Wstęp.

Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie nazywa się analizą ekonomiczną. Jest ona instrumentem służącym do poznania przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.

Można ją definiować również jako dyscyplinę zajmującą się wyszukiwaniem, mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych, prawidłowości dotyczących zachowywania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na bodźce płynące z otoczenia.

Proces budowy nowego systemu społeczno-gospodarczego w warunkach gospodarki rynkowej i związane z nią oczekiwania wymagają rozwoju przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego nie byłoby jednak możliwe bez ciągłego udoskonalania procesów planowania, bieżącej kontroli i sterowania. Zarządzanie przedsiębiorstwem traktowane jako ciągły proces podejmowania decyzji, których trafność decyduje o skuteczności i pożądanym poziomie ekonomicznym działań gospodarczych, komplikuje się, w warunkach dużej zmienności otoczenia i wzrastającej konkurencji.

Podejmowanie decyzji strategicznych, które określają podstawowe cele gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych mających za zadanie likwidację niepożądanych odchyleń od założonych celów oraz wczesne ich wykrywanie wymaga stałego dopływu pełnych, szybkich i rzetelnych informacji.

Analiza ekonomiczna pozwala na dokonanie oceny bieżącej działalności podmiotów gospodarczych i obejmuje zagadnienia takie jak, istotę i wstępną analizę sprawozdań finansowych, badanie kondycji finansowej przedsiębiorstwa, w szczególności jego płynności finansowej, stopnia zadłużenia, sprawności działania, zyskowności oraz oceny rynkowej wartości akcji i kapitału. Analiza ekonomiczna pozwala na badanie czynników kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstw, badanie dochodów ze sprzedaży oraz kosztów własnych, co stanowi podstawę do podejmowania decyzji dotyczących zarówno bieżącej jak i przyszłej działalności gospodarczej. Duże znaczenie analizy ekonomicznej w zarządzaniu podmiotami gospodarczymi sprawia, że zaczyna ona zajmować wysoką pozycję wśród funkcji zarządzania i coraz częściej zaliczana jest do funkcji podstawowych przedsiębiorstwa.

Przeprowadzenie analizy wymaga zastosowania odpowiednich metod badania i zasad oceny wypracowanych przez analizę jako samodzielną dyscyplinę naukową. W procesie tym wykorzystywany jest dorobek z innych dziedzin takich jak: rachunkowość, ekonomika przedsiębiorstw, finanse i marketing.

Charakterystyczną cechą analizy w gospodarce rynkowej jest bezpośrednie wykorzystanie jej w procesie zarządzania. Wyniki analizy stanowią podstawę do weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenie punktu wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłościowych. W bieżącej działalności przedsiębiorstwa analiza ekonomiczna ma na celu jak najszybsze dostarczenie informacji o zakłóceniach tej działalności w stosunku do stanu będącego podstawą porównań. W fazie oceny i weryfikacji rezultatów działalności przyszłych okresów analiza dostarcza informacji o efektywności gospodarowania oraz pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Pozwala, więc na dobre przygotowanie przyszłej działalności wyrażonej w strategii rozwoju przedsiębiorstwa.

Celem mojej pracy jest bliższe poznanie problematyki analizy ekonomicznej oraz próba jej zastosowania w praktyce w oparciu o wiedzę wyniesioną z uczelni oraz udowodnienie, że analiza ekonomiczna stanowi podstawę do opanowywania rynków i umacniania na nich pozycji przedsiębiorstw. Rzeczowy zakres pracy obejmuje dokonanie analizy i oceny przedsiębiorstwa poprzez badanie struktury przychodów i kosztów, analizę wyniku finansowego na wybranym przykładzie. Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystano bezpośrednie źródła z przedsiębiorstwa w postaci bilansu, sprawozdań FO1, sprawozdań z zatrudnienia oraz rachunków zysku i strat.

Praca napisana jest w oparciu o literaturę przedmiotu. Spośród wielu autorów zajmujących się problematyką analizy finansowej, do których należą między innymi Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Marian Walczak, Jan Czekaj, Zbigniew Dresler, Wiesław Pluta, Niels A. Skor, Maria Sierpińska i Tomasz Jachna na szczególną uwagę zasługują Maria Sierpińska, Tomasz Jachna autorzy książki pt. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, Jan Czekaj Zbigniew Dresler autorzy pracy pt. „Podstawy zarządzania finansami” oraz Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Edmund Kurtys, Tadeusz Waśniewski i Bolesław Wersty, twórcy książki pt. „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”.

Wszyscy wymienieni powyżej autorzy w szczegółowy sposób omawiają problematykę analizy, jej rolę i znaczenie, metody analizy oraz dokonują prezentacji podstawowych wskaźników wykorzystywanych w przeprowadzaniu analizy ekonomicznej.

Rozdział pierwszy stanowi bliższe zapoznanie się z tematyką analizy ekonomicznej jako instrumentu sprawnego zarządzenia przedsiębiorstwem. Określa istotę, funkcję i zakres współczesnej analizy finansowej. Wyjaśnia pojęcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej najważniejsze rodzaje i elementy składowe. W rozdziale drugim dokonano ogólnej charakterystyki. Przedstawiono genezę i rozwój przedsiębiorstwa, charakterystykę produkcji oraz jej czynniki. Omówiono również sytuację w otoczeniu konkurencyjnym i tzw. makrootoczeniu. Zasadniczą cześć pracy stanowi analiza finansowa uwzględniająca najnowszy dorobek twórców metod do jej przeprowadzania. Zawiera przegląd tradycyjnych metod i wskaźników powszechnie zalecanych i stosowanych w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw. Ponadto przedstawia ocenę przeprowadzonej analizy na wybranym przykładzie. Zagadnienia te są przedmiotem rozdziału trzeciego.

Rozdział I. Analiza ekonomiczna jako fundament sprawnego zarządzania przedsiębiorstwem.

1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej.

Warunkiem efektywnego działania firmy jest analiza osiąganych rezultatów gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarządzać, musi posiadać dobre rozeznanie rzeczywistej efektywności podejmowanych w przeszłości decyzji. Uzyskiwane wyniki mogą, bowiem bądź to narzucać konieczność dotychczasowych sposobów postępowania, bądź też potwierdzić słuszność prowadzonej polityki.

Analiza osiągniętych wyników gospodarowania jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi nazwę analizy ekonomicznej. Mówi się o niej jako o dyscyplinie naukowej dotyczącej zespołu metod umożliwiających stawianie diagnoz w jednostkach operacyjnych.

Jest ona również metodą postępowania, która polega na dzieleniu danej całości na części i rozpatrywaniu każdej z nich osobno.

Może mieć dwojaki cel, a mianowicie:

• wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między elementami strukturalnymi oraz między każdym elementem a całością; wówczas nazywa się analizą strukturalną,

• poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie zachodzą, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz siły, kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany; wówczas nazywa się ją mianem analizy przyczynowej.

Analiza strukturalna jak i przyczynowa nie zapewniają pełnego poznania badanego przedmiotu. Konieczna jest synteza, - czyli łączenie różnych części w całość po uprzednim zbadaniu tych części.

Wydawałoby się, że synteza jest przeciwieństwem analizy jednak mimo to możemy powiedzieć, że metody te uzupełniają się wzajemnie. Dzięki nim możemy poznać dogłębnie dany obiekt w całości i w szczególe.

Główne zadania analizy ekonomicznej traktowanej jako metoda to:

• wykrywanie struktury zjawisk i procesów występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa,

• ustalanie wewnętrznych oraz zewnętrznych związków przyczynowych tych zjawisk i procesów,

• badanie wielkości przyszłych odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych,

• projektowanie działań korekcyjnych, zmierzających do poprawy stanu i przebiegu procesów.

2. Przedmiot i rodzaje analizy.

Przedmiotem analizy są zjawiska, i procesy gospodarcze występujące we wszystkich dziedzinach działalności przedsiębiorstwa. Dotyczą one analizy ekonomicznej w obrębie przedsiębiorstwa i otoczenia.

Otoczenie jest jednym z czynników mających wpływ na dynamikę rozwoju przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo chcąc być konkurencyjne na rynku musi znać dobrze swoje otoczenie, musi wiedzieć, w czym jest lepsze a co wymaga modernizacji. Znając słabe i mocne strony swoje oraz konkurentów może właściwie prowadzić politykę dalszego rozwoju i udoskonalania.

Do tego wszystkiego niezbędna jest „Analiza działalności przedsiębiorstwa”.

Rys.1

Analiza otoczenia przedsiębiorstwa
Ocena warunków społecznych i prawnych	Analiza rynku		Analiza konkurencji
Analiza ekonomiczna
Analiza finansowa		Analiza techniczno - ekonomiczna
Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów

Źródło: M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych” PWN Warszawa 1994, s.12

Przeprowadzając taką analizę możemy dowiedzieć się, jakie są warunki społeczne i prawne ludności. Czy wszystkich będzie stać na nasze produkty, czy w regionie który badamy występuje duże bezrobocie, jaką państwo prowadzi politykę pod względem dziedziny działalności naszego przedsiębiorstwa.

Rodzaje analizy ekonomicznej.

Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsiębiorstwie wymaga poddawania analizie zarówno stanów tych procesów, jak i przebiegu oraz wyników osiąganych w danym czasie. Przyjęcie kryterium przedmiotowego lub czasowego umożliwia wyróżnienie kilku rodzajów analizy ekonomicznej.

Uwzględniając kryterium przedmiotowe, należy przede wszystkim wyodrębnić analizę:

• makroekonomiczną

• mikroekonomiczną

Przedmiotem analizy makroekonomicznej są stany i wyniki ekonomiczne całej gospodarki narodowej. Sporządzają ją centralne organy administracji państwowej, tj. Centralny Urząd Planowania, Ministerstwo Finansów, Główny Urząd Statystyczny.

Zadaniem analizy mikroekonomicznej jest natomiast badanie stanów i wyników działalności ekonomicznej i podmiotów gospodarczych.

W ramach analizy mikroekonomicznej można wyodrębnić analizy dziedzinowe, obejmujące poszczególne dziedziny działalności gospodarczej, np. analizę gospodarki materiałowej, analizę zatrudnienia i płac, oraz analizy problemowe, dotyczące głównych w danym okresie problemów gospodarczych, np. wydajność pracy, kosztów własnych produkcji, obrotów aktywów.

Analizę ekonomiczną ze względu na przyjęty horyzont czasowy można podzielić na: analizę ex post (retrospektywną), analizę ex ante (antycypacyjną), tę ostatnią zaś na analizę taktyczną (średniookresową) oraz analizę strategiczną (długookresową).

Analiza ex post, zwana także retrospektywną, należy do najlepiej opracowanych rodzajów analizy ekonomicznej. Może być przeprowadzona na wszystkich szczeblach zarządzania w przedsiębiorstwie. Jej podstawowym celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych i przyczynowych w odniesieniu do minionych zadań gospodarczych w przyjętym przedziale czasu (kwartał, rok). Dzięki wynikom analizy ex post można nie tylko wyjaśnić zmiany, jakie zaszły w przedsiębiorstwie jako całości, lecz również w poszczególnych wycinkach jego działalności. Można także, wykorzystując uzyskane wyniki, zapobiegać w przyszłości zmianom niepożądanym, a także utrwalać tendencje w zarządzanych obiektach gospodarczych.

Analiza operatywna ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odcinkach czasu - zmiana, dzień, dekada. Najistotniejszą cechą analizy operatywnej jest niemal bezpośrednie wykorzystywanie jej warunków do regulacji zaistniałych odchyleń od założonych parametrów i do likwidacji występujących zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych i produkcyjnych.

Analiza ex ante, zwana także antycypacyjną, podobnie jak analiza ex post może być przeprowadzana na wszystkich poziomach zarządzania w przedsiębiorstwie. Pozwala ustalać wyniki przewidywanych procesów gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w przedsiębiorstwie jako całości. Uwzględnia ona zarówno czynniki te, które działały wcześniej, jak i te, które mogą się pojawić w przyszłości. Analizę ex ante wykorzystuje się we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede wszystkim planowania.

Analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, który obejmuje okresy nie dłuższe niż jeden rok. Dzięki relatywnie krótkiemu horyzontowi czasowemu wyróżnia się dużą szczegółowością i wysokim prawdopodobieństwem uzyskanych wyników badawczych.

Analiza strategiczna odnosi się do okresów dłuższych niż jeden rok i z tego powodu ma nieco odmienny zakres tematyczny oraz mniejszy stopień szczegółowości i dokładności aniżeli analiza taktyczna. Wyróżnia się w niej:

• analizę wewnętrzną, zajmującą się słabymi i mocnymi stronami przedsiębiorstwa w zakresie zasobów ludzkich (kwalifikacje, płynność, jakość kierowania), zasobów technicznych (nowoczesność wyposażenia, zdolność produkcyjna, potencjał badawczy), zasobów handlowych (sieć dystrybucji, konkurencyjność wyrobów) i zasobów finansowych (płynność, zadłużenie, cash flow, struktura kosztów),

• analizę zewnętrzną, zajmującą się szansami i zagrożeniami przedsiębiorstwa w otoczeniu. Szczególną uwagę zwraca się w niej na stan konkurencji, stan gospodarki jako całości, stan prawnopolityczny państwa, zasoby surowcowo - materiałowe itp.

• analizę synergii przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Oprócz wymienionych rodzajów analizy wyróżnia się jeszcze:

• analizę systemową,

• analizę decyzyjną,

• analizę funkcjonalną,

• analizę przestrzenną (międzyzakładową).

Analiza systemowa charakteryzuje się ujmowaniem badanych obiektów jako części składowych określonej całości, a nie jako elementów niezależnych. Przyjmuje się w niej tezę, że w badaniach analitycznych należy uwzględniać warunki, w jakich badany obiekt działa i w ramach których istnieje. Ponadto w analizie systemowej przyjmuje się założenie, że cechy charakterystyczne rozpatrywanego zjawiska wynikają nie tylko z cech jego elementów, lecz również ze struktury sprzężeń między nimi.

Analizą decyzyjną nazywa się taki zespół działań analitycznych, którego celem jest przygotowanie wszystkich informacji analitycznych potrzebnych do podjęcia oraz realizacji danej decyzji.

Obiektem analizy funkcjonalnej są te zjawiska ekonomiczne, które znajdują się w obszarze odpowiedzialności danego stanowiska pracy.

Analiza przestrzenna, zwana również międzyzakładową, ma na celu ustalenie przyczyn różnic między np. jednostkowymi kosztami własnymi porównywalnych wyrobów wytwarzanych przez przestrzenne wyodrębnione ogniwa organizacyjne (wydziały, zakłady).

W celu zapewnienia wynikom analizy ekonomicznej wysokiej wartości i dużej użyteczności należy przestrzegać pewnej kolejności badań analitycznych. Kolejność ta podyktowana względami natury metodycznej, przesądza o wnikliwości i poprawności merytorycznej rezultatów badań i ich wartości aplikacyjnej.

Rys 2. Podział analiz ekonomicznych według wybranych kryteriów.

Źródło: opracowanie własne.

Kryterium przedmiotowe dzieli również analizę ekonomiczną na:

• analizę techniczno-ekonomiczną,

• analizę finansową,

• analizę otoczenia (konkurencji).

Analiza techniczno-ekonomiczna opiera się na: analizie produkcji (ilość asortyment), analizie zatrudnienia, płac, wydajności, wyposażenia w środki finansowe, analizie gospodarki materiałowej i postępu technicznego. Przeprowadzamy ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcji z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekonomiczno - finansowe przedsiębiorstwa. Przyczyny kształtowania się wyniku finansowego na określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych czynników produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Wyjaśnienie odchyleń wskaźników finansowych stwarza konieczność wzajemnego powiązania analizy finansowej z analizą techniczną.

Do analizy finansowej zaliczamy: wstępną i rozwiniętą analizę bilansu, rachunku strat i zysków, ustalenie i ocenę przepływów pieniężnych, analizę kondycji finansowej oraz czynnikową ocenę wyniku finansowego. Analiza sytuacji finansowej firmy stwarza podstawy do wyboru najlepszych alternatyw przy podejmowaniu decyzji, a także do interwencji w przypadku, gdy plany odbiegają znacząco od rzeczywistości.

Poprzez analizę konkurencji poznajemy naszych głównych rywali. Ich słabe i mocne strony porównujemy z naszymi i wyciągamy odpowiednie wnioski. Musimy znać swoich głównych konkurentów, rozmiar ich sprzedaży, wskaźniki wzrostu, stopień integracji, aby nie utracić miejsca na rynku i móc prowadzić politykę ekspansji. W analizie konkurencji ważne jest ustalenie, w jakich grupach klientów konkurent ma lepsze, gorsze lub takie samo powodzenie i dlaczego, ponieważ na takich danych można oprzeć politykę cenową i działanie marketingowe. Równie ważne są informacje dotyczące reakcji konkurenta na wprowadzenie nowego wyrobu na rynek, zmiany ceny lub reklamy. Posiadając te wszystkie dane firma dokonująca analizy może wypracować strategiczną ofensywę wobec konkurencji. Przewagę na rynku charakteryzującym się nadmiernymi zdolnościami produkcyjnymi można uzyskać tylko dzięki szybkiemu reagowaniu na zakłócenia. Niezbędna do tego jest analiza.

Do podstawowych etapów metodycznych badań analitycznych należy zaliczyć

1. dokładne zdefiniowanie obiektu badań,

2. wybór kryterium oceny badanego zjawiska lub procesu,

3. wybór adekwatnej miary,

4. ustalenie jednostki odniesienia (bazy),

5. określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych,

6. postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu i przeprowadzenie analizy przyczynowej,

7. postawienie diagnozy ekonomicznej,

ustalenie działań racjonalizujących przedmiot badań.

Przestrzeganie w badaniach analitycznych wyżej wymienionych etapów metodycznych jest ważne przede wszystkim dla poprawności merytorycznej uzyskiwanych wyników. Równie ważne znaczenie dla procesu analizy ekonomicznej ma organizacja badań analitycznych, w której wyodrębnia się kilka etapów. Zalicza się do nich: gromadzenie danych źródłowych, przeprowadzanie badań przyczynowo - skutkowych. Wykorzystanie wyników tych badań do usprawnienia działalności przedsiębiorstwa.

3. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

W ramach prac analitycznych, zmierzających do oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa jednym z ważniejszych etapów jest przygotowanie materiałów źródłowych.

Podstawowym celem prac przygotowawczych analizy ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Etap ten decyduje w dużej mierze o jakości przeprowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie zweryfikowane mogą stać się przyczyną dalszych błędnych ustaleń, co z kolei uniemożliwi wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznych działań.

Materiały źródłowe wykorzystywane na potrzeby analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na:

• ewidencyjne,

• pozaewidencyjne.

Podstawowe znaczenie mają materiały ewidencyjne, tworzone w ramach prowadzonych w przedsiębiorstwie urządzeń ewidencji operatywnej techniczno - ekonomicznej, statystyki ekonomicznej oraz rachunkowości.

Ewidencja gospodarcza właściwie zbudowana i prowadzona systematycznie, w odpowiednich urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy magnetyczne, komputerowe ujęcie danych) oraz na podstawie sprecyzowanych zasad (w tym terminów) - może zapewnić uzyskiwanie danych liczbowych wszechstronnie ilustrujących przebieg procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie. W ramach materiałów źródłowych ewidencyjnych można wyodrębnić: brakuje kartki nr 17.

Wśród materiałów ewidencyjnych, bez względu na ich rodzaj, wyodrębnić można:

• dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów w urządzeniach ewidencyjnych,

• zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy perforowane lub magnetyczne, tabulogramy),

• sprawozdawczość opartą na tych zapisach, będącą uogólnieniem ich treści.

Typowym materiałem źródłowym, wykorzystywanym w ramach analizy ekonomicznej jest sprawozdawczość finansowa. Podstawowe znaczenie ma jej podział na sprawozdawczość rzeczową i finansową.

4. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej.

Podstawą podejmowania analizy ekonomicznej powinny być odpowiednie materiały źródłowe o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Właściwy dobór tych materiałów (a w tym głównie sprawozdawczości finansowej), a także ich weryfikacja, to podstawowe czynniki określające jakość analizy. Weryfikacja sprawozdawczości przedsiębiorstwa w systemie gospodarki rynkowej należy do tych prac specjalistów rachunkowości i finansów, którymi są w Polsce biegli rewidenci.

Jakość przeprowadzonej analizy, a zatem i jej użyteczności w zarządzaniu przedsiębiorstwem, zależy w dużej mierze od charakteru i rodzaju wykorzystywanych informacji źródłowych. Dobór i weryfikacja podstaw źródłowych analizy wpływa w istotnym stopniu na rzetelność i obiektywność dokonanych ocen. Materiały niestarannie przygotowane, niekompletne, niewłaściwie zweryfikowane, mogą prowadzić do podjęcia błędnych decyzji i tym samym uniemożliwić skuteczne działanie.

W ramach prac analitycznych związanych z oceną działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, obok właściwej analizy porównawczej i przyczynowej, na wyróżnienie zasługuje:

1. zebranie i weryfikacja materiałów źródłowych,

2. opracowanie i prezentacja wyników przeprowadzonej analizy.

Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Decyduje to w dużej mierze o jakości prowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń i stąd uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego działania. Materiały źródłowe wykorzystywane zarówno na potrzeby analizy finansowej, jak i całej analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na dwie grupy:

1. materiały wewnętrzne, zawierające dane o przedsiębiorstwie

2. materiały zewnętrzne, informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.

Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i poza ewidencyjny. Materiały ewidencyjne mają znaczenie podstawowe i wynikają z prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji. Źródłem informacji liczbowych są: księgowość, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczość finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazująca działalność przedsiębiorstwa.

Zasadnicze znaczenie mają materiały ewidencyjne, wchodzące w zakres ewidencji gospodarczej - statystyki ekonomicznej i rachunkowej.

Składają się na nie:

• dokumentacja pierwotna i wtórna

• zapisy w urządzeniach ewidencyjnych, analitycznych i syntetycznych

• sprawozdawczość

Materiały ewidencyjne wykorzystywane dla potrzeb analizy obejmują przede wszystkim:

• wyniki przeprowadzonych analiz, zwłaszcza analiz roku ubiegłego,

• plany gospodarcze zarówno długoterminowe jak i krótkoterminowe a w tym szczególności biznes plan,

• inne dane postulowane, takie jak kalkulacje wstępne, kosztorysy,

• protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zewnętrznych i wewnętrznych oraz wnioski pokontrolne,

• sprawozdania z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej,

• informacje uzyskane od kompetentnych pracowników.

Dane poza ewidencyjne pomimo uzupełniającego charakteru, stanowią dla analizy równie cenne źródło informacji, jak dane ewidencyjne. Ich brak może utrudnić lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie właściwego badania.

Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter uzupełniający, pomocniczy, a ich brak lub niekompletność może utrudnić prowadzenie analizy w wybranym zakresie. Do materiałów źródłowych pozaewidencyjnych wykorzystywanych w analizie ekonomicznej zaliczyć można przede wszystkim:

• opracowane dane postulowane, a zwłaszcza plan finansowy tzw. Biznes plan i inne plany gospodarcze,

• wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz, w tym szczególnie analizy roku ubiegłego,

• materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarówno przez organa wewnętrzne jak i zewnętrzne,

• uzyskiwane materiały i informacje dotyczące przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych.

Podstawowym materiałem źródłowym analizy ekonomicznej jest sprawozdawczość przedsiębiorstwa, którą z uwagi na treść danych można podzielić na sprawozdawczość rzeczową i finansową. Sprawozdawczość finansowa uwzględniająca dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych, sporządzana w oparciu o ewidencję księgową, wykorzystywana jest przede wszystkim jako podstawa źródłowa analizy finansowej. Sprawozdawczość rzeczowa natomiast służy potrzebom analizy techniczno - ekonomicznej.

Należy jednak zaznaczyć, że często dla dokonania wszechstronnej oceny jakiegoś zagadnienia niezbędne jest wykorzystanie z danych zarówno sprawozdawczości finansowej jak i rzeczowej.

Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach ekonomicznych są: bilanse, rachunki wyników i rachunki przepływów pieniężnych. Te najważniejsze sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa sporządzone są w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi.

Jedynie rachunek przepływów pieniężnych nie ma ujednoliconej postaci (poza jego formą publikacyjną). Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa. Na ich podstawie sporządzany jest rachunek przepływów pieniężnych. Daje on obraz przepływów środków pieniężnych w przedsiębiorstwie oraz orientację o kierunkach ich zagospodarowania. Te dwa sprawozdania są zbliżone do siebie w treści i dlatego często sporządza się tylko jedno z nich. Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunków wyników. Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą liczb jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od działalności i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy).

Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć :

• środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp.

• zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie czasowym i rzeczowym,

• należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności przeterminowanych

• zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań średniej wielkości oprocentowania

• zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytowych, wobec dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp.

W notach uzupełniających do rachunku wyników zawarte są informacje o :

• sprzedaży, w podziale na rynki geograficzne oraz główne rodzaje produktów,

• kosztach w układzie rodzajowym

• kosztach osobowych

• zysku i jego strukturze

dodatkowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach są raporty audytorów, czyli orzeczenia dyplomowanych biegłych księgowych, zawierające informację o podstawach formalno - prawnych w zakresie dokumentów objętych weryfikacją oraz podstawowych ustaleniach.

Informacje te dotyczą stanu ekonomiczno - finansowego firmy, banku kredytującego ją, wywiązywania się z płynności oraz zdolności kredytowej. Informacje o firmach zbierane są z wszelkich możliwych źródeł. Oprócz rejestrów handlowych, bilansów, danych statystycznych, list bankrutów, równie ważne są informacje uzyskane od partnerów w biznesie, opinie banków o sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa czy dane uzyskane bezpośrednio w firmie, o której prowadzi się wywiad.

Przez metodę należy rozumieć „sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk - ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości. W naukach empirystycznych, do których należy również ekonomia, a w tym także dyscyplina naukowa, jaką jest analiza finansowa”, metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych empirystycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie lub optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.

Ocena działalności gospodarczej stanowiąca przedmiot analizy finansowej jest bardzo trudna i złożona. Dlatego też skuteczna ocena zjawisk gospodarczych zwłaszcza przyczynowa analiza finansowa wnętrza przedsiębiorstwa i jego otoczenie wymaga różnorodnych metod badania. W obecnej praktyce stosuje się w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miarę rozwoju analizy działalności gospodarczej przedsiębiorstw oraz metody przyjęte z innych dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane do wymagań występujących przy analizie zjawisk gospodarczych w przedsiębiorstwie. Są to zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe, obejmujące różne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. W miarę wzrastania wymogów stawianych przed analizą finansową przy zarządzaniu przedsiębiorstwem, co szczególnie ma miejsce w ma miejsce gospodarce rynkowej, metody te polegają na stałej rozbudowie i doskonaleniu. Przy omawianiu istoty, pracochłonności, zalet i wad oraz możliwości i celowości wykorzystania poszczególnych metod stosowanych obecnie w analizie finansowej przyjęto układ zagadnień, obejmujący:

• podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej,

• charakterystykę ogólnych metod i kierunków porównań stosowanych w analizie finansowej,

• ocenę poprawności i praktycznej przydatności deterministycznych metod analizy finansowej,

• możliwości równoległego stosowania innych, metod w przyczynowej analizie finansowej,

• konieczność stosowania analizy wpływu inflacji na wynik finansowy przedsiębiorstwa

w najbardziej ogólnym ujęciu metoda to sposób badania przedmiotu, a więc w tym przypadku - sposób badania stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa.

Przyjmując za podstawę podziału odpowiednie kryteria, można przeprowadzić systematykę metod badania wykorzystywanych w analizie ekonomiczno - finansowej. Z uwagi na stosowaną kolejność oceny zjawisk szczegółowych i ogólnych można wyodrębnić metodę indukcyjną, nazywaną również metodą scalania i metodę dedukcyjną określoną mianem metody rozdrabniania.

Metoda indukcyjna polega na tym, że w badaniach analitycznych przechodzi się od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od czynników do wyników, na których poziom miały wpływ oceniane czynniki i od przyczyn do skutków. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokładnej i pełnej informacji analitycznej o działalności przedsiębiorstw. Zakłada się, bowiem, że przedmiotem oceny są w zasadzie wszystkie czynniki bez względu na stopień ich oddziaływania na ostateczne wyniki działalności. Zaleta tej metody jest dość duża obiektywność wyników, gdyż w czasie prowadzenia badań analitycznych nie zna się ostatecznych rezultatów pracy przedsiębiorstwa, co przeciwdziała tendencyjnemu ustosunkowaniu się do ocenianych zjawisk gospodarczych. Obejmowanie badaniami wszystkich czynników i wieloetapowość oceny, aczkolwiek zapewnia dokładność badań, ma jednak ujemne skutki, wyrażające się w dużej pracochłonności tej metody.

Metoda dedukcyjna polega na przyjęciu odwrotnego kierunku badań, w których przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od wyników do czynników, które wpłynęły na uzyskanie tych wyników, od skutków do przyczyn. Metoda ta jest bardzo użyteczna w praktyce, ponieważ pozwala się skoncentrować tylko na czynnikach, które w sposób decydujący wpłynęły na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa. Jak łatwo można zauważyć metoda ta jest odwrotnością metody indukcyjnej.

Już na samym wstępie badań analityk wyrabia pogląd dotyczący ostatecznych wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ponieważ rozpoczyna on analizę od oceny syntetycznych wskaźników charakteryzujących całokształt jego działalności, np.: od analizy rentowności. Następnie wytycza się kierunki i czynniki wchodzące w zakres dalszej oceny.

Stosując metodę dedukcyjną, można w zależności od potrzeb - skoncentrować badania tylko na tych czynnikach, które w sposób decydujący wpłynęły, ujemnie lub dodatnio, na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa.

Metoda indukcyjna i dedukcyjna mają charakter metod ogólnych. Specyfika poszczególnych procesów gospodarczych wymaga zastosowania metod szczegółowych. W analizie finansowej stosuje się różne metody szczegółowe, do których zalicza się m.in. metodę porównań, umożliwiającą przeprowadzenie nie tylko ocen ogólnych, ale również badań o charakterze przyczynowym. Metoda porównań określana też mianem metody odchyleń, polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustaleniu różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia się zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice dodatnie lub ujemne - zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami.

Metody te mają określoną wartość poznawczą i stanowią techniczny sposób rozliczania wpływu kilku czynników na pewną wielkość, w warunkach zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi. Stosowane w analizie ekonomicznej metody rachunkowe pozwalają odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną odchyleń badanego zjawiska od przyjętego wzorca, oraz jaki jest kierunek i siła oddziaływania poszczególnych czynników na to zjawisko. Do metod rachunkowych należą: metoda podstawień łańcuchowych, metoda reszty, metoda funkcyjna, metoda podstawień krzyżowych, metoda różnic cząstkowych, metoda wskaźnikowa itp. (rys.3).

Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowa) służy do liczbowego określania wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy danych czynników. Metoda ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn.

Metoda reszty zalecana jest do badania wpływu dwóch czynników na badane zjawisko. Najczęściej wykorzystuje się ją do rozliczania wpływu zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy na przyrost produkcji. Metoda reszty pozwala na obliczenie wpływu poszczególnych czynników na zmiany badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego czynnika jest „resztą”, czyli różnicą między odchyleniem globalnym a sumą wpływu innych przyjętych do badań czynników.

Metoda różnic cząstkowych polega na ustalaniu, oprócz odchyleń cząstkowych wyrażających wpływ pojedynczych czynników i traktowaniu ich jako oddzielne elementy przyczynowe.

Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystywane również są metody analizy wstępnej. Do tradycyjnych metod analizy należą: porównania w czasie i porównania wskaźników wykonania, porównania międzyzakładowe i porównania oparte na wzorcowych układach nierówności.

Metoda porównania w czasie pozwala na ocenę dynamiki zjawisk gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym. Przy porównaniach w czasie wyróżnić można:

• porównanie w czasie zwykłe

• porównanie w czasie łańcuchowe

Porównanie zwykle polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów do wskaźnika z jednego, wybranego okresu nazywanego podstawowym. Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego.

Porównanie łańcuchowe polega na odniesieniu wskaźników okresu objętych badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie tempa ich wzrostu lub zmniejszenia.

Porównanie ze wskaźnikami postulowanymi polega na odniesieniu osiągniętych wskaźników do danych planu. Oprócz porównań z planem mogą wystąpić porównania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnej kosztorysów lub norm. W obrębie kalkulacji z planem wyróżnić można porównania z planem pierwotnym i porównania z planem skorygowanym.

Najmniej rozpowszechnioną metodą analizy jest forma porównań międzyzakładowych. Za pomocą porównań międzyzakładowych można przedstawić działalność przedsiębiorstwa na tle działalności innych podmiotów gospodarczych bądź na tle branży. Przedmiotem analizy międzyzakładowej mogą być też wskaźniki bardzo szczegółowe informujące np. o wielkości produkcji i sprzedaży.

Rysunek 3. Tradycyjne metody analizy ekonomicznej.

Źródło: M. Walczak. Prospektywna analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie. PWN Warszawa 1998r. s. 112

Poziom przydatności wyżej wymienionych metod analizy jest zróżnicowany a ich prawidłowość i dokładność są przedmiotem stałych badań. W ostatnich latach osiągnięto w tej dziedzinie znaczny postęp, wyrażający się w pewnym doskonaleniu funkcjonowania poszczególnych metod.

5. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej

Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza ekonomiczna wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu ustaleń i prezentacji wyników. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przedstawione w formie:

• liczbowej

• graficznej

• opisowej

Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegająca na przedstawieniu wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane wyrażane są w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub współczynnikach. Forma liczbowa znajduje zastosowanie w odniesieniu do zjawisk w pełni mierzalnych, pozwalających na przeprowadzenie ich charakterystyki oraz określenie wzajemnych związków i oddziaływań za pomocą liczb. Jej wykorzystanie do celów prezentacji wyników analizy wymaga porównywalności badanych zjawisk gospodarczych oraz pełnej charakterystyki.

……………… brak str 31

Z tych tez względów ocena wielkości, będących funkcją różnych czynników nie może być sprowadzona do prostego ich porównania. Zachodzi zatem konieczność przeprowadzania analizy w zależności (analizy przyczynowej), w której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych czynników na powstałe odchylenia.

Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników, w którym dąży się do ustalania wpływu określonych czynników na powstanie odchyleń ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu, zatem w szczególności o:

• określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomiczny,

• obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenie wynikające z poprzednich porównań.

……………tabelka ????

Określanie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych. W miarę pogłębiania oceny wybranych wskaźników wyróżnić można oddziałujące na nie jedynie czynniki podstawowe, bądź także pochodne, będące rozwinięciem czynników podstawowych. Wykształca się w ten sposób jakby hierarchiczna struktura powiązań przyczynowo - skutkowych tych czynników. Wymierne zależności czynników oddziałujących na wskaźniki ekonomiczne mogą przyjmować postać iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy. Zależy to od ich treści ekonomicznej oraz możliwości prezentacji matematycznej.

Obliczanie wpływu poszczególnych czynników na badanie odchylenia wskaźników ekonomicznych prowadzi do przekształcenia odchylenia ogólnego w kilka odchyleń cząstkowych. Suma tych odchyleń cząstkowych powinna tworzyć odchylenie ogólne. Zależnie od sposobu obliczania wpływu tych czynników na odchylenie ogólne wyróżnić można szereg szczegółowych metod (technik) analizy przyczynowej. Cechuje je różnica pracochłonności, poprawność matematyczna i przydatność praktyczna.

Do syntetycznej analizy przedsiębiorstwa można stosować zestaw syntetycznych wskaźników. Na ich podstawie wnioskuje się o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w porównaniu z innymi konkurentami. Mogą być wykorzystywane nie tylko do wewnętrznej oceny, ale również przez banki, udziałowców lub potencjalnych interesantów.

Wszystkie wskaźniki oblicza się w końcowej części opracowania finansowego. Charakteryzują one osiągnięcia finansowe firmy. Na podstawie tych wskaźników widoczna jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa, co jest istotnym punktem w planowaniu jego dalszej działalności.

Wskaźniki mają wartość wtedy, gdy obliczone na podstawie planowanych, wielkości są porównywane ze wskaźnikami dotychczasowymi. Wykazują one wtedy postęp i zamierzone osiągnięcia lub pogorszenie sytuacji.

Przedstawiona charakterystyka metod wykazała, że w analizie finansowej dysponuje się wieloma różnymi metodami, które są dobierane zależnie od rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celów. Są to metody jakościowe i ilościowe - determistyczne, stochastyczne oraz różne kombinacje wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczególnych metod wykazują, że nie można mówić o wyższości jednych metod nad innymi. Metody analizy jakościowej, zwane również metodami opisowymi, ujmują badane związki ich zależności w formie opisowej, werbalnej bez prób nadania im ilościowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach może być ważne, ale tylko na etapie analizy wstępnej. Najlepszym rozwiązaniem jest, więc równoległe stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do specyfiki badanych zjawisk i właściwości poszczególnych metod. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich pracochłonność i wartość uzyskiwanych wyników (dokładność). Nie należy bowiem stosować metod złożonych jeśli zbliżone wyniki są osiągalne przy zastosowaniu metod prostych, a więc mało pracochłonnych.

6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.

Prace związane z analizą ekonomiczną można podzielić na trzy etapy: prace przygotowawcze, wykonawcze i prace końcowe. Każdy z tych etapów wymaga profesjonalnej organizacji, aby efekt finalny: analiza ekonomiczna - mógł być we właściwym terminie osiągnięty.

Organizacja prac analitycznych polega na rozplanowaniu i podzieleniu czynności w układzie przedmiotowo - czasowym. Jeżeli prace analityczne wykonuje więcej osób (zespołowo), wówczas należy dokonać podziału podmiotowego czynności. Szczegółowy podział czynności jest niezbędny przy opracowaniu rocznej analizy ekonomicznej i analizach wieloletnich.

Całość prac analitycznych można podzielić na etapy, czynności i osoby, z terminami wykonania, na schemacie lub wykazie. Ułatwi ati znakomicie dotrzymanie terminu przekazania analizy do ośrodka zarządzania.

W etapie przygotowawczym można przewidzieć następujące czynności:

1. Uzgodnienie z szefem firmy ogólnego zarysu i koncepcji analizy, w tym: rodzaju i formy opracowania, celów, problemów i pytań wymagających odpowiedzi, zakresu przedmiotowego i czasowego założeń i kryteriów;

2. Wybór metody ogólnej i metod szczegółowych analizy;

3. Wybór narzędzi analitycznych, miar i mierników;

4. Przygotowanie wzorów tabel i wykresów;

5. Gromadzenia materiału podstawowego i pomocniczego do analizy (tj. danych źródłowych i przetworzonych);

6. Ustalenie ostatecznego zakresu tematycznego analizy (tj. spisu treści opracowania)

7. Rozpisanie koncepcji szczegółowej analizy (zagadnienia, tezy, kwestie).

W etapie wykonawczym można wyróżnić następujące czynności:

8. Opracowanie tabel i wykresów analitycznych oraz zestawień pomocniczych i rachunków (np. kalkulacyjnych, cash flow, gospodarki kasowej);

9. Opracowanie tablic syntetycznych;

10. Scharakteryzowanie warunków działania firmy (wewnętrznych i zewnętrznych);

11. Wstępna analiza ogólnych wyników gospodarczych (operacyjnych), inwestycyjnych i finansowych;

12. Analiza właściwa, przeprowadzona według określonych zasad i metod oraz technik;

13. Sformowanie wniosków analitycznych, oceny, diagnozy i wniosków poanalitycznych (prodecyzyjnych);

14. Określenie prognozy na przyszłość (np. na rok, na trzy lata; na pięć lat).

W etapie końcowym przewiduje się najczęściej takie czynności jak:

15. Przestudiowanie bardzo uważnie całej analizy przez analityka lub zespół analityków, którzy tę analizę opracowywali;

16. Skorygowanie zauważonych błędów logicznych, stylistycznych i rachunkowych oraz uzupełnienie analizy o nowe zagadnienia;

17. Ostateczne sformułowanie ocen, diagnozy, prognozy i wniosków poanalitycznych;

18. Edycja całego opracowania analizy (np. w czytelnym rękopisie, maszynopisie, w wydruku komputerowym);

19. Podpisanie analizy i przekazanie jej do ośrodka zarządzania (właścicielowi firmy, zarządowi, prezesowi, dyrektorowi itd.) lub również innym osobom w danej firmie;

20. Rozpatrzenie analizy przez organ stanowiący lub/i zarządzający oraz podjęcia wiążących decyzji.

Jeśli przy każdej czynności będą określone konkretne osoby i terminy wykonania, wtedy taki plan powinien być pomocny w organizacyjnym przebiegu prac analitycznych.

Przy opracowaniu analizy ekonomicznej rocznej niektóre czynności mogą być wykonane przed zakończeniem roku bilansowego lub krótko po jego zakończeniu. Przyspieszy to w znacznym stopniu wykonanie całości prac przewidzianych w planie i skróci czas (termin) przekazania analizy ekonomicznej decydentom firmy. Zyska na tym aktualność analizy, a więc przydatność decyzyjna. Uważam, że dobra organizacja prac analitycznych w powiązaniu z techniką komputerową może coraz bardziej skracać termin wykonania analizy rocznej.

Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest zebranie odpowiednich informacji o niezbędnych nakładach inwestycyjnych i ich rozłożeniu w czasie, o wielkości kosztów i poziomie przychodów, koszcie kapitału oraz informacji o pewnych wielkościach makroekonomicznych jak: poziom inflacji, kursy walutowe, szybkość obiegu pieniądza. Informacje te zbierane są na podstawie założeń techniczno - ekonomicznych oraz analizy marketingowej i opinii ekspertów. Na tym etapie trzeba poczynić pewne wstępne założenia, przede wszystkim dotyczące struktury i warunków finansowania przedsięwzięcia, - jaki będzie udział własny, jaki kredyty i na jaki okres.

Etapem drugim jest sporządzenie sprawozdań finansowych pro forma na podstawie zebranych informacji i założeń.

Sprawozdania finansowe przedstawiają najbardziej prawdo podobne kształtowanie się przepływów pieniężnych stanów zasobów kolejnych latach. Dotyczy to zarówno strumieni operacyjnych takich jak: przychody i koszty działalności, jak i inwestycyjnych, do których zaliczyć można wydatki inwestycyjne, przyrost zapasów, przychody ze sprzedaży części majątku; oraz finansowych skupiających się na pozyskiwaniu środków w postaci kredytów, dotacji, podwyższenia kapitału zakładowego, emisji obligacji oraz odpływu środków w postaci spłat kredytów, wykupu obligacji i wypłat dywidend.

Z kolei przepływy pieniężne określają zmiany w stanach zasobów, czyli w środkach trwałych, majątku obrotowym zobowiązaniach o kapitale. Sprawozdania przedstawiające przepływy strumieni finansowych oraz zasoby to sprawozdanie z przychodów i kosztów, zestawienia z przepływu środków pieniężnych oraz bilans. Sprawozdanie te, mimo że nie mają formalnego charakteru muszą jednak spełniać reguły kalkulacji wyniku finansowego, naliczania amortyzacji, opodatkowania itp. Do wykonania analizy jak już powiedziano niezbędny jest plan nakładów inwestycyjnych zawierający strukturę rzeczową i harmonogram nakładów inwestycyjnych a także plan finansowy, w którym będą określone środki przeznaczone na sfinansowanie przedsięwzięcia. Konieczne jest również przedstawienie sposobu uruchomienie i spłaty kredytów zaciągniętych na realizację przedsięwzięcia. Niezbędne jest także zestawienie dotyczące zapotrzebowania na środki pieniężne związane z finansowaniem kapitału obrotowego, czyli zapasów surowców i materiałów, produkcji w toku, zapasów wyrobów gotowych, należności. Niezbędne jest również określenie, w jakiej części wydatki związane z kapitałem obrotowym mogą być finansowane zobowiązaniami, szczególnie wobec dostawców.

Etapem trzecim jest ocena danego przedsięwzięcia na podstawie sporządzonych sprawozdań finansowych oraz wyliczonych wskaźników finansowych będących miernikami płynności finansowej, efektywności i zyskowności przedsięwzięcia. Oprócz badania wskaźników finansowych, przeprowadza się ponad to tzw. analizę progu rentowności, przez która to wyznacza się minimalną wielkość produkcji, która powinna pokryć wszystkie koszty przy zerowym zysku.

Etapem ostatnim jest przeprowadzenie analizy uwzględniającej wpływ ewentualnych negatywnych wydarzeń w strumieniach przychodów i kosztów na płynność i zyskowność danego projektu inwestycyjnego. Taka analiza pozwala określić margines bezpieczeństwa danej inwestycji zwłaszcza, że w przypadku prognozowania istnieje duża niepewność do rzeczywistego kształtowania się przyszłych przychodów i wydatków. Analiza ta polega na przeprowadzaniu wszelki testów wrażliwości, czyli określenie wpływu takich wydarzeń jak: spadek cen, sprzedaży, wzrost kosztów, zmiana kursu walutowego, wydłużenie fazy realizacji przedsięwzięcia.

Mając na uwadze wcześniejsze rozważania na temat etapów analizy ekonomicznej można stwierdzić, że najistotniejsza jest wstępna ocena majątku i kapitału firmy, którą przeprowadza się na podstawie badania bilansu w przekroju poziomym i pionowym. Gdzie pożądane jest dokonywanie porównań wieloletnich obejmujących dane 3 - 5 lat a nie tylko ograniczenie się do porównań z rokiem ubiegłym. Porównania wieloletnie charakteryzują się większą użytecznością analityczną. Dostarczają informacji wykorzystywanych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa w dłuższym okresie oraz umożliwiają bardziej realistyczne określenie jego przyszłych trendów rozwojowych.

Poprzez ocenę wyniku finansowego firmy można uzyskać posługując się zestawieniem analitycznym struktury i dynamiki rachunku zysków i strat. Zestawienie takie ujmuje elementy obliczeniowe i składowe wyniku finansowego oraz jego zmiany, wyrażone zarówno w kwotach absolutnych jak i w postaci wskaźników dynamiki.

Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych w sprawozdaniach finansowych - bilansie oraz rachunku zysków i strat, dostarcza ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

Celem pogłębienia tego badania przeprowadza się dalsze szczegółowe analizy. Jedną z form badania bilansu oraz rachunku wyników jest analiza wskaźnikowa, która obejmuje obliczenie wskaźników finansowych w oparciu o dane i porównywanie ich wielkości w czasie.

??????????????????????????????????????

Analiza techniczno ekonomiczna koncentruje się na ocenie poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa: ilości i asortymencie produkcji, metodach jej wykorzystania, wyposażeniu technicznym, zaopatrzeniu materiałowym i stopniu wykorzystania materiałów, zatrudnieniu, płacach, wydajności pracy itp. Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na czynniki ekonomiczno - finansowe przedsiębiorstwa.

7. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej.

Wraz z przejściem do gospodarki rynkowej, praktyce wielu firm, za wystarczające przyjmuje się ocenę wyniku finansowego i czynników go kształtujących. Pomniejsz się tym samym rolę analizy techniczno - ekonomicznej na rzecz analizy finansowej. Tym czasem wyniki finansowe stanowią jedynie odzwierciedlenie rezultatów osiągniętych na poszczególnych odcinkach działalności. Natomiast przyczyny kształtowania się tych wyników na określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Przyczynowo - skutkowe wyjaśnienie odchyleń wskaźników powiązania analizy finansowej z analizą techniczno -ekonomiczna.

Zadaniem analizy ekonomicznej jest ocena finansowej strony działalności nie tylko do założeń planowanych, również w stosunku do okresów ubiegłych i wielkości osiągniętych przez inne firmy oraz na dokładnym wytyczeniu kierunków dalszych badań dotyczących czynników kształtujących wyniki finansowe. Wartość praktyczna analizy zależy, bowiem w znacznym stopniu od właściwego ustalenia czynników wpływających na kondycję finansową oraz dokładnego określenia kierunków ich oddziaływania. Uzyskanie tych wyników wymaga przeprowadzenia analizy techniczno - ekonomicznej. Jej szczegółowość zależy od praktycznych potrzeb analizy finansowej.

W warunkach dużej zmienności szeroko pojętego otoczenia oraz dynamicznego rozwoju techniki i nauki podejmowanie decyzji w zarządzaniu przedsiębiorstwem natrafia obecnie na znaczne trudności, których przezwyciężenie wymaga szybkich i rzetelnych informacji. Dlatego tez analiza ekonomiczna, nabrała przy gospodarce rynkowej szczególnego znaczenia jako czynnik dostarczający informacji niezbędnych do zarządzania przedsiębiorstwem.

Przedmiot analizy ekonomicznej jest tak ustawiony, że obejmuje on ocenę stale doskonalonych informacji, pochodzących z analizy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, jego stanu ekonomicznego i zmiennych warunków gospodarowania.

W zakończeniu rozważań nad różnymi aspektami omawianej tu problematyki nie można nie przytoczyć pewnej, interesującej opinii stwierdzającej, że zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest „rodzajem sztuki, a nie nauką ścisłą”.

Oznacza to, że łączy ono zarówno elementy wiedzy jak i sztuki z zakresu zarządzania pieniędzmi. Jest rzeczą znamienną, że mimo stosowania analogicznych metod i narzędzi analizy finansowej, przedsiębiorstwa osiągają różne rezultaty. Wynika to między innymi z różnic w ocenie rzeczywistego ryzyka podejmowania określonych działań. Ryzyko to można oszacować tylko w przybliżeniu i jest rzeczą oczywistą, że rośnie ono wraz ze wzrostem skali tego działania i stopnia zaangażowania kapitałów w przedsiębiorstwie. Jednocześnie jednak wzrost jest warunkiem osiągnięcia coraz większych dochodów w przyszłości.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest uzależnione od wygospodarowania odpowiedniej wielkości środów „wargtości dodanej”, z której ono musi :

• zapewnić godziwe wynagrodzenie za pracę (płaca + świadczenie),

• zapłacić oprocentowanie kapitałów: pożyczonych (koszty finansowe), własnych (dywidendy, wzrost wartości kapitału w granicach normalnej stopy procentowej lokaty),

• uczestniczyć w zaspokajaniu potrzeb zbiorowości (podatki pobierane przez państwo),

• utrzymać aktualny potencjał majątku trwałego (odpisy amortyzacyjne).

Jeżeli wartość dodana jest większa od czterech wymienionych obciążeń przedsiębiorstwo jest rentowne i osiąga zysk. W przypadku, gdy wartość dodana jest mniejsza od czterech wymienionych obciążeń, przedsiębiorstwa jest deficytowe i nie ma podstaw ekonomicznych do utrzymania się na rynku (lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym). Ponieważ przedsiębiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencję, jego zarządcy muszą:

• poszukać możliwości zbytu - wystarczająco duże aby móc być konkurencyjnym,

• zapewnić produkcję lub usługi wysokiej jakości w stosunku do popytu istniejącego w tej części rynku, w której się ono uplasowało,

• wykorzystać potencjał materialny przy najlepszych warunkach wydajnościowych,

• posiadać skuteczną organizację w dziedzinie struktur wewnętrznych (mocnych i kierowanych przez kompetentnych ludzi), jak i metod oraz procedur jasnych, lecz zaspokajających potrzeby wszystkich dziedzin zarządzania.

Jak z tego wynika, zarządzanie przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej nie może mieć charakteru intuicyjnego. Z tych względów, analiza ekonomiczna, a zwłaszcza analiza finansowa nabrała szczególnego znaczenia jako czynnik informacji i podstawy do podejmowania ekonomicznie uzasadnionych decyzji.

Aczkolwiek wprowadzone już w gospodarce polskiej zmiany systemowe można uznać za zdecydowane odejście od systemu nakazowo - rozdzielczego, to jednak one jeszcze nie wystarczające w stosunku do zasad postępowania typowych dla gospodarki rynkowej gospodarki konkurencyjnej. Obecnie brakuje dwóch elementów, tj. odpowiedniej liczby właścicieli kapitału, którzy ponosząc indywidualne ryzyko majątkowe będą zainteresowani osiąganiem określonej wielkości zysku, oraz konkurencyjnej struktury wytwórców. Dopiero realizacja wymienionych elementów może doprowadzić do dalszego wzrostu efektywności kierowania firmami przez ich właścicieli oraz do stworzenia warunków, w których konkurujące firmy będą sobie wzajemnie blokowały nieefektywne działania, a osiąganie zwiększonych zysków będzie możliwe tylko przez innowacje produktowe i technologiczne.

Gospodarka rynkowa może, bowiem funkcjonować sprawnie tylko w przypadku, gdy zaistnieje konkurencja nie tylko między poszczególnymi sektorami, ale również przedsiębiorstwami o różnych formach organizacyjnych i własnościowych. Podmioty gospodarcze działające w warunkach gospodarki rynkowej mogą utrzymać się na rynku tylko wówczas, gdy będą w pełni stosowały zasadę racjonalnego gospodarowania, tzn. przestrzegały racjonalności rozumianej w kategoriach techniczno - gospodarczych oraz mikroekonomicznych.

Racjonalności mikroekonomiczna jest przede wszystkim racjonalnością przedsiębiorcy. Realizacja polskiej reformy gospodarczej spowodowała, że podobnie jak w państwach Europy Zachodniej - analiza ekonomiczna wysunęła się stopniowo na czołowe miejsca w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Realizacja zadań przewidzianych w reformie gospodarczej wpływa, bowiem na zasadniczy wzrost znaczenia analizy finansowej stanowiącej niezbędny element zarządzania przedsiębiorstwem. Taki kierunek zmiany w podejściu do analizy finansowej, stanowi w gospodarce polskiej niezbędny warunek opanowania przez przedsiębiorstwa umiejętności przystosowania się do założonych i zmiennych warunków gospodarowania (konieczności wyboru najkorzystniejszych rozwiązań).

Rozdział II.

1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji.

Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa produkcyjnego jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych jak również świadczenie usług przemysłowych. W zależności od stopnia wykończenia rozróżnia się wyroby gotowe, półwyroby i części wyrobów gotowych oraz produkcję w toku. Produkcja jest odzwierciedleniem wyników pracy przedsiębiorstwa. Przesądza także o efektywności gospodarowania poszczególnymi czynnikami wytwórczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji niż czynników wytwórczych świadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziałuje na koszty własne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania całego przedsiębiorstwa oraz poszczególnych czynników wytwórczych.

Produkcję przedsiębiorstwa przemysłowego można przedstawić w różnych miernikach. Dokonanie wyboru tych mierników zależy od celu pomiaru i jest niezwykle ważne w ocenie działalności przedsiębiorstwa, ponieważ taka sama wielkość produkcji wyrażana w różnych miernikach, może niejednakowo scharakteryzować wyniki jego pracy.

Przyjmując sposób agregacji efektów pracy jako podstawę podziału, można wyróżnić mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartościowe i mierniki pracochłonności. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia wielkości produkcji za pomocą mierników naturalnych jest wyrażenie rzeczowe efektów pracy przedsiębiorstwa przemysłowego. Naturalne mierniki opierają się na fizycznych jednostkach miary długości (np. m.), masy (np. t, kg), powierzchni (np. m²), objętości (np. m³) albo są po prostu wyrażone w sztukach.

Do najczęściej stosowanych mierników produkcji należą mierniki wartościowe, które pozwalają wyrazić produkcję różnych asortymentów, odmian i gatunków w najbardziej ogólnej jednostce miary, jaką jest pieniądz. Zastosowanie mierników wartościowych pozwala sumować nie tylko liczbę wytworzonych wyrobów gotowych i półwyrobów, lecz także wielkość usług przemysłowych i produkcji w toku. Do wyrażenia produkcji w ujęciu wartościowym przyjmuje się odpowiednie ceny, są to zazwyczaj ceny rzeczywiście obowiązujące w okresie sprawozdawczym. Takie właśnie ceny zostały przyjęte do analizy wartości i potencjału produkcji w ZPB „Frotex" S.A. w okresie od 1995 do 2000 roku. Do analizy potencjału produkcyjnego przyjęto naturalne mierniki tj. tony, kilometry oraz sztuki. Potencjał produkcyjny oraz dynamika produkcji jest badana z wyszczególnieniem na wydziały produkcyjne, a punktem odniesienia jest okres poprzedni w stosunku do badanego.

Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. w Prudniku posiadają

kompletny ciąg technologiczny od produkcji przędzy do konfekcjonowania wyrobów. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziałach produkcyjnych:

• przędzalni,

• tkalni,

• wykończalni,

• konfekcji (szwalnia i hafciarnia).

Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzował się wzrostem

produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku maszynowego, wzrostem wydajności pracy oraz unowocześnieniem produkcji. Poniesione w tym czasie nakłady inwestycyjne w niewielkim stopniu przyczyniły się do odnowienia parku maszynowego, jednak miały wpływ na osiągnięcie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniższej tabeli (1).

Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1995 - 1996.

Wyszczególnienie	Jednostka miary	1995	1996	Dynamika w %
Przędzalnia	Tona T/Nm	2 348 72 185	2 526 76 763	107,6 106,3
Tkalnia	Km Mln wątków	10 835 9 656	11 768 10 535	108,6 109,0
Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi	Km „ „	28 972 4 949 24 023	29 509 5 368 24 141	101,8 108,0 100,5
Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia	Km „ „	9 756 7 125 2 631	10 144 7 459 2 685	103,9 104,6 102,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.

Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1996 - 97.

Wyszczególnienie	Jednostka miary	1996	1997	Dynamika w %
Przędzalnia	Tona T/Nm	2 526 76 763	2 793 84 397	110,6 109,9
Tkalnia	Km Mln wątków	11 768 10 535	11 840 10 327	100,6 98,0
Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi	Km „ „	29 509 5 368 24 141	31 329 6 887 24 442	106,2 128,3 101,2
Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia	Km „ „	10 144 7 459 2 685	10 835 7 727 3 108	106,8 103,6 115,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1997r.

W roku 1997 nastąpiły straty w produkcji, które spowodowane były postojami z powodu powodzi, a także problemami zaopatrzeniowymi, które się z tym wiązały. Mimo tych niesprzyjających okoliczności w 1997 roku nastąpił dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziałach produkcyjnych.

Ilościowy plan produkcji na rok 1997 wykonany został jedynie przez Wydział Wykończalni. Pozostałe wydziały produkcyjne zadań nie wykonały, co

wiązało się głównie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpływ na niewykonanie zadań miały także zmiany asortymentowe oraz postój wywołany

powodzią. W rezultacie powodzi zastój zanotowały:

• Wydział Tkalni w ilości 5 dni

• Wydział Przędzalni w Podlesiu w ilości 6 dni

• Oddział Szwalni 1 dzień

• Oddział Hafciarni 2 dni

Bezpośrednimi przyczynami postoju było wtargnięcie wody na niektóre hale Wydziału Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziału Przędzalni w Podlesiu, brak możliwości dojazdu do pracy pracowników oraz brak możliwości dojazdu usługobiorców.

Tabela 3. Wielkość produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1997 - 98.

Wyszczególnienie	Jednostka miary	1997	1998	Dynamika w %
Przędzalnia	Tona T/Nm	2 793 84 397	2 816 85 866	100,8 101,7
Tkalnia	Km Mln wątków	11 840 10 327	11 179 10 190	94,4 98,7
Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi	Km „ „	31 329 6 887 24 442	27 517 7 575 19 942	87,8 110,0 85,6
Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia	Km „ „	10 835 7 727 3 108	10 262 7 184 3 078	94,7 93,0 99,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1998r.

W roku 1998 nastąpił spadek produkcji w porównaniu do roku 1997 na

trzech wydziałach.. Jej wzrost zgodny z założeniami ujętymi w planie odnotowano jedynie na Wydziale Przędzalni. Wydział Tkalni nie wykonał zadań produkcyjnych w zakresie tkanin gładkich oraz frotowych. Zmniejszenie produkcji tkanin gładkich wiązało się z koniecznością ograniczenia ich produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorców krajowych i zagranicznych tkaninami obrusowymi i ścierkowymi. Brak realizacji założeń ujętych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych spowodowany był:

• koniecznością modernizacji krosien NP.,

• zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co wiązało się z koniecznością dostosowania krosien,

Wydział Wykończalni w porównaniu z rokiem 1997 zwiększył produkcję w zakresie wykańczania tkanin własnych, szczególnie w ramach tkanin frotowych, natomiast w zakresie usług odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na Wydziale Konfekcji był konsekwencją zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni. Dotyczyło to szczególnie Oddziału Szwalni. W przypadku Oddziału Nafciarni wiązało się to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pościelowe.

Tabela 4. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1998 - 99.

Wyszczególnienie	Jednostka miary	1998	1999	Dynamika w %
Przędzalnia	Tona T/Nm	2 816 85 866	2 852 86 683	101,3 101,0
Tkalnia	Km Mln wątków	11 179 10 190	11 812 9 947	105,7 97,6
Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi	Km „ „	27 517 7 575 19 942	20 616 7 844 12 772	74,9 103,6 64,0
Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia	Km „ „	10 262 7 184 3 078	10 514 7 182 3 332	102,5 100,0 108,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1999r.

W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przędzalni nastąpił przyrost produkcji w mierniku ilościowym o 1%. Roczny plan produkcji wydział wykonał w 102,7 %. Praca na wydziale odbywała się w systemie cztero-brygadowym, co pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych w 100%. Wydział Tkalni zanotował przyrost produkcji w stosunku do roku 1998 oraz wykonał zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wątkach w porównaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach wiązało się ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznością zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamówień. Wykorzystanie mocy produkcyjnych wydziału było zróżnicowane w różnych okresach roku. Najwyższe w granicach 100% w okresie I i II kwartału, natomiast w III kwartale wskutek zmniejszenia się potrzeb rynku w granicach 90% i w IV kwartale wskutek ograniczenia zamówień eksportowych ok. 80%.

Na Wydziale Wykończalni w porównaniu do 1998 roku w jednostkach fizycznych nastąpił spadek produkcji ogółem. Zmniejszenie produkcji wiązało się ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastała ilość usług w zakresie gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo spadku ilościowego świadczonych usług ich wartość była wyższa od wykonania w roku 1998 i założonej w planie na rok 1999.

Tabela 5. Wartość usług wykończalniczych w 1999 roku w stosunku do planu

Wyszczególnienie	Jednostka miary	Wykonanie 1998	1999
						Plan	Wykonanie
- wartość usług wykończalniczych (ceny ewidencyjne)	Tys. zł	7.834,9	7.250,8	8.451,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB"Frotex" za 1999 r.

Tabela 6. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1999-2000.

Wyszczególnienie	Jednostka miary	1999	2000	Dynamika w %
Przędzalnia	Tona T/Nm	2 852 86 683	2 710 82 292	95,0 94,9
Tkalnia	Km Mln wątków	11 812 9 947	11 149 9 670	94,4 97,2
Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi	Km „ „	20 616 7 844 12 772	17 469 7 885 9 584	84,74 100,5 75,0
Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia	Km „ „	10 514 7 182 3 332	10 357 7 178 3 179	98,5 100,0 95,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 2000r.

W zakresie produktów przedsiębiorstwa przyjmuje się ich podział na następujące grupy asortymentowe:

• tkaniny

• ręczniki frotte

• konfekcję stołową i pościelową

• usługi wykańczalnicze

• pozostałe usługi

Kształtowanie się wielkości produkcji wg struktury asortymentowej w latach

1995-2000 przedstawiają poniższe tabele:

Tabela 7. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)

Grupy asortymentowe	Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)
		1995	1996	1997	1998	1999	2000
Tkaniny	1 139,2	1 157,0	1 217,0	1 295,0	927,7	884,1
Ręczniki frotte	7 125,0	7 458,7	7 727,2	7 183,5	7 348,9	7 177,4
Konfekcja stołowa i pościelowa	2 361,0	2 685,7	3 108,3	3 077,7	3 331,7	3 179,0
Usługi wykończalnicze	24 023,0	24 141,4	24 442,2	19 942,1	12 770,5	9 583,5
Pozostałe usługi	-	-	-	-	-	-
OGÓŁEM	34 918,2	35 442,7	36 494,7	31 498,3	24 378,8	20 824,0

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"

Tabela 8. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w tys. zł. w cenach ewidencyjnych).

Grupy asortymentowe	Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)
		1995 (w cenach ew.)	1996 (w cenach ew.)	1997 (w cenach ew.)	1998 (w cenach ew.)	1999 (w cenach ew.)	2000 (w cenach ew.)
Tkaniny	8 770,3	8 908,9	9 370,9	9 984,8	8 936,1	8 613,8
Ręczniki frotte	50 725,4	54 544,5	55 402,1	50 429,7	55 528,6	53 463,5
Konfekcja stołowa i pościelowa	9 166,1	9 535,0	10 977,4	10 588,6	10 839,6	10 921,3
Usługi wykończalnicze	9 368,9	9 415,1	9 532,4	7 834,9	8 451,6	8 462,2
Pozostałe usługi	-	-	-	1 302,9	944,0	2 074,0
OGÓŁEM	78 030,7	82 403,5	85 282,8	80 140,9	84 699,9	83 534,8

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"

Na wielkość produkcji w poszczególnych okresach zasadniczy wpływ miała zmiana asortymentu produkcji. Coraz większym zainteresowaniem wśród odbiorców cieszy się konfekcja stołowa i pościelowa co znajduje wyraz we wzrastającej produkcji tegoż asortymentu. Począwszy od 1995 roku produkcja konfekcji stołowej i pościelowej ciągle wzrasta, zarówno w wielkościach naturalnych jak i w wartości. Podobna sytuacja dotyczy ręczników frotte, których udział w produkcji jest największy. W tej podstawowej grupie asortymentowej kontynuowana jest strategia wdrażania do produkcji i na rynek wyrobów o najwyższych parametrach estetycznych, wzorniczych i jakościowych. Od 1998 roku nastąpił znaczny ilościowy spadek produkcji w grupie usługi wykańczalnicze. Ograniczona została ilość usług w zakresie wykańczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo ilościowego spadku usług ich wartość rośnie. Ogólnie wartość produkcji w latach 1995-1997 wykazywała tendencję zwyżkową w bieżących cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastąpił spadek produkcji głównie z powodu zmian asortymentowych oraz zwiększonych remontów parku maszynowego. Kolejne lata charakteryzują się nieznacznymi wahaniami w wielkości produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.

8. Podstawowe czynniki produkcji.

Przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności wykorzystuje różnorodne zasoby. Do podstawowych a zarazem najważniejszych z nich można zaliczyć:

1. zasoby ludzkie zwane inaczej zasobami siły roboczej,

2. zaopatrzenie materiałowo-surowcowe,

3. zaplecze techniczne występujące w postaci środków trwałych,

4. postęp techniczny i techniczno - produktowy.

9. Wielkość i struktura zatrudnienia.

Zasoby czynnika ludzkiego występujące w przedsiębiorstwie określa się mianem zatrudnienia lub załogą przedsiębiorstwa. Zatrudnienie to określona liczba czynnika ludzkiego wykonująca za odpowiednim wynagrodzeniem pracę, w wyniku której uzyskuje się dobra lub usługi zaspokajające potrzeby rynku. W przedsiębiorstwie można odróżnić zatrudnienie nominalne i zatrudnienie realne (rzeczywiste). Dla ustalenia stanu rzeczywistego zatrudnienia, do stanu nominalnego (liczba zatrudnionych osób bez względu na czas ich pracy) dodaje się liczbę osób jaka wynika z dodatkowego zaangażowania pracowników własnych lub spoza przedsiębiorstwa. Zatrudnienie ujmuje się w przedsiębiorstwie według stanu ewidencyjnego na koniec badanego okresu i według stanu przeciętnego w badanym okresie. Stan ewidencyjny zatrudnienia jest to liczba pracowników znajdujących się w ewidencji osobowej przedsiębiorstwa w ostatnim dniu badanego okresu. Podstawą ujęcia do stanu ewidencyjnego jest zawarcie umowy o pracę.

Jednym z podstawowych zadań polityki zatrudnienia w przedsiębiorstwie

winno być dążenie do osiągnięcia liczbowego stanu załogi racjonalnego z punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa. Wiąże się to z jednej strony z optymalizacją wykorzystania czynnika ludzkiego dla dobra przedsiębiorstwa, z drugiej zaś z uwzględnieniem szeroko pojętych potrzeb pracowników i zharmonizowania ich z wymaganiami przedsiębiorstwa w ramach tzw. humanizacji pracy. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna więc zmierzać do przystosowania warunków pracy do człowieka, człowieka do warunków, jak również człowieka do człowieka tak, aby zapewnić pożądaną efektywność i jakość pracy. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna zmierzać do

maksymalnej intensyfikacji działań na Wewnętrznym rynku pracy w przedsiębiorstwie tak, aby znajdować drogi do racjonalizacji zatrudnienia. Bardzo ważne przy tym jest, aby racjonalizacja zatrudnienia była prowadzona w sferze ekonomicznej i społecznej. Ekonomiczna racjonalność zatrudnienia wyraża się w wysokiej wydajności pracy zapewniającej odpowiedni poziom płac realnych i zysków przedsiębiorstwa. Społeczna racjonalność zatrudnienia przejawia się w uwzględnieniu w procesie pracy elementów humanistycznych, psychospołecznych i socjalnych, tj. pozaekonomicznych potrzeb, dążeń i zainteresowań pracowników.

Załoga (zatrudnienie) przedsiębiorstwa może być sklasyfikowana według różnych kryteriów. Klasyfikacja taka oznacza podział pracowników przedsiębiorstwa według określonych kryteriów. Cel podziału zatrudnienia określany jest przez przyjęte kryterium, którym może być określona cecha, według której przeprowadza. się podział danej zbiorowości zatrudnienia.

Powszechnie klasyfikuje się pracowników według następujących kryteriów:

1. rodzaju działalności przedsiębiorstwa,

2. charakteru czynności wykonywanych przez pracowników,

3. poziomu kwalifikacji i zawodowych,

4. poziomu wykształcenia,

5. stażu pracy zawodowej,

6. płci,

7. wieku.

Do analizy zatrudnienia badanej firmy, Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. przyjęto kryterium klasyfikacji ze względu na płeć, wiek oraz poziom wykształcenia. Zatrudnienie ogółem na koniec okresu w przekroju grup pracowniczych według płci w latach 1995-2000 przedstawia poniższa tabela.

Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg płci.

Lata	Mężczyźni	Kobiety	Zatrudnienie ogółem	Wskaźnik dynamiki
								1995 = 100%	Okres poprzedni = 100%
1995	729	932	1 661	100,0	100,0
1996	718	919	1 637	98,6	98,6
1997	646	912	1 558	93,8	95,2
1998	584	860	1 444	86,9	92,6
1999	575	764	1 339	80,6	92,7
2000	522	678	1200	72,2	89,6

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB “Frotex” Z-01

Z powyższej tabeli wynika, że w okresie ostatnich kilku lat następuje systematyczny spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" S.A. Proces ten jest konsekwencją racjonalizacji zatrudnienia, modernizacji poszczególnych wydziałów produkcyjnych oraz zmian organizacyjnych zachodzących w spółce. W latach 1997-1998 spadek zatrudnienia nastąpił w wyniku:

• przekazania części pracowników do pracy w innych spółkach- dotyczyło to pracowników służb remontowych na Wydziałach Tkalni i Wykończalni oraz Straży Zakładowej i pralni,

• modernizacji Wydziału Konfekcji oraz Oddziału Przygotowawczego na Wydziale Tkalni.

Tendencja spadkowa zatrudnienia utrzymała się również w latach 1999-2000. Zmniejszenie stanu zatrudnienia w tymże okresie nastąpiło przede wszystkim w wyniku dokończenia modernizacji Oddziału Przygotowawczego Wydziału Tkalni oraz instalacji bardziej wydajnych maszyn szwalniczych w Wydziale Konfekcji. Zmiany organizacyjne i związana z tym redukcja zatrudnienia w pozostałych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa to przyczyny dalszego spadku zatrudnienia w roku 2000.

Strukturę wiekową pracowników zatrudnionych w ZPB „Frotex' S.A. w latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek.

Tabela 10. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" w/w wieku pracowników.

Wiek	Udział poszczególnych grup wiekowych do ogółu zatrudnionych
		1995	1996	1997	1998	1999	2000
Do 30 lat	21%	22%	26%	30%	26%	26%
30 - 40 lat	27%	29%	30%	27%	30%	30%
40 - 50 lat	43%	40%	37%	33%	37%	37%
Powyżej 50 lat	9%	9%	7%	10%	7%	7%

Jak wynika z powyższej tabeli od kilku lat w spółce obserwuje się korzystne zmiany w strukturze wiekowej zatrudnienia. Aktualnie ponad 56% załogi to pracownicy w wieku do 40 lat. Realizowana w obszarze zatrudnienia polityka kadrowa zakłada zatrudnianie w miejsce pracowników odchodzących ludzi młodych i wykształconych. Taka struktura wiekowa zatrudnienia zapewnia spółce stabilność zatrudnienia na najbliższe lata.

Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB „Frotex” według wieku

Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 10

Struktura zatrudnienia pod względem wykształcenia w ZPB „Frotex" w latach 1995-2000 przedstawia się następująco:

Tabela 11. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg wykształcenia.

Wyszczególnienie Pracownicy ogółem: z tego z wykształceniem: - wyższym - średnim zawodowym i ogólnokształcącym - zasadniczym - podstawowym	Pracownicy ogółem
		1995	1996	1997	1998	1999	2000
		100%	100%	100%	100%	100%	100%
		2%	3%	3%	4%	4%	4%
		21%	21%	21%	26%	24%	24%
		46%	46%	46%	46%	47%	47%
		31%	30%	30%	24%	25%	25%

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB „Frotex" Z-O1

Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzględnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 1995-2000r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 11.

W ocenie Zarządu udział pracowników z wykształceniem wyższym jest za niski mimo tendencji zwyżkowej. Szczególnie duże zapotrzebowanie występuje na absolwentów takich kierunków Sak obróbka chemiczna i mechaniczna włókna , informatyka. Dużą wagę przywiązuje się w spółce do podnoszenia kwalifikacji zatrudnionych czego wyrazem jest szereg kursów oraz kierowanie pracowników na studia zaoczne i podyplomowe. Aby obliczyć średni poziom wykształcenia pracowników ZPB „Frotex" S.A. zastosowano dwa wskaźniki;

1. wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia,

2. wskaźnik średniego potencjału wykształcenia.

Aby obliczyć wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia pomnożono liczb pracowników poszczególnych poziomów wykształcenia na koniec badanego okresu przez liczbę lat nauki właściwą dla danego poziomu wykształcenia i dodano otrzymane iloczyny.

Wskaźnik średniego potencjału wykształcenia obliczono dzieląc ogólny potencjał wykształcenia na koniec badanego okresu przez liczbę pracowników na koniec tego okresu. Wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia wyraża wielkość załogi w osobolatach nauki szkolnej, zaś wskaźnik średniego potencjału wykształcenia przedstawia liczbę osobolat nauki szkolnej przypadającej na jednego pracownika. Do obliczenia wskaźnika ogólnego potencjału nauki przyjmuje się następujące mnożniki odpowiadające liczbie lat nauki w poszczególnych poziomach wykształcenia:

1. wykształcenie wyższe 17

2. wykształcenie średnie 12

3. wykształcenie zasadnicze 11

4. wykształcenie podstawowe 8

Wyniki ogólnego i średniego potencjału wykształcenia dla pracowników Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. przedstawia poniższa tabela. Jej wyniki potwierdzają opinię zarządu o zbyt małym zatrudnieniu osób z wyższym wykształceniem, gdyż wskaźnik średniego potencjału wykształcenia oraz jego dynamika od kilku lat pozostają na niezmienionym poziomie. Należy również stwierdzić, że wskaźnik średniego poziomu wykształcenia od roku 1997 jest dość niski (10,7), gdyż osiąga poziom jedynie wykształcenia zasadniczego.

Tabela 12. Wskaźnik ogólnego i wskaźnik średniego potencjału wykształcenia w latach 1995 - 2000 (w latach nauki szkolnej przypadający na jedną osobę)

Rok	WSKAŹNIK OGÓLNEGO POTENCJAŁU WYKSZTAŁCENIA			WSKAŹNIK ŚREDNIEGO POTENCJAŁU WYKSZTAŁCENIA
		Poziom	Wskaźnik potencjału		Poziom	Wskaźnik potencjału
				1995=100%		Rok poprzedni=100%		1995=100%	Rok poprzedni=100%
1995	17 273	100,0	-	10,3	100,0	-
1996	17 026	98,6	98,6	10,4	100,9	100,9
1997	16 701	96,7	98,1	10,7	103,8	102,9
1998	15 596	90,1	93,2	10,7	103,8	100,0
1999	14 369	83,2	92,3	10,7	103,8	100,0
2000	12 876	74,5	89,6	10,7	103,8	100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel nr 9 i nr 11.

10. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe.

Każde przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności zużywa surowce, materiały, energię, części zamienne itp. W tej działalności stara się utrzymać

optymalny poziom zapasów, a ich zużycie jest ciągle uzupełniane nowymi dostawami. Zespól działań planistycznych, organizacyjnych, ewidencyjnych i analitycznych związanych z regulacją oraz sterowaniem strumieniami i zasobami w całym procesie wytwórczym określany jest mianem gospodarki materiałowej. Gospodarka materiałowa odgrywa bardzo ważną rolę w działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa, ponieważ wpływa zarówno na ilość produkcji i jej jakość, a poprzez to na kształtowanie się kosztów i osiągany zysk. Istota gospodarki materiałowej polega przede wszystkim na zaspokajaniu

potrzeb produkcyjnych przy jednoczesnej dążności do minimalizacji zużycia i eliminacji wszelkich zakłóceń w przepływie materiałów i surowców we wszystkich fazach procesu produkcyjnego.

Do podstawowych surowców zużywanych w procesie produkcji w Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. należą:

• bawełna,

• przędza,

• tkanina surowa,

• barwniki i chemikalia,

Bawełna jest surowcem importowanym przez przedsiębiorstwo, głównie

ze Szwajcarii, a pochodzącym z krajów azjatyckich, między innymi z Uzbekistanu, Turkmenistanu i Kazachstanu. Bawełna służy do produkcji przędzy, z której następnie produkuje się wyroby finalne. ZPB „Frotex" posiada własną przędzalnię w Podlesiu, która jest najbardziej zmodernizowanym wydziałem w spółce i należy do najnowocześniejszych w Polsce. Zużycie bawełny w procesie produkcji na przestrzeni lat 1995-2000 przedstawia poniższa tabela:

Tabela13. Zużycie bawełny w latach 1995 - 2000 r.

LATA	ZUŻYCIE W TONACH	ZUŻYCIE W TYSIĄCACH ZŁ.
1995	2 547	14 443,0
1996	2 752	14 310,2
1997	3 095	18 150,1
1998	3 092	18 429,0
1999	3 161	21 231,3
2000	2 982	16 953,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"

Przędza jako podstawowy materiał do produkcji jest produkowana przez spółkę we własnej przędzalni. Jedynie przędza o bardzo wysokich parametrach technologicznych jest zakupywana od innych producentów krajowych, głównie w Zawierciu i Lubaniu. Jej wielkość kształtuje się na poziomie około 10% ogólnego zużycia przędzy w procesie produkcyjnym w ciągu roku.

W skład kolejnej grupy surowców (chemikalia) wchodzą takie związki jak kwasy, ług sodowy, woda utleniona, mydło w płynie oraz barwniki. Wartość zużycia tej grupy surowców kształtuje się na poziomie około 8-9 mln. złotych

rocznie. Najmniejszy udział w grupie materiałów do produkcji ma tkanina surowa, której roczne zużycie waha się w granicach od 400 do 500 tys. złotych.

11. Gospodarowanie majątkiem trwałym.

Środki trwałe stanowią podstawowy składnik potencjału wytwórczego podmiotów gospodarujących i jako takie w zasadniczy sposób decydują o ich możliwościach produkcyjnych. Są także nośnikiem postępu technicznego i unowocześniania organizacji produkcji. Środki trwałe mają charakter środka substytucyjnego w stosunku do siły roboczej. Dlatego też ich stan i rozwój oraz wartość techniczna i poziom wykorzystania są determinantami działalności każdego przedsiębiorstwa. Majątek trwały jest zaangażowany w przedsiębiorstwie przez okres dłuższy niż rok. Uczestnicząc w wielu cyklach działalności stopniowo się zużywa i przenosi w ten sposób część swojej wartości na wytworzone dobra i usługi. Jest mało elastyczny, gdyż nie można go na bieżąco dopasowywać do poziomu wykorzystywanych mocy produkcyjnych. Rozwój majątku trwałego odbywa się w długim czasie na skutek długofalowych i strategicznych decyzji i wymaga zaangażowania dużych kwot pieniężnych. Te cechy powodują, że jest on obarczony dużym ryzykiem. Analiza ekonomiczna jest instrumentem wspomagającym proces decyzyjny w zakresie inwestycji w majątek trwały, pozwala ocenić jego produktywność w wymiarze długookresowym i operacyjnym.

Gospodarka środkami trwałymi obejmuje całość zagadnień techniczno ­organizacyjnych i ekonomicznych związanych z ich pozyskiwaniem, ewidencją, wykorzystaniem, likwidacją i odtworzeniem. Celem gospodarowania środkami trwałymi jest takie ich wykorzystanie aby przy najmniejszym ich zużyciu osiągnąć optymalny efekt nie tylko w postaci jakościowo dobrej produkcji ale także minimalnych kosztów. Gospodarowanie środkami trwałymi rozpoczyna się od momentu podjęcia decyzji o ich zakupie lub wytworzeniu we własnym zakresie do momentu ich likwidacji.

Majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje trzy podstawowe grupy:

rzeczowy majątek trwały, wartości niemateńalne i prawne, finansowy majątek trwały. Zalicza się także do niego należności długoterminowe. Majątek trwały można różnie sklasyfikować w zależności od przyjętego kryteńum. Kryterium zastosowania dzieli go na majątek produkcyjny i finansowy zaś kryterium

prawa własności na własny i obcy.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza. się nabyte przez przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego wykorzystania. Do tej grupy zaliczamy między innymi prawo wieczystego użytkowania gruntu, prawa autorskie, znaki towarowe, programy komputerowe a także wartość firmy, która w tej grupie stanowi najważniejszy składnik. W skład finansowego majątku trwałego wchodzą: papiery wartościowe, udziały i akcje, lokaty kapitałowe oraz udzielone pożyczki długoterminowe.

Podstawowe znaczenie w strukturze majątku trwałego ma majątek rzeczowy, a w nim środki trwałe gdyż obok ludzi są podstawowym czynnikiem wytwórczym. Majątek rzeczowy jest podzielony na pięć grup (grunty własne, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu, pozostałe środki trwałe) a podstawą ich podziału jest klasyfikacja rodzajowa.

Każdy środek trwały spełnia w przedsiębiorstwie różne funkcje. Część środków uczestniczy w podstawowej działalności i ma przeznaczenie produkcyjne lub usługowe, a część obsługuje procesy pomocnicze. Są również środki trwałe o charakterze nieprodukcyjnym. Wszystkie środki trwałe charakteryzują się tym, że ich okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok, a wartość początkowa wynosi co najmniej 3500,OOzł. W bilansie środki trwałe są ujmowane w kwocie netto, która jest różnicą między wartością początkową środka trwałego a jego dotychczasowym umorzeniem. Podstawowym instrumentem analizy środków trwałych są wskaźniki ekonomiczne charakteryzujące najogólniej efektywność gospodarowania tymi środkami. Są to między innymi wskaźniki dynamiki i wskaźnik produktywności majątku trwałego. Wskaźniki dynamiki pozwalają ocenić kierunek i tempo zmian w strukturze środków trwałych zaś wskaźnik produktywności określa efekty produkcyjne jakie można uzyskać z posiadanych zasobów środków trwałych w określonym czasie. Wielkość strukturę oraz dynamikę majątku trwałego przedsiębiorstwa „Frotex" przedstawiają poniższe tabele:

Tabela 14. Wielkość majątku trwałego w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" w latach 1995-1999.

WYSZCZEGÓLNIENIE	WIELKOŚĆ MAJĄTKU W TYS. ZŁ
		1995	1996	1997	1998	1999
I. Majątek trwały	20 840,2	22 865,5	21 351,1	27 214,5	42 557,0
1. Wartości niematerialne	8,4	24,4	109,2	364,1	332,7
2. Rzeczowy majątek trwały	20 829,9	22 838,8	21 165,0	26 849,5	39 338,9
a. grunty	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
b. budynki i budowle	10 926,8	10 618,9	9 983,0	10 312,9	10 146,9
c. urządzenia techniczne i maszyny	7 865,1	11 752,9	9 499,0	15 461,7	27 491,8
d. środki transportu	254,5	301,7	360,5	406,4	526,8
e. pozostałe środki trwałe	129,1	101,8	169,2	143,9	383,9
f. inwestycje rozpoczęte	937,0	63,5	847,3	356,1	788,5
g. zaliczki na poczet inwestycji	717,4	0,0	306,0	168,5	1,0
3. Należności długoterminowe	0,0	0,0	75,8	0,0	2 378,2
4. Majątek finansowy	1,9	2,4	1,1	0,9	507,2

Tabela 15. Struktura środków trwałych w ZPB „Froteg" w latach 1995-1999

WYSZCZEGÓLNIENIE	STRUKTURA MAJĄTKU
		1995	1996	1997	1998	1999
I. Majątek trwały	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1. Wartości niematerialne	0,0	0,1	0,5	1,4	0,8
2. Rzeczowy majątek trwały	100,0	99,9	99,1	98,6	92,4
a. grunty	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
b. budynki i budowle	52,5	46,5	47,2	38,4	25,8
c. urządzenia techniczne i maszyny	37,8	51,5	44,9	57,7	69,9
d. środki transportu	1,2	1,3	1,7	1,5	1,3
e. pozostałe środki trwałe	0,6	0,4	0,8	0,5	1,0
f. inwestycje rozpoczęte	4,5	0,3	4,0	1,3	2,0
g. zaliczki na poczet inwestycji	3,4	0,0	1,4	0,6	0,0
3. Należności długoterminowe	0,0	0,0	0,4	0,0	5,6
4. Majątek finansowy	0,0	0,0	0,0	0,0	1,2

Tabela 16. Dynamika majtku trwałego w ZPB „Frotex" w latach 1995-1999

WYSZCZEGÓLNIENIE	DYNAMIKA MAJĄTKU 1995=100%
		1995	1996	1997	1998	1999
I. Majątek trwały	100,0	109,7	102,5	130,6	204,2
1. Wartości niematerialne	100,0	290,5	1300,0	4334,5	3960,7
2. Rzeczowy majątek trwały	100,0	109,6	101,6	128,9	188,9
a. grunty	100,0	0,0	0,0	0,0	0,0
b. budynki i budowle	100,0	109,3	94,3	94,4	92,9
c. urządzenia techniczne i maszyny	100,0	149,4	120,8	196,6	349,5
d. środki transportu	100,0	118,5	141,6	159,6	206,9
e. pozostałe środki trwałe	100,0	78,9	131,1	111,5	297,4
f. inwestycje rozpoczęte	100,0	6,4	90,4	38,0	84,2
g. zaliczki na poczet inwestycji	100,0	0,0	42,7	23,5	0,1
3. Należności długoterminowe	100,0	0,0	75,8	0,0	2378,2
4. Majątek finansowy	100,0	121,1	57,9	47,4	26694,7

Źródło: wszystkie trzy tabele zostały opracowane na podstawie tabeli Nr 14

1. W badanym okresie nastąpił wzrost nominalnej wartości majątku, przy czym w większym stopniu zaobserwowano go w odniesieniu do rzeczowego majątku trwałego.

2. Dominującym składnikiem majątku trwałego jest jego rzeczowy składnik, którego udział systematycznie rośnie w czasie. Zwiększa się zaangażowanie przedsiębiorstwa w wartościach niematerialnych i prawnych, których udział jest coraz większy. Majątek finansowy oraz należności długoterminowe nie stanowią istotnego składnika majątkowego.

3. W strukturze rzeczowego majątku widoczna jest tendencja do:

a. zmniejszania się dominującego w 1995 roku udziału budynków i budowli,

b. zwiększania udziału pozostałych środków trwałych.

Jest to zjawisko bardzo pozytywne albowiem widoczne jest zmniejszanie się wartościowego wymiaru grupy budynków i budowli. Oznacza to, że nie zmieniają się one w wymiarze ilościowym, a ich wartość zmniejsza się na skutek corocznego umorzenia. Biorąc pod uwagę charakter działalności przedsiębiorstwa należy ocenić taki fakt za prawidłowy. Zwiększanie się wartości środków z grupy maszyny i urządzenia techniczne świadczy o realizowanym w przedsiębiorstwie postępie technicznym oraz o ciągłych procesach odnowy i modernizacji parku maszynowego. Jest to bardzo ważne dla spółki, gdyż w modernizacji parku maszynowego i postępie technologicznym firma upatruje swoją przewagę konkurencyjną. Od nowoczesnej linii technologicznej zależy jakość produkowanych wyrobów.

4. Zauważyć można także bardzo korzystne zjawisko związane z rozwojem materialnej bazy przedsiębiorstwa - świadczą o tym ponoszone nakłady inwestycyjne. Inwestycje związane są z odtworzeniem i rozbudową maszyn, urządzeń, środków transportu. Jest to niewątpliwie tendencja pozytywna w rozwoju przedsiębiorstwa.

12. Postęp techniczno-produktowy

Jednym z podstawowych warunków ciągłej ekspansji przedsiębiorstwa jak również zapewnienia sobie pozycji na rynku jest umiejętność podejmowania optymalnych decyzji dotyczących rozwoju flamy i źródeł jego finansowania. Trafność tych decyzji decyduje o konkurencyjności przedsiębiorstwa, o jego udziale w rynku jak również o możliwości gromadzenia zysku. Wszystko to dokonuje się w przedsiębiorstwie poprzez realizację określonych przedsięwzięć rozwojowych. Przedsięwzięcia te wymagają zgromadzenia odpowiedniego kapitału, a efekty z jego zaangażowania są widoczne dopiero po pewnym czasie.

Przedsięwzięcia rozwojowe mogą dotyczyć zarówno zmian wielkości produkcji, jej jakości i stli asortymentowej, obniżki kosztów, zmiany źródeł zaopatrzenia i kierunków zbytu, jak też powiązań z innymi firmami, a także wspólnych inwestycji, lokowania nadwyżek kapitału poza firmą macierzystą czy też innych form działania. Istnieje szereg rodzajów przedsięwzięć inwestycyjnych. Wśród nich można wyróżnić:

1) inwestycje odtworzeniowe- polegające na zastępowaniu zużytych lub przestarzałych urządzeń nowymi

2) inwestycje modernizacyjne- nastawione głównie na zmniejszenie kosztów wytwarzania wyrobów i przeprowadzane zazwyczaj łącznie z inwestycjami odtworzeniowymi,

3) inwestycje innowacyjne- służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas wyrobów,

4) inwestycje rozwojowe- obejmujące dwa rodzaje przedsięwzięć:

a) mające na celu zwiększenie szeroko rozumianego potencjału produkcyjnego w znaczeniu wydajności parku maszynowego, rozwoju sieci handlowej, zróżnicowania kanałów dystrybucji,

b) służące wdrażaniu do produkcji nowych wyrobów, lepiej zaspokajających istniejące potrzeby potencjalnych nabywców lub powodujących powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb

5) inwestycje strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i defensywno - ofensywnym,

6) inwestycje dotyczące ustroju społecznego- służące zapewnieniu możliwie najlepszych warunków personelowi fumy, zarówno w czasie peacy, jak i poza nią,

7) inwestycje dotyczące interesu publicznego- obejmujące m.in. wydatki związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy służących finansowaniu badań naukowych, szeroko rozumianym mecenatem przedsiębiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp.

Nie wszystkie wyżej wymienione rodzaje inwestycji przynoszą przedsiębiorstwom bezpośrednie korzyści. Niektóre z nich są realizowane zgodnie z przepisami prawa np. inwestycje związane z ochroną środowiska, niektóre zaś służą dobremu wizerunkowi firmy. Spośród wszystkich inwestycji najważniejsze są te, które gwarantują rozwój przedsiębiorstwom, kształtują możliwości produkcyjne i determinują przyszłą pozycje na rynku.

Konieczność odejmowania różnego rodzaju inwestycji dostrzeżono również w ZPB „Frotex" S.A. w Prudniku. Podejmowane decyzje inwestycyjne dotyczyły głównie postępu techniczno produktowego jak również działań związanych z ochroną środowiska. naturalnego. W 1996 roku doprowadzono oczyszczalnię ścieków do pełnej zdolności technologicznej, którą oddano do użytku w 1995 roku. Efekt ekologiczny uzyskano we wrześniu 1996 roku, dzięki czemu możliwe było przywrócenie życia biologicznego w sąsiedniej rzece, co spowodowało zaliczenie jej do II klasy czystości. Ogólne nakłady na tę inwestycje wyniosły 5 765 tys. zł. Osiągnięcie efektu ekologicznego uwolniło

Spółkę od zagrożenia związanego z naliczeniem kar na rzecz Wydziału Ochrony Środowiska w kwocie 2 mln zł, jak również od innych negatywnych konsekwencji związanych z natychmiastową wymagalnością zwrotu zaciągniętych pożyczek z funduszy celowych. Niezaprzeczalnym faktem było zaprzestanie postrzegania Frotexu jako największego „truciciela" środowiska. Rok 1996 to okres zakończenia modernizacji Wydziału Przędzalni w Podlesiu. Inwestycja ta kosztowała 4 298 tys zł. Efekty jakie uzyskano w jej wyniku to:

- wzrost produkcji przędzy ze 190 ton średnio w miesiącu przed modernizacją

do 230-250 ton miesięcznie po modernizacji

- spadek kosztów jednostkowych średnio 0 około 4%

- wzrost udziału ( tańszej od kupowanej z zewnątrz) przędzy własnej z 72,7%

do 91,3%

- znaczna poprawa jakościowa produkowanej przędzy

- zdecydowana poprawa warunków pracy poprzez likwidację zapylenia

W roku 1997 podjęto szereg działań w zakresie unowocześnienia i rozszerzenia asortymentu produkcji. Wprowadzono do produkcji szereg nowych asortymentów między innymi tkanin obrusowych Ewita, tkanin ścierkowych Kiwi, tkanin płaszczowych frotte Pegaz oraz tkanin ręcznikowych frotte Tulipan, co było możliwe dzięki poczynionym inwestycjom. W tymże roku wprowadzono nową technologię wykończenia tkanin frotte, zmiękczając je na suszarce ramowej, uzyskując lepszą kolorystykę i uchwyt tkaniny. Równolegle do prac nad nowymi asortymentami, wprowadzono w przedsiębiorstwie wiele nowości wzorniczo - kolorystycznych. W 1997 roku wykonano łącznie 360 nowych wzorów. W ostatnim kwartale omawianego okresu rozpoczęto prace nad wdrożeniem do produkcji tkaniny drelichowej z wykończeniem niepalnym i antyelektrostatycznym oraz przędz mieszankowych z udziałem włókna wiskozowego modalnego, przeznaczonych na osnowy pętelkowe w celu podniesienia walorów użytkowych, tj. wodochłonności i wybarwienia.

W roku 1997 nakłady inwestycyjne wyniosły 2 357 tys zł., z czego za zakupy maszyn i urządzeń wydatkowano 1 161 tys zł. Do najważniejszych realizowanych w tym czasie przedsięwzięć należały:

• budowa składowiska żużla

Konieczność jego budowy wynikała z decyzji Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, na mocy której zakład został zobowiązany do właściwego zagospodarowania i eksploatacji żużla i odpadów. Budowa składowiska pozwoliła na uniknięcie przewidzianych kar za zatruwanie środowiska.

• zakup wybijanki kart żakardowych

Inwestycja ta miała charakter odtworzeniowy. Stan techniczny posiadanych wybijanek był bardzo zły, czego wynikiem była duża awaryjność.

• zakup fulardu zimnozwojowego

Fulard przeznaczony został na Wydział Wykańczalni i umożliwił osiągnięcie następujących efektów:

- dał możliwość barwienia krótkich serii produkcyjnych, co spowodowało obniżenie kosztów,

- wyeliminował z procesu barwienia sól kuchenną, co miało upływ na uciążliwość ścieków,

- pozwolił na zmniejszenie zużycia pary wodnej w procesie barwienia oraz uzyskanie dobrego jakościowo wybarwienia.

• zakup suszarki EB-60

Potrzeba zakupu suszarki wiązała się z potrzebą produkcji wyrobów tamblowanych. Badania marketingowe wykazały wzrost zainteresowania rynku tkaninami frotte zmiękczonymi w procesie tamblowania.

• modernizacja Wydziału Konfekcji

Modernizacja tego wydziału wiązała się z zakupem automatów do rozkroju i obszywania poprzecznego ręczników. Zlecono także opracowanie koncepcji nowej organizacji pracy wydziału. Efektem inwestycji była poprawa organizacji pracy i zmniejszenie stanu zatrudnienia.

• zakup oprogramowania i sprzętu komputerowego

Wdrożone zostały programy TETA- System Finansowo-Księgowy i System Gospodarka Materiałowa. Opracowany został harmonogram i rozpoczęto wdrożenie systemu TETA- Techniczne Przygotowanie Produkcji. Uruchomiona została także sieć komputerowa na Wydziale Przędzalni w Podlesiu.

Do ważniejszych inwestycji w 1998 roku należały:

• zakup kolejnego fulardu zimnozwojowego

Była to inwestycja o wartości 1 141 830 zł.

• zakup maszyn konfekcyjnych

Inwestycja ta związana była z modernizacją Oddziału Szwalni na Wydziale Konfekcji i spowodowała poprawę jakości, zmniejszenie usług powierzanych

podwykonawcom, zmniejszenie zatrudnienia i wprowadzenie systemu czterobrygadowego. Realizacja tej inwestycji pozwoliła na zastąpienie pojedynczych główek szyjących automatycznymi maszynami do cięcia wzdłużnego oraz szycia wzdłużnego i poprzecznego.

Wartość inwestycji- 2 062 328 zł.

• zakup skręcarek dwuskrętowych oraz zdwajarki

Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych, zużytych, energochłonnych maszyn. Pozwoliła na

- uruchomienie czterobrygadowego systemu pracy, - zmniejszenie zatrudnienia,

- unowocześnienie parku maszynowego,

- zastąpienie 18 starych maszyn siedmioma wydajnymi skręcarkami i jedną

zdwajarką,

- obniżenie ilości przędzy resztkowej przez dokładne odmierzanie przędzy

w procesie przewijania i skrecania.

Wartość inwestycji- 3 612 424 zł.

• zakup wybijanki kart żakardowych

Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych zużytych wybijanek produkcji bułgarskiej. Zakup nowej maszyny umożliwił wyeliminowanie błędów w perforacji wzorów, prawidłową i terminową pracę w zakresie odtworzenia i bicia wzorów jak również na wyeliminowanie błędów podczas cyklu produkcyjnego, a tym samym na poprawę jakości wyrobów.

Wartość inwestycji 127 555 zł.

• zakup krosna gładkiego

Zakupiono krosno włoskiej firmy Somet wraz z maszyną żakardy firmy Staubli. Pozwoliło to uruchomić kolekcję produkcji obrusowej odpasowanej na bazie wzorów Frankla tj. kolekcji ekskluzywnej o bardzo wysokiej jakości. Na dotychczasowym parku maszynowym produkcja tego typu wyrobów nie była możliwa.

Wartość inwestycji- 580 790 zł.

W 1998 roku zmodernizowano sklep firmowy poprawiając jego wystrój i tym samym podnosząc standard obiektu. Lata 1999 i 2000 były kolejnym okresem realizacji programu inwestycyjnego firmy stanowiącego część programu strategicznego. Nakłady rzeczowe na inwestycje poniesione w tym okresie wyniosły 19,4 mln zł.

Do najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych zrealizowanych w tych latach należą:

• zakup przewijarek

• zakup krosien z maszynami żakarda

• zakup klimatyzacji i budowa kompresorowni

• zakup snowadła

• zakup aparatów barwiarskich

• inwestycje w rozwój sprzedaży i sieć dystrybucji

Inwestycje realizowane w ZPB „Frotex" S.A. są wynikiem planowania strategicznego mającego na celu skuteczna walkę z konkurencją oraz umocnienie pozycji rynkowej firmy. Dotychczasowe działania pozwoliły firmie na wzrost udziału w rynku, wzrost poziomu konkurencyjności oraz na obniżenie kosztów produkcji. Firma realizując przyjętą strategię stała się wiodącym producentem przemysłu włókienniczego w Polsce.

13. System organizacji i zarządzania

Przedsiębiorstwo jest instytucją składającą się z wielu elementów powiązanych z sobą w ten sposób, że przyczyniają się one do jej powodzenia, do osiągnięcia celu, jaki sobie stawia. Sposób ich połączenia może być rozpatrywany z punktu widzenia różnych elementów i powiązań występujących między nimi. Do najważniejszych powiązań w strukturze organizacyjnej należą powiązania między ludźmi, pracownikami, którzy zajmują różne stanowiska i wchodzą w skład różnych komórek organizacyjnych. Czynnikami, które kształtują powstawanie struktury organizacyjnej jest podział pracy jak również złożoność i wzrost danego przedsiębiorstwa.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawiają zazwyczaj schematy, regulaminy organizacyjne, karty obowiązków, uprawnień, odpowiedzialności i współpracy poszczególnych komórek i stanowisk oraz inne szczegółowe regulacje. Struktura organizacyjna w bardzo dużym stopniu oddziaływuje na przedsiębiorstwo. Wpływa przede wszystkim na wielkość zatrudnienia, na realizację strategii przedsiębiorstwa oraz na poziom kosztów.

Podstawowym aktem prawnym, na podstawie którego działa przedsiębiorstwo „Frotex" S.A. jest regulamin organizacyjny określający wewnętrzną organizację przedsiębiorstwa, działającego pod nazwą Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna. Do podstawowych aktów prawnych regulujących sposób zachowań i obowiązujący w Spółce należą: Kodeks Handlowy, Statut Spółki, Wpis do Rejestru Handlowego, Regulamin Rady Nadzorczej, Regulamin Zarządu Spółki, Kodeks Pracy, Ustawy i przepisy nadrzędne zewnętrzne.

Spółka działa w oparciu o Kodeks Handlowy oraz Statut Spółki-Akt Notarialny Rep. A nr 959/95 z dnia 29 września 1995 roku wraz z późniejszymi zmianami, a także w oparciu o ustawę z dnia 30 kwietnia 1993 roku o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. Spółka wpisana jest do rejestru handlowego postanowieniem Sądu Rejonowego w Opolu, Dział B/RHB 1388. Działa zgodnie z zatwierdzonym statutem oraz uchwalonym Regulaminem Rady Nadzorczej i Regulaminem Zarządu Spółki. Władzami Spółki są:

• Rada Nadzorcza

• Walne Zgromadzenie

• Zarząd Spółki

Walne Zgromadzenia może podejmować uchwały w sprawach objętych porządkiem obrad, ustalonym przez Zarząd Spółki w porozumieniu z Radą Nadzorczą. Do kompetencji Walnego Zgromadzenia należy:

• rozpatrywanie i przyjmowanie sprawozdań Zarządu Spółki, bilansu oraz rachunku zysków i strat za poprzedni rok obrachunkowy,

• podejmowanie uchwał o podziale zysku lub o pokryciu strat,

• kwitowanie władz Spółki z wykonania przez nie obowiązków,

• zmiana Statutu Spółki, w tym emisji nowych akcji,

• emisja obligacji,

• zbycie przedsiębiorstwa spółki,

• rozwiązanie Spółki.

Rada Nadzorcza jest stałym organem nadzoru Spółki. Jej postępowanie określa regulamin RN przez nią uchwalony. Do kompetencji RN należy:

• badanie rocznego bilansu, a także rachunków zysku i strat oraz zapewnienie ich weryfikacji przez biegłych rewidentów,

• badanie i opiniowanie sprawozdań Zarządu,

• badanie co roku i zatwierdzanie planów działalności gospodarczej, planów finansowych i marketingowych Spółki,

• powoływanie, zawieszanie i odwoływanie członków Zarządu,

• badanie i opiniowanie wniosków Zarządu co do zasad podziału zysku.

Zarząd Spółki jest jej organem wykonawczym i kieruje działalnością przedsiębiorstwa. Zarząd pod przewodnictwem Prezesa Zarządu zarządza spółką i reprezentuje ją na zewnątrz. Odpowiada on za prowadzenie spraw spółki przed Radą Nadzorczą i Walnym Zgromadzeniem. W szczególności Zarząd Spółki posiada uprawnienia do:

• składania i przyjmowania oświadczeń woli w imieniu spółki, w szczególności w zakresie praw majątkowych i zawierania umów,

• ustalania organizacji przedsiębiorstwa, regulaminu organizacyjnego oraz innych wewnętrznych regulaminów spółki,

• zwoływania zwyczajnych i nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeń z własnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Rady Nadzorczej,

• ustalania i odwoływania prokury

Ogólne zasady zarządzania spółką oparte są na kolegialnym funkcjonowaniu Zarządu Spółki oraz na zasadzie jednoosobowego kierownictwa. Występuje tu polączenie funkcji:

• Prezesa Zarządu- Dyrektora Generalnego

• Członka Zarządu- Dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych.

Dyrektor Generalny wykonuje swoje funkcje przy pomocy dyrektorów pionów funkcjonalnych i kierowników komórek organizacyjnych.

System organizacyjny przedsiębiorstwa charakteryzuje się pięcioma wymiarami struktury organizacyjnej:

1) konfiguracja strukturalna określa nazwy komórek organizacyjnych i zależności hierarchiczne oraz wzajemny stosunek komórek organizacyjnych i stanowisk instancyjnych wzajemnie ze sobą zintegrowanych i powiązanych,

2) specjalizacja funkcjonalna określa podział funkcji działalności pomiędzy poszczególne komórki organizacyjne w przedsiębiorstwie Spółce,

3) centralizacja określa podział kompetencji na poszczególne stanowiska instancyjne i komórki organizacyjne,

4) formalizacja określa sposób postępowania w organizacji zgodnie z obowiązującymi przepisami wewnętrznymi i zewnętrznymi, określony w podstawowych dokumentach organizacyjnych.

5) Model postępowania ukształtowany poprzez niepisane i niesformalizowane elementy kultury organizacyjnej definiuje standaryzacja.

W strukturze organizacyjnej (Rys. Nr 8) ZPB „Frotex" S.A. wyodrębnione są

następujące pony organizacyjne:

1) pion Dyrektora Generalnego (DG), któremu podlega: GI, G3, GSI, GZ, GP,

GB,

2) pion Dyrektora Ekonomicznego (DE), któremu podlega: EC, EK, EI,

3) pion Dyrektora ds. Techniczna-Produkcyjnych (DT), któremu pocllega:

TO, TC, TP, TT, TW, TK, TR, TE,

4) pion Dyrektora Handlowego (DH), któremu podlega: HH, HS, HE, HL,

HM,

W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa Spólki występują następujące

komórki organizacyjne: wydział, biuro, dział, sekcja, grupa, służba, magazyn

i warsztat.

Specjalizacja funkcjonalna oparta jest na katalogu funkcji działalności obowiązującym w Spółce, który zawiera wszystkie zadania realizowane

w komórkach organizacyjnych. Funkcje działalności zawarte w katalogu oznaczone są kodem czterocyfrowym i stanowią układ podstawowy.

Układ podstawowy przeznaczony jest do koordynacji pracy kierownictwa ogólnego i określa podział funkcji pomiędzy komórki organizacyjne oraz samodzielne stanowiska instancyjne i jest ściśle powiązany ze strukturą organizacyjną. Istnieje możliwość rozszerzenia funkcji układu podstawowego z czterema cyframi na czynności oznaczone pięcioma cyframi. W pionach funkcjonalnych spółki realizowane są następujące grupy funkcji:

W pionie Dyrektora Generalnego:

• formułowanie celów strategicznych i planowanie długookresowe,

• rozwój produktów,

• realizacja inwestycji,

• utrzymanie systemu jakości i systemu środowiskowego,

• formułowanie celów polityki personalnej,

• realizacja polityki personalnej i socjalnej,

• obsługa administracyjna przedsiębiorstwa,

• doskonalenie systemu zarządzania,

• prowadzenie dokumentacji organizacyjno-prawnej oraz obsługa prawna,

• kontrola gospodarcza..

W pionie Dyrektora Ekonomicznego:

• polityka finansowa i kredytowa,

• przepływy pieniężne i realizacja operacji pieniężnych,

• rachunkowość finansowa i zarządcza.,

• koszty i rachunkowość materiałowa,

• ewidencja majątku i inwestycji kapitałowych,

• analizy ekonomiczne,

W pionie Dyrektora Handlowego:

• polityka handlowa,

• marketing operacyjny,

• wywiad gospodarczy,

• sprzedaż krajowa,

• handel zagraniczny,

• logistyka,

• zaopatrzenie surowcowe i techniczne,

• gospodarka magazynowa,

• transport.

W pionie Dyrektora ds. Techniczno-Produkcyjnych:

• planowanie i przygotowywanie produkcji,

• doskonalenie procesów technologicznych,

• gospodarka majątkiem trwałym,

• koordynacja i rozlicznie usług remontowych,

• zaopatrzenie i gospodarka magazynowa,

• zabezpieczenie techniczne produkcji,

• gospodarka wodno-ściekowa,

• pomiary i automatyka,

Zakres działania komórek organizacyjnych pionów funkcjonalnych określają „Listy funkcji realizowanych w komórce". Pionami funkcjonalnymi kierują dyrektorzy, którzy są odpowiedzialni za wykonanie powierzonych im zadań oraz posiadają uprawnienia i kompetencje w zakresie ich wykonywania.

Komórką organizacyjną w Spółce kieruje kierownik i odpowiada bezpośrednio przed kierownikiem wyższego szczebla za całokształt powierzonych mu zadań, określonych zakresem realizowanych funkcji, oraz za wyniki pracy komórki oraz podległych mu pracowników. Kierownik sprawuje swoją funkcję przez wykorzystanie swoich uprawnień decyzyjnych i kontrolnych, wynikających z zakresu działania komórek organizacyjnych. Wszystkie komórki organizacyjne mają obowiązek ścisłej współpracy na rzecz całego przedsiębiorstwa w zakresie przestrzegania przepisów, wykonywania zarządzeń i poleceń dyrektora Generalnego oraz dostarczania materiałów liczbowych i opisowych niezbędnych do sporządzania obowiązujących sprawozdań statystycznych, finansowo-księgowych i innych.

Pracownicy na stanowiskach wykonawczych otrzymują polecenia służbowe od bezpośredniego przełożonego i ponoszą wobec niego odpowiedzialność za całokształt wykonywanych funkcji działalności i czynności. Obowiązki poszczególnych pracowników v~rynikają z listy funkcji realizowanych w komórce organizacyjnej. Działalność przedsiębiorstwa zgodną z prawem wyznaczają:

1. Regulamin Organizacyjny,

2. Zakładowy Układ zbiorowy Pracy,

3. Regulamin Pracy,

4. Księga Służb,

5. Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentów,

6. Regulamin Kontroli Wewnętrznej,

7. Pozostałe uregulowania prawne.

Regulamin Organizacyjny jest podstawowym dokumentem, który określa wewnętrzną organizację Spółki. Zawiera informacje dotyczące podstaw jej funkcjonowania, władz i ich kompetencji oraz zasad organizacji i zarządzania. Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy określa warunki jakim odpowiada treść stosunku pracy oraz ustala zasady precyzowania tych warunków. Regulamin Pracy określa porządek procesu pracy oraz prawa pracodawcy i pracowników. Postanowienia regulaminu dotyczą wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. Księga Służb zawiera szczegółowe schematy konfiguracji struktury organizacyjnej komórek organizacyjnych w tych komórkach oraz karty służby dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych. Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentów reguluje obieg i zakres operacji i kontroli wykonawczej na poszczególnych dokumentach występujących w Spółce we wszystkich komórkach organizacyjnych. Regulamin Kontroli Wewnętrznej określa organizację oraz zasady, tryb i sposób działania kontroli wewnętrznej.

Pozostałe uregulowania wewnętrzne przedsiębiorstwa sporządzane są w formie:

• zarządzeń

• poleceń

• aneksów

• instrukcji

• poleceń wewnętrznych

14. Rynki zbytu.

Firma Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna kieruje swoje wyroby na dwa rynki:

1. rynek krajowy

2. eksport

Strukturę udziału według rynków zbytu w latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek. Następna tabela to wskaźniki dynamiki, na podstawie, których dokonano ogólnej analizy struktury rynków zbytu, posługując się kategorią przychodu ze sprzedaży na poszczególne rynki.

Tabela 17. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w latach 1995-2000.

Wyszczególnienie	1995		1996		1997		1998		1999		2000
		Tys. zł	%	Tys. zł	%	Tys. zł	%	Tys. zł	%	Tys. zł	%	Tys. zł	%
Kraj
Eksport
Przychody ze sprzedaży

Zródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji księgowej ZPB "Frotex" za okres 95-00

Rysunek 8. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w latach 1995-2000

Uzupełnić - wklej zeszyt 2!!!!!!!!!!!!!

Tabela 18. Wskaźniki dynamiki struktury przychodów wg rynków zbytu w latach 1995-2000 w cenach bieżących

Wyszczególnienie	Wskaźniki dynamiki 1995r. = 100%
		1995	1996	1997	1998	1999	2000
Kraj	100,0	122,5	142,5	146,7	140,8	126,0
Eksport	100,0	118,2	127,6	182,2	161,9	138,7

Źródła: opracowanie własne na podstawie tabeli Nr 17

Analiza. wskaźników dynamiki wykazuje, że lata 1995-1998 to okres, w którym zarówno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym zanotowano wzrost sprzedaży. Dynamika sprzedaży uzyskana w 1996 roku wpłynęła za wzrost udziału produktów zakładu w rynku krajowym. Było to możliwe dzięki wprowadzeniu nowych produktów w poszczególnych asortymentach oraz ciągłej dbałości o to , aby wyroby „Frotexu" kojarzone były z wyrobami o najwyższych parametrach jakościowych w branży. Szacunkowy udział w rynku produktów Frotexu wyznaczony w oparciu o ogólnopolskie badania rynkowe przeprowadzone przez agencje „Pentor" i „Demoskop" wynosił około 35 °lo. W roku 1998 Frotex zanotował najwyższe obroty w sprzedaży na kraj i eksport w stosunku do roku 1995. Sprzedaż krajowa wzrosła prawie o 50%, natomiast w eksporcie prawie podwojono obroty. Niestety kolejne dwa lata przyniosły spadek sprzedaży w stosunku do roku 1998 zarówno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym. Fakt ten spowodowany został generalnie spadkiem siły nabywczej pieniądza jak również trudnościami w sprzedaży i terminowym uzyskaniu zapłat za sprzedany towar. Spadek eksportu spowodowany został rezygnacją klientów z Irlandii i Belgii z części oferowanego asortymentu na rzecz tańszych i bardziej konkurencyjnych wyrobów z Litwy, Łotwy, Estonii i Belgii. Sprzedaż eksportowa na poszczególne kraje przedstawiała się następująco:

Tabela Nr 19 Sprzedaż eksportowa z podziałem na poszczególne kraje w latach 1996-2000

Kraj	1996 wykonanie		1997 wykonanie		1998 wykonanie		1999 wykonanie		2000 plan
		Sprzedaż w tys.	Udział %	Sprzedaż w tys.	Udział %	Sprzedaż w tys.	Udział %	Sprzedaż w tys.	Udział %	Sprzedaż w tys.	Udział %
Wielka Brytania
Italia
Belgia
Szwajcaria
Dania
Niemcy
Francja
Holandia
Irlandia
USA
Norwegia
Czechy
Finlandia
Szwecja
Austria
Wenezuela
Rosja
RAZEM

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji analitycznej ZPB ”Frotex”

Do głównych kanałów dystrybucji za pośrednictwem których Frotex sprzedaje swoje wyroby w kraju należą: hurtownie patronackie, sklepy własne, usługobiorcy, przerobowcy, supermarkety, odbiorcy finalni oraz agencje reklamowe. Zestawienie procentowych udziałów poszczególnych kanarów dystrybucji w sprzedaży ogółem przedstawia poniższa tabela.

Tabela 20. Sprzedaż według kanałów dystrybucji w łatach 1995 - 2000

Kanał Dystrybucji	Udział procentowy poszczególnych kanałów dystrybucji w sprzedaży krajowej
		1995	1996	1997	1998	1999	2000 plan
Hurtownie patronackie
Przerobowcy, usługobiorcy
Supermarkety
Hurtownicy, detaliści
Agencje reklamowe
OGÓŁEM	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitvcznvch ZPB „Frotex”

Jak wynika z powyższej tabeli głównym kanałem dystrybucji wyrobów Frotexu są hurtownie patronackie, pomimo, że dynamika tego kanału maleje z każdym rokiem. Hurtownicy oferujący asortyment w cenach fabrycznych skutecznie skracają drogę pomiędzy odbiorcą finalnym a zakładem. Pozwala to na zwiększenie sprzedaży, ograniczenie kosztów dystrybucji oraz zminimalizowanie ryzyka związanego z rozliczeniami finansowymi. W 1997 roku zostały wprowadzone nowe zasady współpracy z hurtowniami patronackimi, w których między innymi zostały uwolnione ceny na wyroby Frotexu. W praktyce oznaczało to odejście od udzielania upustów naliczanych dotychczas w zależności od obrotów hurtowni. Przyjęto rozwiązanie wprowadzające funkcjonowanie dwóch cen:

• cennika dla hurtowników dokonujących stałych systematycznych zakupów,

• cennika dla pozostatych odbiorców, w którym ceny są wyższe o około 8% od cennika hurtowników

Duża ekspansja sieci dystrybucji opartych na supermarketach skłoniła przedsiębiorstwo do zwiększenia zainteresowania się tym kanałem, a co za tym idzie przystosowania odpowiedniej polityki asortymentowo-cenowej zakładu pozwalającej na rozwinięcie współpracy z tym klientem. Dynamiczny rozwój sieci supermarketów znalazł odbicie w zwiększeniu obrotów Froter w tym kanale dystrybucji.

Zapotrzebowanie klientów na usługi wykończalnicze, wysoki ich poziom we Frotexie, przejęcie klientów od konkurencji to główne czynniki, które wpłynęły na wzrost udziału w sprzedaży kanału dystrybucji jakim jest kanał

usługobiorcy i przerobowcy.

J. Więckowski, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWE Warszawa 1988 s.32

Encyklopedia powszechna PWN T.1 Warszawa 1973 s.87

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.10

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.14

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.14

A. Ćwiąkała-Małys, Z. Maksimowicz: Wybrane zagadnienia analizy ekonomicznej w podmiocie gospodarczym. Wydawnictwo UW, Wrocław 1997, s.19

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.16

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.21

¹¹ L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.32

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r.

L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1994r.

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r

Por. S. Nowak „Metodologia badań Społecznych” PWN Warszawa 1985r.

L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1997r.

J. Więckowski „Analiza ekonomiczna” PWE Warszawa 1969r.

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r, s.27

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.42

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.30

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.31

M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie. PWE Warszawa 1998 s.80

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21

………

Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S. 24

D. Davies „Sztuka zarządzania finasami” PWN Warszawa 1993 s. 45

Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S.22

Przedsiębiorstwa i gospodarka rynkowa. W zbiorze: Materiały Seminarium Polsko - Francuskie „Rachunkowość przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej” Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Warszawa - Paryż 1991 s.3

Por. V. Jog C. Suszyński „zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” Centrum Informacji Menadżera Warszawa 1993r

Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Dunaj, E. Kumys, T. Wiśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s. 227

W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95

J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.133

J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.135

J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.134

W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95

Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno - finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 169

W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.46

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193

W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.82

Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno - finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 112

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” PWN Warszawa 1998r., s.189

M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r. s. 189 - 190.

J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.207

1

51

Kryterium przedmiotowe

Kryterium horyzontu czasowego

Analiza makroekonomiczna

Analiza mikroekonomiczna

Analiza ex post

Analiza operatywna

Analiza ex ante

Analiza dziedzinowa

Analiza problemowa

Analiza taktyczna

Analiza strategiczna

Analiza wewnętrzna

Analiza zewnętrzna

Analiza synergii

Kryterium

Rodzaj analiz

Metody analizy

Metody analizy

wstępnej

Metody analizy

przyczynowej

Porównania

w czasie

Porównania

międzyzakładowego

Porównania z planem

Porównania oparte na wzorcowych układach nierówności

Metoda postawień łańcuchowych

Metoda reszty

Metoda różnic

EK

EI

EC

15. DG

Dyrektor Generalny

GZ

Biuro Zarządu

GP

Dział Polityki Personalnej

GJ

Pełnomocnik ds. Jakości i Zarządzania Środowiskowego

GSI

Dział Inwestycji i Postępu Technicznego

DE

Dyrektor Ekonomiczny

DH

Dyrektor Handlowy

DT

Dyrektor Techniczno - Produkcyjny

GI

Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju

HL

HS

HM

HH

HE

TO

TE

TP

TC

TR

TK

TW

TT

Dział Przygotowania Produkcji

Zakładowa Służba Ratownicza

Dział Techniczny

Wydział Elektrociepłowni

Wydział Przędzalni

Wydział Wykończalni

Wydział Tkalni

Wydział Konfekcji

Dział Eksportu

Dział Marketingu I Polityki Handlowej

Dział Logistyki

Dział Sprzedaży

Magazyn Handlowy

Dział Controllingu i Budżetowania

Dział Księgowości - Główny Księgowy

Dział Informatyki

GB

Służba BHP

Rysunek 7. Struktura organizacyjna ZPB „Frotex”

---