Wykład 27.03.2001 Metoda behawioralna
Założenia
Środowiskowość (otoczenie)
Wszelkie organizmy kształtują się poprzez otoczenie na zachowania wpływają kary i nagrody; uczymy się przyszłości poprzez skojarzenia z przeszłością.
Eksperymentalizm
Eksperyment pozwala stwierdzić jaki czynnik środowiskowy spowodował zachowanie i w jaki sposób możemy je zmienić (np. zachowanie zaniknie jeśli nagroda wyłączona).
Metoda eksperymentalna RÓŻNA od klinicznej (np. psychoanaliza)
KL: przypadek (case study) ekstrapolacja (na prawa ogólne)
E: prawa ogólne intrapolacja (do przypadku)
Optymizm
Zmianę zachowania spowodują zmiany w środowisku (np. przestępczość maleje ze wzrostem zamożności; wzrost stymulacji zwiększ poziom intelektualny)
Założenia 1 3 określają rozumienie zaburzeń zachowania:
zachowanie zaburzone i prawidłowe jest efektem doświadczenia
Eksperyment pozwala stwierdzić jakie czynniki środowiskowe prowadzą do zachowań patologicznych.
Jeśli je zmienimy jednostka oduczy się zachowań starych a wyuczy nowych (przystosowanych).
Antypsychologizm
Przedmiot badań naukowych musi być materialny. Myśli i uczucia są niejawne niesprawdzalne. Sprawdzalne, jawne i materialne są zachowania.
Uczenie się poprzez:
warunkowanie klasyczne
warunkowanie instrumentalne (sprawcze = operant)
modelowanie
warunkowanie klasyczne co z czym chodzi w parze
Proces, w którym początkowo neutralny bodziec warunkowy, poprzez ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga zdolność wywołania reakcji, która występowała tylko na bodziec bezwarunkowy.
Faza 1 Faza 2 (wyuczenie) Faza 3
bodziec bezwarunkowy bodziec bodziec bodziec
bezwar. warun. warunkowy
1) nagły hałas 1) nagły hałas 1) szczur 1) szczur
2) środek wymiotny 2) środek wym. 2) alkohol 2)alkohol
reakcja bezwarunkowa reakcja bezwarunkowa reakcja bezwar. 1) strach 1) strach 1) strach
2) nudności, zgaga 2) nudności, zgaga 2) nudności, zgaga
Zjawiska warunkowania klasycznego: Wytwarzanie wygaszanie odruchu (wycofanie
wzmocnienia). Uczenie się oduczanie.
Różnicowanie wzmocnienie R w obecności tego lecz nie innego S. W wyniku tej procedury R będzie pojawiać się tylko w obecności S skojarzonego ze wzmocnieniem lecz nie w innych sytuacjach.
Generalizacja niepowodzenie różnicowania. R wzmacniane w obecności określonego S będzie pojawiać się także na S podobne do oryginalnego, nawet jeśli nie było wzmacniane w ich obecności.
Na warunkowaniu klasycznym oparte są m.in. fobie (nadmiernie silne reakcje emocjonalne na nieodpowiednie obiekty).
Terapie W. K. (wykorzystują wygaszanie):
zanurzanie /w rzeczywistej lub wyobrażonej sytuacji budzącej lęk/
systematyczna desensytyzacja (odczulanie, odwrażliwianie)
I. Wolpe: wyobrażanie sobie serii scen budzących coraz większy lęk
+ głęboka relaksacja (neutralizacja zagrożenia)
Leczenie z patologii i zaburzeń uczenie różnicowania
Patologia nadmierna generalizacja
zaburzenia psychiczne = objawy
usunięcie objawów = wyleczenie
warunkowanie instrumentalne co zrobić, żeby otrzymać to, co chcemy
Thorndike (koty skrzynka problemowa jak zdobyć rybę na zewnątrz skrzynki?; metoda
prób i błędów, a nie wglądu) sformułował prawo efektu
Skinner (szczury i gołębie) 3 elementy prawa efektu: warunkowania instrumentalnego
S różnicujący dyskryminujący Sygnał, że wzmocnienie jest prawdopodobne; wzmocnienie jeśli pojawi się R instrumentalna |
R instrumentalna Skierowana na otoczenie, by zmodyfikować je tak, aby pojawił się S wzmacniający Inaczej: R, której prawdopodobieństwo wystąpienia można zwiększyć (wzmocnienia pozytywne) lub zmniejszyć (kary) |
S wzmacniający wzmocnienie Zmiana siły R instrumentalnej Pozytywne: zdarzenie, którego wystąpienie zwiększa prawdopodobieństwo powtórnego wystąpienia poprzedzającej je reakcji (nagradza zachowanie) Negatywne: zdarzenie, którego usunięcie zwiększa prawdopodobieństwo... Kara: zdarzenie, którego wystąpienie zmniejsza prawdopodobieństwo... |
Zjawiska podstawowe: nabywanie i wygaszanie R dowolnych (warunkowanie klasyczne reakcje mimowolne).
Zachowanie nieprzystosowawcze to zachowanie:
niewłaściwe w oczach tego, kto kontroluje wzmocnienia
prowadzące do zmniejszenia liczby pozytywnych wzmocnień
SR bodziec różnicujący = układ stanowiący okazję dla przyszłej reakcji
Np. napis mówimy po angielsku jest SR dla Amerykanina, że będzie miał sposobność (okazję) porozmawiania z rodakami.
Te bodźce, które najlepiej przewidują kiedy i gdzie zachowanie zostanie wzmocnione, najprawdopodobniej staną się SR SR może stać się dobrze ubrana obsługa hotelu: jest prawdopodobne, że mówi po angielsku.
Warunkowanie klasyczne uczymy się reagować na nowe S (jako na S warunkowe)
Warunkowanie instrumentalne uczymy się nowych wzorców zachowania
Oba typy R (instrumentalna i warunkowa) występują wtedy, kiedy obecne są S poprzedzające (SR i S warunkowe).
KONTROLA BODŹCA te bodźce (zarówno warunkowe, jak i różnicujące) w kolażu (układzie wszystkich działających), które są efektywne w wywoływaniu reakcji, wykazują KONTROLĘ BODŹCA nad reakcją.
Np. Janek, Franek i Ania rozmawiają o tym, jak spędzić weekend. Propozycja J. dostarcza różnych SR i S warunk. (entuzjazm, uśmiech, itp.), które kontrolują myślenie i wzbudzają R emocjonalne. A. chce dopowiedzieć cos do propozycji J., ale kolejny pomysł F. zmienia jej myślenie i kontroluje kierunek rozmowy (kontroluje reakcje).
Kontrola bodźca w terapii (bodziec wpływa na nasze zachowanie0 palenie tylko na balkonie, nie po jedzeniu, itp.
TERAPIA
3 pytania, które zadaje sobie terapeuta:
jakie niepożądane zachowania występują?
Jakie wzmocnienia je podtrzymują?
Jakich zmian w otoczeniu dokonać, by zachowanie nieprzystosowane zamienić na przystosowane?
Terapia oparta na warunkowaniu instrumentalnym:
wybiórcze wzmacnia nie pozytywne wybór zachowania docelowego (target) i systematyczne wzmacnianie; np. w leczeniu anoreksji: wyszukiwanie zachowań, które pacjent ceni bardziej niż jedzenie:
1 łyżka budyniu 10 telewizji
1 kotlet 20 rozmowy telefonicznej
wybiórcze karanie: np. impuls elektryczny za okaleczenie się w autyzmie; nie leczy, ale hamuje nieprzystosowawcze zachowanie
wygaszanie ignorowanie zachowanie (które jest emitowane w celu uzyskania wzmocnienia pozytywnego)
Terapia oparta na warunkowaniu instrumentalnym i klasycznym:
uczenie się unikania: uczenie się (1) co zapowiada zdarzenie awersyjne [co z czym chodzi w parze] (powrót o 22 ulicą X zapowiada spotkanie ze skinem, czemu towarzyszy lęk(przed nocnym powrotem ulicą X), (2) jak tego uniknąć [co trzeba zrobić, by uzyskać to, czego chcemy] (wracać ulicą wcześniej)
W.K. ulica X nocą (SW), napad (SBW), lęk (RW)
W.I. ulica X nocą (SR), powrót inną ulicą (RI), brak lęku (S Wzmacniający)
Wykład 3.04.2001 Behawioryzm c.d.
modelowanie
Uczenie się polegające na obserwowaniu i naśladowaniu zachowania innych osób (wskazane w 1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów agresji). Powszechny mechanizm uczenia się zachowań, ważna technika terapii.
Eksperyment Vermonta 1/3 dzieci oglądała film nierealistyczny (1): dzieci na filmie nie płakały po zastrzykach; 1/3 oglądała film realistyczny (2): dzieci płakały umiarkowanie lub krótko; 1/3 (tzw. grupa kontrolna 3) nie oglądała filmu. Która grupa najmniej płakała po zastrzykach? (2), GK, (1) w tej kolejności!
Model nierealistyczny nie zmniejsza leku ponieważ nie pozwala na identyfikację. Najbardziej skuteczny model to taki, który przeżywa lek, ale sobie z nim radzi.
Badanie skuteczności leczenia fobii węży eksperyment.
(Bandura, Blanchard, Ritter 1969)
Porównanie 3 technik:
systematyczna desensytyzacja (odwrazliwianie)
modelowanie
wygaszanie zastępcze (vicarious)
modelowanie uczestniczące
Ad. 1) systematyczna desensytyzacja: kojarzenie wyobrażenia zagrażającej sytuacji z głęboką
relaksacją.
Ad. 2a) wygaszanie zastępcze: obserwacja modeli wykonujących zachowania budzące strach
bez szkodliwych konsekwencji dla siebie. Warunkiem wygaszenia strachu jest
nieobecność przewidywanych konsekwencji negatywnych.
Ad. 2b) modelowanie uczestniczące: pod kierunkiem przewodnika, który jako model
demonstruje zachowanie w warunkach bezpiecznej obserwacji, uczestnik przyłącza
się, a przewodnik stopniowo wycofuje.
2b) procedura najtrwalsza; zmieniła także postawę wobec węża
Perspektywa poznawcza
Podejście poznawcze akcentuje posiadane przekonania o świcie i sobie samym; dawna teza Marka Aureliusza:
Jeżeli cierpisz z powodu jakiejś rzeczy, to nie ta rzecz ci przeszkadza lecz twój własny sąd o tej rzeczy. I jest w twojej mocy to zmienić.
ludzie depresyjni są realistyczni, a niedepresyjni maja nierealistyczny optymizm
Podejście poznawcze historia
Przełom lat 60. I 70. rewolucja poznawcza
1964 śmiertelne rzężenie behawioryzmu Koch
1974 wykluczenie doniesień poznawczych ze spotkań Towarzystwa Terapii behawioralnej
Podejście behawioralne pozostało jednak najbardziej popularne ( powstało też zintegrowane podejście behawioralno poznawcze).
Podstawy poznawczej teorii uczenia się
Teoria konstruowania poznawczego (G. Kelly konstrukty osobiste)
dwubiegunowe pojęcia (silny słaby, dobry zły) tworzące hierarchiczny system służą charakteryzowaniu przedmiotu poznania.
Dzięki nim konstruujemy doświadczenia = nadajemy im sens.
Teoria kontroli
poczucie kontroli (Rotter); poczucie samoskuteczności (Bandura0
sprawowanie kontroli (seligman: teoria wyuczonej bezradności; Mischel: kontrola umysłu i impulsów emocjonalnych
Teoria depresji (Beck)
Założenia podejścia poznawczego:
Interakcjonizm
Dezygnacja z determinizmu środowiskowego. Przyczynowe współdziałanie organizmu i
otoczenia.
Coverants the operant of mind
O roli zdarzeń ukrytych: na zachowania wpływają zdarzenia psychiczne, osobiste
(mental events).
Lloyd Homme myśli można zaobserwować ukryte warunkowania: zastosowania reguł warunkowania.
Rodzaje zdarzeń psychicznych:
Krótkoterminowe
Oczekiwania treści poznawcze dotyczące zdarzeń przewidywanych w przyszłości
co do wyniku (zachowanie X rezultat Y)
co do skuteczności (potrafię wykonać X; m.in. mechanizm systematycznej desensytyzacji w leczeniu fobii)
Oceny z reguły automatyczne, terapii podlegają myśli autodefetystyczne
(depresja: nie zdam, jestem głupi).
Treść myśli (oceny) Emocja
zagraża mi niebezpieczeństwo lęk
straciłem cos wartościowego smutek
naruszono moje terytorium gniew
Założenie: modyfikacja oceny modyfikuje emocje!
3. Atrybucje poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: dlaczego przytrafiło mi się X? Lub: dlaczego A. nie przyszedł na spotkanie?
|
Wewnętrzne |
Zewnętrzne |
||
|
stałe |
niestałe |
stałe |
niestałe |
ogólne |
Kretynka jestem |
Mam katar |
Faceci są nieodpowiedzialni |
Spadł śnieg, oblodziło się |
specyficzne |
Nie umiem być miła |
Zrobił mi się pryszcz |
A. jest zakręconym naukowcem |
A. musiał śledzić kurs dolara |
Długoterminowe
Przekonania (A. Beck, A. Ellis)
Mechanizmem depresji są zniekształcenia poznawcze dysfunkcjonalne przekonania (schematy poznawcze).
Tzw. triada poznawcza:
negatywny obraz: 1. siebie
2. świata
3. przyszłości
Dysfunkcjonalne przekonania same w sobie nie są przyczyną zaburzeń (emocje: gniew, smutek i lęk sygnalizują obecność czynników szkodliwych i niezaspokojonych potrzeb) i są adaptacyjne. Dezadaptacyjne jest ich duże natężenie.
Zaburzenia myślenia w dysfunkcjonalnym schemacie poznawczym:
selektywne abstrahowanie
wyolbrzymianie i minimalizowanie
rozumowanie w kategoriach czarno białych (ignorowanie stanów pośrednich)
katastrofizacja
nadgeneralizacja
arbitralne wnioskowanie
personalizacja(myślenie ksobne)
Wymiary zdrowia psychicznego wg Ellis:
Dbanie o własne dobro
Przystosowanie społeczne (towarzyskość, współpraca, związki emocjonalne)
Autonomia (niezależność; potrzeba akceptacji bez poczucia, że jest się niezbędnym)
Tolerancja (przyznawanie innym prawa do błędu, powstrzymywanie się od nierealistycznych oczekiwań)
Akceptowanie dwuznaczności i niepewności (przekonanie o tym, że świat ma charakter probabilistyczny; nic nie jest całkowicie konieczne i pewne)
Giętkość myślenia
Myślenie naukowe (obiektywność, racjonalność, stawianie hipotez)
Zaangażowanie (aktywność)
Podejmowanie ryzyka
Samoakceptacja (bezwarunkowa akceptacja siebie)
Hedonistyczne nastawienie do życia (poszukiwanie przyjemności, ale rezygnacja jeśli przyszłe konsekwencje mogą być negatywne; nie wybieranie cierpienia w nadziei na lepszą przyszłość)
Brak perfekcjonizmu i utopijnych poglądów
Przyjmowanie odpowiedzialności za własne trudności (nieobwinianie innych, ani sytuacji)
Ellis irracjonalne przekonania (tabela w literaturze!)
Każdy, także dorosły, musi być kochany przez wszystkich i za wszystko, co robi.
Wiele postępków to czyny okropne i nikczemne, za które należy ponieść surową karę.
To straszne, że sprawy nie układają się tak, jak by się chciało.
Przyczyną nieszczęść są okoliczności zewnętrzne.
Jeżeli coś jest lub może być niebezpieczne, albo przerażające, należy na tym skupić całą swoją uwagę.
Łatwiej unikać trudności życiowych niż starać się z nimi skonfrontować.
Człowiek potrzebuje czegoś więcej niż siebie pewnej idei lub kogoś silniejszego, żeby mógł się na nim oprzeć.
Powinno się mieć osiągnięcia pod każdym względem, być zawsze kompetentnym, inteligentnym i osiągać wszelki możliwy szacunek.
Jeżeli człowiek przeżył jakieś nieszczęście zawsze już będzie pozostawał pod jego wpływem.
Dla egzystencji człowieka jest niesłychanie ważne to, co robią inni ludzie, należy więc wkładać dużo wysiłku, aby zmienić ich zgodnie z naszymi wyobrażeniami.
Szczęście samo przyjdzie można je osiągnąć przez bierność i czekanie.
Na to jakich emocji się doznaje nic nie można poradzić, człowiek nie może nad nimi zapanować.
Seligman wyuczona bezradność (niezdolność uczenia się unikania wskutek wcześniejszego doświadczenia sytuacji, w której unikanie nie było możliwe)
W. B. Jest uogólnionym oczekiwaniem braku kontroli powstałym wskutek wyuczenia się, że nie ma związku pomiędzy działaniem a następstwami (reakcja i wzmocnienie są niezależne).
Teoria uwzględnia poznawcza reprezentację sytuacji, która ma trzy komponenty:
1) informacja o następstwie (szok) |
2) poznawcza reprezentacja następstwa: oczekiwanie, przekonanie, że cokolwiek zrobię nastąpi szok |
3) zachowanie (zaniechanie zachowania się w jakikolwiek sposób) |
Na efekt bezradności nie wpływa wielkość porażki (czy mało, czy mocno dotkliwa)
Kofta, Sędek 1989
W. B. to deficyt:
motywacyjny (spadek tendencji do inicjowania zachowań, apatia)
emocjonalny (pogorszenie nastroju, depresja)
poznawczy (obniżenie zdolności radzenia sobie w innych, kontrolowanych sytuacjach)
Wykład 10.04.2001 Terapia behawioralno poznawcza
Terapie behawioralno poznawcza
Warunkowanie ukryte (ogniwo między behawioryzmem a podejściem poznawczym)
|
Techniki samokontroli bodźca
|
Terapie poznawcze
Poznawcza restrukturyzacja (zmiana nastawienia poznawczego)
|
Terapie radzenia sobie
|
Terapie poznawcze: zbiór procedur powstałych na drodze eksperymentalnej (wiele przypadków, a nie jeden!), czerpiących z teorii przetwarzania informacji, percepcji, teorii decyzji, psychologii społecznej oraz rozwojowej.
Stopowanie myśli procedura przeznaczona do zatrzymania tych procesów poznawczych, które prowadzą do niepożądanych efektów (myśli o śmierci, niskiej wartości, utracie kontroli, nieodwzajemnionej miłości, przejedzeniu)
Klient werbalizuje negatywne myśli (nic mi nie wychodzi), T. krzyczy stop, klient koncentruje się na negatywnych myślach po cichu i sygnalizuje to, T. podnosi rękę i krzyczy stop dyskutuje efekt. Procedura powtarza się, T. ścisza głos klient krzyczy stop aż do zablokowania zachowania. Efektywne w połączeniu ze stwierdzeniami pozytywnymi, samowzmacnianiem (Wolpe 1990).
Ukryte zwiększanie wrażliwości technika mająca wzbudzić lęk, aby zmniejszyć niepożądane zachowania, S wzbudzające lęk są wzmacniane.
ZASTOSOWANIE: leczenie przejadania się, palenia, nadużywania alkoholu, dewiacji seksualnych (pedofilia, ekshibicjonizm).
Nieprzystosowane, przyjemne zachowanie (opisane szczegółowo) kojarzone jest w wyobraźni z S wysoce awersyjnymi (wymiotowanie, robaki pływające w kieliszku Cantella 1966, 1986). T. uczy klienta unikania pokusy (omijanie miejsca, ucieczki).
Kojarzone z procedurami warunkowania jawnego i terapią poznawczą, np. w leczeniu dewiacji seksualnej z wstrętnymi zapachami (Maletzky 1980).
SAMOKONTROLA obejmuje zwykle zachowania, które są społecznie akceptowane i które zawierają przejrzyste intencje dotyczące samodoskonalenia się.
Wzorce zachowania omawiane w kategoriach samokontroli charakteryzuje GRADIENT ODWRÓCENIA KONSEKWENCJI: konsekwencje początkowo dodatnie okazują się w ostatecznym rozrachunku ujemne (nałogi, przejadanie się) lub odwrotnie konsekwencje początkowo nieprzyjemne są w dłuższej perspektywie pozytywne (ćwiczenia fizyczne, oszczędzanie).
Cel terapii: przekształcenie odwróconego gradientu tak, by opóźnione konsekwencje stały się bardziej wyraziste, natychmiastowe.
Samoobserwacja trening w zakresie różnicowania i rejestrowania zachowań (zał: zapis zachowania wpływa na częstotliwość jego występowania). Samoobserwacja jest zwykle wstępną fazą skutecznej samoregulacji. Jeśli samodzielna efekty zmienne i krótkotrwałe.
Samonagradzanie po wykonaniu pożądanej reakcji. Zakłada się (wg Kanfara) TRÓJFALOWY MODEL REGULACJI:
Samoobserwacja (monitorowanie)
Samoocena porównanie działania z celami lub standardami
Samowzmacnianie jeśli poziom wykonania zgodny z celami lub wykracz poza nie (badania wykazują względnie stałe, pozytywne efekty utrzymujące się około 7-9 miesięcy po zakończeniu leczenia)
Motywacja nie od razu super, ale powoli ustalic osiągalny cel, standardy (w depresji są za wysokie!)
A. Ellis terapia Jak zmienić wygórowane żądania w sensowne preferencje
Terapia REBT (racjonalno emotywno behawioralna) i CBT (poznawcza terapia zachowania cognitive behaviour therapy)
METODA AKTYWNO DYREKTYWNA LECZENIA PROBLEMÓW EMOCJONALNO BEHAWIORALNYCH Założenia:
pacjenci sami się zadręczają i sami mogą się oddręczyć formuła A B C D E
pokazać jak A (nieprzyjemne wydarzenie aktywizujące), B (przekonanie belief) i C (konsekwencje) wpływają na siebie
r racjonalne; ir - irracjonalne
A np. X mnie nie lubi
rB zachęcające do zdrowych, funkcjonalnych odczuć (zawód, żal) Chciałabym żeby X mnie lubił, ale skoro mnie nie lubi, to szkoda. Mimo to życie może być dobre.
rC działanie akceptujące lub poprawiające sytuację
irB - odczuwanie konsekwencji niezdrowych i destrukcyjnych; poczucie zagrożenia; złość, użalanie się nad sobą Musi mnie lubić, skoro nie lubi, to jestem do niczego, X jest okropny
irC unikanie, odwlekanie, uzależnienia, przemoc, zemsta zablokowanie, zniszczenie prób radzenia sobie z nieprzyjemnymi doświadczeniami (zwykle związane z: należy, muszę, powinienem)
D dysputa wewnętrzna podważanie irB (Dlaczego X musi mnie lubić? Czy to oznacza, że jestem bezwartościowy?)
E efektywne poglądy (po terapii dyspucie), uczucia, zachowania Jeśli nie uda mi się zdobyć aprobaty X, będę osobą, której się nie udało tym razem, ale nie będę bezwartościowa.
Poznawcza restrukturyzacja (Meichenbaum 1977)
- identyfikuje przekonania o niepowodzeniu i negatywne o Ja, zastępując pozytywnymi, adaptacyjnymi i zaradczymi.
ZASTOSOWANIA: * lęk i depresja
* zachowania nieasertywne
* zachowania agresywne w wieku szkolnym
Np. Lęk egzaminacyjny przekonanie, że: jestem beznadziejna, rodzice mnie zabiją, jak nie zdam ZASTĘPUJEMY rodzice będą rozczarowani, ale mnie nie zbiją, nadal będę mnie kochali, jestem w porządku bez względu na wynik egzaminu.
Wyobrażenie sobie egzaminu, powtarzanie stwierdzeń pozytywnych, wzmacnianie (zdam, zrobię to, wyobrażanie sobie scen relaksujących i mówienie sobie pozytywów o zdawaniu egzaminu, przerwa w nauce na stwierdzenia zaradcze).
Depresja zachowania jawne: J. śpi za dużo, je za dużo, ogląda TV; zachowania ukryte: przekonanie, że nigdy nie znajdzie pracy i skończy na ulicy
terapia grupowa członkowie grupy odgrywają szukających pracy, omawiają zachowania na rozmowach kwalifikacyjnych
zadanie domowe zidentyfikować sytuacje poprzedzające negatywne myśli, sformułować alternatywne pozytywne; zapisać, ułożyć w stosiki. Patrzeć na obydwa wyobrażając sobie siebie w łachmanach na ulicy lub na rozmowie o pracę. Ukryte nagrody: wyobrażenie sobie wakacji po 1 roku pracy.
Samodzielne odkrycie czegoś w sobie (warunków, możliwości0 lepsze i bardziej skuteczne niż gdy ktoś nam wskaże drogę. Gdy sami to robimy lepiej zapamiętamy i lepiej zadziała.
Samoinstruowanie (Meichenbaum 1977, 1950)
Technika uczy jak instruować samego siebie, by efektywnie radzić sobie z sytuacjami trudnymi.
Główne komponenty samoinstruowania:
poznawcze modelowanie
poznawcze wypróbowywanie zachowania
dostosowanie odpowiedniej instrukcji
wykonywanie zadania + werbalne instruowanie:
terapeuty
samoinstuowanie: (b1) głośno, (b2) ściszanie, (b3) w myśli
PROBLEM: lęk skrzypka przed zagraniem z orkiestrą
definicja problemu (co chcę zrobić? zagrać koncert z orkiestrą)
instrukcja do siebie (spokojnie, grałem to setki razy; muszę się skupić na nutach, które świetnie znam)
W każdym planie zachowania, który napawa lękiem, są elementy dobrze nam znane!
stwierdzenie zaradcze i oceniająca korekta błędu: (nawet jeśli się boję, że się pomylę, wciąż gram; denerwowanie się jest w porządku!)
samowzmacnianie (Świetnie, robię to! Mogę to zrobić! Zrobiłem!)
Wykład 8.05.2001 Podejście poznawczo behawioralne c. d.
Szczepienie przeciw stresowi (Meichenbaum 1977, 1985)
Uczenie fizycznych i poznawczych nawyków zaradczych wobec sytuacji stresowej przez wypróbowywanie nawyku w obecności stresorów.
Stresory fizyczne (np. zanurzenie ręki w lodowatej wodzie), wizualne (makabryczny film) lub wyobrażeniowe (dentysta borujący ząb).
Zastosowanie:
radzenie sobie z lękiem
migreny
astma
bóle
reakcje u dentysty
Kroki:
przygotowanie poznawcze (identyfikacja, negatywne myśli, zastąpienie ich pozytywnymi adaptacyjnymi)
Uczenie się nawyków zaradczych (+ relaksacja i rozwijanie nawyków społecznych)
Ekspozycja na sytuację stresową
Uczy się także: radzenie sobie z przejściowymi trudnościami, oceny wykonania oraz autowzmocnień podczas radzenia sobie ze stresorem.
Trening szczepienia przeciw stresowi stosowany jest także do kontroli złości (zastępowanie innymi R na S wzbudzające złość)
W terapii poznawczej terapeuta akceptuje interpretacje zdarzeń dostarczanych przez pacjenta; traktuje jako dane podstawowe;
w przeciwieństwie do terapii behawioralnej:
koncentruje się nie tylko na nieprzystosowanym zachowaniu lecz na wyobrażeniach związanych z symptomem
stara się zmodyfikować nie tylko jawne (obserwowalne) zachowania pacjenta lecz także jego POSTAWY, PRZEKONANIA i OCZEKIWANIA.
modyfikacja zachowania jest środkiem a nie celem terapii ma doprowadzić do poznawczej zmiany przekonań
w przeciwieństwie do psychoanalizy:
zajmuje się przeżyciami świadomymi
nie odwołuje się do mechanizmów obronnych
nie wymaga odtworzenia historii rozwoju
(teraźniejszość, a nie przeszłość)
Współcześnie w terapii poznawczej wyróżniamy 2 nurty:
Racjonalistyczny Beck, Ellis |
Kostruktywistyczny Feixas, Villegos 1993 Neimeyer, Mahoney 1995 |
|
|
każdy tworzy własną rzeczywistość |
|
Pacjent wobec swoich problemów jest naukowcem z ulicy, jednak: |
||
|
|
|
|
|
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Perspektywa humanistyczna taoizm
Chiny VI wiek: indyjski buddyzm + taoizm
Rozwój VII XII wiek Japonia rok 1190, Anglia 1905
Jeśli nie potrafisz znaleźć prawdy tam, gdzie przebywasz, dlaczego się łudzisz, że znajdziesz ją gdzie indziej? (Dogen)
Droga wcale nie jest trudna: jedyny warunek to wyzbycie się wszelkich chceń i nie chceń (Chao Clau)
Jedyny zen, jaki znajdziesz na szczytach gór, to zen, który sam tam zaniosłeś. (Robert M. Pirsing)
Veronica: Pewnego dnia zobaczyłam jak ktoś siusiał na Jermyn Street.
Pomyslałam, czy to koniec cywilizacji, tak jak sądzimy?
A może po prostu ktoś siusia na Jermyn Street? (Alan Bennett)
Jak klaszcze jedna ręka? (koan zen)
Narąb drew, przynieś wodę. (powiedzenie zen)
Przedstawiciele:
Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May, J.F.T. Bugental, Ronald Laing, Fritz Perls
Założenia (poglądy):
o naturze człowieka
Przekonanie potencjalnych pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować: rozpoznawać i urzeczywistniać.
o roli społeczeństwa
Wymagania otoczenia hamują lub frustrują naturalny proces samorealizacji. Kultura i społeczeństwo pokazują człowiekowi zniekształcone sposoby istnienia (Bugental)
fenomenologia
Koncentracja na świadomym doświadczeniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych, na tym co w danej chwili, TU i TERAZ, w organizmie i wokół niego zachodzi. Bycie świadomym pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem.
subiektywizm
Świadomość własnego doświadczenia jest jedynym kryterium poznania rzeczywistości i samego siebie.
9 nakazów Terapii Gestalt
Żyj teraz. Zajmuj się tym, co jest teraz a nie przeszłością lub przyszłością.
Żyj tutaj. Radź sobie z tym, co jest obecne, a nie z tym, co nieobecne.
Przestań cos sobie wyobrażać. Doświadczaj tego, co realne.
Powstrzymaj niepotrzebne myślenie. Raczej smakuj i spostrzegaj.
Raczej wyrażaj (express0, niż manipuluj, wyjaśniaj, oceniaj, czy osądzaj.
Oddawaj się nieprzyjemności i bólowi dokładnie tak samo jak przyjemności. Nie ograniczaj swojej świadomości.
Nie akceptuj żadnego innego muszę i powinienem niż twoje własne.
Weź pełna odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia i myśli.
Poddaj się byciu takim, jakim jesteś.
Wykład 15.05.2001
Koncepcja Rogersa
mamy być świadomi swojego doswiadczenia i akceptować i dobre i złe
Tezy:
tendencja do samorealizacji wrodzona, wykazywana już przez niemowlę
- ssanie próby samorealizacji
dążenie unikanie; doświadczenia przyjemne/ nieprzyjemne = sprzyjajace/ zagrażające samorealizacji
doświadczanie siebie przekształca się w pojęcie Ja jako obiekt spostrzegany (ja, mnie); wartościowanie siebie (dobry, zły, mądry) jako rezultat doświadczenia z innymi
wraz z rozwojem Ja rozwija się potrzeba akceptacji uniwersalna potrzeba człowieka powinna być zaspokajana bezwarunkowo
Traktować siebie łagodnie SAMOAKCEPTACJA
Mamy patrzeć na siebie pozytywnie, mieć pozytywny obraz siebie.
warunki wartości = warunkowa akceptacja przez innych warunkowa samoakceptacja na własne doświadczenia reaguje się jako na mniej lub bardziej wartościowe (zasługujące na akceptację)
Niezgodność pomiędzy tym, co aktualnie doświadczane a obrazem Ja = zniekształcanie doświadczenia tak, by było zgodne z warunkami wartości: selektywna percepcja lub wypieranie. (uzgodnienie na poziomie świadomym, treści niezgodne nadal oddziałują)
podatność na lęk i psychologiczne nieprzystosowanie
Akceptacja warunkowa może zdominować potrzebę samorealizacji (a nie powinna).
Przyczyną lęku jest rozbieżność między sobą a doświadczeniem.
Ze Strelaua: C. Rogers rozwój zachowania obronnego porównać z C. Rogers rozwój zachowania zdezorganizowanego
brak bezwarunkowej akceptacji
brak bezwarunkowej samoakceptacji
warunki wartości
Niezgodność
podatność na lęk
funkcjonowanie obronne
Koncepcja Pearlsa pozbawiania się Ja:
odrzucanie wszystkiego, co jest negatywne
podobna do Rogersa, ale pokazana poprzez ciało
KONCEPCJA SYSTEMOWA
Podejście systemowe wyłoniło się z projektu Batesona (antropolog), Haleya (komunikacja), Weaklanda (inżynier) i Jacksona (psychiatra) o podwójnym związaniu Paola Alto, Kalifornia, lata 50. (rozwój w latach: 60. 70.)
Podejścia:
1. komunikacyjne |
V. Satir (1967) Problemy i dysfunkcjonalne rodziny to problemy z komunikacją. Style komunikacji: zjednywanie, oskarżanie, superrozsądek, chaos (mętlik), zgodność (szczera ekspresja uczuć. |
2. strukturalne |
Salvadore Minuchin (1974) Zmiana i restrukturyzacja wzorców relacji pomiędzy członkami rodziny. Wzorce dysfunkcjonalne: uwikłanie/ niezaangażowanie. |
3. grupa z Milano |
Mara Selvini Palazzoli, Boscolo, Ceclin, Prata
|
4. strategiczne |
Jay Haley, Milton Erickson Rozwinęła się w celu skuteczniejszego poradzenia sobie z oporem podczas terapii. Perspektywa zakłada, że każda próba zmiany układu między członkami rodziny spotyka się z oporem lub sabotażem. Techniki: paradoks, reframing (przeformułowanie). |
Przykład
Problem: nastolatka z nadwagą (napady objadania się)
Babka |
M. telefonicznie prosi o radę
przy śniadaniu (7)
Matka |
przy obiedzie (18)
Córka |
Rys. Ustalenia terapeutów o komunikacji w rodzinie.
komunikacja werbalna
komunikacja niewerbalna
Terapeuci systemowi prowadzą do reorganizacji symptomu, nie zabraniają go. Pacjenci mają produkować symptom, ale w narzucony sposób.
Założenia:
o relacji część całość
System (rodzina) posiada właściwości, które są czymś więcej niż sumą części (system jest nieredukowalny do sumy swoich podsystemów).
o przyczynowości (nie pytamy o przyczynę w tej teorii!)
Sekwencja przyczyn i skutków ma charakter cyrkularny (okrężny), a nie liniowy, co oznacza, że nie jest tak, że A B lecz tak, że elementy danego systemy są wzajemnie uwarunkowane i wzajemnie na siebie wpływają
W powstawaniu patologii
uczestniczą wszystkie
zdarzenia aktualne i przeszłe, A B C
nie ma 1 czynnika.
o sprzężeniu zwrotnym
Sprzężenie zwrotne jest metodą sterowania systemem.
Teorie tradycyjne: ujemne sprzężenie zwrotne = przeciwdziałanie odchyleniom kierunkowi zmiany (homeostaza jako warunek przetrwania w zmiennym środowisku)
Teorie systemów: dopełniające są pętle sprzężenia zwrotnego, w tym dodatnie sprzężenie zwrotne jako część ujemnych; istotny element regulacji i samoorganizacji zmusza do przejścia na wyższy poziom zdolności adaptacyjnych.
(zwykle dodatnie sprzężenie zwrotne prowadzi do zniszczenia organizmu)
o stałości i zmianie
Dążenie do zachowania stałości i do zmiany są to dwie komplementarne (a nie przeciwstawne!) funkcje systemu.
Nie rozumujemy w kategoriach albo albo (symptom brak symptomu) lecz pytamy o funkcje symptomu: co równoważy? (na co pozwala innym członkom rodziny? co musieliby robić, gdyby symptomu nie było? Komu i co komunikuje osoba swoim symptomem?)