują wszyscy członkowie zarządu) |
Tabela nr 3. Etapy powstawania spółki akcyjnej
Organami spółki akcyjnej są: zarząd, rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie i są to organy obligatoryjne. Brak zarządu daje podstawę do ustanowienia dla spółki kuratora w trybie art. 42 KC. Kapitał zakładowy spółki akcyjnej powinien wynosić co najmniej 100 000 złotych, a wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz (art. 308 k.s.h.). Akcjonariusz może opłacić akcje w całości wkładami pieniężnymi lub niepieniężnymi, a także w części wkładami pieniężnymi i niepieniężnymi.
Rozwiązanie spółki powodują: 1) przyczyny przewidziane w statucie, 2) uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę. 3)ogłoszenie upadłości spółki, 4) inne przyczyny przewidziane prawem.
Zakończenie
Podsumowując stwierdzić należy, iż poszczególne rodzaje spółek cieszą się różnym zainteresowaniem, i tak przykładowo spółka jawna jako najbardziej uproszczona handlowa struktura organizacyjna cechuje się dużą przydatnością w zakresie obrotu gospodarczego i międzynarodowego, natomiast już spółka komandytowo-akcyjna jest bardzo rzadko wybieraną formą prowadzenia działalności. Generalnie spółki handlowe są coraz bardziej popularne i ciągle wzrasta ich liczba. Na dowód tego podać należy dane GUS wskazujące, że w 2009 roku liczba nowo zarejestrowanych podmiotów wyniosła 349,6 tys. W porównaniu z rokiem 2008 liczba nowo zarejestrowanych podmiotów wzrosła o 10%, przy czym najwyższą dynamikę zaobserwowano wśród spółek z o. o. (wzrost o 15 %), w przypadku spółek cywilnych doszło do spadku (o 17%).
Bibliografia
Wyrok NSA w Warszawie z 13.09.2001 r., ( II SA 1722/00, niepubl. Fenichel Z., [w:] Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936.
Kappes A., Spółka komandytowa, [w:] A. Kidyba (red.), Meritum. Prawo spółek, Warszawa 2006.
Kidyba A., Handlowe spółki osobowe, Kraków 2006.
Kidyba A., Prowadzenie przedsiębiorstwa w spółkach osobowych jako cecha warunkująca powstanie spółki, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Stanisława Sołtysińskiego, Poznań 2005.
Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2008.
Szajkowski A., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. II, Warszawa 2002.
Szczotka J., Spółka jawna, Bydgoszcz 2003.
Weiss I., Prawa wspólników spółki z o. o. i akcjonariuszy spółki akcyjnej, Pr. Spół. 1997, nr 10.
Wyrok NSA w Warszawie z 13.09.2001 r., ( II SA 1722/00, niepubl.).
Tabele:
Tabela nr 1. Etapy powstawania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Tabela nr 2. Organy w spółce z o. o.
Tabela nr 3. Etapy powstawania spółki akcyjnej.
Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.
A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2008, s. 242.
A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Kraków 2006, s.27. oraz wyrok NSA w Warszawie z 13.09.2001 r., ( II SA 1722/00, niepubl.).
A. Kidyba, Prowadzenie przedsiębiorstwa w spółkach osobowych jako cecha warunkująca powstanie spółki, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Stanisława Sołtysińskiego, Poznań 2005, s. 431-432.
J. Szczotka, Spółka jawna, Bydgoszcz 2003, s. 52 i nast.
Z. Fenichel, [w:] Kodeks handlowy. Komentarz , Kraków 1936, s.115
por. K. Kurczlak, Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 1997.
por. I. Weiss, Prawa wspólników spółki z o.o. i akcjonariuszy spółki akcyjnej, Pr. Spół. 1997, nr 10, s. 2 i nast.
por. A. Szajkowski, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. II, Warszawa 2002.
2