Finanse ludności - determinanty i charakter przepływów pieniężnych.
Justyna Szymańska nr albumu 150 597
Patrycja Turska nr albumu 150 599
Małgorzata Walczak nr albumu 150601
Kierunek Zarządzanie, studia stacjonarne, rok II, semestr IV
Spis treści
Spis wykresów
Wykres 1: Średnie bezrobocie i zarobki w Polsce (w zł) na koniec VI 2011 r.
1. Wstęp
Celem naszej prezentacji jest wyjaśnienie, czym są finanse ludności. Omówienie najważniejszych czynników mających wpływ na przychody i koszty gospodarstw domowych oraz scharakteryzowanie przepływów pieniężnych w gospodarstwach domowych. Zilustrowanie gospodarstw domowych w Polsce i wybranych krajach.
2. Finanse ludności
Finanse ludności (gospodarstw domowych zwane także finansami konsumentów lub finansami osobistymi) zajmują się stosunkami ekonomicznymi polegającymi na gromadzeniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych przez gospodarstwa domowe.
3. Determinanty przepływów pieniężnych w gospodarstwach domowych
Wśród determinant kształtujących zachowania ekonomiczne gospodarstw domowych wyróżnić można:
Determinanty biologiczne i ekologiczne
Determinanty ekonomiczne
Determinanty demograficzne i społeczne
Determinanty kulturowe.
3.1. Determinanty biologiczne i ekologiczne
W rozważaniach na temat biologiczno- ekologicznych determinant zachowań ekonomicznych mamy na uwadze wpływ anatomii i fizjologii poszczególnych członków gospodarstwa na sposoby gospodarowania majątkiem i budżetem domowym. Należy uwzględnić także uwarunkowania ekologiczne, czyli oddziaływania środowiska naturalnego.
Właściwości anatomiczne i fizjologiczne człowieka takie jak: wiek, wzrost, waga, sprawność fizyczna czy struktura psychiczna, w znacznej mierze determinują potencjał fizyczny oraz intelektualny człowieka, a więc wielkość i rodzaj nakładów pracy, potrzeby żywieniowe, potrzeby odzieżowe i mieszkaniowe, potrzeby odpoczynku, rekreacji itp. Znaczny wpływa na zachowania ekonomiczne ma także środowisko przyrodnicze, w którym człowiek żyje. Dotyczy to ukształtowania terenu, klimatu, pogody czy krajobrazu.
Postęp techniczny i technologiczny, automatyzacja i robotyzacja sfery produkcji bez względu na szerokość geograficzną i klimat, zmniejszają i upodabniają w skali globalnej wielkości wysiłku fizycznego oraz jego relację do wysiłku umysłowego. Dzięki owemu postępowi rośnie wydajność pracy, w wyniku, czego wzrastają płace i obniżają się ceny towarów, to zaś rozszerza możliwości nabywcze gospodarstw domowych, co powiększa konsumpcję i poprawia jakość życia.
Jeżeli chodzi o drugą stronę budżetów, czyli wydatki konsumpcyjne, to przykładowo edukacja w zakresie prawidłowego żywienia oraz rozwój szybkiego transportu, przechowalnictwa i handlu żywności sprawią, że niezależnie od miejsca zamieszkania ludzie będą się podobnie odżywiać. Z kolei postęp technologiczny budownictwa oraz całej infrastruktury technicznej upodobni warunki mieszkaniowe ludzi różnych regionów i stref klimatycznych.
3.2. Determinanty ekonomiczne
Do ekonomicznych determinant kształtowania się budżetów gospodarstwa domowego zaliczyć można:
Rodzaj i stopień aktywności gospodarczej członków gospodarstwa domowego
Zasoby majątkowe gospodarstwa domowego oraz dostęp do dóbr publicznych
Dochody bieżące gospodarstw domowych i sposób ich pozyskiwania
Poziom i relacje cen dóbr nabywanych przez gospodarstwa domowe
Podaż dóbr nabywanych przez gospodarstwa domowe oraz sposoby ich dystrybucji.
Wielkość i struktura dochodów zależy od konkretnej sytuacji ludzi, ich kwalifikacji, wieku, zawodu, wykształcenia, motywacji, zainteresowań itp. Wg statystyk, głównym źródłem utrzymania większości gospodarstw są wynagrodzenia z tytułu pracy najemnej (płace), drugie miejsce zajmują dochody z samodzielnej działalności gospodarcze (prowadzenia przedsiębiorstw, gospodarstw rolnych, operacji kapitałowych). Na trzecim miejscu znajdują się dochody socjalne pochodzące z wtórnych podziałów produktu społecznego.
Przejdziemy teraz do omówienia determinant strony wydatkowej budżetów gospodarstw domowych. Zdecydowaną większość wydatków stanowią wydatki konsumpcyjne. Analizując czynniki, które kształtują wielkość i strukturę wydatków, należy zwrócić uwagę na zasoby majątkowe gospodarstwa domowego.
Zasoby majątkowe gospodarstwa domowego wpływają na jego wydatki, czyli ostatecznie na konsumpcję, w sposób bezpośredni oraz pośredni. Oddziaływanie bezpośrednie - niektóre składniki majątkowe są same w sobie przedmiotami konsumpcji (np. mieszkanie, meble, dzieła sztuki). Wpływ pośrednik majątku wyraża się zaś w tym, iż wiele składników, szczególnie mających charakter dóbr inwestycyjnych, czyli nabywanych i posiadanych w celu uzyskania korzyści z przyrostu ich wartości(np. Ziemia, budynki, papiery wartościowe) można zamienić przez sprzedaż czy dzierżawę, w strumień dochodów. W sytuacji znacznego obniżenia dochodów gospodarstwa (np. w wyniku utraty pracy, przejścia na emeryturę) źródłem zaspokojenia jego potrzeb może być ów nagromadzony wcześniej majątek. Zasoby majątkowe gospodarstwa nierzadko w tej sytuacji amortyzują zmniejszenie się bieżących dochodów.
Determinanty demograficzne i społeczne
Determinanty demograficzne i społeczne są to określone cechy i parametry danego gospodarstwa, a także jego relacje z otoczeniem, w tym przede wszystkim:
Skład gospodarstwa domowego
Aktywność i pozycja zawodowa
Poziom i rodzaj wykształcenia
Aspiracje kulturowe i społeczne
Więzi gospodarstwa domowego z otoczeniem
Znaczny wpływ na ilość i strukturę nabywanych przez gospodarstwo domowe dóbr ma jego wielkość, czyli liczba osób, a także ich płeć i wiek.
Wielkość gospodarstwa wpływa na powstanie efektów skali gospodarowania oraz wyznacza hierarchię potrzeb konsumpcyjnych. Im większa jest liczba osób utrzymywanych w rodzinie(niemających własnych dochodów) a zwłaszcza ich udział w łącznej liczbie osób, tym mniejszy jest statystyczny dochód do dyspozycji w przeliczeniu na jednego członka gospodarstwa. Wielkość gospodarstwa wyznacza jego konsumpcję globalną, która rośnie wraz ze wzrostem liczby osób, zwłaszcza w odniesieniu do spożycia żywności, odzieży i obuwia, wyposażenia w niektóre dobra trwałego użytku, jednak wzrost liczby osób w gospodarstwie nie potęguje konsumpcji wszystkich dóbr, w szczególności artykułów wyższego rzędu .
Ważnym czynnikiem kształtującym zachowania nabywcze członków gospodarstwa domowego jest ich wiek. W miarę starzenia zmieniają się potrzeby konsumpcyjne, jedne zmniejszają się lub zanikają, a zamiast ich powstają nowe.
Na kształtowanie się procesu konsumpcji wpływa również płeć członków gospodarstwa. W codziennym życiu możemy zauważyć że mężczyźni częściej decydują o zakupie takich produktów jak: samochody, sprzęt elektroniczny, ubezpieczenie na życie, natomiast w sferze decyzyjnej kobiet pozostają zakupy żywności, środków higieny, odzieży damskiej i dziecięcej, wyposażenia wnętrz, chociaż w ostatnich latach ulega to różnym zmianom
Pozycja zawodowa, w szczególności osoby uchodzącej za głowę domu jest podstawowym wyróżnikiem statusu społecznego gospodarstwa. Im wyższych kwalifikacji wymaga dany zawód oraz im wyższe zajmuję się stanowisko, tym na ogół wyższe są dochody, a ty m samym większe możliwości konsumpcyjne, dodatkowo wykonywany zawód ma ogromny wpływ na zachowania konsumpcyjne, a więc poziom i styl życia.
Na strukturę konsumpcji w gospodarstwach domowych wpływa również lokalizacja i otoczenie. Związane jest to z różnicami rozwoju infrastruktury kulturalno-oświatowej i techniczno- ekonomicznej oraz możliwościami nabywczymi. Osoby zamieszkujące duże aglomeracje miejskie mają większe możliwości zatrudnienia, większy dostęp do rozrywek kulturalnych, placówek oświatowych i wypoczynku niż mieszkańcy małych miasteczek i wsi.
3.4. Determinanty kulturowe
Ostatnim już rodzajem determinantów są determinanty kulturowe, są one mocno powiązane z czynnikami społecznymi, niekiedy nawet trudno wytyczyć między nimi granicę.
Należą do nich przede wszystkim:
Przyzwyczajenia, zwyczaje i tradycje
System wartości
Oddziaływanie wzorców konsumpcji
Edukacja ekonomiczna
Na poziom i strukturę wydatków gospodarstwa domowego wpływają tradycje, nawyki, przyzwyczajenia i stereotypy narodowe, regionalne, lokalne, zawodowe oraz grupowe. Obyczaje te kształtowały się w długim okresie i pod wpływem rozmaitych czynników. Przykładem mogą tu być chociażby kuchnie narodowe(włoska, polska, niemiecka) czy odmienne sposoby ubierania się albo spędzania wolnego czasu. Ogromny wpływ na kształtowanie się obyczajów i tradycji, a tym samym zachowań ekonomicznych mają religie. Jako przykład podać można zakaz spożywania wieprzowiny i alkoholu u muzułmanów, skromne odżywianie i zakaz zabaw w okresie postów chrześcijańskich, obrzędy religijne, sposób spędzania świąt religijnych itp.
Przejawem wpływów tradycji oraz obyczajów na zachowania ludzkie jest także folklor, który wyraża się w sposobie ubierania, świętowania, w zabawach, odżywianiu się itd. Trzeba jednak przyznać, że w ostatnich dekadach rola tradycji oraz obyczajów nieco się zmniejszyła i jest to jeden z wymiarów postępującej globalizacji.
Do kulturowych determinant zachowań rynkowych gospodarstw domowych zaliczyć należy również naśladownictwo. Wzorcami są z reguły znane osoby publiczne, odznaczające się specyficznymi cechami np. przywódcy grup społecznych i politycznych, wybitni aktorzy, sportowcy, biznesmeni, kapłani, a także ludzie z bliskiego otoczenia rodzinnego lub kręgu towarzyskiego. Najbardziej widocznym przejawem efektu naśladownictwa jest moda w zakresie ubiorów i jej szybkie rozszerzanie się w wielu kręgach społecznych.
Istotną rolę w kształtowaniu zachowań nabywczych gospodarstw domowych odrywa edukacja ekonomiczna. Jej celem jest podnoszenie świadomości i kultury ekonomicznej ludzi na wszystkich szczeblach organizacji społeczeństwa. Najważniejszym elementem edukacji ekonomicznej jest edukacja konsumenta rozumiana, jako informowanie ludzi o potrzebach, ich uwarunkowaniach i prawidłowościach rozwoju, a także o środkach, sposobach i skutkach zaspokajania potrzeb. Tak pojmowana edukacja przyczynia się do preferowania racjonalnego trybu życia, a więc także do lepszego gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi.
Charakter przepływów pieniężnych
Przepływy pieniężne mogą mieć charakter:
Strumieni ekwiwalentnych(rynkowych)
Strumieni redystrybucyjnych(transfery)
Strumieni pieniężnych(kredytowych)
Strumienie ekwiwalentne(rynkowe)
Podstawową cechą ekwiwalentnych strumieni pieniężnych jest występowanie wzajemnego świadczenia między podmiotami uczestniczącymi w danym akcie rynkowym(np. transakcja kupna-sprzedaży). Zjawiska te są związane z przychodami i wydatkami realnymi dotyczącymi obrotu towarami i usługami oraz wynagrodzeniem za pracę. Można stwierdzić, że przepływowi pieniądza towarzyszy ruch w drugą stronę dóbr materialnych i niematerialnych. W warunkach gospodarki rynkowej zdecydowana większość tych zjawisk jest regulowana przez procesy rynkowe, tylko niewielka część podlega ustaleniom narzuconym np. przez państwo lub związki zawodowe( przez ceny regulowane, koncesje, wysokość płac itp.). Mechanizm rynkowy (relacja popytu i podaży) wyznacza wielkość wydatków i dochodów . Dodatkowym elementem jest dobrowolność uczestnictwa poszczególnych podmiotów w tych zdarzeniach. Dochody strumieni ekwiwalentnych stanowi wynagrodzenie za pracę, natomiast wydatki związane są z bieżącą konsumpcją.
Wykres 1: Średnie bezrobocie i zarobki w Polsce (w zł) na koniec VI 2011 r.
Źródło: http://powrotnik.eu/index.php/srednie-bezrobocie-oraz-zarobki-w-polsce-i-europie/
Z wykresu możemy zauważyć, że najwyższe średnie zarobki osiągają mieszkańcy takich województw jak: śląskie, mazowieckie i dolnośląskie. W tych województwach zauważalne jest najniższe bezrobocie. Natomiast najmniej zarabiają mieszkańcy województwa: warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego i kujawsko-pomorskiego. Bezrobocie w tych województwach jest najwyższe w Polsce.
Przykład: Ceny koszyków zawierających produkty i usługi konsumpcyjne. Produkty i usługi wchodzące w skład koszyka:
chleb, bułka kajzerka, pomidory, ogórki, twaróg półtłusty, mleko, kiełbasa krakowska, kurczak, jajka, jabłka, kostka masła, taksówek-1 km kursu, bilet komunikacji miejskiej - normalny, kufel piwa w pubie.
Wykres 2: Zsumowany koszt zawartości koszyków w poszczególnych miastach (w zł) :
Źródło: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Warszawa-i-Wroclaw-to-najdrozsze-miasta-w-Polsce-1786396.html
Z tych danych wynika, że stolica jest najdroższym miastem w kraju, z rekordowymi kosztami życia. Na drugim miejscu plasuje się Wrocław, ponieważ staje się on ostatnio bardzo atrakcyjny, ludzie przyjeżdżają tam za pracą, wynajmują mieszkania, co zwiększa popyt, do najtańszych metropolii zalicza się Kraków.
4.2. Strumienie redystrybucyjne (transfery)
Charakterystyczną cechą przychodów redystrybucyjnych jest brak wzajemnego świadczenia między podmiotami uczestniczącymi w danym zdarzeniu finansowym. W tym wypadku przepływowi środków pieniężnych nie towarzyszy przepływ dóbr (nieekwiwalentne przekazywanie już istniejących zasobów pieniężnych). Można tu wyróżnić dwa rodzaje redystrybucyjnych strumieni pieniężnych:
Przychody i wydatki redystrybucyjne o charakterze budżetowym
Przychody i wydatki redystrybucyjne o charakterze pozabudżetowym
Przychody i wydatki redystrybucyjne o charakterze budżetowym (transfery budżetowe). Ich cechą w większości wypadków jest przymusowy charakter świadczeń pieniężnych(daniny publiczne) na rzecz sektora finansów publicznych w celu pokrycia koniecznych wydatków realizowanych przez ten sektor. Zalicza się tu podatki, opłaty, kary, składki na ubezpieczenie społeczne. Drugą grupę stanowią wydatki realizowane przez ten sektor na rzecz innych podmiotów. Zalicza się do nich renty, zasiłki, subwencje, dotacje. Cechą charakterystyczną transferów budżetowych jest to, że podlegają regulacji ustawowej, nie są kształtowane przez mechanizm rynkowy
Wykres 3: Miesięczne koszty użytkowania mieszkania lub domu na osobę
Źródło: http://hoga.pl/lifestyle/14696/
Przeciętny Polak przeznacza na utrzymanie mieszkania niespełna 200 zł, a czteroosobowa rodzina - 800 zł. Na koszty użytkowania mieszkania składają się koszty czynszu, energii i wody. Szczyt tempa wzrostu miesięcznych kosztów użytkowania mieszkania lub domu przypada na przełom 2008 i 2009 roku. Było to spowodowane gwałtowną podwyżką cen energii w styczniu 2009 roku.
Przychody i wydatki redystrybucyjne o charakterze pozabudżetowym. Powstają one w relacjach między sektorem realnym i finansowym. Cechą charakterystyczną tych zjawisk finansowych jest wykorzystanie zgromadzonych zasobów pieniędzy nie na konsumpcję czy inwestycje realne, lecz na lokaty finansowe w formie depozytów bankowych w funduszach powierniczych i funduszach emerytalnych, obligacje na wtórnym rynku kapitałowym itp. Należy zaznaczyć tu także różnego rodzaju pożyczki, darowizny, datki lub ofiary pieniężne na rzecz instytucji czy osób prywatnych
4.3. Strumienie pieniężne (kredytowe)
Dotyczą one wyłącznie strumieni pieniężnych kredytowych występujących w systemie bankowym. Wszystkie inne operacje pożyczkowe(dotyczące pożyczek udzielanych przez różne inne podmioty gospodarcze) należy traktować, jako transfery pozabudżetowe. Przychody pieniężne kredytowe realizowane są przez instytucje poza bankowe, zadłużające się w bankach. Wydatki kredytowe występują w trakcie spłaty wcześniej wykorzystanych kredytów. Znamienne jest, że w tych strumieniach pieniężnych nie występuje druga strona tj. bank.
Wykres 4: Dochody i wydatki gospodarstw domowych w Polsce na osobę w latach 2005-2010
Źródło: http://hoga.pl/lifestyle/15263/
Te dane pokazują nam, że w latach 2005 - 2010 miesięczne dochody rozporządzalne na osobę w gospodarstwie domowym wzrosły od 760 zł do niespełna 1200 zł. W tym samym czasie w podobnym stopniu wzrastały wydatki, do 991 zł miesięcznie na osobę w 2010 roku
Struktura przeciętnych miesięcznych wydatków w gospodarstwach domowych w Polsce
Wykres 5: Szacowana struktura przeciętnych miesięcznych wydatków w gospodarstwach domowych w Polsce na osobę we wrześniu 2011
Źródło: http://hoga.pl/lifestyle/15263/
W wydatkach gospodarstw domowych najważniejszą pozycję zajmują żywność(253,09 zł) oraz użytkowanie mieszkania (213,81 zł). Transport we wrześniu kosztował około 100,47 zł. Odzież i obuwie kosztowały przeciętnego Polaka przeszło 50 zł, natomiast rachunki telefoniczne oraz opłaty za usługi pocztowe wyniosły niespełna 45 zł.
Polska na tle wybranych krajów Europy
Wykres 6: Polska na tle wybranych krajów Europy
Źródło: http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,10869479,Polak_ubozszy_od_Europejczyka__ale_za_to_taniej_kupuje.html
Z przedstawionych wykresów widzimy, że przeciętny Polak zarabia trzy razy mniej niż Włoch czy Hiszpan. To ile zarabiamy przekłada się na nasze emerytury, dlatego wysokość emerytury w Polsce jest kilkukrotnie niższa niż w krajach południowej Europy. Pocieszające jest to, że poziom cen w Polsce jest najniższy wśród wymienionych krajów. Jednak różnica poziomu cen nie jest już tak duża jak w przypadku dochodów.
Podsumowanie
Finanse gospodarstw domowych to problemy związane z gromadzeniem dochodów i ich wydatkowaniem. Potrzeby gospodarstw domowych są nieograniczone, natomiast ograniczone są środki niezbędne do ich zaspokojenia. Konsumpcja w gospodarstwach domowych uwarunkowana jest wieloma czynnikami o różnym charakterze. Możemy tu wyróżnić determinanty biologiczne, ekologiczne, ekonomiczne, demograficzne, społeczne i kulturowe. Największą rolę odgrywają jednak czynniki ekonomiczne, ponieważ wpływają one na możliwości konsumpcyjne gospodarstw domowych. Przepływy pieniężne gospodarstw domowych mają głównie charakter strumieni ekwiwalentnych, uzupełniane są też transferami takimi jak: podatki, renty, emerytury, zasiłki, oraz przepływami kredytowymi.
Bibliografia
Czesław Bywalec ,,Ekonomika i Finanse Gospodarstw Domowych”, wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
Dorota Korenik, Stanisław Korenik ,,Podstawy Finansów”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008.
Marlena Piekut ,,Polskie gospodarstwa domowe -dochody, wydatki i wyposażenie w dobra trwałego użytkowania”, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008
http://powrotnik.eu/index.php/srednie-bezrobocie-oraz-zarobki-w-polsce-i-europie/
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Warszawa-i-Wroclaw-to-najdrozsze-miasta-w-Polsce-1786396.html
http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,10869479,Polak_ubozszy_od_Europejczyka__ale_za_to_taniej_kupuje.html
http://hoga.pl/lifestyle/15263/
Dorota Korenik, Stanisław Korenik ,,Podstawy Finansów”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008, str. 17
Czesław Bywalec ,,Ekonomika i Finanse Gospodarstw Domowych”, wydawnictwo Naukowe PWN 2009, str.105-115
Marlena Piekut ,,Polskie gospodarstwa domowe -dochody, wydatki i wyposażenie w dobra trwałego użytkowania”, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008, str. 16-18.
Czesław Bywalec ,,Ekonomika i Finanse Gospodarstw Domowych”, wydawnictwo Naukowe PWN 2009, str. 119-122.
Dorota Korenik, Stanisław Korenik ,,Podstawy Finansów”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008, str. 33.
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Warszawa-i-Wroclaw-to-najdrozsze-miasta-w-Polsce-1786396.html
Dorota Korenik, Stanisław Korenik ,,Podstawy Finansów”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008, str. 33.
http://hoga.pl/lifestyle/14696/
Dorota Korenik, Stanisław Korenik ,,Podstawy Finansów”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008, str. 33.
http://hoga.pl/lifestyle/15263/
http://hoga.pl/lifestyle/15263/
2
Wyszukiwarka