Podlasie - (albo Podlasze; białoruski: Падляшша Padljašša, litewski: Palenkė, łacina: Podlachia) - historyczna kraina Polski leżąca na Nizinie Podlaskiej po obu brzegach środkowego Bugu, zamieszkana przez Podlasian. Etymologia wskazuje na źródłosłów ruski (pod Lachami), co może wiązać się z przynależnością ziem drohickich do Rusi we wczesnym średniowieczu, lub też oznaczać, że Podlasie znajdowało się pod władzą Lachów czyli Polaków.
Do obecnej chwili nie stwierdzono czy teren Podlasia we wczesnym średniowieczu znajdował się w sferze wpływów zachodniej czy wschodniej Słowiańszczyzny. Prawdopodobnie obie te grupy wzajemnie się na terenie Podlasia przenikały. W XI w. Podlasie weszło w skład Rusi Kijowskiej, a następnie Księstwa Wołyńskiego i Rusi Halicko-Wołyńskiej. W Drohiczynie koronował się na króla Daniel Halicki. Od XIII do XV w. teren sporny między Mazowszem a Litwą. W 1566 wydzielono z Podlasia ziemię brzeską, późniejsze województwo brzeskie. Po podpisaniu unii lubelskiej w 1569 jako województwo podlaskie znalazło się w składzie Korony. Podlasie wówczas składało się z ziem: drohickiej, mielnickiej i bielskiej a największym miastem był wówczas Międzyrzec Podlaski. W okresie rozbiorów zostało rozdzielone między Prusy i Austrię wzdłuż Bugu. W 1807 część Podlasia przeszła do zaboru rosyjskiego (obwód białostocki), pozostałą zaś część w 1809 włączono do Księstwa Warszawskiego. Od 1815 Podlasie weszło w skład Królestwa Polskiego (Kongresowego). W 1919 znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej.
Plemiona zamieszkujące Podlasie:
Jaćwingowie, Jaćwięgi (łac. Sudovia, lit. Jotvingiai, biał. Яцьвягі) - wymarły lud bałtycki, blisko spokrewniony z Prusami, zamieszkujący Sudowię lub Jaćwież - tereny na lewym brzegu środkowego Niemna, jak również tereny dzisiejszego Pojezierza Suwalskiego. Posługiwali się oni językiem jaćwińskim (jaćwieskim).
Prowadzili niszczące najazdy na Mazowsze, lubelską Małopolskę. W odwecie za najazdy Bolesław Wstydliwy zorganizował najazd odwetowy na ich ziemie. Kilkanaście lat potem powracający z łupami zagon jaćwieski został rozbity przez Leszka Czarnego. Ich los przypieczętowała przegrana bitwa nad rzeką Nurzec.
Osłabieni zostali podbici przez zakon krzyżacki do 1283, w którym to poddał się im ostatni ich wódz Skomand. Resztki emigrowały na Litwę i tam zostały wchłonięte przez Litwinów w XIII i XIV wieku. Ich ziemie pokojem melneńskim w 1422 roku podzielono między zakon krzyżacki i Litwę.Póżniej zostali całkowicie zaasymilowani z miejscową ludnością.
Sudinoi
Goci (u Pliniusza Starszego Gutones; u Tacyta Gotones) - jedno z największych i najważniejszych plemion wschodniogermańskich.
Wywodzili się prawdopodobnie z Gotlandii, zwanej przez Jordanesa Scandzą. Opuścili swe skandynawskie siedziby, jak mówią podania, na trzech okrętach pod wodzą Beriga, by po pobycie na wybrzeżu Bałtyku (Gothiscandza), następnie nad dolną Wisłą i wędrówce w górę Wisły i Bugu (ślady wędrówki to archeologiczne kultury: oksywska i wielbarska) dotrzeć w końcu II wieku na stepy nadczarnomorskie, gdzie sprzymierzyli z tubylcami (Alanowie), a ich wspólną społeczność archeologowie określają jako kulturę czerniachowską.
W III wieku w źródłach pisanych pojawiają się nazwy: Terwingowie, czyli Goci - "mieszkańcy lasu" i Greutungowie - "mieszkańcy stepu". Na południu dzisiejszej Ukrainy w IV wieku nastąpił podział Gotów na: wschodnich (Ostrogoci), osiadłych na wschód od Dniestru i zachodnich - (Wezjowie, czyli późniejsi Wizygoci), żyjących na zachodnim brzegu rzeki. Oba odłamy pobite przez Hunów wdarły się na terytorium cesarstwa rzymskiego i walnie przyczyniły się do zagłady jego zachodniej części.
Ostrogoci opanowali Panonię. Potem w ramach sojuszu z Bizancjum zaatakowali rządzoną przez Odoakra Italię, gdzie utworzyli królestwo ze stolicą w Rawennie. Swój rozkwit przeżyło ono za panowania Teodoryka I Wielkiego. W VI wieku Ostrogoci zostali pokonani przez armie bizantyjskie Belizariusza i Narsesa, a później ulegli Longobardom.
Wizygoci po długiej i niszczycielskiej wędrówce - w 410 złupili Rzym - założyli swoje królestwo na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Francji ze stolicą w Tuluzie. Z czasem - także pod naciskiem Franków - przenieśli jego siedzibę do Hiszpanii, gdzie w VIII wieku ulegli najazdowi Arabów.
Słowianie - najliczniejsza etnicznie i językowo indoeuropejska grupa ludnościowa w Europie, zamieszkująca wschodnią i środkową część tego kontynentu, posługująca się językami słowiańskimi.
Do Słowian zalicza się: Białorusinów, Bośniaków, Bułgarów, Chorwatów, Czarnogórców, Czechów, Kaszubów, Łemków, Łużyczan, Macedończyków, Polaków, Rosjan, Serbów, Słowaków, Słoweńców, Ślązaków i Ukraińców oraz ponad 140 pomniejszych grup.
W przeszłości istniały również grupy
Znaczne rozprzestrzenienie Słowian zaważyło na wyodrębnieniu się trzech grup językowych:
Hipotezy pochodzenia Słowian
Jako wspólnota językowa wykształcili się ok. poł. I tysiąclecia n.e. z bałto-słowiańskiej grupy językowej.
Trwa spór o ich pochodzenie, według różnych koncepcji pierwotne siedziby Słowian lokalizuje się:
na obszarze Polski, ewentualnie także na Wołyniu i Podolu (autochtonistyczna koncepcja Kostrzewskiego, Mańczaka)
Analiza DNA (Y HG3) [1], [2] potwierdza autochtoniczne lub wręcz zachodnie pochodzenie Słowian (koncepcja atlantycka).
Ostatnie badania antropologiczne (przeprowadzone w latach 2002 - 2004 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza) dotyczące stopnia zróżnicowania antropologicznego populacji ludzkich zamieszkujących dorzecze Odry i Wisły w okresie wpływów rzymskich i we wczesnym średniowieczu wskazują na prawdziwość konecpcji autochtonicznej.
na Środkowym Podnieprzu (między Kijowem a Mohylowem - (allochtonistyczna koncepcja Godłowskiego),
nad Jez. Aralskim (do ok. 350 n.e.), potem najechali Europę jako Hunowie (koncepcja Bańkowskiego),
wg Gołąba:
etap protosłowiański w zach. części terytorium Bałtów (XII wiek p.n.e.),
oddziaływania substratu italskiego, wytworzenie kultury łużyckiej,
etap prasłowiański: oddziaływania irańskie (V wiek p.n.e.),
osiągnięcie zachodniej granicy na Odrze (V-III wiek p.n.e.),
kontakty z Celtami w okolicach Wrocławia (III wiek p.n.e.),
początki naszej ery: rozszerzenie obszaru słowiańskiego po Prypeć.
wg Trubaczowa:
praojczyzna Słowian nad środkowym Dunajem.
Dodatkowo zakłada się niekiedy, że:
grupy plemienne sarmackich Antów, Serbów i Chorwatów (konni pasterze, "ochroniarze") dołączyły do Słowian (rolnicy, piechota), w wyniku czego powstała kultura mieszana przypominająca stosunki między Fulbe a Hausa w Afryce. Język prasłowiański miałby być wg nich skreolizowaną formą. Przeczy temu spójność prasłowiańskiego języka.
brak (rozpoznanych) Słowian przed 400 r n.e. oznacza, że byli oni wtedy jedną z grup bałtyckich, zapewne skrajnie południową; dorzecze Dniepru w starożytności było zamieszkane przez zróżnicowane grupy mówiące językami bałtyckimi ("Borystenidzi"), ich południowa peryferia została ok. 300-400 zmieszana z Sarmatami i uformowała się w nowy ekspansywny etnos znany jako Słowianie.
Źródła do historii Słowian
O historii etnosu Słowian dowiadujemy się ze źródeł pisemnych, genetycznych, paleoantropologicznych, legendarnych, etnograficznych, lingwistycznych i archeologicznych.
Źródła lingwistyczno genetyczne wiążą słowian z główną grupą ludności kurhanowej.
Najstarsze źródła pisemne wspominające ludy utożsamiane ze Słowianami, słusznie lub nie, pochodzą od starożytnych historyków i geografów greckich i rzymskich, tworzących w początkach naszej ery. Wspominają oni o ludzie Wenedów zamieszkującym m.in. tereny identyfikowane z obszarem dziejszej Polski. Tacyt wymienia ich wśród mieszkańców północno-wschodniej Germanii, Pliniusz Starszy wskazuje ich jako zamieszkujących tereny gdzieś pomiędzy Germanią a rzeką Wistulą. W II w. : Ptolemeusz wymienia Wenedów jako zamieszkujących Sarmację, w pobliżu Zatoki Wendyjskiej i rzeki Wistuli. Możliwe, że Wenedów można identyfikować po części z twórcami kultury przeworskiej. Jednak ich związek z Wenedami, wzmiankowanymi w VI w., a identyfikowanymi jednoznacznie ze Słowianami, budzi poważne wątpliwości u allochtonistów (my tu obcy) (p. Hipotezy pochodzenia Słowian) i nie został dotąd udowodniony. Związek lingwistyczny Wedów, Wenedów i Wendów jest natomiast argumentem w koncepcjach autochtonistów (my tutjsi, sweni-swoi) Skal-Weni czyli Skoloto-Wenedzi.
Najstarsze wzmianki, które bez żadnych wątpliwości można wiązać ze Słowianami zawierają dzieła historyków gockich, bizantyjskich, arabskich i innych, począwszy od VI stulecia - m.in. Jordanesa, Prokopiusza z Cezarei, Pseudo-Maurycego, Teofylakta Simokatty, Teofanesa, Konstantyna VII Porfirogenety, Ibrahima ibn Jakuba - a patrząc z perspektywy zachodniej króla angielskiego Alfreda czy tzw. Geografa Bawarskiego. Jeden z pierwszych z nich, Jordanes, wymienia trzy nazwy Słowian lub grup Słowian: Wenedowie, Antowie i Sklawinowie - informacji tej nie potwierdzają inni autorzy, a wcześniejsze źródła identyfikują Antów jako plemię irańskie (sarmackie).
Początki ekspansji
Posuwając się na zachód słowiańskie plemiona najprawdopodobniej w pierwszej połowie VI w., po ewentualnym zasiedleniu terenów polskich, wkroczyły do Kotliny Czeskiej, zajęły Słowację i Morawy, a także tereny między Odrą i Łabą.
Jednocześnie trwała ekspansja na południe. W latach 518-527 Antowie najechali Bizancjum, potem ich nazwa znika z zapisów historycznych. W latach 549-550 Sklawinowie spustoszyli prawie cały Półwysep Bałkański. W 551 rozbili pod Adrianopolem armię Justyniana I, a w 558 najechali Bizancjum. Najazd Awarów na Europę powstrzymał chwilowo ekspansję Słowian. Awarowie rozbili Antów i Sklawinów, najechali Franków i podbili państwo Gepidów w 567. Na przełomie VI i VII w. Słowianie wznowili jednak ekspansję. Z tego też okresu pochodzą pierwsze dokładniejsze opisy ich społeczności i trybu życia. W świetle teorii kurhanowej sekcja ta dotyczy ostatnich faz ekspansji.
Życie i władza
Najstarszy znany ustrój panujący wśród Słowian to demokracja wojenna, związana z przekształcaniem się pierwotnego społeczeństwa w społeczeństwo klasowe i tworzeniem się organizacji wielkoplemiennych, które później umożliwiły powstanie pierwszych państw słowiańskich. Ludność zajmowała się hodowlą bydła i uprawą ziemi, głównie prosa i beru. Budowała osady jednodworcze w lasach, nad rzekami, często wśród bagien i moczarów. Były to duże, pojedyncze gospodarstwa rolno-hodowlane, należące do jednej wielkiej rodziny, opola. Kilka spokrewnionych rodzin tworzyło ród, wspólnotę opartą na związkach krwi. Ziemię uprawiano przez kilka lat, a po jej wyjałowieniu się przenoszono siedzibę o kilka lub kilkanaście kilometrów. Na nowym miejscu wypalano las i użyźniano popiołem ugory.
Do elity plemiennej należała starszyzna plemienna, wybierana z najbogatszych rodów (żupani i władykowie) oraz wojownicy posiadający konie. Pośród nich, na ogólnym zgromadzeniu zwanym wiecem, wybierano dowódców wojskowych (wojewodów, czelników i kneziów). W czasie wędrówki na zachód i ciągłych wojen właśnie dowódcom wojskowym udało się utrzymać faktyczną władzę polityczną i przekazać ją nawet własnym synom, mimo że większość spraw plemiennych załatwiano nadal podczas ogólnego zgromadzenia (wiecu).
Pierwsze państwa słowiańskie
Karantania: państwo założone przez słowiańskie plemię Karantan. Głównym ośrodkiem był Krnski Grad (okolice dzisiejszego Klagenfurtu w Austrii). Od lat czterdziestych VIII wieku zależne od królestwa Franków. Po klęsce powstania Ljudevita w latach dwudziestych IX wieku jego odrębność została zlikwidowana.
Bułgaria: państwo założone przez turecki lud Protobułgarów. Stojący na ich czele chan Asparuch w 681 roku podporządkował swej władzy Słowian zamieszkujących Dobrudżę. W IX wieku Protobułgarzy ulegli slawizacji.
Państwo wielkomorawskie: powstało w IX wieku na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło w 907 roku w wyniku najazdu Madziarów.
Słowianie na ziemiach polskich
Na ziemiach polskich początkowo podstawową komórką społeczną była rodzina wraz z krewnymi. Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną opolem. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych od siebie barierami naturalnymi jak rzeki, góry czy bory) tworzyły plemiona (np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, Goplanie itp.). Na co dzień opolem zarządzał wiec plemienny, który w razie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem jednak tymczasowi wodzowie chcieli utrzymać władzę nad coraz liczniejszymi wspólnotami. Właśnie ich ambicje przyczyniły się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty.
Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), liczne plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach), czy Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich zapewne zaczęło się jednoczyć, lecz największy sukces odnieśli Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko I.