5457


RENESANS

Renesans jest epoką otwierającą czasy nowożytne. Przepaść między „starą” a „nową” kulturą europejską jest wielka, ponieważ na przełomie XV/XVI wieku we Włoszech, a w XVI wieku w innych częściach kontynentu, zmieniło się całkowicie myślenie człowieka, jego podejście do sztuki i tradycji filozoficznej i literackiej. Oczywiście przemiany te nie nastąpiły z dnia na dzień. Przełom idei jest procesem, na który składają się wydarzenia historyczne, sytuacja polityczna, zjawiska społeczne. Odrodzenie to przede wszystkim epoka wielkich indywidualności. Każdy, kto czuł w sobie przypływ talentu, rozwijał go wszechstronnie. Człowiek nie był zorientowany na jedną dyscyplinę, bardzo często pełnił wiele funkcji: zawodowych, społecznych, politycznych, artystycznych. Najlepszym przykładem mogą być Leonardo da Vinci i Michał Anioł, którzy interesowali się nauką, techniką, rozmaitymi dziedzinami sztuki i filozofią. Renesans zrodził wielu geniuszy, których osiągnięcia do dziś wzbudzają szacunek i podziw, gdyż znajdują praktyczne zastosowania.

Odrodzenie się człowieka w Renesansie polegało na odrzuceniu ideałów średniowiecznej ascezy, zanegowaniu scholastyki i średniowiecznego systemu gradualnego (hierarchii bytów od najniższych po uduchowione). Nowa epoka podkreślała niezwykłą godność każdego człowieka, wartości życia ziemskiego. Z tak rozumianą wartością życia doczesnego wiązała się ciekawość świata i chęć jego odkrywania. Było to olbrzymie pole, które dopiero należało odkryć i zbadać. Stąd też XV i XVI wiek to czas wielkich odkryć geograficznych i podróży naukowych. Renesans to również okres odrodzenia nauki i sztuki. Pojawił się druk, który zrewolucjonizował całą epokę, myślenie o świecie oraz przekaz informacji. Książki, które dotąd były prawie niedostępne i nieosiągalne ze względu na ich cenę, stały się dobrem powszechnym. Wydarzenie to wpłynęło na szybkość przekazu idei i myśli. Nie można również zapominać, iż Renesans jest czasem, w którym obficie korzystano z dorobku antycznego, w którym się do niego odwoływano i stawiano go za wzór. Średniowiecze nie otaczało starożytnych zabytków szczególną czcią, a myśl antyczna była jedynie zbiorem mądrych zdań. Renesans nadał Antykowi nowy sens. Antyk stał się więc kryterium oceny dorobku renesansowego, kanonem piękna w sztuce i filozofii. Bardzo popularne stało się hasło powrotu do źródeł - czyli ad fontes. Zdaniem badaczy epoki na narodziny Renesansu wpływ miały również m.in. kryzys papiestwa, rozluźnienie więzi łączących papiestwo z cesarstwem, rozwój miast, handlu i rzemiosła. Ponadto Odrodzenie miało miejsce tylko w łacińskiej części Europy. W Bizancjum i krajach prawosławnych przełom renesansowy nie nastąpił.

Reformację i humanizm uważa się za dwa najważniejsze prądy renesansowe. Na przykład w Niemczech większą rolę odegrała reformacja, natomiast we Włoszech czy Hiszpanii - humanizm. Jednak nie da się wyznaczyć ostrych granic między tymi zjawiskami, które przenikały się, zwalczały, napędzały wzajemnie.

Renesans pozostał epoką, w której dominowała jeszcze łacina. Był to uniwersalny język, którym posługiwała się wykształcona Europa. Renesansowa łacina była jednak bardziej przejrzysta od średniowiecznej, odzyskała swój starożytny blask i piękno. Wielu pisarzy było już wówczas twórcami dwujęzycznymi - rozwijały się tym samym literatury i języki narodowe.

  1. NAZWA, RAMY CZASOWE, PODZIAŁ:

  1. Narodziny epoki:

Renesans narodził się we Włoszech w XIV wieku. To stamtąd na resztę Europy zaczęły promieniować nowe ideały i prądy. Włochy właśnie były ojczyzną genialnych artystów, naukowców, wynalazców, filologów i pisarzy. Główny prąd umysłowy nowej epoki to humanizm. Ośrodkiem, w którym działali najwybitniejsi humaniści była m.in. Florencja. Również w innych miastach Europy, na uniwersytetach, popularne stawały się studia nad kulturą, sztuką, językami Antyku. Nauki, które zajmowały się językiem i literaturą, nazywano humanistycznymi. By badać dorobek antyku, należało znać trzy starożytne języki - łacinę, grekę i hebrajski. Dawało to możliwość czytania w oryginale dzieł starożytnych mistrzów i filozofów, a w dalszych następstwach pozwalało stworzyć nowe interpretacje dzieł Antyku.

Poza tym zrywano więzy średniowiecznych nauk scholastycznych, opartych na teologii. Z dawnej alchemii powstała w Odrodzeniu chemia, z astrologicznych horoskopów - astronomia, z przekazywanych często drogą ustną baśni i legend o nieznanych krainach narodziły się nauki geograficzne i kartografia. Renesans dał też początek naukom medycznym i przyrodoznawstwu.

Początki epoki wiązały się ogólnie rzecz biorąc z dotarciem do źródeł - zarówno literackich, jak i kulturowych oraz naukowych. Odrzucenie tradycyjnych interpretacji świata, kształtowanych w Średniowieczu, zaważyło na wyzwoleniu samodzielnego myślenia o świecie u człowieka Renesansu i stworzyło możliwości rozwoju indywidualności twórczych tego okresu historii. Feudalna drabina bytów i społeczny system klasowy zostały zachwiane do tego stopnia, że nawet usilne próby zachowania starego porządku nie przyniosły skutku - inkwizycja, kontrreformacja.

Narodziny Renesansu poza Italią nastąpiły później, w XV-XVI w. Są badacze, którzy wydzielają dwa Renesansy: włoski i północnoeuropejski, z uwagi na wiele różnic w przebiegu epoki na tych dwóch obszarach kulturowo-geograficznych i czasowych: Włochy XIV-XV wiek - kraje na północ od Alp XVI wiek.

Począwszy od XIV wieku we Włoszech, zauważamy zmianę oblicza świata, zarówno pod względem ideowym, gospodarczym, politycznym, jak i geograficznym. Od Renesansu liczymy czasy nowożytne, a więc bliskie współczesności.

  1. Nazwa epoki:

Nazwa Renesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które oznacza powtórne narodziny. Terminem tym nazywany jest okres w historii idei, sztuki i literatury, trwający od XIV do XVI wieku. W polskim literaturoznawstwie epokę tę określa się również mianem Odrodzenia. Był to bowiem czas, w którym odrodził się po pierwsze człowiek, po drugie nauka i sztuka, po trzecie starożytność, po czwarte wreszcie - odrodziła się ciekawość świata. We Włoszech używa się także terminu Quattrocento, gdyż na lata 1400. (XV w.) przypadają szczytowe osiągnięcia Renesansu włoskiego. Odrodzenie oznacza przede wszystkim ożycie nowożytnego piśmiennictwa, intensywny rozwój sztuki, a zwłaszcza rozkwit literatur narodowych, malarstwa, rzeźby i architektury. Powtórnie narodziły się ideały Starożytności, jednak w zupełnie nowym odczytaniu ludzi Renesansu. Przez wiele lat niesłusznie oceniano epokę Średniowiecza, jako wieki ciemne pod względem osiągnięć naukowych, filozofii czy sztuki. Odrodzenie ludzkości - Renesans - miało kontrastować z tamtym „zacofanym światem”. Jednak współcześnie zrewidowano opinie o czasach przedrenesansowych i oddano Średniowieczu sprawiedliwe miejsce w dziejach kultury. Nie zmienia to jednak faktu, że dopiero XVI wiek okazał się początkiem „współczesności”.

  1. Podział epoki:

Początki Renesansu przypadają na XIV wiek we Włoszech, zaś w krajach Europy Północnej na XV-XVI wiek. Koniec epoki datowany jest natomiast na przełom XVI i XVII wieku. Przyjmuje się, że w Polsce Renesans przypada na lata 1450 - 1630.

Podział epoki w Polsce
1. prerenesans - 2 połowa XV wieku aż do wstąpienia Zygmunta Starego na tron w 1506r Jest to okres „jesieni polskiego Średniowiecza”, z rozkwitem nauki, piśmiennictwa łacińskiego. Przedstawiciele prerenesansu to: Jan z Ludziska (profesor Akademii Krakowskiej, astronom, retor, lekarz); Grzegorz z Sanoka (arcybiskup lwowski, poeta, epikurejczyk); Jan Ostroróg (prawnik, dyplomata, polityk); Konrad Celtis (humanista niemiecki, współtwórca Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego).

2. wczesny Renesans - 1506-1543 - 1506 rok jest symboliczną datą rozpoczęcia wielkich inwestycji artystycznych, m.in. na Wawelu. Jest to czas debiutów takich poetów jak: Jan Dantyszek (biskup warmiński, dyplomata, autor łacińskich elegii); Andrzej Krzycki (biskup, dworski panegirysta, autor paszkiwli i erotyków). Jest to również okres rozwoju drukarstwa.
Data końcowa wczesnego Renesansu, rok 1543, jest momentem śmierci Mikołaja Kopernika i jednocześnie datą wydania jego największego dzieła - O obrotach sfer niebieskich. Jest to również rok śmierci Klemensa Janickiego oraz wydania rozprawy Mikołaja Reja pt. Krótka rozprawa między trzema osobami. Najwybitniejsze postaci tego okresu to: Mikołaj Kopernik, Stanisław Orzechowski (pisarz religijny i polityczny, ksiądz, retor); Andrzej Frycz Modrzewski, Biernat z Lublina, Klemens Janicki, Mikołaj Rej.

3. okres rozkwitu - 1543-1584 (śmierć Jana Kochanowskiego)
To lata szczytowej twórczości Mikołaja Reja, a także Jana Kochanowskiego i Łukasza Górnickiego.

4. okres ostatni - 1584-1629 (śmierć Szymona Szymonowica)
To czas, w którym tworzyli m.in. Szymon Szymonowic, Piotr Skarga, Mikołaj Sęp-Szarzyński.

  1. TŁO HISTORYCZNE:

Dla powstania filozofii, literatury, sztuki renesansowej bardzo duże znaczenie miały wydarzenia historyczne. Tak jak każdy przełom idei i duchowości, który zapoczątkowuje nową epokę, Odrodzenie poprzedzały procesy społeczne trwające dziesiątki lat. Do najważniejszych faktów historii, które otworzyły drogę Renesansowi, należą: rozpad struktury feudalnej, której symbolami było cesarstwo i papiestwo; dążenie do zjednoczenia narodowego we Włoszech; wzrost znaczenia miast i mieszczaństwa; wynalezienie ruchomej czcionki drukarskiej w 1450 roku; wielkie odkrycia geograficzne; rozwój języków i kultur narodowych; rozwój mecenatu; reformacja.

  1. Kryzys cesarstwa i papiestwa: Stolica Włoch i państwa kościelnego, Rzym, znalazł się w latach 1309-1377 pod władzą Francji. Siedziba papieża w Awinionie przypominała więzienie. Po powrocie papieża do Rzymu na tronie awiniońskim zasiadł kandydat kleru francuskiego. Kryzys ten spowodował, że państwa miały w XV w. często po kilku władców: papieża i antypapieży (z Awinionu). Runęła spójność kościelnego systemu, co często nazywa się wielką schizmą zachodnią. Dla Włochów, wciąż pamiętających świetność Rzymu, była to więc bolesna porażka. Poza tym w wielu krajach doszło do zjednoczenia dzielnic dzięki władzom dynastii, m.in. w Polsce i Litwie, Hiszpanii, Francji, Szwajcarii. Włochy dążyły w tym czasie do zjednoczenia narodowego.

  2. rola mieszczaństwa: Stopniowe rodzenie się nowej epoki wzmacniane było nowymi siłami społecznymi. Siły te to mianowicie: głód złota i srebra, silny wzrost wymiany towarowo-pieniężnej, oraz rezultat poprzednich procesów - kapitalistyczne formy ekonomiki (jeszcze bardzo prymitywne w Renesansie, ale powoli się rozwijające). Klasy średnie stały się bardziej znaczące i również podniósł się ich poziom życia. Chodzi głównie o rzemieślników i kupców, którzy wprowadzali w manufakturach system cechowy, stawali się coraz bardziej świadomi roli, jaką odgrywali w społeczeństwie. Na szczycie drabiny feudalnej także zachodziły zmiany. Zubożałe rycerstwo przestało się liczyć. Królowie, bezradni wobec majątkowych magnatów, coraz częściej zwracali uwagę na mieszczaństwo.

  3. odkrycia geograficzne: W Odrodzeniu zaczęły wzrastać potrzeby na zamorskie surowce, służące do celów produkcyjnych, a wraz z nim - rosła ciekawość świata, wciąż poszerzającego granice. Wyprawy odkrywcze miały ogromne znaczenie dla renesansowego świata. Po odkryciu Ameryki przez Kolumba oraz znalezieniu nowej drogi morskiej do Indii przez Vasco da Gamę powstała nowa sieć szlaków handlowych. Centrum gospodarcze Europy z basenu Morza Śródziemnego zaczęło dzięki temu przesuwać się na zachód, w stronę Atlantyku. Zdobycze z podbijanych zamorskich terenów pogłębiały przepaść pomiędzy klasami panującymi, które bogaciły się jeszcze bardziej, a chłopami i biedotą mieszczańską, które popadały w jeszcze większą nędzę. Dla ideologii epoki odkrycia geograficzne były bardzo ważne. Napędzały one zmiany mentalności społecznej: poszerzały perspektywy i doświadczenia, udowadniały zaawansowanie cywilizacji europejskiej, zmieniały punkt ciężkości zainteresowań klas władających. Ludzie Renesansu to przede wszystkim podróżnicy. Naturalna była wymiana kadr nauczycieli, naukowców, badaczy, artystów, zdobywanie doświadczenia w miastach, w których kwitło życie kulturalne Europy. Odkrycia podsycały także odrodzeniowy optymizm i radość, ujawniającą się w docenianiu życia codziennego, cielesnego.

  4. Reformacja zapoczątkowana została wystąpieniem niemieckiego mnicha Marcina Lutra w 1517 roku, kiedy to na drzwiach kościoła w Wittenberdze przybił on 95 swoich tez skierowanych przeciw odpustom. Odpusty były wówczas praktyką dozwoloną przez Kościół, polegającą na możliwości zwolnienia z kar czyśćca poprzez czynienie dobrych uczynków lub opłatę. Według Lutra natomiast do zbawienia mogła prowadzić tylko wiara (zgodnie z maksymą sola fides). Luter założył, że człowiek może być zbawiony nie ze względu na własne zasługi, ale przez ofiarę Jezusa Chrystusa. Taki pogląd nazywa się doktryną fiducji. Wstrząsnęło to Stolicą Apostolską jako herezja. Przeciw Lutrowi wydano bullę, którą mnich publicznie spalił, a wkrótce wydano na niego ekskomunikę i nakaz banicji. Z czasem, w Augsburgu, spisano akt nowej wiary, opartej na Ewangelii (stąd: Kościół ewangelicko-augsburski), a w Spirze urządzono protest przeciw ograniczeniom nowego wyznania (stąd nazwa: protestantyzm). Luter miał odtąd coraz więcej zwolenników. Mianem reformacja określa się cały ruch religijny, społeczny i polityczny, zapoczątkowany przez Lutra. Reformacja doprowadziła do rozłamu w Kościele katolickim. Wyznania protestanckie również różniły się między sobą. Do dziś jest wiele Kościołów protestanckich - należących do religii chrześcijańskiej, ale nie podlegających Rzymowi. W Niemczech, gdzie rozpoczął swoją działalność Luter, badacze wydzielają dwie fazy reformacji: nurt mieszczański oraz plebejsko-chłopski. Pierwszy stanowił odważną i silną opozycję przeciw władzy Kościoła. Mieszczaństwo stało się klasą posiadającą, tak samo jak do niedawna feudałowie. Majątki obłudnego kleru, szerzącego demoralizację, stały się celem żądań, przepustką do uniezależnienia się od Rzymu. Drugi nurt reformacyjny wiąże się z wojną chłopską w latach 1524-1525. Głównym hasłem reformacji europejskiej był powrót do Ewangelii, do oryginału Pisma Świętego. W średniowieczu posługiwano się Wulgatą, czyli łacińskim przekładem Pisma Świętego, dokonanym przez św. Hieronima. Myśliciele Renesansu sięgnęli do tekstów oryginalnych, przy analizie których odkryli, iż w przekładzie znajdują się błędy. Zapoczątkowało to teologiczne dysputy nad interpretacją poszczególnych fragmentów Pisma. Spór natury teologicznej szybko przerodził się w spór polityczny, w czasie którego część książąt niemieckich opowiedziała się po stronie Lutra, pozostała zaś część po stronie Kościoła. Zapoczątkowało to epokę wojen religijnych, trwających prawie cały XVI wiek. Dowodzi to w zasadzie, że ruch reformacyjny pozostawał w sprzeczności z humanizmem odrodzeniowym. Osiągnięciem humanizmu było rozwiązywanie sporów na drodze intelektualnej i estetycznej. Natomiast wojny religijne kontrastowały z odrodzeniowym laicyzmem i sztuką. Zarówno reformacja, jak i humanizm renesansowy, przyczyniły się do rozwoju kultur narodowych. Ruch Lutra obalił zależności hierarchiczne w społeczeństwach oraz między państwami a Kościołem. Natomiast myśl antropologiczna epoki nadawała nowy sens tradycji narodowej, rozkwitłej obok wpływów Rzymu.Luter oddzielił tradycję od prawd objawionych. Uważał, że należy skupić się na wzorze pierwotnego chrześcijaństwa i oryginalnych pism, odrzucając naleciałości tradycji zinstytucjonalizowanego Kościoła. Tradycja obejmowała nauki ojców Kościoła, dekrety papieży, postanowienia soborów. Protestanci sprzeciwili się bogactwu, wykwintności, zbytniej roli władzy w Kościele katolickim. Odrzucili kapłaństwo jako sakrament (dlatego księża wyznań protestanckich mogą zakładać rodziny). Rewolucja teologiczna Lutra polegała na stworzeniu teologii ludzkiej jednostki, zanegowaniu wszelkiego charyzmatu i różnic hierarchicznych pomiędzy ludźmi. Była to wiara, w której każdy człowiek mógł bezpośrednio obcować z Bogiem.Luter dał początek przekładom Biblii na języki narodowe. W 1522 r. wydał Nowy Testament, a w 1534 - całość Biblii w języku niemieckim. Księga ta, napisana w dialekcie górnoniemieckim stała się zalążkiem niemieckiego języka literackiego. Z reformacją związany jest również Jan Kalwin, Szwajcar działający we Francji, który do poglądów głoszonych przez Lutra dodał doktrynę o predestynacji. Oznaczała ona, iż Bóg z góry wie, kto z ludzi będzie zbawiony, a kto potępiony. Stąd też wszelkie wysiłki człowieka dążącego do zbawienia nie mają w gruncie rzeczy sensu. Teza taka zakładała odrzucenie twierdzenia o wolności człowieka. Odłam Kościoła kalwińskiego nazywany jest też ewangelicko-reformowanym. W Anglii natomiast głową Kościoła na mocy aktu supremacyjnego z 1534 r. był król. Anglikanie stosowali ostre represje wobec katolików (świadczy o tym m.in. ścięcie Thomasa Moore'a, autora Utopii), ale ich wiara była podobna do protestantyzmu kalwińskiego.Reformacja spotkała się z żywym oddźwiękiem w Kościele katolickim. Jednak odnowa religijna nastąpiła zbyt późno, aby powstrzymać ruchy reformacyjne. Sobór trydencki, na którym zapadły najważniejsze decyzje, wprowadzające Kościół w nową epokę, nastąpił dopiero w latach 1545-1563. Kwestie doktrynalne nie uległy zmianom. Nadal obowiązywał łaciński wzór Pisma Świętego - Wulgata. Jednak narody mogły przekładać tę księgę na swoje języki. Ponadto usunięto liczne nadużycia wśród kleru, zakazano łączenia beneficjów, wznowiono obowiązek odwiedzania diecezji i parafii oraz nadzorowania prac księży przez zwierzchników, podniesiono poziom oświaty w seminariach duchownych, a także w szkołach katolickich.

Wydarzenia historyczne
1309-1374 - niewola awiniońska papieży
1450 - wynalazek druku
1453 - upadek cesarstwa bizantyjskiego
1496 - rządy Wawrzyńca Wspaniałego we Florencji
1492- odkrycie Ameryki
1517 - występnie Marcina Lutra. Początek reformacji
1525 - hołd pruski
1534 - założenie zakonu jezuitów
1545 - 1563 - sobór trydencki. Początek kontrreformacji
1569 - unia lubelska
1572 - noc św. Bartłomieja
1572 - śmierć Zygmunta Augusta
1573 - pierwsza wolna elekcja

3. PRĄDY MYŚLOWE I FILOZOFIA RENESANSU:

a) Humanizm - był ruchem umysłowym i światopoglądowym doby Renesansu. Dążył do zrekonstruowania starożytnej kultury poprzez studia nad antyczną myślą, literaturą, językami. W przeciwieństwie do Średniowiecza, które w centrum stawiało Boga, Renesans kierował swoją uwagę ku człowiekowi, jego duchowości i sprawom materialnym. Tak rozumiana antropologia zajmowała się człowiekiem jako podmiotem jednostkowym oraz bytem społecznym, badając jego uwarunkowania i przeżycia. Taką perspektywę nazywamy antropocentryczną. Uznawano, iż rozum ludzki jest autonomiczny i zdolny do poznania świata. Humanizm przywiązywał również wagę do praw człowieka i skupiał się na uniwersalnych wartościach cnót oraz krytyce powszechnych wad. Humaniści głosili potrzebę kształtowania jednostki indywidualnej, silnej, świadomej swojej godności. Samo słowo humanizm pochodzi od łacińskiego humanitas - człowieczeństwo, ludzkość, homo - człowiek, humanus - ludzki. Określenia te wyznaczają skalę przepaści między starą a nową epoką. Życie człowieka i rzeczywistość ziemska zyskały wartość wbrew zakazom Kościoła, wbrew naukom kleru o marności świata, o potrzebie wyrzeczenia się cielesności i o pogardzie dla ludzkich spraw. Ruch ten przyniósł nie tylko nowy obraz człowieka i świata, ale także nowe spojrzenie na moralność, religię, nauki ścisłe, sztukę. Humanizm upominał się o człowieka, często uciśnionego, zapomnianego na dole drabiny feudalnej, pokrzywdzonego - jak np. o chłopa upominał się Mikołaj Rej, czy o wartość dziecka - Jan Kochanowski.

Wczesna faza prądu charakteryzowała się epikureizmem i hedonizmem - działali G. F. Bracciolini, L. Valla, L. B. Alberti, którzy narażali się Kościołowi w swych radykalnych poglądach. Większość jednak humanistów szukała zgody w świecie, także z instytucją Kościoła. Ludzi dostrzegających piękno i wartość ludzkiego życia znajdujemy także w gronie papieży. Same idee narodziły się we Włoszech, za czasów Medyceuszy. Był to słynny ród rządzący Florencją, wspierający sztukę i kulturę, a także działalność wielkich indywidualności tamtych czasów, jak Leonardo da Vinci, Rafael, Michał Anioł.

W poetykach humanistycznych dominowało pojęcie mimezis, które było interpretowane dwojako: albo jako naśladowanie natury stworzonej (łac. natura naturata), albo też jako odwzorowanie natury tworzącej (łac. natura naturans). Pierwsze rozumienie mimezis dotyczyło np. czerpania z doświadczeń życia, z rzeczywistości otaczającej (stąd np. realizm w sztuce). Natura naturans natomiast pozwalała kierować się osiągnięciami wielkich starożytnych twórców. W Renesansie nie znano pojęcia plagiatu. Naśladowanie wielkich wzorów było nobilitacją własnej twórczości, dodawało jej zalet, a nie ujmowało z oryginalności.

W duchu odrodzeniowego humanizmu narodziła się filologia, czyli nauka o tekstach. Za wzorem rozwijających się nauk ścisłych postanowiono nadać systematyczne ramy sztuce i literaturze. Humaniści gardzili językami martwymi, jak łacina średniowieczna, gardzili tekstami nie spełniającymi norm formalnych i ideowych. Wróciło do użycia metrum Horacego czy Owidiusza, wróciła retoryka Cycerona. Kult tekstów mógł się szerzyć dzięki wynalazkowi druku. Ulubioną formą organizacyjną życia umysłowego była akademia (wzór platoński). Studia humanistyczne obejmowały wiele dziedzin: filozofię, literaturę, sztukę, etykę, politykę, prawo, medycynę. Humaniści rodzili się wśród elity Odrodzenia, chociaż dzięki zjawisku mecenatu dostęp do nauk humanistycznych miały wszystkie klasy społeczne epoki.

Hasła, związane z humanizmem to:

b) Neoplatonizm - był kierunkiem filozoficznym, w świetle którego tworzyli i działali humaniści renesansowi. Sprzeciwiał się on arystotelizmowi, będącemu zalążkiem znienawidzonej scholastyki średniowiecznej. Najwybitniejszym neoplatonikiem był Marsilio Ficino z Florencji, który głosił doskonałość człowieka jako Bożego stworzenia. Drugim znanym przedstawicielem kierunku był Giovanni Pico della Mirandola, który widział w człowieku wielką moc wyboru dobra i zła oraz możliwość zadecydowania o swej miłości do Boga. W formie jednak neoplatonicy musieli nawiązać do Arystotelesa, bo to on ustanowił kanon poetyk antycznych. Czytano Arystotelesa w oryginale, omijając średniowieczne naleciałości interpretacji scholastycznych. Zaczęły powstawać poetyki renesansowe, m.in. J. C. Scaligera.

c) Stoicyzm i epikureizm - U ludzi Renesansu, którzy chcieli czerpać z życia samą jego esencję, którzy podkreślali godność i wartość tego, co doczesne, można również odnaleźć elementy tych dwu filozofii horacjańskich, zwłaszcza epikureizmu. Wobec przemijalności życia i krótkości dóbr doczesnych, winno się z życia czerpać samą esencję, w myśl zasady carpe diem. Zabawa, radość życia pozwalają choć na krótko zapomnieć o znikomości życia, stanowiąc o naszej chwilowej przyjemności. Stoicyzm, do którego również odwoływali się ludzie Renesansu, wyrażał się w przekonaniu, iż celem ludzkiego życia jest szczęście, czyli życie w zgodzie z cnotą, sumieniem, wewnętrznym spokojem, poczuciem wolności. Stan duszy nazywany cnotą polegał na harmonii ducha, której nie mogło zburzyć ani nagłe szczęście, ani nagłe nieszczęście.

  1. LITERATURA POLSKA - CHARAKTERYSTYKA:

Literaturę polskiego Renesansu dzieli się na trzy fazy rozwoju:

  1. Literatura plebejsko - mieszczańska: Jednym z pierwszych polskich humanistów był poeta Biernat z Lublina (ok. 1470 - ok.1530). Jako syn plebejusza wstąpił na drogę kapłańską. Służył w szlacheckich i mieszczańskich domach, prawdopodobnie też jako medyk. Znał Kallimacha, któremu zawdzięcza jak się zdaje poglądy renesansowe. Był jednym z pierwszych krzewicieli wartości języka polskiego. Autor Raju dusznego, Dialogu Palinura z Charonem zasłynął najbardziej dziełem pt. Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego i z przypowieściami jego. Nurt plebejsko-mieszczański to literatura skierowana do szerokiego kręgu odbiorców. Miała ona zaspokoić głód piśmiennictwa po polsku. Jan z Koszyczek zaczerpnął motyw popularny wtedy w Europie i napisał Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprośnym. Marchołt był bohaterem apokryficznego dialogu, z czasem stał się komicznym przeciwnikiem Salomona, symbolicznego mądrego władcy. Książka ta miała charakter humorystyczny, a nawet rubaszny, zawierała elementy ludowej fantazji i chłopskiej mądrościInny autor, tym razem anonimowy, przetłumaczył w tym czasie pozycję również świecką i ludową, a mianowicie książkę pt. Sowizrzał krotofilny i śmieszny - początek, żywot i dokonanie jego dziwne. Postać Sowizdrzała została zaczerpnięta z niemieckiego i niderlandzkiego folkloru. Był to legendarny ludowy kpiarz, prześmiewca, ale także mędrzec. Bohater wyczyniał różnego rodzaju psoty możnym, rycerzom, biskupom, bogaczom. Dziełko było wyrazem butności, niepokornej postawy plebsu wobec feudałów. W utworze znalazły się tez ślady coraz większej świadomości mieszczańskiej.

  2. Poezja nowołacińska - nurt dworski: Najbujniej nurt ten rozwinął się w Krakowie wśród bogatej szlachty, na dworach magnatów i duchownych. W miastach zamożni patrycjusze również aktywnie uczestniczyli w tworzeniu dworskiego humanizmu. Literatura w tym kręgu charakteryzowała się erudycyjnością - zwłaszcza nawiązaniami do Antyku i popisem ogólnej oraz szczegółowej wiedzy, zdobytej na zagranicznych studiach. Było to pisarstwo głównie łacińskie, o tematyce świeckiej. Uprawiali je Mikołaj Hussowski, Paweł z Krosna, Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek, Klemens Janicki. W początkowym okresie Renesansu w Polsce poeci ci tworzyli po łacinie. Włączali się przez to w europejski nurt renesansowy, humanistyczny, nawiązując do wzorów starożytnych. Język polski uważany był za zbyt mało precyzyjny, by wyrazić nim poezję. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był Klemens Janicki. Poeta, opisując swoje życie w jednym z utworów, w elegii O sobie samym do potomności, zawarł swoją drogę do poezji, historię śmiertelnej choroby, sympatie i antypatie. W jego wierszach widoczny jest smutek, ale nie ma w nich rozpaczy. Poeta do końca sławi uroki i piękno życia. Jego poezja jest szczera i bezpośrednia, opisująca krótkie, ale zarazem niezwykłe życie. Poezja tego typu jest typowym przejawem tendencji renesansowych.

  3. Publicystyka renesansowa: Tematyka obejmująca aktualne problemy społeczno-polityczne charakteryzowała właściwie całe piśmiennictwo renesansowe, niezależnie od gatunków i rodzajów literackich. Dlatego można mówić o szerokim zainteresowaniu publicystyką i o rozwoju myśli publicystycznej w polskim Odrodzeniu. Najchętniej wykorzystywaną formą był zaczerpnięta z Arystotelesa mowa. Sięgnięto także po nowatorskie pomysły, jak list otwarty, dialog, komentarz. W tym kręgu powstawały także przykłady dziejopiRozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprośnymsarstwa oraz na wpół publicystyczne i na wpół religijne kazania.

  1. LITERATURA POWSZECHNA

a) Petrarka, Boccaccio, Montaigne, Rabelais:

b) petrarkizm - Francesco Petrarka żył w latach 1304-1374 na terenach dzisiejszych środkowych Włoch i Prowansji. Uważa się go za jednego z pierwszych poetów renesansowych, a przede wszystkim za wskrzesiciela humanizmu oraz wielkiego propagatora powrotu do wzorców klasycznych i antycznych do literatury. To głównie dzięki jego działalności naukowej i artystycznej świat na nowo odkrył dzieła Horacego, Cycerona czy Owidiusza. Petrarka uchodził także za mistrza mowy łacińskiej, chociaż za życia znacznie większą sławę i uznanie przyniosły mu dzieła pisane w języku pospolitym, określanym mianem „volgare”. Powszechnie uważa się, że Petrarka zapoczątkował proces „wydobywania” kultury europejskiej z mroków średniowiecza, określanego jako czasy barbarzyństwa. Dzięki jego działalności i twórczości powrócono do dawnych, zapomnianych już, źródeł piękna i mądrości. Za jego sprawą renesans stał się epoką studiowania ludzkości. Przypomnijmy, że odkąd w 313 roku cesarz Konstantyn I Wielki przyjął chrześcijaństwo, całe Imperium, a co za tym idzie Europa, odwróciło się od rzymskiego i antycznego dorobku kulturowego. Przez blisko tysiąc kolejne pokolenia skutecznie zacierały antyczne korzenie filozofii, sztuki czy nauki, pogrążając się w mroku i ciemnościach średniowiecza. Uduchowiony poeta żarliwie interesował się rzymską literaturą. Pasjonowały go zwłaszcza dzieła Cycerona. Dzięki zajmowanej pozycji Petrarka podróżował po całej Europie, gdzie co rusz odnajdywał kolejne antyczne rękopisy, które namiętnie studiował. Pasjonowały go one pod każdym względem, zarówno w formie, jak i w treści. Dzieła te były zupełnie inne od tych, zdominowanych przez tematykę chrześcijańską, które powstawały w średniowieczu. Petrarka postulował o powrócenie do tak zwanej „humanitas” czyli kultury duchowej dawnych Rzymian. Pojmował ją jako ogładę obyczajów, wytworną umysłowość, doskonały styl mówienia i życia. Właśnie dlatego gromadził stare rękopisy, studiował grekę, a także nieustannie udoskonalał swój łaciński, przyrównując go do języka dzieł Cycerona czy Kwintyliana. Petrarka szybko odnalazł ludzi podzielających jego pasję. Z czasem zaczęto określać ich mianem humanistów. Jednym z największych osiągnięć tej grupy był tak zwany synkretyzm humanistyczny, czyli próba pogodzenia dogmatów chrześcijańskich z dorobkiem greckiej filozofii. u Petrarki niewiasty były piękne, a przy tym cnotliwe i nieosiągalne dla poety. Takie podejście do sprawy miłości wymuszało na twórcy stosowanie wyszukanych środków artystycznych. Petrarka w swoich utworach opiewał nie tylko piękno Laury, ale losy miłości niespełnionej, a zarazem szczęśliwej, która trwała nawet po śmierci kobiety

1


Wyszukiwarka