EPIDEMIOLOGIA

Termin epidemiologia wywodzi się od trzech greckich słów :

epi- na, demos - ludność, logos - nauka

• Jest to dział medycyny, nauka zajmująca się badaniem przyczyn, rozwoju i szerzenia się procesów zakaźnych - a także innych chorób niezakaźnych i stanów patologicznych, występujących masowo w zbiorowiskach ludzi - spowodowanych czynnikami fizycznymi, chemicznymi, warunkami socjalnymi lub brakiem czy też niedoborem koniecznych dla ustroju czynników. Epidemiologia obejmuje tez zapobieganie czy zwalczanie tych chorób.

W skrócie : Epidemiologia jest to dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania oraz szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im.

Epidemiologia jako nauka zajmuje się

• oceną występowania zjawisk zdrowotnych ( np. urodzenia, zgony, choroby, zaburzenia zdrowotne, cechy biologiczne) - jest to domena epidemiologii opisowej, posługującej się takimi pojęciami jak m.in. zapadalność, częstość, dystrybucja w czasie i w przestrzeni, wielkość mierzalnej cechy.

• oceną uwarunkowań zjawisk zdrowotnych - jest to domena tzw. epidemiologii analitycznej ukierunkowanej np. na porównania częstości lub wielkości badanych atrybutów zdrowia, szacowanie, ryzyka zdrowotnego , modelowanie związków przyczynowo - skutkowych

• ocena skuteczności interwencji (ocena wyników terapii w przypadku choroby oraz ocena wyników promocji zdrowia i działalności profilaktycznej, a także decyzji organizacyjnych w odniesieniu do potencjału zdrowotnego populacji)

Epidemiolodzy liczą, mierzą i analizują zjawiska zdrowotne: pozytywne, negatywne oraz czynniki narażenia zdrowia w populacji ludzkiej i w środowisku życia ludzi.

Przedmiotem badań epidemiologii jest populacja ludzka.

Populacja ta tworzy bazę, z której wyłaniane są podgrupy według takich kryteriów jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania,

przynależność etniczna itp.

OSIĄGNIĘCIA EPIDEMIOLOGII

Jak w przypadku wielu nauk , początków epidemiologii należy poszukiwać w starożytności. Wiązane są one z nazwiskiem Hipokratesa (469-377 p.n.e.), który w swoich pismach wskazywał na to, że występowanie wielu chorób uwarunkowane jest bezpośrednio lub pośrednio przyczynami tkwiącymi w środowisku.

Hipokrates stał się prekursorem epidemiologii środowiskowej.

Z bogatych kart historii tej dyscypliny warto przywołać trzy nazwiska wybitnych lekarzy XIX wieku, którzy stworzyli podstawy współczesnej epidemiologii.

John Snow (lekarz angielski) w czasie epidemii cholery w Londynie poczynił spostrzeżenia, które przyczyniły się do wykrycia źródła zakażenia i opanowania szerzącej się choroby. Prześledził on dokładnie rozmieszczenie zgonów w mieście i stwierdziła, że nośnikiem zakażenia była zanieczyszczona fekaliami woda czerpana z Tamizy. Zachęcił do wprowadzenia usprawnień w dostarczaniu wody, a jego badania miały bezpośredni wpływ na politykę zdrowotną. Były to pierwsze badania epidemiologiczne oparte na współczynnikach umieralności.

William Farr - stworzył system klasyfikacji chorób, będący pierwowzorem powszechnie stosowanej Międzynarodowej Klasyfikacji Statystycznej Chorób i Problemów Zdrowotnych

Ignaz Semmelweiz jest prekursorem nowoczesnej epidemiologii dzięki odkryciom przyczyn zakażeń wewnątrzszpitalnych.

Przez dziesiątki lat epidemiologia zajmowała się chorobami zakaźnymi,

gdyż stanowiły one (w krajach rozwijających się nadal stanowią) najpoważniejszy problem zdrowotny.

Jak się rozwijała epidemiologia

Okres I = nadnaturalne przyczyny, w nauce koniec wraz z poglądami Hipokratesa, potocznie istneje

Okres II - epidemiologia środowiskowa

• idea przewodnia: „ zdrowie człowieka zależy od środowiska”

• Hipokrates (400 lat p.n.e) - „O powietrzu, wodach i okolicach”

• Fracastorius - XVI określił 3 drogi szerzenia się chorób zakaźnych: przedmioty, bezpośredni kontakt, powietrze

• Jenner - XIXw - angielski lekarz wiejski - do szczepienia p/ospie prawdziwej użył wirusa krowianki

• John Snow - XIXw - ojciec epidemiologii - p/działanie epidemiom cholery w Londynie

• Panum - odporność gospodarza - populacje, które miały styczność z odrą przy kolejnej epidemii demonstrowały lżejszy przebieg choroby

Okres III - epidemiologia bakteryjna

• ~1890r. Pasteur, Koch - wykrycie bakterii

• szukali we wszystkim etiologii bakteryjnej

Początek XX w

• poszukiwanie czynników etiologicznych chorób niezakaźnych: ukłądu krążenia, ukłądu ruchu itd.

Lata powojenne

• wpływ różyczki w I trymestrze ciąży, talidomid

• niedobór fluoru - próchnica

• papierosy a rak oskrzeli

Koniec XX w

• medycyna pracy, przemysłowa

• powrót do problematyki zakaźnej: AIDS, WZW

KORZENIE WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII

• Medycyna (zdrowie publiczne, medycyna kliniczna, patofizjologia, mikrobiologia)

• Statystyka

• Nauki społeczne

• Nauki informatyczne

• Zarządzanie

• Genomika

• Nauki o środowisku

Podstawowe założenia w epidemiologii

• Choroba nie zdarza się ``losowo''

• Choroba ma czynniki przyczyniające się do jej powstawania oraz czynniki jej zapobiegające

• Choroba nie jest losowo w populacji rozłożona

CELE EPIDEMIOLOGII

Podstawowym celem epidemiologii jest badanie i ocena stanu zdrowia populacji

• Identyfikacja przyczyn i czynników ryzyka występowania chorób

• Określenia rozprzestrzeniania się choroby w społeczeństwie

• Badanie naturalnej historii choroby i prognozy jej skutków

• Opracowywanie programów zapobiegawczych i naprawczych

• Edukacja społeczeństwa

• wprowadzenie w życie

• monitorowanie

Stan zdrowia jest badany i oceniany przez epidemiologów metodami właściwymi dla badań masowych

PODZIAŁ EPIDEMIOLOGII

I. Wg. stosowanych metod badawczych

-Epidemiologia opisowa

-Epidemiologia analityczna

-Epidemiologia eksperymentalna

II. Wg. rodzaju wiedzy teoretycznej i praktycznego zastosowania

jej w medycynie

-Epidemiologia ogólna

- Epidemiologia szczegółowa

- Epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych

- Epidemiologia zakażeń szpitalnych

- Epidemiologia chorób zawodowych

- Epidemiologia chorób i wypadków związanych z pracą

- Epidemiologia katastrof

-Epidemiologia środowiskowa

- Geografia środowiskowa

Metody badań epidemiologicznych

Badania obserwacyjne:

*Badania opisowe

*Badania analityczne

-Ekologiczne ( korelacyjne) Przekrojowe( rozpowszechnienie zjawisk zdrowotnych)

-Kliniczno-kontrolne ( badania porównawcze)

-Badania przypadków ( case-control, case-referent study)

-Kohortowe ( długofalowe)

*Badania eksperymentalne ( badania interwencyjne)

-Losowe badania kontrolowane (próby kliniczne)

-Próby terenowe

-Środowiskowe badania interwencyjne ( próba środowiskowa)

TRZY PODSTAWOWE TYPY EPIDEMIOLOGII

1. opisowa

2. analityczna: prospektywna, retrospektywna

3. eksperymentalna

EPIDEMIOLOGIA OPISOWA

Bada rozkład chorób w populacji i obserwuje ich podstawowe cechy pod względem czasu, miejsca i osoby

Typowe konstrukcja badań:

badania przekrojowe, badania opisowe

Epidemiologia opisowa

• najstarsza metoda epidemiologiczna, wciąż aktualna

• zastosowanie: jeśli nic nie wiadomo o czynnikach etiologicznych

• opis za pomocą współczynników i wskaźników epidemiologicznych częstości występowania zjawisk pod kątem 3 elementów: osoby, miejsca, czasu

1. Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna

2. Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne

3. Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”

• efektem opisu jest postawienie co najmniej jednej hipotezy ( punkt wyjścia do epidemiologii analitycznej)

• błędem jest po tym etapie badania podawanie we wnioskach końcowych ostatecznych sądów

Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie

1. Zmienność sekularna - zmiany w występowaniu chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu - np. zmienność poziomu umieralności, w zakresie mierników rozwoju fizycznego i dojrzewania dzieci

2. Zmienność okresowa - charakterystyczne cykliczne zmiany w występowaniu choroby - okres od kilku do kilkunastu lat: występowanie płonicy, odry, grypy

3. Zmienność sezonowa - głównie dla chorób zakaźnych, choroby przewlekłe wiążą się z zaostrzeniem objawów - wrzody żołądka

4. Epidemia - nagły wzrost ilości zachorowań na danym terenie w danym czasie

Epidemiologia opisowa.

Określenie osoby badanej.

1. wielkość populacji jaka ma podlegać badaniu

2. płeć

3. wiek (tworzenie przedziałów wiekowych)

• rak płuc - zachorowalność wzrasta z wiekiem

• napromieniowanie - jeden szczy w wieku średnim

• rak sutka - dwa szczyty

• cukrzyca typu I - choroby przewlekłe, wzrost zachorowań z wiekiem

• białaczka - w wieku młodym nasilona choroba

• grypa - nie zależy od wieku

4. stan cywilny

5. grupa etniczna

6. zawód

7. warunki społeczno-bytowe

Określenie miejsca.

Jak duży obszar należy poddać badaniu (miasto, kraj).

Różnice między miastem, a wsią:

1. różne sposoby żywienia

2. niejednorodna gęstość zaludnienia

3. wyposażenie w instalacje sanitarne

4. różnice struktury populacyjnej

5. stopień zanieczyszczenia środowiska

6. migracja ludności do miasta

7. narażenie na czynniki środowiskowe

8. dostępność opieki zdrowotnej

9. praca na powietrzu

Określenie czasu.

1. zmiany punktowe (możemy oceniać tylko okres epidemiczny)

• epidemia punktowa

• epidemia progresywna

2. zmiany cykliczne - mapy Edwardsa

• zatrucia (latem)

• alergie związane z pyleniem

• wrzód żołądka

3. zmiany sekularne - trwające różnie długo

• umieralność

• zapadalność

• śmiertelność

• chorobowość

Epidemiologia analityczna

• zastosowanie - przy sformuowanych hipotezach wstępnych

• hipotezy te mają na celu określenie przyczyny tłumaczącej charakterystyczne cechy rozprzestrzeniania się choroby w populacji

• ogólny schemat: określenie różnicy w częstości występowania danej choroby lub innego zjawiska w grupie badanej i kontrolnej

• metody polegają na obserwacji

Epidemiologia analityczna.

Badania retrospektywne i prospektywne

1. Badanie retrospektywne

• analizuje dane z przeszłości (założenie: czynnik działał w przeszłości, obecnie widoczny jest efekt)

• grupa badana - np. rak płuc

• grupa kontrolna - zdrowi

• weryfikacja: sprawdzenie jaki odsetek w grupie kontrolnej i badanej pali => test istotności Chi 2

• jeśli hipoteza jest słuszna to procentpalaczy w grupie B >>niż w grupie K

Badanie retrospektywne (kliniczno-kontrolne).

Zalety:

1. łatwe

2. szybkie

3. tanie

4. mozna badać jednostki chorobowe o niskiej zapadalności

Wady:

1. mało dokładne

2. mozna badać tylko 1 jednostkę chorobową

3. uzależnienie wyników badań od zdolności przypominania sobie przez badanych zdarzeń i faktów z przeszłości

4. problem dobrania reprezentatywnej grupy kontrolnej spośród chorych w szpitalu

5. problemy i trudności interpretacyjne łączące się z problemem selekcji chorych do szpitala

2. Badanie prospektywne

• badanie bardzo kosztowne, wymaga dużej grupy, polega na obserwacji

• grupa badana - pod wpływem czynnika np. pali papierosy

• grupa kontrolna - nie paląca

• po wieloletniej obserwacji wyznacza się standaryzowane współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej porównywalne ze standaryzowanymi współczynnikami zapadalności w grupie nieeksponowanej => wyznaczenie RYZYKA WZGLĘDNEGO

Badanie prospektywne.

Wady:

1. wysokie koszty

2. długi okres obserwacji

3. trudności organizacyjne

4. zapewnienie na tym samym poziomie standartu badań

5. nieprzydatność do chorób o niskiej zapadalności

Zalety:

1. określamy mierniki bezpośredniego ryzyka rozwoju choroby

2. wpływa na rzetelność danych w materiałach (karty choroby, wyniki badań diagnostycznych)

3. można określić kilka chorób jednocześnie

Kohorta retrospektywna.

Kohorta prospektywna.

Badania przypadków.

Metody tworzenia hipotez.

1. jedynej różnicy

2. jedynej zgodności

3. zmian towarzyszących

4. analogii

Zależności przyczynowo-skutkowe

1. warunkowe

• warunek wystarczający, ale nie konieczny - promieniowanie w białaczce

• warunek konieczny, ale nie wystarczający - prątek w gruźlicy

2. bezwarunkowe

• warunek konieczny i wystarczający - wścieklizna, HIV

Epidemiologia eksperymentalna

• czynnik obserwacji zastępuje się czynnikiem eksperymentalnym

• grupę badaną poddaje się celowo i świadomie czynnikowi eksperymentalnemu

• grupa kontrolna pozostaje bez wpływu czynnika eksperymentalnego

• zastosowanie: kosmetyki, leki

Epidemiologia eksperymentalna (badania interwencyjne).

Zasady eksperymentu.

1. sprecyzowanie celów badania

2. określenie jednostek eksperymentalnych

3. opracowanie opowiedniego planu eksperymentu

4. dobór losowy jednostek do grup

5. zapewnienie identycznego traktowania obydwu grup

Eksperyment kliniczny.

Eksperyment profilaktyczny.

Warunki uzasadniające podejmowanie badań przesiewowych:

1. Choroba stanowi ważny problem społeczny.

2. Naturalna historia choroby jest dobrze poznana.

3. Istnieją skuteczne metody leczenia choroby.

4. Występują dostatecznie wraźne wczesne objawy chorobowe.

5. Metody diagnostyczne wczesnych stadiów choroby są powstarzalne i trafne.

6. Istnieje możliwośc weryfikacji diagnostycznej rozpoznań.

7. Metody badąń przesiewowych sa pozbawione rryzyka powikłań i będą akceptowane przez badanach.

8. Ustalone są zasady, kogo należy zaliczyć do grupy chorych wymagających leczenia

9. Wykrywanie wczesnych stadiów chorobowych będzie procesem ciągłym.

10. koszty wykrycia i leczenia choroby w stadium mniej zaawansowanym sa niższe niż koszty leczenia w stadium późniejszym

Dobór grupy do badań.

1. Zdefiniowanie populacji generalnej.

2. Tworzenie operatu losowania - kompletny zbiór jednostek wchodzących w skład danej zbiorowości generalnej.

3. Ustalenie odpowiednio do celów badania granicy błędu i poziomu ufności dla danej metody badania.

4. Losowanie jednostek do grup.

Rodzaje losowania.

• ze zwracaniem

• bez zwracania

1. proste

• systematyczne

2. warstwowe proporcjonalne

3. warstwowe nie proporcjonalne

4. zespołowe

Dochodzenie epidemiologiczne.

1. Epidemię salmonellozy podejrzewać należy w każdym przypadku w którym stacja sanitarno-epidemiologiczna ostrzymuje zgłoszenie większej liczby biegunek.

2. Zadaniem stacji sanitarno-epidemiologicznej jest przeprowadzenie wywiadu we wszystkich podejrzanych przypadkach oraz wykrycie nowych.

3. Należy określić początek choroby oraz pojawienie się pierwszych objawów zatrucia oraz czas spożycia pokarmu

4. ustalenie miejsca spożycia pokarmu

5. po uzyskaniu danych odnośnie czasu spożycia pokarmu oblicza się % chorych wśród osób, które jadły dany po pokarm i porównuje z odsetkami chorych, spośród tych, którzy danych potrew nie jedli. Wysoki odsetek wśród osób, które jadły potrawę wskazuje na źródło zakażenia.

6. główny cel badania polega na wykryciu przyczyny zakażenia pokarmu Salmonellą i identyfikacji źródła infekcji lub sposobu jej rozprzestrzeniania się

7. ostateczna identyfikacja salmonellozy przeprowadzana jest przez badanie bakteriologiczne.

Zasady opracowania epidemii choroby zakaźnej.

1. Analiza wstępna

• ustalenie kryteriów definiujących przypadki

• ustala się je na podstawie badań podmiotowych i laboratoryjnych

• potwierdzenie diagnozy poprzez badania kliniczne i laboratoryjne

2. Potwierdzenie epidemii.

• porównanie współczynników zapadalności z poziomem zachorowań w przeszłości

• pozwala to stwierdzić nadwyżkę zachorowań

3. Opis epidemii.

• określenie charakterystyki czasu, miejsca i osób

• wykreślenie krzywej epidemii

• sporządzenie mapy zachorowań

• charakterystyka osób (rozkład zachorowań według wieku, płci, zawodu i innych ważnych cech)

4. Sformułowanie hipotezy.

• określenie charakteru epidemii: punktowa czy progresywna

• rozważenie źródła infekcji - na podstawie charakterystyki osób chorych

• porównanie chorych i zdrowych pod względem ekspozycji na na domniemane źródlo infekcji

• potwierdzenie związków epidemiologicznych (badania krwi, kału, podejrzanego pożywienia)

5. Badania wyszukujące.

• poszukiwanie dodatkowych zachorowań (które nie zostały zgłoszone, lub nawet nie zostały rozpoznane)

• sprawdzenie dokumenctacji w szpitalach i lecznictwie otwartym

• wyszukanie przypadków bezobjawowych lub osób z łagodnymi objawami wśród które mogły kontaktować się z chorymi (np. poprzez określenie poziomu transaminaz w przypadku epidemii)

6. Analiza danych.

• rozważenie wstępnych wyników poprzedzone zgromadzeniem wyników oraz ich tabulacją i interpretacją

7. Ostateczne sformułowanie i zweryfikowanie hipotezy wyjaśniającej.

• w konkluzji wszystkie fakty winny być zgodne z jedną i tylko jedną hipotezą

8. Sporządzenie sprawozdania z badań.

• raport zawiera:

• omówienie zespołu czynników, które doprowadziły do wybuchu epidemii

• ocena podjętych działań zapobiegawczych

• zalecenia profilaktyczne przeciwdziałąjące podobnym zdarzeniom w przyszłości.

Rodzaje epidemii.

Epidemia - wystąpienie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w określonym czasie w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich latach

Endemia - występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

Epidemia punktowa.

• pochodzi z jednego źródła zakażenia

• wszystkie przypadki chorobowe w 1 okresie wylęgania choroby

1. epidemia wodna:

• szerzą się gwałtownie

• obejmują wszystkie grupy wieku i płci

• ograniczają się do osób korzystających z danego źródła wody

• trudności w identyfikacji drobnoustrojów odpowiedzialnych ze względu na rozcieńczenie i krótki czas ich życia

2. epidemia mleczna

• źródło - skażone mleko

• skażenie pochodzi z brudnych naczyń, much, zanieczyszczonych wymion zwierząt, od osób pracujących przy dojeniu lub w transporcie

• gwałtowny początek i wysoki współczynnik zachorowań

• częściej dotyczą dzieci i kobiet

• ograniczone do osób, które otrzymują mleko od określonych dostawców

Epidemia progresywna

• szerzy się gwałtownie i trwa długo

• pochodzi z różnych źródeł zakażenia

• trwa w przeciągu kilku okresów wylęgania choroby

• jest wynikiem przeniesienia bezpośredniego lub pośredniego z osoby chorej do wrażliwej

• szybkość szerzenia się zależy od:

• zaraźliwości choroby

• zdolności przetrwania drobnoustroju poza ustrojem gospodarza

• proporcji osób wrażliwych w populacji

• okresu nosicielstwa

• wykazuje zdolnośc do szerzenia się promienistego w zależnosci od następujących po sobie generacji przypadków

Choroby zakaźne.

Szerzenie się choroby zakaźnej zależy od:

1. czynnika zakaźnego

2. źródła zakażenia (rezerwuaru zarazka)

3. dróg przenoszenia się zarazk

4. podatności gospodarza na zachorowanie

1. Chorobotwórczosć (patogenność) - liczba chorych/ogólnej liczby osób zakażonych

2. Zjadliwość (wirulencja) - liczba przypadków ciężkich i śmiertelnych / ogólna liczba przypadków

Rodzaje nosicielstwa:

1. zdrowych - polio, wzw A

2. okresu wylęgania - ospa, odra

3. ozdrowieńców - błonica, wzw B

4. przewlekłe - dur, wzw B

Drogi przenoszenia zakażenia:

1. bezpośrednie

• kropelkowa (kichanie lub kaszel)

• dotyk

• stosunek płciowy

• pocałunek

2. pośrednie

• nośniki (pościel, zabawki)

• przenosiciele (stawonogi)

• powietrze (pył)

Strategi zwalczania chorób zakaźnych.

1. niszczenie rezerwuaru zarazka

2. przerywanie dróg przenoszenia infekcji

3. zmniejszenie podatności gospodarza na infekcję

• uodparanienia bierne

• uodparanianie czynne

• inne działania profilaktyczne np. antybiotyki

• nadzór epidemiologiczny

• wykorzenienie choroby zakaźnej

Przyczyny zgonów w Polsce.

Dorośli:

1. choroby układu krążenia

2. nowotwory

3. wypadki i urazy

4. starczość i stany niedokładnie określone

Dzieci:

1. stany chorobowe w okresie okołoporodowym - ok. 50%

2. wady rozwojowe wrodzone

3. chorroby zakaźne i pasoźytnicze

4. przyczyny zewnętrzne

Planowanie badania epidemiologicznegoi

1. Wybieranie celu badania.

• hipotezy pozytywne i negatywne

• cel ogólny i szczegółówy

2. Wybór grupy do badań.

• typy losowań

3. Skale pomiarowe - sposób mierzenia cechy.

• nominalna (pytanie i kilka odpowiedzi)

• porządkowa (określa się nasilenie danej cechy)

• przedziałowa (przedziały wartości)

• ilorazowa (zawiera zero bezwzglęne)

4. Wybór metody badania.

5. Zaplanowanie zbierania danych.

6. Zaplanowanie przetwarzania danych.

7. Analiza wyników.

Błędy.

1. systematyczny

2. przypadkowy

3. pomiarowy

4. obserwatora

Powtarzalność zależy od:

1. zmienności biologicznej cechy

2. błędu instrumentalnego

3. błędu obserwatora

Dobór próby do badań analitycznych (jak do kohort, jak do retrospektywnych, jak do prospektywnych).

Mierniki zdrowia populacji:

Zdrowie

• całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomaganie (wg WHO)

Pozytywne mierniki zdrowia

• dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych - mierzalnych

1. Rozwój fizyczny:

• ciśnienie

• morfologia

• masa ciała

• siatki percentylowe

2. Sprawność fizyczna:

• rzut piłką lekarską

3. Wydolność fizyczna:

• próba wysiłkowa

• spirometria

• badania pułapu tlenowego

Negatywne mierniki zdrowia populacji

• współczynniki wskaźniki opisujące:

a)natężenie zgonów

umieralność

a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność * L

1. szczegółowy

- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż *L

• wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności * L

• wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L

śmiertelność

1. ogólny liczba zgonów / liczby chorych * L

2. szczegółowy

• wg wieku liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż *L:

• wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X *L

• wg płci liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L

b)natężenie chorób

zapadalność

1. ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L

2. szczegółowy

• wg wieku liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż * L

• wg płci liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L:

• wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L

chorobowość

1. ogólny liczba chorych / liczby ludności * L

2. szczególowy

• wg wieku liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L

• wg przyczyny liczba chorych na X / liczby ludność *L

• wg płci liczba chorych K/ liczby K * L

Mierniki ryzyka

• czynniki ryzyka

1. środowisko pracy

2. środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd.

Współczynnik

• wskaźnik natężenia, współczynnik nieproporcjonalny

• liczba względna pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej

Wskaźnik

• wskażnik struktury = współczynnik proporcjonalny

• liczba obrazująca czestość występowania danego zjawiska do całej populacji/wszystkich tego typu zjawisk itp.

• Np. zgony z powodu nowotworów /wszystkich zgonów

Współczynniki umieralności niemowląt

Współczynnik zgonów:

1. okres niemowlęcy liczba zgonów(0-364(365))/liczba zywych urodzeń z danego okresu

sprawozdawczego (m) *L

2. okres wczesnoniemowlęcy liczba zgonów(0-27)/ m *L

3. okres późnoniemowlęcy liczba zgonów (28-364-(365))/ m*L

Współczynnik zgonów okołoporodowych: ur. Martwe+zgon do 6 dnia/ (ur żywe+ur martwe)*L

Współczynnik martwo urodzonych: (ur. Martwe)/( ur. Żywych + ur Martwych) * L

Inne współczynniki

1. Przyrost naturalny (l. Urodzeń - l. Zgonów)/l. Ludności * 1000 = (Wur-Wzg) *1000

2. Rodność: l.urodzeń/ l. Ludności * 1000

3. Płodność l. Urodzeń/ l. Kobiet(15-49 lat) * 1000

Urodzenie żywe: (wg WHO) - całkowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezależnie od czasu trwania ciąży, wykazującego >=1z poniższych cech:

1. skurcze mm szkieletowych

2. akcja serca

3. tętnienie pępowiny

niezależnie od tego czy sznur pępowiny został odcięty i czy łożysko zostało wydalone

• do obliczania współczynnikó bierze się dziecko spelniające:

1. waga > 500g

2. długość >25 cm

3. ciąża trwa minimum 22 tygodnie

• współczynniki dla niemowląt nie podlegają obowiązkowi standaryzacji

Jaki jest cel i jak się przeprowadza standaryzację współczynników epidemiologicznych

• dla przeprowadzenia standaryzacji należy określić :

a)oczekiwaną liczbę zdarzeń (OLZ)

b)standaryzowany współczynnik zdarzeń (Suma OLZ)/l. Ludności populacji standardowej *L

• OLZ - liczba jakiej się spodziewamy w populacji badanej przy strukturze standaryzowanej a zachowanych współczynnikach wewnętrznych

• OLZ = (l. Ludności pop. Standardowej * współczynnik zdarzeń populacji badanej) / L

• Aby standaryzacja miała sens konieczność >= 3 grup

Rodzaje standaryzacji:

• przy dwóch populacjach - do jednej

• przy dwóch populacjach - uśrednienie

• do stworzonej populacji

• do stworzonej populacji, która jest normą dla naukowców/badaczy

Źródła informacji o zdrowiu populacji i ich wartość

1. bezpośrednie:

• Metoda reprezentatywna

• Metoda wybranej grupy ludności

• Badania skriningowe

2. pośrednie:

• dane demograficzne

• dane o chorobach

• informacje o czynnikach geograficznych, geologicznych itd.

• Inne: budownictwo, konsumpcja, dochód ludności, zatrudnienie

Co to są badania skriningowe

• metoda wczesnego wykrywania choroby u osób pozornie zdrowych

• „wykrywanie nierozpoznanej choroby lub wady za pomocą testów lub innych badań, które mogą być szybko przeprowadzone” - Amerykańska Komisja do Chorób Przewlekłych

• testy takie nie są w pełni diagnostyczne: wyróżńiają osoby chore i prawdopodobnie nie chore

• okresy historyczne rozwoju badań screeningowych:

1. okres I - zimnica, robaczyce, trąd, jaglice

2. okres II - gruźlica, choroby weneryczne

3. okres III - cukrzyca, choroba wieńcowa serca, niedokrwistość z niedoboru żelaza

• radiofotografia małoobrezkowa - jeden z pierwszych testów

• co może podlegać badaniom screeningowym: wzrost, ostrość wzroku, ciśnienie śródoczne, ostrość słuchu, fenyloketynuria, albuminuria, glikozuria, bakteriuria itd.

• Jeżeli wynik testu jest dodatni należy:

1. osoby po dalszych badaniach zdrowe - do okresu rescreeningowego

2. osoby chore - do leczenia

3. osoby niepewne - do obserwacji

Jakimi cechami powinien cechować się test skriningowy

1. Czułość - ilość osobników rzeczywiście chorych z wynikiem (+)

2. Swoistość - możliwość jak najmniejszej ilości wyników (+), które w rzeczywistości są ujemne = zdolność rozdzielcza testu

3. Powtarzalność - możliwość wielokrotnego zastosowania i otrzymywania podobnych wyników = stałość testu

4. Sprawność - przydatność testu w warunkach terenowych

5. Akceptacja - przez badaną populację

Badanie scrynningowe.

Rodzaje scrynningu:

1. masowy

2. wybiórczy

3. wielofazowy

Różnice między scrynningiem, a bad. klinicznym.

Badanie przesiewowe:

1. stosuje się w badaniach populacyjnych

2. tanie i proste

3. mniej pewne

4. nie stanowi podstawy do rozpoznania klinicznego

5. bez wskazań lekarza

Badanie kliniczne:

1. wykonuje się u osób zgłaszających się po poradę lekarską

2. kosztowne i niekiedy bardzo skomplikowane

3. daje pewne rozpoznanie

4. na podstawie wyników można podjąć leczenie

5. tylko ze wskazań lekarza

Wyjaśnione pojęcia

Epidemia - gwałtowny wzrost występowania choroby w danym miejscu i danym czasie pod wpływem tego samego i zwykle pojedynczego czynnika sprawczego

Endemia - stałe występowanie choroby na danym terenie o stałej liczbie chorych

Pandemia - wielka epidemia obejmująca cały kraj a niekiedy kilka krajów, kontynent

źródło zakażenia - człowiek lub zwierze, od którego pochodzi nawy przypadek tej samej choroby

ognisko epidemiczne - miejsce, w którym znajduje się rezerwuar zarazka wraz z całym otoczeniem

stan epidemiczny - czas, kiedy zostaje ogłoszona epidemia

Zakażenie pokarmowe (1) a zatrucie pokarmowe (2)

1. czynnik etiologiczny : bakteria (1), toksyna (2)

2. okres wylęgania: długi (1), krótki (2)

3. początki i przebieg choroby: narastający (1), ostry (2)

4. wzrost temperatury: tak (1), zwykle nie(2)

5. konieczność leczenia: tak (1), nie(2)

Ustalenie nośnika zakażenia w zatruciu pokarmowym

• dochodzenie epidemiologiczne

• spis: Potrawy, współczynnik zapadalności u osób które 1) spożyły, 2) niespożyły

• jeżeli W zap ~100% u osób które spożyły daną potrawę i ~0% u osób, które niespożyły można wnioskować o ustaleniu nośnika zakażenia w danym zatruciu

Rodzaje dezynfekcji i sposoby jej wykonywania

1. zapobiegawcza - choroba jeszcze się nie szerzy , ale istnieją już ku temu powody: poczekalnie, umywalnie, ustępy

2. ogniskowa - przy istniejącym źródle zakażenia (chory, nosiciel)

1. bieżąca - w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby zakaźnej,

• wykonuje się ją wielokrotnie i możliwie często

• np. w szpitalach zakaźnych

2. końcowa - po usunięciu źródeł zakażeń np. po hospitalizacji chorego lub po wyzdrowieniu

• wykonuje się ją jednocześnie i jednorazowo

Sposoby przeprowadzenia dezynfekcji:

1. Środki fizyczne: czyszczenie mechanicznewysoka temperatura, UV,

2. Środki chemiczne: roztwory wapna chlorowanego, chloraminy, lizolu, sterynolu

• roztwór musi mieć

1. odpowiednie stężenie

2. zetknąć się bezpośrednio z dezynfekowanym przedmiotem

3. działać określony czas

3. Dezynfekcja kombinowana: stosowanie środków chemicznych i fizycznych

4. Dezynfekcja biologiczna - oczyszczanie wód ściekowych w dołach fermentacyjnych i na złożach biologicznych; samooczyszczanie gleby i wody

Struktura chorób zawodowych w Polsce wg głównych przyczyn u obu płci

Mężczyźni:

1. zawodowe uszkodzenie słuchu

2. Pylica

3. Przewlekłe choroby narządu głosu

4. Zespół wibracyjny: (postać stawowa, naczyniowa, neurologiczna)

Kobiety:

1. przewlekłe choroby narządu głosu

2. choroby zakaźne i inwazyjne

3. choroby skóry

4. zawodowe uszkodzenie słuchu

Rozpoczęcie procedury wymaga potwierdzenia:

1. czy choroba, którą rozpoznajemy jest w spisie chorób zawodowych

2. minimum 10 lat przebywania w niekorzystnych warunkach

3. nie dawniej niż 5 lat temu zaprzestana praca

Struktura przyczyn zgonów w Polsce z uwzględnieniem różnic pomiędzy płciami

1. Choroby układu krążenia ~50%

2. Nowotwory złośliwe ~20%

3. Wypadki, urazy, zatrucia ~7%

Karta zgonu:

1. przyczyna wyjściowa : np. miażdzyca

2. przyczyna bezpośrednia np. migotanie komór

3. przyczyna wtórna np. zawał

Nowotwory

Mężczyźni:

1. płuco

2. żołądek

3. pęcherz moczowy

4. prostata

5. okręznica

Kobiety

1. sutek

2. szyjka macicy

3. płuco

4. jajnik

5. trzon macicy

6. okrężnica

Ryzyko względne :

Stosowane w badaniach prospektywnych lub ekperymentalnych ( porównanie zapadalności na daną chorobę w grupie eksponowanej na domniemany czynnik etiologiczny i w grupie nieeksponowanej)

(wsp. zapadalności w grupie eksponowanej)

Ryzyko względne = -----------------------------------------------------

(wsp. zapadalności w grupie nieeksponowanej)

lub

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a c a*(c+d)

RW=-------- : ---------=------------------

a+b c+d c*(a+b)

iloraz szans :

Inaczej “ryzyko względne przybliżone “, stosowane w bad. retrospektywnych

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a*b

iloraz szans=---------

c*d

ryzyko przypisane

Mówi o ile zmniejszy sie zapadalność na daną chorobę po usunięciu danego czynnika sprawczego.

p*(RW-1)

RPp=-----------------

p*(RW-1)+1

RPp - ryzyko przypisane

p - proporcja osób w pop. narażonych na dany czynnik

RW- ryzyko względne

Mierniki fizycznego rozwoju dzieci i młodzieży

- tabele norm

- siatki centylowe

- wskaźniki proporcji

- morfogramy

Czynniki wpływające na nadumieralność mężczyzn do kobiet

- szybszy spadek umieralności kobiet na gruźlice i ch. reumatyczną po II w. św.

- większy odsetek wypadków wśród młodzieży męskiej

- większa umieralność okołoporodowa (częstsze wady wrodzone

Opracowanie ogniska epidemicznego choroby zakaźnej

1. Zebranie informacji o chorych i ich zbadanie,

2. poszukiwanie czynnika etiologicznego przy pomocy badań labolatoryjnych (badanie pokarmów, wody...

3. Gromadzenie informacji o nowych zachorowaniach

4. Zgromadzenie informacji o charakterze podejrzanej choroby (droga przenoszenia, czas inkubacji)

5. Uporządkowanie zachorowań chronologicznie (najwcześniejsze mogą być w ognisku) i oznaczenie przypadków na mapie ( z zaznaczoną siecią kanalizacyjną, wodociągową, sklepami z żywnością)

6. Podział zachorowań w zal. od grupy narażonej na dany czynnik

7. Działanie przyczynowe (usuwanie zakażonej żywności, dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja )

=> określenie źródła zakażenia, drogi przenoszenia, osobnikó wrażliwych

Profilaktyka ZP

- zapobieganie przedwczesnym porodom

- podawanie wcześniakom wit. E (właściwości antyoksydacyjne

- zapobieganie posocznicom

- ograniczanie czasu trwania tlenoterapi

- ograniczanie ilości transfuzji

- zapobieganie podawaniu związków ksantynowych

• zapobieganie ekspozycji wcześniaków na silne światło

Czynniki ryzyka

1. niski ciężar urodzeniowy

2. niski wiek ciążowy

3. hiperkapnia

4. czas trwania tlenoterapii

5. transfuzje krwi

6. epizoty hipoksemii

7. związki ksantynowe

8. krwawienie w czasie ciąży

9. światło, posocznica

Czynniki usposabiające do raka płuc

- palenie papierosów (gł. węglowodory policykliczne)

- azbest

- chrom, nikiel, PVC, guma (w przemyśle)

- oleje mineralne

Wnioskowanie o zależności przyczynowej na podstawie związku statystycznego:

- zgodność związku : (różne i metody i sposoby mają prowadzić do podobnych wniosków)

- moc związku : (na ile mocno zadziałanie czynnika ma wpływ na zaistnienie danego stanu)

- swoistość związku : (precyzja z jaką można na podstawie jednej składowej przewidzieć drugą)

- zależność czasowa : ( zal. między zadziałaniem czynnika a pojawieniem się objawów)

- logiczna spoistość związku :( zgodność związku statystycznego z informacjami z innych dziedzin na dany temat)

---