UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE
WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH
Kierunek: Zarządzanie
Polityka pieniężna Banku Centralnego
i jej mechanizm
Pracę z przedmiotu Polityka Gospodarcza przygotowali:
Milena Dmochowska, Wioletta Olszynka, Anna Przybyszewska,
Weronika Pukin, Magdalena Renkel, Natalia Turkot
i Bernard Leśniewski
Olsztyn 2015
Spis treści |
str. |
1. Charakterystyka polityki pieniężnej …………………………………………….. |
3 |
2. Instytucje polityki pieniężnej w Polsce …………………………………………. |
3 |
3. Instrumenty polityki pieniężnej …………………………………………………. |
5 |
4. Strategia polityki pieniężnej …………………………………………………….. |
6 |
5. Rodzaje polityki pieniężnej ……………………………………………………... |
7 |
6. Kanały transmisji impulsów polityki pieniężnej ………………………………... |
8 |
7. Koordynacja polityki pieniężnej z polityką budżetową …………………………. |
9 |
Bibliografia ………………………………………………………………………… |
11 |
Charakterystyka polityki pieniężnej
Polityka pieniężna(monetarna) jest prowadzona przez bank centralny państwa i polega na zapewnieniu stabilności cen w gospodarce oraz reguluje podaż pieniądza i popyt na pieniądz. Jest ona jedną z najważniejszych dziedzin polityki gospodarczej państwa.
Politykę pieniężną można podzielić na:
politykę ustrojową
politykę procesową
Współcześnie za główny cel polityki pieniężnej uznaje się stabilizowanie ogólnego poziomu cen, czyli ograniczanie wahań wartości pieniądza. Wyraża się to w obniżaniu stopy inflacji lub jako utrzymanie niskiej dynamiki stopy inflacji. Utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, jest podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego.
Instytucje polityki pieniężnej w Polsce
Instytucją prowadzącą politykę pieniężną jest bank centralny, który pełni rolę nadrzędną w stosunku do pozostałych banków. W Polsce jest nim Narodowy Bank Polski (NBP). Stanowi o tym Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która mówi, że: „Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej”.
NBP pełni w gospodarce trzy podstawowe funkcje:
a) centralnego banku państwa,
b) banku emisyjnego
c) banku banków.
Oznacza to, że NBP prowadzi miedzy innymi obsługę finansową budżetu państwa, ma wyłączne prawo do emitowania znaków pieniężnych na terenie RP oraz czuwa nad bezpieczeństwem całego sektora bankowego, udzielając wsparcia bankom wtedy, gdy mają one trudności finansowe. Zgodnie z ustawą o Narodowym Banku Polskim z 1997 r. „podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. Oznacza to, że najważniejsze działania naszego banku centralnego ukierunkowane są na utrzymanie inflacji na niskim poziomie przy założeniu, że nie ogranicza to wzrostu gospodarczego.
Organami NBP są:
- prezes NBP,
- Rada Polityki Pieniężnej,
- Zarząd NBP.
Prezes NBP jest jednocześnie przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz prezesem Zarządu NBP. Prezes NBP jest powoływany przez sejm na wniosek prezydenta. Kadencja prezesa NBP trwa 6 lat. Pełni funkcje reprezentacyjne. Drugi organ NBP to Rada Polityki Pieniężnej. Jest to organ ustawodawczy. Wyznacza kierunki realizacji polityki pieniężnej przez bank centralny. Jest to organ niezawisły i niezależny politycznie. Jego decyzje mają duże znaczenie dla gospodarki kraju, a zapisy dotyczące kompetencji członków RPP znalazły się w Konstytucji RP (rozdz. X, art. 227). W skład RPP wchodzą: przewodniczący, którym jest prezes NBP, 9 członków powoływanych w równej liczbie (po trzech) przez prezydenta, sejm i senat. To RPP odpowiada za to, aby inflacja w Polsce była pod kontrolą. Rada ustala także założenia polityki pieniężnej państwa i decyduje o wysokości stóp procentowych NBP, ustala stopę rezerw obowiązkowych oraz ustala zasady operacji otwartego rynku. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Zarząd NBP kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały bezwzględna większością głosów w sprawach niezastrzeżonych w ustawie o NBP. Jego podstawowym zadaniem jest także realizacja uchwał RPP.
Centralnym organem administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce jest Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), powołana na mocy ustawy z dnia 21 lipca 2006 o nadzorze nad rynkiem finansowym. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów. W skład komisji wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 4 członków, tj. przedstawiciel Ministra Finansów, przedstawiciel Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Prezes NBP, przedstawiciel Prezydenta RP. Przewodniczącego Komisji powołuje Prezes Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję. Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, nadzór nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych, instytucjami pieniądza elektronicznego oraz nad sektorem kas spółdzielczych.
Zakres działań KNF obejmuje m.in.:
• sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością uczestników rynku kapitałowego;
• prowadzenie działań mających na celu rozwój polskiego rynku finansowego;
• udzielanie licencji na prowadzenie działalności przez firmy inwestycyjne (giełdy, domy maklerskie, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, fundusze inwestycyjne, zagraniczne firmy inwestycyjne);
• wyrażanie zgody na brzmienie statutu funduszu inwestycyjnego;
• wyrażanie zgody na pełnienie funkcji w organach nadzorowanych krajowych firm inwestycyjnych, giełd, domów maklerskich, towarzystw funduszy inwestycyjnych;
• wyrażanie zgody na wybór banku powiernika;
• prowadzenie listy maklerów oraz doradców inwestycyjnych;
• prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej dotyczącej funkcjonowania rynku kapitałowego.
Instrumenty polityki pieniężnej
Narzędzia polityki pieniężnej używane przez Narodowy Bank Polski zmieniały się z biegiem czasu ilościowo i jakościowo (Przybylska-Kapuścińska 2009, s.293). Na ich rodzaje i sposoby spożytkowania oddziaływały zarówno stan przeobrażeń systemowych gospodarki, jak i sektora bankowego, stopień zaawansowania i dynamizm poszczególnych rynków, potrzeba wprowadzenia stosowanych przemian instytucjonalnych, ułatwiających przygotowanie operacyjne i stworzenie nowych dla Narodowego Banku Polskiego instrumentów, także brak praktyki w ich wykorzystaniu.
Kluczowym instrumentem polityki pieniężnej są stopy procentowe (Głuchowski, Szambelańczyk 1999, s. 34). Ich stopień modeluje pośrednio oprocentowanie transakcji banków komercyjnych z przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi. Stopy procentowe wolno rozpatrywać jako cenę pieniądza. Powiększanie się stóp procentowych, a więc wzrost ceny pieniądza, powoduje pomniejszenie aktywności kredytowej banków także „schłodzenie” gospodarki. Poprzez zmiany stóp procentowych NBP formuje wielkość całego cyklu pieniężnego, a także np. stopę inflacji.
Wszystkie banki komercyjne mają obowiązek stworzenia na rachunku bieżącym w banku centralnym rezerwy środków pieniężnych (Zaleska 2007, s. 40). Rezerwy obowiązkowe tworzą się poprzez odprowadzanie przez banki komercyjne części zdeponowanej gotówki. Stawka rezerwy obowiązkowej powinna równać się 3,5 % zgromadzonych depozytów. Zmiana stopy rezerwy obowiązkowej działają jednakowo na wszystkie banki, bardzo często uderzając bezlitośnie w banki o niedoborze rezerw.
Operacje otwartego rynku polegają na przeprowadzaniu między bankiem centralnym i bankami komercyjnymi transakcji kupna-sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych (Głuchowski , Szambelańczyk 1999, s. 53-54). Transakcje te są zawsze zapoczątkowane przez NBP. Bank centralny poprzez zakup lub sprzedaż odpowiedniej ilości papierów wartościowych wpływa na ilość pieniądza w obiegu. Jego zadaniem jest utrzymywanie rezerw na takim poziomie, aby stopy procentowe pozostawały stabilne.
Instrumentem, który wspiera operacje otwartego rynku w większości krajów o rozwiniętych rynkach finansowych są operacje kredytowo - depozytowe (Szponar 2000, s.108). Zawierane są z bankiem centralnym z inicjatywy banków komercyjnych, ale na warunkach ściśle określonych przez bank centralny. Instrumenty kredytowo - depozytowe z reguły mają termin jednodniowy. Mimo to pozwalają bankowi centralnemu wyznaczyć dopuszczalny przedział wahań dla jednodniowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Instrument ten może mieć dwa ogniwa i występować jako kredyt na koniec dnia i depozyt na koniec dnia.
Strategia polityki pieniężnej
Podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”(Milewski 2001, str. 474). Bank centralny dążąc do osiągnięcia tych celów nie ma możliwości bezpośredniego oddziaływania na te wielkości. Dysponuje on kilkoma instrumentami, za pomocą których może w sposób pośredni i po pewnym czasie wpływać na realizację ostatecznych celów polityki pieniężnej. Bank Centralny ma określoną strategię polityki pieniężnej: po wyznaczeniu celów w zakresie poziomu cen bank centralny ustala tzw. cele pośrednie, które wywierają bezpośredni wpływ na poziom cen. Jednakże nawet te cele pozostają poza zasięgiem oddziaływania banki centralnego. Dlatego też bank centralny ustala kolejne zmienne nazywane celami operacyjnymi. Są nimi np. ściśle zdefiniowany poziom bazy monetarnej czy pożądana krótkoterminowa stopa procentowa.
Wśród zmiennych odgrywających kluczową rolę celu pośredniego polityki pieniężnej wymienia się: podaż pieniądza, stopę procentową, kurs walutowy, nominalny produkt krajowy brutto oraz prognozę inflacji (Winiarski 2006, s. 362). Zmienne te spełniają rolę wskaźników polityki pieniężnej. Dzięki nim możliwe jest uzyskanie informacji, czy polityka pieniężna jest bardziej restrykcyjna czy ekspansywna w stosunku do okresu bazowego.
W zależności od przyjętego celu pośredniego możliwe są następujące strategie polityki pieniężnej:
strategia monetarna,
strategia oddziaływania na stopę procentową,
strategia oddziaływania na kurs walutowy,
strategia wywieranie wpływu na dochód nominalny,
strategia bezpośredniego celu inflacyjnego.
Rodzaje polityki pieniężnej
Ekspansywna - jej celem jest zwiększenie podaży pieniądza. Realizowana jest przez obniżenie stóp procentowych: lombardowej i redyskontowej, zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Prowadzi to do potanienia kredytu i zwiększenia akcji kredytowych przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza
Kiedy łatwiej jest zaciągnąć kredyt na potrzeby produkcyjne lub konsumpcyjne, ludzie wydają więcej pieniędzy i popyt wzrasta, co może prowadzić do wzrostu produkcji i spadku bezrobocia. Ekspansywnej polityce monetarnej towarzyszyć może jednak wzrost cen.
Restrykcyjna - realizowana jest poprzez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych. Prowadzi to do obniżenia podaży pieniądza, spadku popytu oraz wzrostu bezrobocia, a także zahamowania inflacji.
Kanały transmisji impulsów polityki pieniężnej
W latach 1999-2011 o efektywności operacyjnej polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego przesądzała sprawność transmisji jej impulsów do sfery realnej. Badania nad nią rozpoczęły się w 1999 r. wraz z utworzeniem „Monetary Transmission Network”. Początkowo podstawą analiz empirycznych były zagregowane dane pochodzące z poszczególnych krajów i dotyczące okresu poprzedzającego przyjęcie wspólnej waluty, jednak coraz dłuższa historia strefy euro pozwoliła rozwijać działalność sieci.
Do tradycyjnych kanałów transmisji impulsów polityki pieniężnej euro systemu zalicza się m.in.:
• kanał stóp procentowych (interest rate channel), dowodzący wpływu stóp procentowych EBC na poziom stóp procentowych rynku pieniężnego i tym samym na oprocentowanie krótkoterminowych depozytów i kredytów w bankach. Skłonność klientów instytucji kredytowych do oszczędzania, konsumpcji i inwestycji kształtuje zaś popyt i podaż na rynkach dóbr i usług, prowadząc do zmienności poziomu cen. W stabilnych warunkach dostrzega się wyraźną aktywność tego kanału, przy czym siła i prędkość oddziaływania stóp procentowych zależą od kierunku ich zmiany. Efekty obniżenia stóp widoczne są już po upływie 1-2 lat, wzrostu zaś - po odpowiednio dłuższym okresie. Na istotność kanału stóp procentowych wpływają także: kondycja rynku pieniężnego, konkurencja na rynkach kredytowych, preferencje banków, co do okresu zapadalności umów kredytowych oraz oczekiwana premia za ryzyko,
• kanał kredytowy (credit channel lub bank lending channel), ukazujący oddziaływanie stóp procentowych EBC na oprocentowanie, popyt oraz podaż na rynkach kredytów bankowych, a w dalszej kolejności na decyzje konsumpcyjne ludności i inwestycyjne przedsiębiorstw. Uważa się, że restrykcyjna polityka pieniężna prowadzi m.in. do obniżenia oprocentowania depozytów klientów (w szczególności krótkoterminowych), ograniczając ich dostępność i tym samym zdolność banków do udzielania kredytów. Ze względu na istotny wpływ dostępności kredytów na poziom wydatków gospodarstw domowych i przedsiębiorstw kanał ten powinien pełnić ważną rolę w transmisji impulsów polityki pieniężnej. Rosnące zainteresowanie banków emisją obligacji (prowadzącą do uniezależnienia się od de pozytów) sprawiło, że nie działał on jednak efektywnie
• kanał oczekiwań, związany z długoterminowymi oczekiwaniami inflacyjnymi sektora prywatnego. Dowodzi on znaczenia wiarygodności banku centralnego i skuteczności jego komunikacji z otoczeniem. Powszechne przekonanie o niezmiennym poziomie cen w przyszłości sprzyja stabilizacji płac oraz cen na rynkach towarów i usług. Ważne zatem jest informowanie społeczeństwa o kierunkach prowadzonej polityki pieniężnej14. Rosnące w ostatnich latach oczekiwania inflacyjne spowodowały, iż Rada Prezesów uznała je za kluczowe dla skuteczności podejmowanych działań.
Koordynacja polityki pieniężnej z polityką budżetową
Do utrzymania stabilnego poziomu cen oraz wzrostu gospodarczego ważne jest, aby działania banku centralnego państwa były koordynowane z polityką budżetową rządu. Zarówno polityka pieniężna jak i budżetowa powodują pewne skutki zależne od przedziału czasowego, w którym występują.
W długim okresie polityka pieniężna ma duży wpływ na stopę inflacji, a budżetowa na wysokość długu publicznego oraz skale i strukturę opodatkowania.
W krótkim okresie natomiast, bank centralny kontroluje stopę procentowa na rynku pieniężnym, a kurs walutowy i długoterminowa stopa procentowa są także pod wpływam polityki budżetowej rządu. Możliwości koordynacji są w pewnym stopniu ograniczone.
Polityka pieniężna wpływa na gospodarkę powoli i w pewnych sytuacjach do przewidzenia, budżetowa natomiast szybko, ale jej efekty są często niepewne. Bank centralny jest w stanie szybo podejmować decyzje, natomiast reakcja i działania rządu trwają dłużej, gdyż są uzależnione od decyzji parlamentu. Jest to jedna z przeszkód utrudniająca koordynację polityki pieniężnej z budżetową. Kolejną przeszkodą może być błędne rozpoznanie wpływu polityki budżetowej na stopę procentową i kurs walutowy, z którymi polityka pieniężna jest silnie powiązana. Głównym celem polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilnego poziomu cen, a polityki rządu w krótkim okresie jest poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia. Decyzje i działania rządu są często złożone zarówno na płaszczyźnie mikro jak i makroekonomicznej oraz uwarunkowane innymi potrzebami, takimi jak na przykład oczekiwania wyborców.
Koordynacja obu polityk może mieć różne formy, od jednolitej polityki do dialogu i przepływu informacji poprzez określenie ogólnych zasad. Formę takiej koordynacji określa traktat Wspólnoty Europejskiej, mówiący o podstawowych zasadach obu polityk, zarówno pieniężnej jak i budżetowej a którymi są:
otwarta gospodarka rynkowa
wolna konkurencja
stabilność cen
zdrowe finanse publiczne
stabilny bilans płatniczy
Traktat określa również reguły, które narzucają dyscyplinę polityce budżetowej dla utrzymania stabilności cen, a są nimi:
zakaz nadmiernego deficytu budżetowego
zakaz finansowania deficytu budżetu państwa przez banki centralne
zakaz uprzywilejowanego dostępu sektora publicznego do instytucji finansowych.
Na gospodarkę mają wpływ również popyt i podaż. W sytuacji, gdy występują szoki popytowe koordynacja nie jest potrzebna, gdyż każda z nich czy to polityka pieniężna, czy budżetowa jest w stanie sama zneutralizować skutki szoku.
Koordynacja obu tych polityk jest natomiast potrzebna w przypadku szoków podażowych i polega na wymianie informacji pomiędzy rządem a bankiem centralnym. Rząd uwzględnia ustalenia polityki pieniężnej i opinię banku na temat sytuacji pieniężnej i finansowej, a bank centralny uwzględnia sytuację gospodarczą, a także środki budżetowe ustalone przez rząd. Koordynacja oparta na wzajemnym dialogu rządu z bankiem centralnym jest kluczem do zrównoważonej polityki gospodarczej.
Bibliografia:
Przybylska-Kapuścińska W. 2009 Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 2: Dwudziestolecie polityki pieniężnej NBP, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Głuchowski J., Szambelańczyk J. 1999 Bankowość Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań .
Zaleska M. 2007 Współczesna bankowość Tom I. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa.
Szponar P. 2000 Polityka pieniężna - cele i warunki skuteczności, PWE, Warszawa
MILEWSKI R. 2001 Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
WINIARSKI B. 2006 Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
SKOPOWSKI M., WIŚNIEWSKI M., 2007, Współczesna polityka pieniężna- instrumenty, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań
Link: http://mfiles.pl/pl/index.php/Polityka_pieni%C4%99%C5%BCna (wikipedia). 08.11.2015
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 227, ust. 1
Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 1149)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. Nr), poz. 1376)
PATENA W., Cwynar W., 2010, Podręcznik do bankowości. Rynki, regulacje, usługi. Oficyna a Wolters Kluwe busines, Warszawa
NBP. Narodowy Bank Polski, Warszawa 2005
Kochaniak K., Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego w latach 1999-2011
2
Wyszukiwarka